Ik loop nogmaals door de grote fruithal in het hart van Rio Branco, waar een sfeer te proeven is van levendigheid, de reuk van fruit, brood, vis en jenever. Buiten stort de regen en de kleine invalide man zingt in de regen zijn liedje over zijn moeder. Drie uren later wordt hij door omstanders naar binnen gebracht, daar zit hij minstens droog, en zingt nog steeds het lied over zijn moeder, met een fles cachaça in zijn hand. Zijn verlamde benen hebben hun kracht verloren, zijn nat gezicht verbergt de tranen, als hij zijn dronken stem laat galmen. Misschien zit hij morgen weer hier op deze zelfde plek en zingt over zijn moeder, ik ben dan op de weg naar een andere bestemming. Het blijft regenen in Rio Branco. Ik begeef me terug naar het busstation waar ik wacht op de bus. Het zijn lange uren, de uren dat de reiziger oplettend moet zijn, want je kan in netelige situaties terecht komen. Mij gebeurde het dat een persoon me aansprak, hoewel achterdochtig, maar meer om de resterende uren te breken, rijd ik niet veel later met de sinistere kalende man van rond de vijftig onheilspellend scheurend door de donkere straten. De man is krankjorum of moet minstens onder invloed zijn van een onduidelijk iets, oftewel opgejut door de duivel. Op een gegeven moment probeert wordt hij opdringerig en handtastelijk, daar ben ik dus niet van gediend en moet ik stante pede ingrijpen. Ik heb dus te maken met een gestoorde homofiel en zeg hem dit uit het hoofd te laten, daar ik anders genoodzaakt was met mijn zakmes zijn keel te doorsnijden. Dit deed hem danig schrikken en op mijn beste Portugees zei hem terug te rijden naar het busstation. Ik kon me moeilijk oriënteren, ook daar de duisternis gevallen was, maar ik zat ergens in de buurt van het vliegveld. Met gierende banden en als een wegpiraat scheurde hij andermaal door de straten van een buitenwijk waar kinderen en dieren net konden worden ontzien. Bij het rodoviaria stopte hij geweld, ik stapte uit en kon nog net mijn rugzak grijpen die achter in de bak lag, toen hij met gierende banden wegscheurde. Het liep goed af, maar ik weet dat ik bereid ben tot het uiterste te gaan, maar bij sommigen hebben waarschuwende woorden geen enkele lering en zullen harde dreigende woorden deze personen moeten doen inzien. Buiten dat zal ik mijn naïeviteit meer moeten controleren om mijn aversie tegen deze personen te leiden. Op het busstation is het een drukte en ik hoor de populaire vrouwen zanger Roberto Carlos een van zijn zoete liedjes kwelen uit een televisie, terwijl een irriterend dictatoriaal mannetje van niet ouder dan zeventien zich oppept door straatkinderen en kleine schoenpoetsers uit te kafferen. Hij lijkt me goed op weg om corrupt politicus te worden. Nu werkte hij nog voor de busmaatschappij, doch dit zijn de jongens die de conservatieve groepen nodig hebben.  Doch eens op en dag zal ook hij zijn superieur tegenkomen. Gelukkig zijn er ook vriendelijke mensen, die luisteren naar een verdwaalde gringo. Ik zie de mensen wachten op hun bus, gepakt met huisraad op weg naar een nieuwe bestemming, verloren in het paradijs. De rubbertappers ziel is aan het huilen, zij die blijven zullen strijden met al hun macht, geholpen door de vechters van het idealisme, de hemelbestormers (in de goede zin van het woord), zoals paters, broeders, maatschappelijk werkers, gewone leken met een besef, of vakbondmensen. Zij, die weten dat het leven in de bossen van Acre en Amazonas hard is en nog harder gemaakt wordt door de uitbuiter. Hun strijd voor gerechtigheid zal nooit tevergeefs zijn, en moge de caboclos hun beschermen. "Viva o Seringueiro!"

fim

'Caboclo de ACRE'  olie op karton Wayn Rio de Janeiro 2005

Schets van IBASE Braziliaans instituut voor sociale en economische analyse

24-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Ayahuasca blad

Ik loop langs de Acre rivier en zie de armoedige barrakken van de nakomelingen der rubberslaven, of van anderen, gekomen van een plek waar het niet beter was. Langs de rivier wordt flink gegokt: een man met een bord, drie metalen kopjes en een steentje. De mensen konden inzetten en moesten te weten komen onder welk kopje de razendsnelle vingeracrobaat het steentje had gedeponeerd. De meesten verloren natuurlijk en gingen dan in een harde discussie, daar de exploitant van het vlooiencircus werd verdacht van oneerlijk spel. De man hield ondertussen de politie in de gaten, want geld kwijt raken aan corruptie, daar was hij niet van gediend. Ik loop naar een drinkhut en ontdekt dat het bier hier 2 maal zo duur blijkt als in Rio de Janeiro en kijk naar de mooie vrouwen met hun glanzende haren, zij die het bloed van de Indiaan eren.

Ik spreek met iemand die aanhanger is van de Santo Daime cultus, een spirituele groep die werd gesticht in 1930 door 'mestre' Irineu Serra, een rubbertapper, die ingewijd was in de Indianencultus, Indianen die leven op de grens van Peru en Acre. De groep telt meer als 15.000 aanhangers en leven in de 'Colonia cinco mil', de '5.000 kolonie'. De cultus is gebaseerd rond de 'Ayahuasca' plant, waarvan men een hallucinerende drank brouwt, die de hogere sfeeren aanroept. De naam Daime stamt af van het cultgebed: 'Dai-me força, dai-me luz...' geef mij kracht en licht... De commune is vandaag de dag onderhevig aan een streng moralistisch gedrag en het blijkt dat zij zich bezig houden met het vervaardigen van voorwerpen uit rubber.

De Indianen in het Amazone-gebied gebruiken de 'theeplant' al duizende jaren en de naam betekent in de Quichua taal: 'liaan van de ziel': 'Aya' = geest-ziel, 'huasca' = liaan. De Indianen gebruiken de plant om een psychedelische reis te maken om in aanraking te komen met de geestenwereld, om hierdoor geestelijke en lichamelijke problemen op te lossen en voorspellingen te doen. Ik schets het misschien te bescheiden daar de belevenis bij een ieder anders kan zijn. Voor de Indianen is het een 'verheven' plant, die voor een 'niet-Indiaan' moeilijk te vatten zal zijn. Natuurlijk is het hele Amazone gebied rijk aan medicinale planten en kruiden, die de mensheid kunnen dienen, maar de vernielzucht van de kapitalistische firma's hebben geen boodschap aan de waarde van inheems plant en die het wel hebben vechten voor het patent, en wat dan ooit een heilige plant was voor de Indiaan wordt een commerciële belegging op een markt waar de consument geen benul van heeft.

wordt vervolgd...

23-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

De moderne arbeidsmethodiek van de rubbertapper verschilt niet veel van die men 100 jaar geleden toepaste. Een dag van de 'serinqueiro' is lang. Hij begint rond 5 uur in de morgen, opstaan, koffie drinken en de schemerpaden op. Het pad wordt verlicht door het 'poronga' (kerosinelicht) dat op zijn voorhoofd is vastgebonden. Verder heeft hij een zak vol met bakjes om de latex op te vangen en tapmesjes, een geweer over de schouder en een emmer. De -colocaçâo- is de plaats in het woud waar hij woont en werkt, en de grootte van de werk-plek verschilt, van enkele rubberpaden met 300 bomen tot grotere met met wel het dubbele aantal. De tapper kent iedere boom, kerft verschillende malen met zijn mes in de bast tot het witte sap eruit druppelt. Dit druipt door de kerving naar beneden en ten slotte in het bakje dat, aan een pen onder de kerf hangt.

Hoe belangrijk is de 'havea Brasiliensis? Ik moet stellen: beduidend. De boom werd al door de Indianen gebruikt en zij maakten nuttige dingen van de latex zoals schoeisel en waterdichte kleding. De andere wereld maakte pas veel later gebruik van de boom, dat gebeurde op grote schaal toen Dunlop de luchtband introduceerde en de massaproduktie van de 'auto' op gang kwam. Er zijn verhalen van reusachtige bomen bij de Madeira-rivier, die je alleen met tien mensen kon omvatten. In de morgen bewerkt de rubbertapper zo'n 100 tot 130 bomen. Rond het middag uur rust hij uit en eet wat, en soms, als het zich voordoet gaat hij jagen. Dit wordt nu veelal bemoeilijkt door de constante ontbossing, want vroeger was het spoor van een 'paca', een log gebouwde waterhaas met een gewicht van zo'n 10 kilo, gemakkelijk te volgen en de tapper had goed vlees. Vaak was ook de brulaap een doel, maar hij moest bij de vedommenis niet vergeten een dankwoord te richten tot de -caboquinho do mato-, de beschermer van de jacht, want je wist maar nooit. In de middag haalt hij de bakjes aan de wenende bomen weer op, die zitten dan vol met vloeibare witte latex, hetgeen in een emmer wordt gedeponeerd. Terug in zijn hut wordt een houtvuur aangelegd om de rubber te roken. Hij laat de latex op een draaiende stok stollen, tot zich een dikke zwartgeblakerde bol vormt. De nachtbosgeesten zijn dan al aan het lopen. Tappers die vroeger als slaaf werkten voor de 'patrons' moesten deze bollen aan hun verkopen en werden zo benadeeld, kregen schulden en kwamen nooit meer weg uit de klauwen van de dictators, de geldwolven van de groen hel.

