reisverslag 1995               

braziliaanse jesse james,

Ik ga op zoek naar de geschiedenis van Lampiâo. Er is veel over geschreven en mijn verhaal zal helaas te kort zijn om deze outlaw te omschrijven. Doch probeer ik een goede impressie te geven. Allereerst het 'Museu Histórico Lauro de Escosia'. Dit is gehuisvest in een oud pand, d.w.z een laat 19de eeuws, dat nog dienst deed als petoet. Boven is er een ruimte ingericht voor de geschiedenis van de canganceiro, en Lampiâo in het bijzonder. Waarom? Wel, deze struikrover, nou is dit een te minne benaming, overviel met zijn bende de stad Mossoró in Rio Grande do Norte, op de voor de stad zeker, belangrijke dag, 13 juni 1927. 
                In het kleine museum ontmoet ik Filomon Rodriques, een zestiger en lid van de sociëteit die zich bezig houdt met de studie over het fenomeen Cangaco.
   De man is vriendelijk en open en verteld honderd uit over het item.
             Eerst de betekenis van het woord Canganceiro: in de dictionair van de Braziliaans Portugese letterkunde staat vermeld: Cangaco, s,m = de wapenen van de Cangaceiros; bende van Cangaceiros, leven of handeling van Cangaceiros.
Cangaceiro = Bandiet van de Braziliaanse Sertâo. Duidelijk moet gesteld worden dat de hier bedoelde bandiet exclusief betrekking heeft op het noordoosten, een fenomeen typisch voor deze streek waaronder geografisch de volgende staten vallen: Ceará, Rio Grande Do Norte, Paraíba, Pernambuco, Alagoas en in zekere zin Sergipe en Bahia.
      Wie was lampiâo?
Men zegt dat hij zijn bijnaam te danken heeft aan de legende dat hij zodanig en veelvoudig zijn pistool gebruikte, dat de loop roodgloeiend werd gelijk een lampion. Hij werd geboren in 1897 als Virgulino Ferreiro Da Silva, in het binnenland van Pernambuco. Zijn leven was eenvoudig en was bedreven in kleermakerij. (men zegt dat hij later samen met Maria Bonita hun canganco out-fit ontwierp)
       Zijn vader, die een klein farm bewoonde, werd vermoord door pistoleiros ingehuurd door rijke grondeigenaren waarmee hij problemen had. Dit was de aanleiding voor wraak voor de toen 17 jarige Virgilino en zich aansloot bij een bende 'cangaceiros'.
                          

In 1922 heeft hij zich opgewerkt tot leider van een bende en zijn strijd tegen politie, grootgrondbezitters en overheid neemt aanvang. Ook iedereen die hem iets in de weg probeert te leggen of zich verzet tegen zijn ideeën wordt uit de weg geruimd. Zijn grootste vijanden zijn de rijken, die op hun beurt weer 'jagunços' inhuren om hun te beshermen tegen de aanvallen van de outlaws. Doch wie dan ook de moed nam de cangaceiros uit te dagen werd vervolgd en gemarteld of naakt tusen de catussen geworpen of als hij niet dat geluk had, de keel overgesneden of gedood met enkele kogels.
                                Het is ook de tijd dat Luiz Carlos Prestes, revolutionair en communistisch politicus, de regio wil besturen, (dit is een verhaal op zich wat ik misschien later op in ga) waarbij de regering via tussenkomst van Padre Civero steun vraagt aan Lampiâo. Ook padre Cicero is een afzonderlijk verhaal, een soort heilig verklaarde conservatieve blauwogige priester uit Juazeiro de Norte. 
              Virgulino maakte gretig gebruik van het aanbod, want zijn bende krijg wapens en munitie in overvloed. Er volgen velen overvallen. Er is een boek apart over te schrijven, maar dit zou een te grote tijd vorderen.
             In 1927 valt hij Mossoró aan.

Terug naar Filomon Rodrigues en ik vraag hem of ' Lampiâo' daadwerkelijk een held was zoals de overlevering zegt, stelen van de rijken vóór de armen, of een gewone bandiet die wraak nam om zijn vader? Filomon: 'Wel... hij sloot zich aan bij een bende in 1917 om de moord te wreken op zijn vader... dat is hij tijdstip dat de rebel 'Lampiâo' geboren wordt. Hij is hier in onze streken samen met padre Cicero de belangrijkste figuur uit de historie. Het ging niet alleen om die overvallen senhor... neen... het had te maken met de toestand in het noordoosten... de ongerechtigheid, het socioale klimaat, er is veel over te vertellen...'
                        We lopen naar binnen uit de brandende zon en in zijn klein bureau zoekt hij in een lade en laat me een krantje zien. Met trots verteld hij dat er ook een artikel van hem in staat: 'Hier in vindt u veel informatie en achtergrond over de cangaceiro, lees het maar eens door...'
   Zijn artikel is wetenswaardig genoeg om een beter beeld te krijgen en is getiteld 'Caso Sociológico', een maatschappelijke stand van zaken. Hij verteld in zijn verhaal dat er veel is geschreven over Lampiâo, de chef van  de groep, die zich liever 'Capitâo' was gaan noemen.       
       Hij werd de leider in een een tijd die gemarkeerd werd door sociale ongerechtigheid, armoede en honger. Een tijd dat ook politiefunctionarissen en 'coronéis' (grootgrondbezitters), zich verborgen onder de dekmantel van de cangaco om hun eigen bestwil, want ieder beefde voor de bende van Lampiâo. Voor sommigen was hij een bandiet, een koelbloedige killer, die mensen die hem niet aanstonden onthoofdde of een kogel door zijn hoofd schoot.             
                Voor anderen was hij een held, die de armen hielp, het blijft een sociaal vraagstuk, doch mét de nadruk op het barre ongerechtige leven in de sertâo als uitgangspunt.
De 13de juni 1927 is echter de datum die men in Mossoró nooit meer vergeet als de bende aanvalt.

wordt vervolgd...

Lampiâo


bijlage: krant uit Mossoró over de Cangaco, die ik kreeg van Filomon Rodriguez met in het midden een foto van de burgemeester kolonel Fernandes, die de verdediging leidde tegen de aanval van de outlaws...
De Sâo Vincente kerk, waar de verdedigers van Mossoró zaten, en waar men rechtsboven/midden nog de kogelgaten ziet van de strijd, er werd me verteld dat deze zorgvuldig worden bijgehouden...:roll: