Purus rivier, ver naar het westen ligt de Juruá-rivier, met langs de oever de plaats Caruarí





Op carnavaldinsdag van 1982 vertrokken we voor een bezoek aan de Deni-indianen in de streek van de Xeruã-rivier. We waren met vier man: Motias, de stuurman van onze boot, Tupã, Waldir, vakbondsleider voor landarbeiders en rubbertappers in de gemeente Caruari, pater Egon Dionísio, coördinator van de indianenpastoraal van het bisdom van Tefé en ten slotte ikzelf.
   Als 'lifters' kwamen aan boord 20 inlanders, bewoners van de rivieroevers, die we de volgende dag zouden achterlaten, ieder in de buurt van zijn of haar woning. We besloten om gedurende de eerste nacht door te varen, elkaar aan het roer aflossend. Motias en Waldir van 's avonds zes tot middernacht, Dionísio en ik tot zes uur in de morgen. Voor ons beiden was dat tevens een mooie gelegenheid om informatie uit te wisselen over de regionale vergaderingen, die we kort van te voren hadden bijgewoond: Dionísio die van de CIMI in Boa Vista, en ik in Manaus van de CTP. De volgende morgen, na een paar uur geslapen te hebben, legden we aan op de plek waar onze collega, pater Willem Burmanje, 't jaar van te voren de dood vond, weggesleurd door de stroming van de Juruá-rivier.
       Het was niet gemakkelijk om het kruis te vinden dat door de naburige oeverbewoners daar geplaats was, want opgroeiend oeverriet had de plek daar overwoekerd. Eindelijk vonden we het: "Guilherme-Vrede- 28-01-1981."
Vanaf de opbouw van onze boot maakten we een paar foto's. De bandrecorder speelde muziek van de mis 'Land zonder kwalen'. Er werden kaarsen opgestoken en de vrouwen aan boord zetten het rozenhoedje in. Het was toen aswoensdag en er was geen askruisje voor nodig om aan de betrekkelijkheid van het leven herrinerd te worden. Het was wel een dag van tegenstellingen, want diezelfde dag zonegn we 'lang zal hij leven' voor de verjaardag van Motias. We kwamen daar achter door ons dagelijks radiocontact met de pastorie, waar zich op dat moment Darlete ophield, Motias' vrouw. Dit was de eerste reis met radiocommunicatie aan boord. later zouden we ervaren wat een enorme verbetering dat was. Dankzij de radio zouden we een mensenleven redden. Na een reis van twee dagen en twee nachten bereikten we de monding van de Xeruã, zijrivier van de Juruá. Vincente, een rubbertapper, door radio Tefé opgeroepen, wachtte ons op. Twintig liter benzine waren voldoende om ons in Vincente's canoa met buitenboordmotor naar de vaste oever te brengen, vanwaaruit we onze voettocht richting indianendorp begonnen.
    In onze rugzakken alleen het noordzakelijke: hangmat, muggennet, wat kleren en verder geneesmiddelen. Marcelo, zoon van Vincente, die vertelde bevriend te zijn met de Deni's, leidde ons door het dichtte struikgewas. later zouden we ontdekken dat die vriendschap niet zo gunstig was voor de indianen zelf. Hij gedroeg zich ten opzichte van hen meer als 'patrâo' dan als vriend en 'kocht' hun rubber op in ruil voor koopwaar, waar de indianen tot voor korte tijd helemaal geen behoefte aan hadden: kleren, tabak, en 'jenever'. (De caiçuma van de indianen, gemaakt van gegiste maniok, is veel minder schadelijk voor de gezondheid).
    Na twee urr lopen dwars door het woud, beleefde ik mijn eerste contacct met de indianen. Op fstand hadden we hun kreten al gehoord: "Mezé, Mezé, een waarschuwing om de honden aan de lijn te leggen, die goede jagers zijn op wild en op ongewenste bezoekers. Geen overbodige maatregel. Vastgebonden in d eopen ruimte onder de hutten gingen de beesten te schrikbarend te keer bij onze nadering. Ook de kinderen waren het bezoek van Kariu (niet-indianen) niet gewoon en vluchtten in de armen en aan de borst van de moeders. De ontvangst door de volwassen indianen was heel hartelijk; groot was de blijdschap bij het weerzien van hun vriend Dionísio. In uitgelaten gebaren gaven ze onderling commentaar over mijn lengte (1,92 meter), zo maakte Marcelino me duidelijk. Ze trakteerden ons op gekoote maniok, bewijs van gastvrijheid van de Deni's ten opzichte van de bezoekers. Etend en tegelijk wat op verhaal komend van de toch wel vermoeiende tocht, viel me de vaalgele kleur van de mensen op als gevolg van de recente malaria-epidemie. Naast tuberculose is malaria een andere zware ziekte die de stam voortdurend belaagt, De geelgetinte huid en bloedloze oogleden zijn een duidelijk teken van verregaande bloedarmoede. We laten geneesmiddelen bij hen achter zoals ijzer, vitamines en voor de kinderen tabletten tegen wormziekte.
               De opgezette buikjes zijn een niet te mis verstaan bewijs van onwelkome inwoning, die nu binnen een paar dagen verdreven zal zijn. Hoe moet je de mensen vertellen dat ze om de zoveel uur een medicijn moeten innemen? Ik realiseerde me dat ik de enige was binnen een straal van misschien wel honderden kilometers die een horloge gebruikte. Het is voor deze primitieve mensen geen probleem; ze richten zich op de stand van de zon.