In sommige gebieden van Amazonas is het overleven niet gemakkelijk, zoals langs de binnenrivieren. Verstoten van hulp en  'een waardeloze overheid' dwingen de rivierbewoners tot armoede. Het kappen van de bomen staat allang ter discussie, maar ondanks de vele protesten vanuit het buitenland gaat dit gewoon door, ik zeg gewoon, daar het kapitaal een té grote rol speelt in het geheel. Het gaat de geldwolven, die zelf vaak in luxe villa's zitten in grote steden, alleen maar voor de eindopbrengst, zij hebben geen enkle begrip voor de mens in het bos, dier of natuurbehoud. De alternatieven zijn groot en ook Mendes vocht hiervoor, probeerde de wereld ervan te overtuigen dat er andere methodes waren om een duurzaam beleid ten opzichte van het 'behoud der bossen' én een levenwijze voor de bewoners te garanderen. Zoals de 'extractieve reservaten', d.w.z 'bescherme bosreservaten', in een systeem van landbeheer waarbij stukken bos worden onteigend ten goede van de kleine boeren of rivierbewoner. Want er zijn enorm veel producten die die het bos geeft zoals de paranoot, of Tucuma, een oliepalm waarvan van de vezels touw en hangmatten worden gemaakt en van de vruchten palmwijn. De Açaí, een palmsoort waarvan de vuchten een geschenk zijn en waar vruchtdrank van wordt gemaakt, of de Bacaba, waar het hart eetbaar is en van de stengels maakt men men speren en wandelstokken. Of de Pupunha, waarvan de vruchten van levensbelang zijn voor de Indianen. Dit zijn enkele voorbeelden van wat het woud kan geven, in het voordeel van de bewoners, die tevens de beschermers worden van het bos, ten nadele van de kapitalistische vernietigers.

wordt vervolgd...

fotos van rubbertapper-site, obrigado gente! maker onb.

rubbertappers met hun 'poronga'

bezig met het 'roken' overdag

22-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

In de middag bezoek ik het 'rubbermuseum', waar zich de geschiedenis van de rubbertapper openbaard. Ik ben de enigste bezoeker en  wordt rondgeleid door Francisco wiens vader in 1902 naar hier kwam vanuit Ceará, het noordoosten. Het museum is onderverdeeld in drie zalen, de 1ste verteld over de kolonisatie van Acre; de 2de bevat Otnologie, waar dierlijke fossielen te zien zijn en antropormorfisme. De 3de ruimte is de etnografische, de cultuur van de Indianen van Acre, waar ik even dieper op in wil gaan: De eerste rubbertappers werden gezien als -woeste- mensen, (dit moet dan ook geplaatst worden in het context van de tijd) en de contacten met Indianen waren vaak hard en vol conflicten.

Er zijn verhalen over bloedige botsingen tussen de twee culturen. De rubbertappers werden aangevallen op de plantages, wat gepaard ging met zware verminking aan de zijde van de seringueiros. De andere was even desolaat, door vergiftiging met pakjes zout vermengd met strychine en pokken-geinfecteerde kleding, werden hele stammen uitgeroeid. Niet alleen de werkmensen, maar veelal hun opdrachtgevers zaten achter dit verdoemde scenario. Vandaag de dag zijn de rubbertappers en Indianen nader tot elkaargekomen, want ze strijden voor hún leefgebied. 

                In Acre en het zuidwesten van Amazonas leven, na schatting?, ongeveer 7.000 Indianen verdeeld over 15 stammen. De meeste van hun zijn in contact geweest met niet-inheemsen. Eind vorige eeuw werden er jachtexpedities georganiseerd om de Indianen uit te moorden of naar plantages te vervoeren als slaven. Dit ging door tot na de 2de wereldoorlog. De rubbertappers werden 'gedwongen' hier aan mee te werken, het was een opgezet plan van de rubberbaronnen om hun kapitaal veilig te stellen en de slaaf te intimideren, wie niet meewerkte werd vermoord. De rubbertappers hebben zich ook vermeng met de Indianen, en hun bloed stroomt sterker door de aders. De Indianen leven tegenwoordig veel van landbouw, jacht en visserij, maar verzamelen tevens para-noten en rubber. De -malocas- gezamelijke hutten, zijn veelal ingeruild voor houten huizen gebouwd op palen om het steigende waterpeil te weerstaan, op een vrijgekapt stuk bos, waar ook geplant wordt en dieren gehouden. Doch de vernietiging van hun gebieden gaat gewoon door en de regering? Die geeft alleen een soort -belofte-bescherming-. Doch er zijn niet gouvermentele organisaties actief, zoals PESACRE, die stammen steunen zo als in het geval van de Apurinã Indianen op 45 kilometer punt langs de br317 weg tussen Boca de Acre in de staat Amazonas en Rio Branco in de staat Acre.

 De fotos van de Apurinã stam zijn geleend van AmazoneLInk, thanks!

21-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Dom Helder Camarã (1909-1999) 'rode bisschop'

Volgens Chico Mendes was er een redelijke verstandhouding met de kerk, maar er was ook een groot gat, een vaak niet te overbruggen dal. Botsingen waren dan ook niet uitgesloten, doch in die tijd verbeterde zich de houding met de kerk gestadig. Soms is de kerk te conservatief, terughoudend en angstig voor de wijzende vinger van een desolate bisschop. Goede contacten hadden de rubbertappers met de kerk van Caruari langs de Juruá, daar waar toen in die tijd de Nederlandse pater Jan Derickx werkzaam was, hij die inzicht had en streed vóór het volk. Maar veelal waren kerkleiders goede vrienden van de kapitalisten en grootgrondbezitters.

Brazilië is het grootste katholieke land ter wereld, en nergens vindt men zoveel paters, nonnen en bisschoppen. Maar... ze zijn vaak te besluitenloos, vooral in de militaire dictatuur-tijd toen de onderdrukking van het gewone volk voorop stond. Mijn oom Pater Thomas Pieters kon er over meepraten toen hij ooit tot de orde geroepen werd door de sociale politie, lees D.o.p.s, daar hij contacten onderhield met vermeende communisten. Doch de linkse vleugel van de Braziliaanse kerk was al actief vóór de staatsgreep van 1964 en kwan openlijk op voor de armen en onderdrukten. Vele priesters werden gemarteld en vermoord in naam van het regime! Anderen verbannen... God keek toe... of liet hij hun de 'martelaren' zijn van Brazilië? In Amazonas was het niet anders, de revolutie moest gebroken worden, maar de eenzame priester vocht als een verlorenen in het groene woud, voor de rubbertapper, caboclo, Indiaan, de mens langs de huilende rivier...

De nieuwe kerkgemeenschappen zijn nog steeds in opkomst. Grote, vaak, commerciële kerken, die schreeuwend de mensenziel weten te manipuleren, want het vertrouwen in de katholieke kerk is slapjes, men moet zich opener opstellen tegenover de mens die hulp nodig heeft, geestelijke, maar ook fysieke. Daarom wenden zich ook velen tot hun Afrikaanse oorsprong, daar waar de geesten de 'orixas' spreken en raad geven. Geloof? Het is een zwaar onderwerp en ieder zal zich moeten realizeren dat 'zijn' geloof 'uniek is. Of het is tegenover een symbolish beeld, boom, vogel, rivier of het abstracte... het ontastbare, het gevoel dat de mens in zich draagt... Doch men zal het nooit mogen 'misbruiken', aanwenden als een wapen voor onderdrukking...

In de tijd van de militaire depressie werd de rode bisschop van Recife, Dom Helder Cãmara ter verantwoording geroepen bij de 'papa'' (paus) te Rome, hij moest zich wat terughoudender opstellen, maar het was hij die ooit zei: '... waarom noemen me ze mij een heilige als ik de armen help... maar een communist als ik vraag waarom ze eigenlijk arm zijn?"

Wayn

20-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Het volgende citaat gaat over Chico's voorganger Wilson Pinheiro, die in 1980 werd vermoord.

Chico: "De acties van Wilson Pinheiro en zijn rubbertappers hadden grote gevolgen, ze veroorzaakten een groeiende bezorgdheid bij de grootgrondbezitters. De fazendeiros uit de hele regio kwamen in juni 1980 in het geheim bij elkaar om te zien hoe ze de verzetsbeweging van de rubbertappers konden aanpakken. Ze besloten dat Wilson moest worden vermoord én iemand uit Xapuri, dat zou ik dus kunnen zijn. Op deze manier hoopten af te rekenen met onze beweging, zodat ze konden doorgaan met de grote ontbossing.

