Deze reportage heb ik vrij vertaald uit het Portugees
artikel 'XINGU- EEN PARADIJS ONDER BEDREIGING' van Sucena Shkrada Resk
bron het blad 'Leituras da Historia', Brasil
wetenschap&leven (c) 2009

Orlando Villas Bôas 1914-2002
Claudio Villas Bôas  1916-1998
Leonardo Villas Bôas 1918-1961

In de jaren 1940 reisden de broers vermomd als 'Sertanejos' (inlanders, ook soort 'kenners der wildernis') naar de Mato Grosso om daar de lokale inheemse bevolking te bestuderen. Velen jaren later, namen zij het intiatief om het 'Parque Indígena do Xingu' te bewerkstelligen, dit om de entnische waarde te bewaren, en ontvangen twee maal de Nobelprijs der vrede. Vandaag, ondanks dat de Xingu een bijna onaangeroerde oase blijkt, wordt de regio bedreigd door landbouw, aanleg van wegen en hydro-elektrische centrales op het land van de indianen.

De creatie van het eertse Indiaanse park in Brazilië in 1961 in de Mato Grosso, begon eigenlijk 2 decenias eerder door de gebroeders Leonardo, Claudio en Orlando Villas Bôas. Anoniem als 'Sertanejos', gingen de 'paulistas' (inwoners van Sâo Paulo), ze kwamen uit een middenklasse, zich aansluiten bij de expeditie Roncador-Xingu, georganiseerd door de regering van Getúlio Vargas. De campagne was ook bekend onder de naam 'De mars naar het westen' en had het doel om het binnenland van Brazilië open te leggen. In eerste instantie hadden de broers zich aangemeld voor de expeditie, maar werden gewijgerd door de organasitoren, daar zij niet als onderzoekers gingen en ook niet mannen waren, die een nieuw leven wilde beginnen in de binnenlanden. Hierdoor, lieten de broers hun baard groeien, kleedde zich eenvoudig en deden zich voor als analfabeten, om de toestemming te krijgen met de expeditie mee te kunnen reizen. Zo begon de expeditie van de broers Villas Bôas, wat later, met de steun en medewerking van antropoloog Darcy Ribeiro (1922-1997) resulteerde in de demarcatie van het Indiaans park.

DE KOMST VAN DE BLANKEN
Vóór de broers Villas Bôas het avontuur naar het interieur maakten met de expeditie in 1940, had het gebied al reeds kennis gemaakt met interventies van blanken. Een van de eersten blanken die deze gebieden betrad was de Duitse tekenaar en ondekkingsreiziger Karl von den Steinen (1885-1929) die, in 1884, vergezeld door geograaf Otto Claus, vanuit Cuiabá vertrok en de Xingu rivier afvoer. Hij bestudeerde de Indianen en classificeerde de stam Bakairi, als afstammelingen der Caraíbas en niet de Tupi-Guarani, zoals men in de 19de eeuw veronderstelde.
Volgens Orlando Villas Bôas, in het boek Orlando Villas Bôas: expedições e registros, waren de volkeren waar men contact mee legde in de tijd van Steinen, de Bakairi, Juruna, Suyá, Waurá en Trumai.
                   Al in 1887 ging Steinen naar het gebied in gezelschap van antropoloog Paul Ehrenreich (1885-1914) en de geograaf Peter Vogel. Ditmaal, benaderde de Europeanen de stammen van de Aweti, Kalpalo, Kaymayurá, Mehináku en Yawalapiti. Andere expeditie vonden pas plaats vanaf 1896, zoals die van ondekkingreizigers Hermann Meyer en Henri-Anatole Coudreau (1859-1899), in opdracht van de regring van Pará. In 1920 begint de generaal Ramiro Noronha een expeditie over de Kuluene rivier- zij-rivier van de Xingu, waarna hij de indianen-post 'Simôes Lopes (Bakairi) stichtt aan de Paranatinga rivier.
In de periode tussen het eind van de 19de eeuw en begin van de 20ste, is er een duidelijke aanwezigheid te zien van vreemdelingen: Duitsers, Fransen, Amerikanen en Italianen, waarvan velen werden gedood in conflicten met Indianen. In 1944, met de expeditie Roncador-Xingu, aan welke de broers Villas-Bôas deelnam, wordt het een keerpunt voor de goedkeuring van een 'politiek inheems beleid', hetgeen jaren later een feit wordt.

HET AVONTUUR VAN DE DRIE BROERS
De expeditie Roncador-Xingu had zijn begin in Uberlândia, in Minas Gerais, en werd gestuurd door de 'Fundaçâo Brasil Central' (Centrale Stichting Brazilië) tijdends het bewind van de 'Estado Novo', (nieuwe staat, een autoritair regime dat duurde van 1937 tot 1945) onder dictator Vargas, gericht op het consolideren van de nationale soevereiniteit door het koppelen van centraal Brazilië aan Amazonas. De broers Leonardo, Claudio en Orlando waren doordrongen in dit avontuur in de bossen om te helpen bij de afbakening en vorming van populaire ' blanke' nederzettingen, terwijl ze zich dus voordeden als sertanejos. Op de reis werden de broers geconfronteerd met een 'inheems' Brazilië dat voor hun onbekend was. Als eerste ontmoeten ze de Xavante stam, en door de jaren heen, veertien andere stammen, die een van de meest gerespecteerde taalkundige diversiteit in de wereld vertegenwoordigden, volgens de organisatie der Verenigde Naties voor educatie, wetenschap en cultuur (Unesco): de taal der Aruak of Arawak, Jê, Karib en Tupi.

WORDT VERVOLGD...


Claudio en Orlando met een Indio van de boven-Xingu in de jaren '60

bijlagen: Karl von den Steinen met twee mede-avonturiers in Brazilië  
                 Suyá Indiaan  (achetudoeregiao.com.br)