Er zijn 3 soorten die medisch gebruikt mogen worden. Andere soorten, variëteiten en cultivars die in de tuincentra verkocht worden, zijn therapeutisch niet te gebruiken omdat er wetenschappelijk weinig over bekend is.
Natuurlijk zijn al deze planten geschikt als sierplant, maar ook de Echte guldenroede is gemakkelijk te zaaien of te scheuren om in de border of de bostuin verwerkt te worden.
S. virgaurea L. - Echte guldenroede
15-90cm, juli-oktober, hemikrypt, open bossen, heide en graslanden
S. gigantea AIT., S. serotina AIT. - Late guldenroede
50-150cm, aug-oktober, hemikrypt of wortelstokgeofyt, bosranden, alluviale vlakten, ruderale plaatsen, vaak in grote groepen
S. canadensis L. - Canadese guldenroede
50-150cm, augustus, hemikrypt of wortelgeofyt, oevers, bosranden, ruderale plaatsen
Diverse Amerikaanse Solidago's: cultivars van S. gigantea en S. canadensis, alsook hybriden van S. canadensis met andere soorten zoals S. rugosa MILL. en S. altissima L. worden als sierplant gekweekt.
Etymologie
Solidago zou afkomstig zijn van solidare of solidum agare: gezond of vast maken, omdat Guldenroede als een wondhelende plant bekend stond.
De soortnaam virgaurea komt van virga (roede of tak) en aurea (goud), vanwege de rechte stengel met goudgele bloemen. In mijn fantasie slaat het ook op een goede, goude, gulden roede omwille van de urineafdrijvende werking. De Nederlandse naam is daarmee ook duidelijk.
Heidens wondkruid is een oude naam die o.a. bij Petrus Nylandt is terug te vinden. Men beweerde dat in de Middeleeuwen de Arabische Saracenen het kruid gebruikten als wondhelend middel en deze volkeren werden natuurlijk als heidens beschouwd, vandaar ook de Latijnse naam Solidago sarracenica.
Daarmee zijn de 2 voornaamste farmacologische werkingen, een adstringerende en een diuretische, dan ook bekend.
De geschiedenis & weetjes
De geschiedenis vermeldt vooral de samentrekkende werking. Bij Dodonaeus klinkt het dan als "Voor vuyle Sweeringe des Tandt-vleesch, ende van de Keel: Neem van het afziedtsel een half pint, honingh van Roosen anderhalf once, vermengt dit samen, ende laat hier mede gorgelen."
Of "Voor versche ende oude Wonden en de Fistelen: Drupt het sap afte stopt het poedere in het quetsuren afte loopende gaten; tot dien einde wordt dit kruydt ook in de Wonde-drancken gebruykt."
Een ontstekingswerende werking vinden we ook terug bij Lonicerus (1564) en H. Bock (1565).
De eerste vermelding van Guldenroede als niermiddel komt van Arnold van Villanova (1240-1311).
Van dan af vinden we de diuretische werking in alle grote kruidenboeken terug.
Tabernaemontanus (1530-1590) verwijst o.a. naar Matthiolus en schrijft dat "Virga aurea ferratis foliis ... nicht allein den Griess und Sand sondern auch den Stein selbst vermahle ... es reinige auch die Niere und die Härngange van allem groben Schleim".
Culpeper (1653) beschouwt de Golden Rod astrologisch als een Venusplant, maar adviseert hem ook bij blaas- en nierklachten en als wondmiddel.
In de Wurttemberische Farmocopee van 1741 wordt Herba Consolidae Saraceniae als Lithontripticum of als steenverdrijvend kruid vermeld, maar ook als Vulneraium.
Inhoudsstoffen
Een gevarieërde groep van werkzame stoffen geeft ons een boeiend, maar soms wel verwarrend beeld van deze plant.
Zo is er een kleine hoeveelheid etherische olie samengesteld uit mono- en sesquiterpenen. Neem de plant erbij en ruik de niet opvallende, maar toch duidelijk eigen geur.
Verder zijn er ook nog de saponinen, de flavonoïden en een fenolglycoside die samen een belangrijke rol spelen bij/in de diuretische werking van Solidago.
De verhouding van deze stoffen is nogal verschillende bij de 3 gebruikte soorten. Zo is het gehalte aan saponinen en flavonoïden hoger in de Canadese en de Late guldenroede, terwijl het fenolglycoside alleen voor komt in de Echte guldenroede.