Er werden twee 'pistoleiros' gecontracteerd, ieder voor een bedrag van 400.000 cruzados ieder ( nu ong. 8000 Eur). In de avond van 21 juli 1980 begaf één van de pistoleiros zich naar de vestiging van de vakbond van Brasiléia, en om halfacht 's avonds werd Wilson Pinheiro vermoord, in het gebouw van zijn eigen vakbond. De andere pistoleiro ging op dezelfde avond naar Xapuri. Hij vond er niemand, want wij waren die avond op een vakbondsbijeenkomst in Vale do Jura. Ze hadden Wilson vermoord en de arbeiders waren woedend. Ze wilden justitie dwingen de moordenaars te straffen en stelden een ultimatum van 7 dagen. De autoriteiten deden echter op dat moment, ten tijde van de dictatuur, vaak net alsof ze niks in de gaten hadden. De enige politie-ambtenaar die interesse toonde en de misdaad wilde oplossen, werd door de staatssecretaris van veiligheid naar een andere post gestuurd.

Op de zevende dag begaven de woedende rubbertappers zich, in de overtuiging dat de autoriteiten toch niets zouden doen, naar een fazenda op 80 kilometer van Brasiléia, waar een van de opdrachtgevers woonde. De arbeiders pasten snelrecht toe en veroordeelden de fazendeiro (rancher) ter dood. Hij werd met 30 á 40 kogels gedood. De arbeiders vonden dat hiermee de moord op hun leider, in ieder geval voor een deel, gewroken was. maar ditmaal functioneerde justitie opeens op volle kracht. Binnen 24 uur werden tientallen, honderden rubbertappers gevangengezet. Een aantal werden gemarteld, bij sommigen met een nijptang de nagels uitgetrokken. Nu de kleintjes het tegen de groten hadden opgenomen, was justitie in actie gekomen.

... Nadat de fazendeiros Wilson hadden vermoord, was er een terugslag omdat al het werk door zijn handen was verricht. Alle macht was in hem geconcentreerd. Hier in Xapuri gingen we ervan uit dat juist de basis versterkt moest worden, zodat de beweging een grotere weerstand zou hebben. De rubbertappers van Xapuri vervulden vanaf die tijd een voortrekkersrol in het verzet tegen de grote ontbossing."

wordt vervolgd...

Companheiros van Chico's strijd in Xapuri

Rubbertapper    foto onbek.

19-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Communist en mentor van Chico Mendes, Euclides Fernades Tavorá

Chico: "... Iedere zaterdagmiddag liep ik dus drie uur door het oerwoud op weg naar mijn nieuwe vriend. Omdat hij geen schoolboekjes had gebruikten we voor de lessen een politieke column uit de krant. Hij ontving kranten met een vertraging van één of twee maanden. Een paar maanden lang heb ik zo les gehad, en ik leerde heel vlug lezen en schrijven. Mijn vader kon ook een beetje lezen en schrijven, dat was een voordeel. Hij had alleen niet zoveel tijd om me les te geven. Die andere man had veel meer mogelijkheden. Hij was erg intelligent. Ik vond het allemaal zo interessant dat we soms de hele nacht opbleven, terwijl ik naar zijn uitleg zat te luisteren.

Na ongeveer een jaar begon mijn vriend me over zichzelf te vertellen. Hij had in het leger gezeten en was luitenant geweest in 1935. Samen met een aantal andere militairen had hij deelgenomen aan een beweging onder leiding van Luís Carlos Prestes (communisten leider, noot storyteller). Hij vertelde me dat het land in die tijd in een heel moeilijke situatie verkeerde en dat hij daarom had meegedaan aan de revolutie. Na de nederlaag van Prestes werden veel militairen gevangengenomen. Hij en anderen werden gevangen gezet op het eiland Fernando de Noronha.

Met behulp van een invloedrijke zwager lukte het hem het eiland met een boot te ontvluchten, en hij ging naar Belém. Hij deed mee aan een beweging in de staat Pará en werd weer bijna gevangengenomen. Hij slaagde erin te vluchten en ging naar Bolivia, waar hij in de jaren vijftig meedeed aan verzetsacties van de Boliviaanse mijnwerkers en in allerlei oppositiegroepen. Er bestond een sterke repressie in Bolivia en hij werd gezocht. Hij verborg zich in het woud en na een tocht door het Boliviaanse oerwoud kwam hij aan bij de Braziliaanse grens.

Hij vond dat zijn leven wel erg ingewikkeld werd en besloot te kiezen voor een bestaan in de seringal, tussen de rubbertappers. (De seringal is een gebied waar de rubbertapper woont en werkt.) De Boliviaanse grens was niet ver weg - in twee uur lopen was je aan de grens - en hij voelde zich op deze plek redelijk veilig. Hij besloot dus te blijven en leerde hoe hij rubber moest tappen. Hij leefde erg geïsoleerd en eenzaam. Hij woonde alleen en heeft nooit leren koken. Hij had werkelijk een moeilijk leven. Na een jaar vertelde hij me zijn naam. Hij heette Euclides Fernandes Távora.

... Ik heb enorm veel geleerd in 1965, het laatste jaar dat ik direct contact met hem had. Euclides praatte veel en gaf me allerlei adviezen met betrekking tot het organiseren van een vakbond.Hij zei dat we een zware tijd tegemoet gingen, dat de dictatuur nog zeker zo'n tien, vijftien, twintig jaar zou standhouden, maar dat tegelijkertijd nieuwe vakbonden en organisaties zouden verschijnen. Ondanks nederlagen, vernederingen en moordpartijen zou de bron nooit opdrogen en zouden er altijd nieuwe groepen ontstaan. Deze bevrijdingsbeweging was nog nooit tot zwijgen gebracht. Het was een heel mooie les, en wat hij zei over de toekomst van ons land, lijkt bijna een profetie."

Aldus Chico Mendes over zijn feitelijke mentor in de strijd tegen de grootgrondbezitter.

wordt vervolgd...

18-05-2017 om 07:51 geschreven door Storyteller

Het is 22 December 1988, rond 17.45 als Chico in de deuropening van zijn huis wordt vermoord in opdracht van grondbezitter Darly Alves da Silva, de moordenaar, was zijn zoon Darcy.

Francisco (Chico) Alves Mendes Filho werd in 1944 geboren als zoon van een rubbertapper in Xapuri, Acre in het westelijk Amazonegebied. Hij was getrouwd met Ilzamar en ze kregen 2 kinderen: Helenira, die 4 jaar was toen hij stierf en Sandino, die toen 2 jaar oud was. Chico was voorzitter van de vakbond van landarbeiders van Xapuri, lid van de Nationale raad van rubbertappers en van de Eenheids Vakcentrale (CUT). Ook was hij actief lid van de PT, de arbeiderspartij en vocht voor het millieubehoud van het Amazonewoud.

Het volgende interview is een gedeelte het uit het boek 'O testamento do homen da floresta' van Cândido Grzybowski 1989, uitgegeven door de 'Federatie voor sociale educatieve assistentie'. Het gesprek vond plaats enkele weken voor hij vermoord werd.
De ned. vertaling heb ik uit het boekje: Novib epo J.Smets.

"Mijn leven begon zoals dat van alle rubbertappers: je was een soort slaaf, onderworpen aan de bevelen van de baas. Ik begon te werken toen ik 9 was. In plaats van het alfabet leerde ik hoe ik de rubberboom moest inkerven. Vanaf de vorige eeuw (19de) tot in de jaren zeventig was het, zover ik weet, in geen enkele gemeenschap toegestaan om een school op te richten. De rubberbaronnen lieten dit niet toe. Als het kind van een rubbertapper naar school zou gaan, zou leren lezen, schrijven en rekenen en zou het vervolgens ontdekken hoe de rubbertappers werden uitgebuit. Dat wilde de baas natuurlijk niet. Bovendien zou een school de produktie beïnvloeden. In plaats van naar school te gaan diende het kind van de rubbertapper mee te werken, zodat er meer rubber kon worden gewonnen en de opbrengst omhoogging.
Hierdoor kon de overgrote meerderheid gedurende vele jaren niet lezen of schrijven. De rubbertapper werkte het hele jaar door in de hoop aan het eind van het jaar iets over te houden, maar hij had altijd schulden. Omdat hij niet kon rekenen, kon de baas hem gemakkelijk oplichten. Op een gegeven moment veranderde er iets voor mij. Op een middag in 1962 wandelde opeens een man ons dorp in die anders was dan de andere rubbertappers. Het was een arbeider, een rubbertapper, maar hij zag er anders uit en zijn taalgebruik week af van dat van de bewoners van mijn dorp. De man kwam op een dag toevallig in ons huis tercht, toen wij net terugkwamen uit het oerwoud en rubber aan het roken waren. Hij begon met ons te praten en ik vond zijn manier van spreken en de wijze waarop hij zich uitdrukte heel interessant. Hij had ook een paar kranten bij zich. Ik wist toen nog niet eens wat dat was, een krant. Ik vond het enorm interessant allemaal, en het leek alsof hij dat doorhad. Daarom spraken we na deze ontmoeting af dat mijn vader en ik hem in zijn huisje zouden opzoeken. Op een dag gingen we voor de eerste keer naar zijn huis. Om er te komen moesten we 3 uur lopen over kleine paadjes door het oerwoud. Hij wilde me graag leren lezen en mijn vader en hij spraken af dat ik iedere zaterdag en zondag vrij zou krijgen om hem te bezoeken..."

wordt vervolgd...


bijlagen: Darly Alves da Silva en zoon Darcy
Joâo Branco, het brein achter de moord en opdrachtgever in naam van de 'ranchers'

foto: Paulo A Tiberio        De blik van Chico spreekt boekdelen... hij had een afkeer van geweld... maar pacifisme in Amazonas is soms een slecht wapen...