De eerste ontmoeting met de Deni's was buiten hun vaste dorp, op een plaats waar ze tijdelijk verbleven wanneer de mannen bezig zijn met het aftappen van rubber. Het dorp zelf, bewaakt door een bejaard indianenpaar dat tevens voor de kippen en varkens zorgt, lag op vijf uur gaans er vandaan. Dat wil zeggen, voor iedereen behalve voor mij, ofschoon ik de langste benen had. Ik verloor het van allemaal. Van de zwangere vrouwen tot aan de kinderen die niet meer op moeder's rug of de 'batu' (draagdoek) werden meegevoerd. Wat was het vermoeiend om over die uiters smalle bospaadjes te trekken. Ik zat in korte tijd vol schrammen, stootte mijn tenen tegen sronken die onder droge en verotte bladeren verborgen zaten en haalde armen en gezicht open aan de takken en netels van het lage struikgewas waar we doorheen moesten. De onder water gelopen stukken bos waren het ergste. Om er doorheen te komen moesten we soms zelfs zwemmen. Ik had grote bewondering voor het uithoudingsvermogen en vooral het gemak waarmee Dionísio zich een weg baande door het oerwoud. Het was niet alleen het leeftijdsverschil, ook zijn conditie was veel beter. Van Waldir, ooit rubbertapper geweest, verwachtte je niet anders. Die droeg behlave zijn gewone bagage ook nog een jachtgeweer. Herhaaldelijk dwaalde hij samen met de indianen en hun honden van het gewone pad af op jacht naar een of ander wild, kleine bosdieren en vogels, die zouden dienen voor onze avondmaaltijd. Ik maakte ook jacht op apen mee, het lievelinggerecht van de Deni's. Maakt u zich geen zorgen, beste milieubeschermers, deze soort is niet tot uitsterven gedoemd en de jacht is al zo oud als de indianen zelf. Waldir bood een indiaan zijn jachtgeweer aan, maar deze gaf de voorkeur aan zijn eigen wapens: pijl en boog en de 'sarabatana' (een koker waardoor giftige pijltjes geblazen worden). Toen we een apenkolonie ontdekten die hoog in de boomtoppen lawaaierig van boom tot boom sprong, hielden we ons schuil in het dichte struikgewas. Een van de jagers richtte zijn sarabatana en met een forse ademstoot trof hij één van die lawaaischoppers. De hele kolonie kwam omlaag om springend en schreeuwend het getroffen familielid bij te staan.
      Op dat moment hoorde ik het gonzen van pijlen die de maaltijd garandeerden voor de hele indianenstam. Toen begreep ik ook waarom ze het geweer geweigerd hadden. Een geweerschot zou de hele kolonie op de vlucht gedreven hebben.

wordt vervolgd.....