Rationeel cijfermatig gezien lijken de uitheemse soorten sterker werkzaam te zijn, emotioneel en traditioneel gezien, geven wij toch nog de voorkeur aan de échte.
In de praktijk worden de 3 vermelde soorten veel gemengd aangeboden en dat onder de naam "Solidago virgaurea" wat toch wel erg verwarrend is.
Wat de werking van de inhoudsstoffen betreft, kunnen we zeggen dat het fenolglycoside een bewezen anti-flogistische, analgetische diuretische en steenwerende werking heeft.
De flavonoiden uit Solidago gigantea vertoonden eveneens een urine afdrijvende werking .
De saponinen van Solidago virgaurea hadden een oedeemremmend effect bij dierproeven.
Al deze onderzoeken bevestigen de oude ervaringen, maar daarnaast werden er ook nieuwe farmacologische effecten beschreven van saponinen en polysaccariden uit Solidago. Opvallend en ook verwarrend is de spermaremmende werking van een saponinenmengsel. Verder werden er in verschillende onderzoeken ook anti-tumor activiteiten aangetoond. We moeten hierbij toch duidelijk zeggen dat deze laatste effecten bekomen werden met geïsoleerde en geconcentreerde preparaten en zeker niet toegeschreven mogen worden aan een guldenroedethee of -tinctuur. Wachten op verder onderzoek is dus de boodschap.
Plantaardige diuretica
Plantaardige diuretica hebben meestal een breder indicatiegebied dan hun synthetische broertjes.
Zo worden chemische diuretica vooral gebruikt bij oedemen, arteriële hypertensie en nierinsufficiëntie.
Planten voor nieren en urinewegen worden natuurlijk gebruikt:
- om een overvloedige diurese te verzekeren, vooral bij blaasontsteking en waarvoor de theevorm dan bijzonder geschikt is;
- bij voorjaarskuren of bloedzuiverende behandelingen, wat ook bij reumatische aandoeningen nuttig kan zijn;
- bij de behandeling en het voorkomen van nierstenen.
De belangrijkste inhoudsstoffen van diuretisch werkende planten zijn:
- een aantal flavonoiden;
- de saponinen;
- hartglycosiden (zoals in Digitalis) die omwille van hun giftige werking niet gebruikt worden in de natuurgeneeskunde;
- methylxanthines, bij iedereeen bekend onder de naam coffeine in koffie, maté en guarana, maar ook theofylline in chinese thee. Deze planten verhogen de diurese door een verbeterde nierdoorbloeding en via een directe werking op de niertubuli met verhoogde natrium- en kaliumwerking.
- ook sommige etherische oliën (zoals deze in jeneverbes) die, vooral door hun prikkelende werking op de nieren, de diurese verhogen. Deze e.o. moeten wel met voorzichtigheid gebruikt worden.
Praktische toepassing
De Duitse Kommission E, die nuchter de officiële werking van kruiden beoordeelt, en soms veroordeelt, beschouwt Solidago virgaurea, Solidago canadensis en Solidago gigantea als te gebruiken "zur Durchspüling bei entzündlichen Erkrankungen der ableitenden Harnwege, Harnsteinen und Nierengriess".
Dr. Valnet adviseert Guldenroede vooral bij infecties van de urinewegen, zowel bij cystitis, als bij acute en chronische nefritis. Ook bij albuminurie en een teveel aan urinezuren is guldenroedethee het proberen waard.
Voor mij is Guldenroede dé basisplant voor nieren en urinewegen. Door de combinatie met 1 of 2 specifiek werkzame planten krijgen we een kruidenmengsel met een meer gerichte werking ( zie Tabel hieronder ).
Tabel : Kruidenmengsels met een meer gerichte werking
Solidago + Arctostaphylos uva ursi |
acute blaasontsteking |
Solidago + Equisetum |
chronische blaasontsteking |
Solidago + Rubiatinctorum |
lithiasis |
Solidago + Betula + Filipendula ulmaria |
reuma |
Solidago + Urtica + Equisetum |
artrose |
Solidago + Epilobium |
prostaathypertrofie |
Thee zetten van de hele plant, oogsten aan het begin van de bloei. Een goede combinatie met slijm of bitterstof planten.