Foto: Terry Vale de Aquino - Chico bezig met het inkerven van de rubberboom

Bijlagen:
chico 004.jpg (77.4 KB)   
chico 005.jpg (85.2 KB)   

Chico Mendes kwam erachter dat Bordon van plan was jaarlijks 200 alqueires (één alq. is 48.400 m2) te ontbossen en bedrijfsklaar te maken voor uitbreiding van de veestapel. Dit zou het gevolg hebben dat vele rubbertappers en hun familie zonder grond zouden komen. Het was een strijd tegen Bordon, maar ook tegen Thomaz Coelho, de opziener van de firma. Bordon kwam ook voor op de lijst van namen die verantwoordelijk waren voor de moord op Mendes zijn voorganger landarbeidersbondsleider Wilson Pinheiro. Pinheiro werd vermoord in zijn kantoor in 1980 door pistoleiros die ingehuurd waren door ranch-eigenaren die tegen de bond waren.  Chico werd zijn opvolger. Zijn sterkste wapen was de 'empate', de menselijke blokkade.
               Chico had compassie met de kappers van de bomen, die uit armoede gedreven het vuile werk moesten opknappen. De mannen die de mahonie-boom kapte kregen gemiddeld 1 to 5 dollar per boom, terwijl diezelfde boom buiten Brazilië minstens 5.000 $ opbracht. Een eerste actie om het kappen te staken was gelukt door een 50 tal zingende vrouwen en mannen die de kappers naderden. Maar dan ging Thomas  Coelho over tot grover te werk en huurde 30 beroepshoutkappers in met grote kettingzagen. De zagen maakte een hels kabaal, maar niet zo hels als gezang van honderden mannen, vrouwen en kinderen. Het kappen ging niet door en nu bepaalde Coelho een laatste poging met nog een ruwere krachtsaanwending.  Hij nam een gespecialiseerde firma in de hand om met 2 enorme 'caterpillars' en 20 meter ijzerketting aan de slag te gaan.
              De ketting werd om de bomen geslagen en aan de uiteindes van de tractoren vast gemaakt, waarna het vernielen kon beginnen. De kracht zou de bomen gewoon uit de grond rukken en daarnaast alle andere vegetatie en dierlijk leven  vernietigen. Doch op dit moment kwamen weer honderden zingende mensen uit het bos tevoorschijn en overstemde het geluid van de machines. Het was een zinderende confrontatie, maar de voorman zag dat deze mensen besloten hadden tot het einde te gaan en beval te stoppen. Enkele weken later besloot Bordon het project te schrappen en de grond te verkopen. Dát was Chico Mendes arbeidsmethodiek, maar veel 'ranchers' hadden toen al plannen gesmeed om hem te vermoorden.

17-05-2017 om 16:37 geschreven door Storyteller

zonsondergang langs de br364 Xapuri/Brasiléia
foto: colegio sâo Francisco, obrigado




Ik neem nabij het rodoviaria een lokale bus naar het centrum (de dag erop bleek dat ik net zo goed had kunnen lopen of een hotel in de buurt had kunnen nemen).  In het duister ontwijkt een meisje me als ik haar vraag welke bus naar het centrum gaat. Misschien zag ik er wel barbaars uit na de lange rit, met mijn lange haren, baard en rugzak en vreemde tongval.  Omgekeerd moet de reiziger op zijn hoede zijn en mensenkennis is een niet te verontachtzamen begrip en zelfs een veréiste om mensen in te schatten op hun waarden, het waarom zal ik u straks uitleggen.
        In het duister wordt ik van links naar rechts gestuurd en vindt tenslotte het hotel met de cynishe naam 'Loureiro'. Nu kan dat enkele betekenissen hebben:  Laurierboom, Papegaai of iemand met blond haar, ik hou het maar op het laatste.  Volgens mijn reisgids is het hotel niet te duur, maar die hebben soms geen benul van de 'rugzakmens' en 22 reais, ongeveer 37 gulden, is toch pittig voor mij, maar ik ben moe en verlang naar een douche en bed. Het is 2 uur vroeger dan in Rio de Janeiro, en op bed liggend denk ik aan de samba-stad, stranden en zwoele lippen van een mulata, want hier in Rio Branco is het andere koek, buiten die zwoele lippen natuurlijk. Positief is het goeie ontbijt waar ik me dan ook volledig aan overgeef om de hotelprijs te compenseren, want ik blijf het schuldgevoel hebben dat voor dit bedrag sommige Brazilianen 3 dagen moeten zwoegen.

Wat korte geschiedenis over de deelstaat Acre.
Die werd tot begin 20ste eeuw ingesloten door 3 landen: Bolivia, Peru en Brazilië. Op mappen werd dit aangegeven als de 'tierras no descubiertas', de 'niet ontdekte landen', en gevormd door de rivieren Iaco en Purus, hier waar eens de indianen hun thuis hadden, omgeven door maagdelijke bossen, vol met rubber en paranotenbomen.
Dieper het land in stroomt de Acre rivier, die de Indianen Aquiri noemen. De rio Acre heeft haar bron in het steile Contamana gebergte van de Peruaanse Andes. Heden vormt de rivier de grens tussen Bolivia en Peru en  komt Brazilië binnen op de plek waar ze wordt gekust door de zijrivier Bahia. Stroomafwaarts neemt de Acre rivier nóg een zijrivier op, dit is de 'Xapuri', tegenover het stadje van die naam.
                  Hier kwam de revolutie van Acre tot stand en werd Chico Mendez, de rubbertappersbondleider vermoord. (Dit vormt straks een verhaal apart) Vanaf 1880 vormden revoluties en landconflicten het beeld van de strijd om het gebied tussen Bolivia en Brazilië. Dit tot november 1903 toen Acre stapsgewijs deel ging uitmaken van Brazilië en werd geannexeerd, zoals dat zo mooi heet. De hoofdstad is Rio Branco en ligt midden in de jungle, op 100 kilometer noordelijk van de grens met Bolivia en 250 noordoostenlijk verwijdert van Peru.

wordt vervolgd...

16-05-2017 om 11:46 geschreven door Storyteller

Rio Branco,  Februari 1996
Ik loop door de stad waar in feite niet veel bezienswaardigheden te vinden zijn, voor mij is de belangrijkste reden dat ik hier ben, de interesse naar de situatie van de 'seringueiro', de rubbertapper. De stad wordt doorsneden door de Acre-rivier, die de kleur heeft van guaraná poeder. Langs de oever zie ik de krotten waar de armsten hun verblijf hebben, en als ik de brug oversteek hoor ik twee dronken caboclos achter me zeggen: '... daar gaat weer zo'n  'vagabundo', een woord dat in Brazilië niet al te idyllisch wordt opgevat. Het wil meer zeggen 'zwerver' (toch wordt het woord niet vaak geopperd daar de waarde een zekere kwetsing heeft en gerelateerd wordt aan luilak werkschuw). Ze zien in mij natuurlijk de vrije avonturier, de 'gringo', die deze armoedige streek kan verlaten wanneer het hem schikt. Ze hebben ergens gelijk en ik ben dan ook een zwerver, een 'rambler'. Down the lost highway?
Laat ik niet te zwartgallig zijn, hoewel mijn gemoed in deze gebieden zwaar is. Hier in de stad bevinden zich 2 museums: dit van de rubber 'musea da Borracha' en het 'Casa do seringueiro', het huis van de rubbertapper. Het laatste bezoek ik het eerst en is gelegen langs de avenida Brasil, een bescheiden wit gebouw waar zich de sfeer van het rubbertappers leven manifesteerd en bezit enkele zalen.  Op een grote tafel van zo'n 15 vierkante meter heeft men in miniatuur een stuk jungle nagebootst, compleet met met paden en hutten. Het geeft de indruk hoe dit alles moet uitzien op een 200 meter hoogte. Twee andere zalen zijn ingericht als een nagebootste woonruimte van de tapper met houten hutten, werkmateriaal, eetgerei en zelf het accordeon ontbreekt niet. Doch veel reden tot muziek maken had de rubbertapper niet of het was het trieste lied der uitbuiting. De problemen zijn groot en de strijd voor gerechtigheid is een strijd tegen de onderdrukking van de patroon. De wouden staan in brand en de ecologen weten wat er gebeurd en satelieten geven de brandhaarden weer, de rode gloeiplekken. Wetenschappers? Die sluiten hun ogen en de wereld kijkt met weemoedige ogen toe naar wat er gebeurd met de regenwouden. Volken, flora en fauna gaan naar de verdoemenis en medicamenten, waarvan de krachten niet verloren mogen gaan verdwijnen geruisloos. Maar waar zijn de regeringsleiders?  Zij die op wereldschaal een stem kunnen hebben? De wereldbank? Zij die leningen verstrekken aan grote projecten waarvan het geld verkeerd besteed wordt en in corrupte zakken gestoken? Ja, de interesse van de poen staat voorop, winst op korte termijn, ten kostte van mens, dier en natuur. En hier dacht ik aan de strijd die Chico Mendes en zijn compagnons voerde tegen de kapitalisten, en ik verhaal alleen over het gevecht tegen de Fazenda van Bordon.
Die zelfde Bordon, die in de omgeving van Xapuri  een van de grootste landbouw- en veeteeltprojecten in Acre  uitvoerde.
Hiervoor werd de grond van een van de meest gebruikelijke rubberplantage in bezit genomen. Bordon, heeft ook zijn naam op ijskasten heeft staan en zijn kantoor in Sâo Paulo, verweg van het duistere Amazonas, waar zijn handlangers terreur uitoefenen. Ze zijn uitsluitend geintereseerd in de runderbranche, de 'worstenkoeien', die bestemd zijn voor export naar de V.S, Duitsland, Engeland en Irak.

wordt vervolgd...

16-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Bus wordt de Madeira rivier overgracht op veerpont bij Abunã
foto Wayn

Door de duistere nacht rijd de bus de ochtendschemering tegemoet en in de nevels zie ik de 'by-ways' en passeer kleine plaatsen waar veel bedrijvigheid heerst onder de 'settlers', de kleine boeren die van een ander gedeelte van Brazil kwamen om een nieuwe toekomst op te bouwen, goed of slecht. Maar ook de grote kapitalisten kwamen met dwang, materiaal en revolvermannen. Ik bevind me nog steeds op de BR-364, een weg die 600 miljoen $ kostte, op weg naar Porto Velho aan de Madeira rivier. We rijden voorbij stadjes als Pimento Bueno, Cacoal, Ji-Paraná, Jaru, en de gehuchten Sentana en Nova Vida. Ten slotte langs Ariquemes, de laatste grote plaats voor Porto Velho. In Nova Vida krijg ik last van lichte koorst, en door de hitte een ontzettende dorst. Ik drink veel water, ja water is goed, ten minste als het gezuiverd is. Op het busstation zie ik een magere caboclo-jongen een liedje zingen, vol treurnis en met een te hoge stem waardoor de melodie tegen het vals opleunt. Mijn hoofd gloeit als een zon, en verlang naar ijswater. Ik zal wel iets verkeerd gegeten hebben en weet dat je als reiziger in deze gebieden moet oppassen, maar anderzijd kan je niet altijd kieskeurig zijn. Het is goed of slecht en zolang de kakkerlakken of vliegen er niet over lopen te flaneren is het eetbaar. Doch niemand hoeft mijn advies op te volgen. In Porto Velho blijf ik maar kort, precies gezegd 5 uur en neem de bus naar Rio Branco, in het land van de 'Seringeiros', de rubbertappers, een kleine 600 kilometer zuidwestelijk en ongeveer 200 kilometer van de grens met Bolivia. We rijden door een onherbergzaam gebied vol met palmen, wilde rubberbomen, kleine rivieren en af en toe een stadje zoals Caracol of Mutun Paraná. Grote bedrijven hebben hun werk hier goed gedaan, dit door enorme gebieden plat te branden. De verdelgende hand der mens heeft toegeslagen, ook hier waar het lijkt alsof ik door ongerepte natuur rijd waar nog niet lang geleden de Indianen en velen dieren hun gebied hadden.
    Naast mij zit een neger met op zijn schoot een konijn in een doos. Hij heeft het beestje gekocht op de markt in Porto Velho. Het konijn ziet de reis denkelijk niet zitten en laat dit merken door af en toe te flink te pissen. De andere passagiers zijn streekmensen op weg naar Rio Branco of bij een tussenstop de bus te verlaten. Ongeveer halverwege bereik ik Abunâ, het einde van de weg, want hier brengt een veerpont de bussen en vrachtwagens over de Rio Madeira, vanwaar de weg vevolgd wordt naar Rio Branco. Op het veerpont wordt duchtig zaken gedaan door het verkopen van drank, maiskolven, ijsjes, tapiocakoeken en soep. De reis wordt hervat en weer gaan we langs enorme wouden.
       Er is geen stad meer te zien. Hier is de 'nog' verlaten woestenij van Acre en de enige naam die ik nog op mijn reismap tegenkom is de Iquiri rivier, die 80 kilometer voor Rio Branco wordt overgestoken.
Het is 8 uur in de avond als de bus arriveert in Rio Branco en weer heeft het iets mysterieus over zich, om een stad te bereiken naar uren wildernis.
wordt vervolgd....   

15-05-2017 om 16:18 geschreven door Storyteller

Het zaterdagmiddag als de bus begint te ronken voor vertrek naar Porto Velho. Op de flanken staat geschreven 'Adorinha', zwaluw, een mooie naam, die me laat denken aan een lied dat mijn grootvader immer zong als hij teveel aan Bachus geofferd had: 'zwaluw waar heen gaat u vlucht....'.
De bus verlaat de Pantanal-waterscheiding en gaat richting van de 'Chapada dos Paracis' de wonderbaarlijke wilde bergen.  Aan de zuidkant leven de Nambikwara, en aan de noordkant de Paracis stam. Ze hebben te lijden onder de druk van vernietiging van hun gebied en het land dat hun werd toegewezen valt steeds meer in de klauwen van grootgrondbezitters, migranten en zakenmensen. Voor deze bestaat de demarcatie-lijn louter op papier welke met gom en geld gewoon uitgeveegd wordt, zonder scrupules.
De Indianen worden bedreigd door een rampzalige oprukkende meute van mensen voor wie hun eigen toekomst enkel waarde heeft.

Midden in de nacht passeer ik het 'yellow-fever' checkpoint op de grens met de jonge staat Rondonia. Daar staat in de duisternis een keet waar ieder, die geen vaccinatie bewijs heeft, een naald in zijn arm geworpen krijgt voor 1 gulden, met het risico, dat als je geen gele koorst opliep, kon besmet worden met een of ander hepatites. De hygiënische opzichters liggen hier vaak te slapen, en dat is een feit in Brazil.
Rondonia werd gesicht in 1981 en is vernoemd naar de Indiaan-pacifist Marechal Rondon, die zijn beleid er op gericht was vrede te brengen  met de blanken en hield zijn mannen voor géén Indiaan te doden.
Hij was een vrijmetselaar en vrijdenker, die ooit verkondigde: 'God bestaat niet en alle mensen, barbaars of beschaafd zijn gelijk. Niemand draagt een persoonlijke schuld... Dat de wilden in de woestenij zich zo gedragen vindt zijn oorzaak in de elementen... Ze zijn nobele wilden... Hun ziel mag niet vernietigd worden...' Er waren in die tijd in de wildernis van Brazilië alleen bannelingen en missionarissen. In Rio de Janeiro werd veel geleuterd en gediscussieerd over die 'wilden', maar niemand ging de met uitroeing bedreigde stammen helpen, zelfs God niet, en sommige 'goedwillige' paters vroette in de bossen om een ziel te redden, niet meteen voor God, maar voor de mens, Indiaan.
Rondon: 'Ik wil de beschaving die mij is bijgbracht naar de Mato Grosso en Amazonia brengen, naar het oerwoud en zijn stammen.'
Hij plantte de telegraafpalen in het oerwoud en meer als 2.000 kilometer draad liep nu door de woestenij.  De geschillen met de Indianen waren soms fataal voor zijn mannen, want hij bleef hun zeggen 'géén Indiaan te doden', zelfs niet uit wraak.' Hierdoor stierven velen door pijlen.
In 1914 organiseerde hij een niet gemakkelijke wetenschappelijke expeditie met de Amerikaanse president Theodore Roosevelt met het doel de 'rio Duvida', twijfel-rivier, te ontdekken, die later naam Roosevelt rivier kreeg.
Rondon stierf in 1958 op 93 jarige leeftijd.
En wat is er, 40 jaar na de expedities van de man die geen enkele Indiaan doodde en de grondlegger van FUNAI was, het tegenwoordige regerings instituut ter bescherming van de Indianen, geworden van de Indiaan? 
Ze worden nog steeds achtervolgd en gedwongen hun hoofd te buigen voor de zogenaamde vooruitgang. Doch enkele blijven vechten. De hebzuchtige mens zal dan nóóit leren.

wordt vervolgd...

Rondon op jonge leeftijd  foto wikipe


1914 op expeditie 2de v.links Rondon, 2de van r. Roosevelt
foto geleend van Wikipedia

15-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Op mijn terugweg van de rivier ontmoet ik een vijftal jongentjes waarvan er twee getekend zijn door een huidziekte. Ze gaan naar een waadbare plek om te zwemmen en kijken me nieuwsgierig aan, de kleine caboclos van de Mato Grosso. Ze zijn vriendelijk en druk pratend met elkaar draaien ze zich nu en dan om naar de verdwaalde 'gringo' langs de Paraquay rivier.
Ik breng een kort bezoek aan het kleine lepra-hospitaal 'Bom Samaritano', waar ik weer Beatriz ontmoet. Het kleine jonge meisje met Boliviaanse trekken kent me nog van de eerdere bezoeken en leidt me door het gebouw. Er blijken niet zoveel patiënten te zijn als 2 jaar voordien. Doch ze zegt me dat de problemen nog steeds urgent zijn en de controle is nu frequenter en noodzakelijk.
Het is de taak de ziekte in het begin stadium op te sporen. Er is ook een gebrek aan artsen uit de regio en soms moeten artsen uit het verre Sâo Paulo komen om te helpen. (Het hospitaal ziet er, in vergelijking met het beschrevene van Tavares de Macedo, welke ik bezocht in Itaborai, keurig uit. Het is goed georganiseerd en schoon.
Men krijgt tevens veel steun uit Duitsland en Nederland en dat is een gunst.)
Als de wolken openbarsten, wat hier dagelijks gebeurd, zit ik samen met Beatriz te slurpen aan een cafezinho, omgeven door de geur van zelf gebrande koffie.

De dag erop aan de lange tafel gezeten bij het middageten,  bekijk ik de broeders: broeder Jan, maakt vele reizen in de omtrek om bijeenkomsten te bezoeken, Vitorio is een Amsterdammer, een behouden man die af en toe de gevangenis op zoekt om daar de 'inmates' steun te geven, Mauricio een echte Brabander runt de creche, Jamaru is meer de organisator en secretaris, Martinho heeft een timmerwerkplaats waar hij jongeren opleidt, Mattheus is de jongste, en moet ik zeggen 'rebelste', met hem had ik vele goede gesprekken over de streek en Indianen. Hij geeft les op de school en draagt zorg voor de tuin en aanplant en natuurlijk zijn hond Rambo, die aan zijn voeten ligt en stiekem af en toe wat krijgt toegeworpen onder de tafel. Ooit zei hij met dat toen hij hier arriveerde Cáceres niets was, alleen een weg, en het liefst zou hij rechtsomkeer gemaakt hebben, maar hij bleef, heeft hier nu zijn tehuis, en denk er niet aan ooit nog terug te keren naar Nederland. Op de hoek rechts van mij zit een broeder wiens naam mij ontschoten is. Het is de eerste maal dat ik hem ontmoet, want bij mijn vorig bezoek was hij nog niet aanwezig. De magere man heeft lang gewerkt in het Amazone gebied en is hier op ruste, doet wat huishoudelijk werk en zorgt voor de het ophalen van de post.
Dan is er Bertrant, de bouwman van Cáceres. Hij kwam in 1957 naar hier: 'Er was hier niets... niets... alleen stof en neerdalende 'urubus', aasgieren, die zich op de dooie koeien en runderen stortte,' zegt de kleine pezige man. '... daar bij die boom is het allemaal begonnen... daar werd toen haastig een hutje neergezet om de eerste zieken te verzorgen,' en hij verteld erover met een soort heimwee.
Hij bouwde veel in Cáceres, hoewel géén bouwvakker, maakte hij zich het vak eigen, bouwde het woonhuis, hospitaal en vele andere gebouwen. Met hem bezocht ik het tehuis waar meer als 100 verstandelijk gehandicapten kinderen werden verzorgd en waar alles eveneens ordelijk verliep. Ja, de broeders hebben alles goed georganiseerd, een degelijke inkijk vanuit een Hollands gezichtspunt. Want na al die jaren zijn ze toch Nederlander gebleven.
Dan is er nog de pater Grigrion, een magere man, ingetogen en behulpzaam. Ik zie hem nog die dag dat het flink regende en hij op een Hollandse fiets, gekleed in een soort geel regenpak door de stad fietste. Ja, het prototype van een echte pater in de tropen van midden-Brazil. Een goeie man, die mij bij het vertrek zei: '...Twajn...(zo noemden zij me) neem nog wat boterhammen mee voor 'onderweg'.
Dat zijn de kleine dingen die een reiziger waardeerd.

Cáceres is een plaats in progressie en wil zich manifesteren. In september zijn hier grote hengelwedstrijden en worden enorme vissen gevangen en kan men van hieruit de Pantanal intrekken. Ja, de stad heeft grootse plannen, maar rondom ligt de armoe op de loer, de vraag naar genegenheid, en die wordt hoofdzakelijk gegeven door de broeders van Huybergen.
Het is 27 januari en ik zit op het kleine busstation te wachten op de bus naar Porto Velho.
Tot ziens broeders!

wordt vervolgd...


Huis waar verstandelijke gehandicapten en andere kinderen worden opgevangen  foto storyteller

14-05-2017 om 07:13 geschreven door Storyteller

Ik Cuiabá verlaat vanaf het betonnen 'rodoviaria'. Naast mij zit een soort Pantanal-cowboy. De man zijn hoofd hangt naar beneden en hij heeft doorlopend de hik daar tussendoor maakt hij geluiden als een kermende hond. Hij geneerd zich  voor mij en stopt hij zijn hoofd steeds tussen zijn benen. Hij heeft teveel 'cachaça' genuttigd, de suikerrietjenever die het hoofd soms doet tollen. Hij heeft in Cuiabá inkopen gedaan, en na een miljoen hikken verlaat hij de bus drie kwartier later en verdwijnt ergens in een niemandsland tussen palmbomen en halfwoud, waar af en toe een hutje te zien is. De bus gaat verder richting Cáceres, nog dik 2 uur zwevend over de asfaltweg met in de verte de geweldige bergketen van de 'Chapada dos 'Paracis.' De bus is bevolkt met veelal oudere mannen met cowboyhoeden, die hun dagelijks leven argumenteren. Verder met vrouwen en kleine kinderen waarvan de voorouders ooit vrije Indianen waren of samengingen met de inlanders. Hier is het gebied waar ooit de Paracis stam vreedzaam leefden, maar zij leken nu verdwenen uit het zicht. (Ik vernam dat er onder de Paracis heden ten dage op de hoogvlaktes zendelingen bezig zijn met de stam te leren schrijven en lezen in eigen taal. Laat ik zeggen positief, maar de bijbel heeft weer een te grote betekenis en is de hoofdzaak. Het is een feit dat deze 'kruisgezanten' de Indiaanse bevolking willen  helpen, maar... hún God is natuurlijk de leidraad).

Het is rond het middaguur als ik het kleine busstation bereik van Cáceres waar hele families met hun weinig bezit wachten op een verdere bestemming, of aankomen vanuit naburige plekken. Toen ik ooit hier eerder aankwam in de avond leek het me een westernachtige sfeer toe, ook door de felle lichtreclames en de zuipende mannen met cowboyhoeden in de bars, waar ze speelden op snookertafels. Nu overdag is de stad benedenwinds en leek meer de basiliek het hoogste punt in de 75.000 zielen tellende plaats. Van hieruit is het een halfuur lopen naar het mooie huis van de broeders aan de 'rua dos caçadors', oftewel, de straat der jagers.

Als ik aanklop doet frei Jamuru me open. Ik had geen bericht gestuurd dat ik op weg was en zou langskomen, dus was het een verrassing. Ze waren er er allemaal, de acht broeders en één pater, Grignion. Verder bleek er een kleine delegatie vanuit Indonesië aanwezig te zijn, dit om de ontwikkelingen van de orde te overdenken. Ja, in Indonesiá schijnt de orde nog te bloeien, maar in Nederland verbleekt ze: '... we zijn van de oudere generatie, jonge opvolgers van uit Nederland zijn er helaas weinig...' zei ooit een broeder tegen me. En dat geldt voor de meeste ordes, daarom probeert men in Brazilië zelf broeders en paters te werven voor deze doelen. Het is een drukte in het grote huis, dat in degelijke Hollandse stijl is gebouwd is en lijkt op een soort villa, met geweldige trappen en geboende gangen. Aansluitend is er een geweldige tuin, met de schitterende manga-boom, met zijn lederachtige blaren. Broeder Jan staat zijn kamer aan mij af wat ik waardeer, en mijn stelling dat ik op welke plek dan ook mijn hoofd te ruste leg wordt radicaal van de hand gewezen. Hoe het met mij ging?  Ik kan optimistisch zijn, want ik was weer aan het reizen, met einddoel Rio Branco in de staat Acre waar ik op zoek ga naar de rubbertapper-cultuur.

Om 5 uur in de morgen is de eerste broeder al aan de ontbijttafel en vóór halfzeven is iedereen vertrokken naar zijn werkplek. Ik noem het werkplek, maar het is meer een 'opdrachtsplek';  het lepra-hospitaal, de bouwplaats, het gymnasium, de diocesane groepen, de timmerwekplaats of het college. Padre Grignion is dan al op zijn fiets op weg om de mis te doen en mensen te bezoeken, zij, die hem nodig hebben. Als iedereen vertrokken is ligt de grote de grote hond, een 'braziliaanse fila' met de e bizarre naam Rambo te waken naast zijn baas broeder Matheus, die maar al te trots op hem is. Hij heeft hem goed afgericht, want er waren wel eens problemen in het huis met overvallers.

Cacéres ligt aan de Paraquay rivier en ik loop langs haar oevers bij een plek waar het mogelijk is het 'Pantanal' te bezoeken per boot. Ik loop langs een weggetje vergeven van termietenheuvels of mooier gezegd 'burchten' want dat zijn het, zo hard als steen en soms twee meter hoog. Het leven van deze witte-mieren is zo interessant dat ik er wel een boek aan kan wijden. Het gebied staat verder vol met palmen, wilde struiken en vruchtenbomen. Het is 4 uur in de middag en de warmte valt als het ware omlaag en ik zoek schaduw, daar waar de 'pernilongos' muskieten hun aanvallen inzetten. In deze tijd tussen oktober en februari is veel regen en het paradijs voor de muskieten. De beste periode is tussen mei en september als het water laag staat en voor diegene, op zoek naar de flora en fauna van het Pantanal, een betere tijd. (Ik herinner me het eerste bezoek in 1990 hier in Cáceres toen we per boot en jeep het gebied ingingen en ik bij terugkeer vol zat met steekbulten toegebracht door de duivels en er was geen middel tegen buiten het nuttigen van veel knoflook of alle lichaamsdelen goed beschermen.)

wordt vervolgd....

De broeders van Huybergen, met broeder-gasten uit Indonesië in hun tuin te Cáceres met links boven frei Martinus ernaast frei Jamaru, op de achtergrond frei Matheus, dan frei Vitorio, ernaast frei? lang werkend in Amazonas, dan frei Mauricio, ernaast padre Grignion, links onder zittend frei Jan en rechts onder gehurkt broeder Bertrant, de bouwmeester...
foto Wayn 1995

13-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Capivara familie    foto geleend van BLTC

Er waren nog Indianen die geen weet hadden van de vreemden, die hun land binnendrongen, zoals moordenaars, slavenhalers, missionarissen, die géén liefdeslyrieken konden uitten daar ze de taal van de stammen niet machtig waren en alleen het kruis als climax hadden. Het geloof was als een strakke halsband geworden voor de Indianen. De waarde van de ziel viel te bezien en gelukkig waren er ook geestelijken die meer begrip hadden en zich een sociaal werker voelden in het oerwoud. Zij die de Indianen liever in hun naaktheid hadden gelaten, doch anderen vonden dat deze mysterieuze 'barbaren', bekeerd moesten worden. Zij die dachten dat deze natuurmensen allen 'kannibalen' waren. Maar waarom had hún God deze mensen hier, in de schittering van het woeste kreupelhout, of de genadeloze bossen langs woeste rivieren en vallen, geschapen? Als men deze uitdrukking mag gebruiken. De blanken met hun benauwende zwarte rokken wisten niet waar deze mensen vandaan kwamen. Men noemde ze heidenen en hadden een zekere binding met buitenaardse duivels, het kon niet anders. Maar hoe ongelukkig gingen zij te werk met permissie van hún God? Een hoger vraagstuk dat in de ogen van de Indianen iets heel anders was. Voor hun was er Mavutsinim, hij die de macht had over wind, warmte en zon, de ochtendnevels, regen, bliksem, donder en de wil der wouden. Doch de geschiedenis deed deze mensen elkaar ontmoeten.

Cuiabá noemt men ook wel de springplank naar Amazonas, een stad waar een beschroomde rust vanuit gaat en waar misschien de criminaliteit niet zo zichtbaar is. Maar ook hier is er armoe, het straatkinderen probleem en overleven. De omgeving geeft een karakter van het eens sterke Indianen gebied, hetgeen zich uit in de mensen met een Indiaanse invloeden, de mooie vrouwen met hun gitzwarte hangende haren, die glanzen als blauwe vlinders in de zon. We hebben geleerd van het verleden, ten minste in dogmatische zin, we 'zouden' geleerd moeten hebben! Maar de hedendaagse wereld leert ons dat er mensen zijn die nooit leren, zij die andere belangen hebben dan menselijke. Zo ook kerk instellingen. Het systeem, het onschappelijk instituut, waarvan velen kak in hun ogen hadden.

In het oude hotel voel ik me een actuele geschiedschrijver, een bos-boekanier, die even stilstaat bij de historie. Die van het kudde land, de gras weides, de uitbuiters die zich land toeëigenen, de Indianen verdrijven door corruptie. Ook het land van de ontembare avonturiers en verhalen die nog steeds opzien baren. Want waar zag men ooit otters van wel 3.5 meter in lengte? Anacondas van 10 meter, tekens op rotsen die doen vermoeden dat er blanken hier waren láng voor men het land opeisten in naam van de Portugezen? Het land van de Capivara, het geweldige waterzwijn, het land waar ooit zee was, lang geleden toen alles nog incompleet was, toen er nog geen mensen bestonden zoals wij ze kennen, die schijnbaar geroepen waren om de wereld naar de verdoemenis te helpen, inclusief het denken. Doch het was dé mens ingegeven, de neiging naar vernietiging. Morgen ga ik op weg naar de stad Cáceres op zo'n 230 kilometer westelijk van Cuiabá, om een bezoek te brengen aan de Nederlandse Broeders van Huijbergen.

wordt vervolgd...

12-05-2017 om 08:00 geschreven door Storyteller

Het was begin 18de eeuw dat de Bandeirantes vanuit Cuiabá verder opdrongen naar het noorden. Daardoor kwamen ze in het bron gebied van de Tapajos rivier en voeren als ware ze de onschuld zelve stroomafwaarts tot aan de Amazone. Daar werden de onheilszoekers waarachtig teleurgesteld want ze vonden géén goud en niet de beloofde mijnen, die overtreffelijker zouden zijn dan die van Peru. In de 19de eeuw brachten de expedities van Karl von der Steinen de eerste uitvoerige berichten over midden-Brazilië. Die Von der Steinen had vanuit Cuiabá het brongebied van de Xingu rivier ondekt en voer deze eveneens af tot waar hij uitmondde in de Amazone.

Doch een belangrijk gegeven was het jaar 1890, toen Cándido Rondon, een luitenant met Bororo-bloed, een telegraaflijn aanlegde van de staat Goias naar Cuiabá. Deze ging door het woeste gebied van de Bororo Indianen en werd later vanuit Cuiabá doorgetrokken naar de plaats Corumba in het zuiden van het Pantanal. Het was Rondon die contact wist te leggen met de Nambikwara Indianen. Hij was een curieuse man en vriend van de Indianen. Toch het was óók de periode van de onherroepelijke vernieting van de stammen in centraal-Brazilië en de openlegging van hun land. Het was ook de tijd van de vrienschap en begrip die de broers Claudio en Orlando Vilas Boas toonde tegenover de stammen.

(Zij waren met drie gebroers.) De oudste, Orlando, was pionier wat betrof de openlegging van centraal Brazil en de Xingu rivier. Hij was de leider van de Roncador expeditie in 1948 en verdediger van de aanleg van het Xingu reservaat. Claudio wist contact te leggen met de Xavante Indianen en pacificeerde verschillende stammen waaronder de Txucarramaes. Leonardo, de derde broer nam ook deel aan de Roncador expeditie en aan alfabetiserings-projecten in centraal Brasil. De broers hadden de hardheid van de idealist en het besef van wat hun hart zei. Ze waren de amigos van de Indianen, in een tijd dat de antropologie-Indiaan die de godheid aanbad, de blanke zijn wil, hun ziektes, drank en sommigen zelfs hun hebzucht aanvaarde. De Vilas-Boas waren in dit opzicht tussenpersonen, redders van een cultuur, die langzaam zou verbleken.

Orlando stierf in 2002 op 88 jarige leeftijd, Claudio in 1998 en werd 82, Leonardo stierf in 1961 op 43 jarige leeftijd.

wordt vervolgd....

De volgende foto's zijn geleend van het Wikipedia archief, obrigado!

De broers Vilas Boas, Orlando, Claudio en Leonardo


Dorp van de Kamaiurá stam (Xingu)


'Kuarup' ceremonie in Xingu dorp

12-05-2017 om 00:00 geschreven door Storyteller

Chapada dos Guimarães

Als ik goud zou bezitten dan zou ik het hier tegen een goeie prijs kwijt kunnen, maar ik bezit geen goud, nog geen gram, ik bezat alleen scherpzinnigheid en pariteit. Het goud van de reiziger. De sfeer van vroeger zweeft hier nog rond en als in een flashback zie ik de arme sloebers met het zweet op het aangezicht om het weinige goud kwijt te raken, als ze al niet werden vermoord door hebzuchtigen, of geveld door ziektes, slangen, jaguars, spinnen beten of Indianen. De buurt is vol met kleurige pandjes in contrast met de hoge kantoorgebouwen en hotels. Lang ervoor stond de kerk van 'Nossa Senhora do bom Despacho' er al. Het is een bizar geval boven op een heuvel, dominant en gebouwd in Franse stijl.

Nu ik toch hier ben, wil ik ingaan op een eerder bezoek aan de stad en de rit naar 'Chapada dos Guimarães', een plaatsje met 15.000 inwoners op 70 km noord van Cuiabá, een plek die interessanter is dan Cuiabá. De 'chapada' is een plateau dat een hoogte van 800 meter heeft. Hier liggen de geweldige rotsformaties met mysterieuze uitstraling, de grotten, ravijnen en rivieren. Het deed mijn ontdekkings en avontuurlijk hart sneller kloppen. Ik bezocht toen de grote stenen en de waterval van de 'Véu de Noiva' (bruidsluier) waar het het water van 80 meter hoogte mij beneden verkoelde in de vochtige ruimte, als was het een vrouwen omhelzing. Hier in dit geweldig gebied kan men tevens een tour met gids krijgen, doch de 'lone drifter' gaat zijn eigen weg. De wereld van de slangen, de vogels, de overtreffende sfeer van een externe wereld, ten minste als je alleen bent. Maar de avonturier moet oppassen voor de rode-mieren aanvallen en het tarten van onweders, want de natuur is hier alles heerser.

Geschiedenis info.

Het is nu bijna 60 jaar geleden dat men begon met het het exploiteren van het braziliaanse binnenland, dit om velen doelen te dienen. Doch men moest eerst het woeste gebied betreden waar de wet van de sterkste gold en waar Indianen de indringers met pijlen bestookten. En hoe gevuld zijn de boeken over de vele avonturiers? Zij die op zoek gingen naar verdwenen steden, zoals de Engelsman Percy Fawcett, samen met zijn zoon en een derde persoon. De aandacht omtrent de Engelsman begint embêterend te worden, nou ja, het was een soort geweldendaad van een stuurse ontdekkingsreiziger op zoek naar een verdwenen blanke beschaving. Dat was in 1925 en ze werden 'zo goed als zeker' gedood door Kalapalo Indianen. Maar het verhaal blijft mensen intrigeren, de 'verdwenen' stad in de Mato Grosso, die fawcett 'Z' noemde, zou deze werkelijk bestaan? Maar er waren al eerder avonturiers, die stoutmoedig en gedreven door het onbekende de wildernis introkken. Reeds in 1515, niet lang na de vermeende ontdekking van Brazilië, ik zeg vermeende daar er denkelijk voor hen reeds anderen waren, blanken? Vikingen? Afrikaners? Arabieren? trokken de eerder genoemde 'bandeirantes' door de zuidelijk Mato Grosso.

Ze hadden de duivel in hun voetspoor en God in het kielzog, en zo bereikten ze de Boliviaanse Andes. Dit was niet lang voordat de Hessen Duitser Hans Staden zijn relaas neerschreef: 'Wahrhaftige historia und Beschreibung einer landschaft der wilden, nacketen, grimmigen Menschenfresse Leuten, in de neuen Welt Amerika gelegen'. Hans Staden was een soldaat die op een Portugees schip zat dat in 1552 voor de kust schipbreuk leed en door de Tupinamba stam werd gevangen genomen. Hans wist aan kannibalisme te ontsnappen door te zeggen dat hij een bondgenoot was van de Portugezen en voorspellingen deed over de stam. (zal later terugkomen op dit bizar verhaal).

In de 2de helf van de 17de eeuw werd de bovenloop van de Rio das Mortos met regelmaat bezocht daar het gerucht van goud vondsten de ronde deed en tevens werd de jacht geopend op de Araés stam, die als slaven dienden voor de heerboeren met hun verwerpelijk duivelshart.

wordt vervolgd...

11-05-2017 om 11:44 geschreven door Storyteller

Januari 1996,

Vanuit  Rio de Janeiro ben ik aangekomen in Cuiabá, de hoofdstad van de deelstaat Mato Grosso, met tussenstops, 37 bus uren.
De groene papegaai Joca kruipt als een trage oude vogel langs het ijzeren traliehek van de hotelvoordeur op en neer. Af en toe stoot hij klanken uit thuishorend in het bos en hoewel de hoteldeur wijdt openstaat haalt hij het niet in zijn hoofd weg te vliegen. Hij is al oud, misschien wel 70 jaar en te lang opgesloten, waardoor zijn contact met de mensen hem heeft geleerd gehoorzaam te zijn.
Hij heeft de intelligentie, om net als de mens zich aan te passen aan een vaak onnatuurlijke omgeving.
Ik neem de kleine kamer met gescheurde gordijnen en de grote propeller als luchtverplaatser en het lijkt, wanneer ik wakker wordt alsof een helikopter boven mijn hoofd zweeft en ik me bevindt in een rebellenoorlog.
Maar voor mij is hotel met de ironische naam 'O Presidente' voldoende, ten minste na de lange busreis.
Terwijl ander steden hun naam danken aan een heilige, een natuuraspect of Indianenstam, heeft de stad Cuiabá een andere verklaring en blijkt het in de naam van de Guarani-taal 'rivier der glanzende otter' te betekenen.
Dit wil ik nader verklaren: het moet een voortvloeisel zijn der volgende geschiedenis.
Die verteld dat de eerste blanke die het gebied betrad een zekere Manuel Bicuda was, een Paulista.
Dit was in de periode 1637-1680. In 1719 komt Pascoal Cabral aan, een bandeirante met zijn brute medegenloze bende.
De 'bandeirantes' hadden géén ander doel dan Indianen tot slaaf te maken, en in dit geval de Coxipones. Het lot bepaalde dat de bende goud vond en daardoor de interesse voor het menselijk goud, Indianen verloor.
Het schijnt dat die Cabral de plek Cuiabá noemde.
Maar wat betekende de naam eigenlijk.
Zo werden er door de tijden verschillende namen aan gegeven:
Gente caidá - vallende mensen
Cuiabasen Indios, mensen die farinha maken
Pantanal Indiaan
plaats om met harpoen te vissen
sterk volk
Indiaan van het water
en zelfs, alhoewel zéér opmerkelijk: dappere vrouw.

Nu werd er een brief ontdekt die was geschreven door een Jezuïeten pater genaamd Castanares, aan de provincie van Paraquay. In deze brief komt het Guarani woord 'Kuyaverá' voor.
Na een danig onderzoek door een zekere Brasilides Farincé, een professor gespecialiseerd in de grammatica der Guarani bleek het volgende: Kuya, betekende otter, in het Portugees en Verá, glanzende huid.
De glanzende huid kwam voort uit het feit dat wanneer de otter, nadat hij had gedoken, met een natte glanzende huid door de fonkelende zon uit de rivier kwam.
Door etnologische omstandigheden werd het woord Cuyaverá, dus met een 'C' geschreven, en later door de bandeirantes vervormd tot Cuiavá, en weer later tot Cuiabá.
Dus 'rivier van de glanzende otter'.
Zover het ontstaan van de naam van de stad in het gebied waar men in de 18de eeuw het eerste goud vond. Naar het zuiden ligt het 'Pantanal', een open moerasland dat groter is dan Frankrijk. (kom ik later op terug) 

--Ik bleef maar een dag in Cuiabá (waar ik al enkele malen eerder vertoefde), en zou de volgende dag verder reizen naar Cáceres, zo'n 230 kilometer westelijker, niet ver van de Boliviaanse grens.---
In de middag slenter ik door het centrum waar zich alles hoofdzakelijk afspeelt op het 'Praça Republica', waar verkopers actief zijn, hippies, als trage 'luiaards' hun spullen aan de man proberen te brengen en waar het leven banaal is en net zoals de Xavante Indianen houd ik van waterijsjes en net zoals de zigeuner wil ik verder trekken, naar een andere plek.
wordt vervolgd...

zicht op Cuiabá    f. archief Wikipe


Op de hotelkamer bij een later bezoek aan de Cuiabá in 2002

11-05-2017 om 11:34 geschreven door Storyteller

Caruáru, Pernambuco

foto Bia Menezes

Brazilie heeft humane hervorming nodig

06-04-2017 om 15:43 geschreven door Storyteller