Vorige week las ik in de krant dat sinds jaar en dag christenen naar een Noord-Israëlisch stadje reizen waar Jezus volgens hun geloof water in wijn zou veranderd hebben. Een groep archeologen heeft nu ontdekt dat ze al die jaren hun pelgrimstocht te kort gemaakt hebben omdat in een recent blootgelegd tunnelcomplex de plek ontdekt zou zijn waar het ‘wonder’ écht gebeurde. Tijdens een bruiloft in Kana bleek dat ze geen water meer hadden. Jezus zei stilletjes tegen het personeel: “vul de flessen maar met water”. Toen de ceremoniemeester het water dat wijn geworden was, proefde, wist hij niet waar hij het had. Eeuwenlang was het een twistpunt waar die bruiloft werd gehouden. Maar, zoals er in België twee en in Nederland drie gemeenten met de naam Aalst bestaan, zo zijn er in het vroegere beloofde land 3 Kana’s. Eén lag in Galilea (Kafr Kana) en een ander acht kilometer verderop (Khirbet Qana). Nu denkt men dat het mirakel in dat tunnelcomplex gebeurde.
Toevallig dacht ik terug aan een aantal jaren terug, toen ik in de Delhaize achter mijn winkelkar rondstruinde op zoek naar weet ik wat. Voor het rek met als info ‘water’ stonden zowaar alleen maar flessen wijn van divers allooi en verschillend getint. Meteen flitste het door mijn hoofd: ‘ Jezus is deze keer bezig geweest in de Delhaize’. Hier gebeurde zowaar het omgekeerde als in toen in Kana. Divers geprijsde wijnflessen droegen de verkeerde opschriften: geen Ordal, Chaudfontaine, Spa, Eaumega of Top. Stiekem proeven durfde ik niet, zodat ik ook nooit zal weten of er hier sprake was van een mirakel of van een vergissing.
Beide feiten bevestigen dat de Bijbel één van de boeken is die het meest worden geciteerd, ter hulp geroepen en soms zelfs afgedaan als nonsens. Dat is ook niet moeilijk. Het ‘heilige boek’ van de christenen dat met een hoofdletter wordt geschreven, is niet één boek, maar een verzameling van 66 boeken of brieven. Het zijn de pennenvruchten van minstens 40 verschillende schrijvers die hun schuinschrijfsels hebben vereeuwigd gedurende een periode van 1500 jaar. Veel van die schrijvers kenden elkaar niet, spraken soms een andere taal, hadden een heel andere achtergrond of woonden op verschillende plaatsen. De Bijbel is geschreven in drie continenten: Afrika, Azië en Europa. De schrijfomstandigheden waren ook heel divers: in een paleis, in een woestijn, in een gevangenis of onder de blote hemel. Er waren teksten in drie talen: het Oude Testament in het Hebreeuws en het Aramees en het Nieuwe Testament in het Grieks. Ook de auteurs waren van verschillende pluimage. Er waren koningen bij (Salomo), vissers (Johannes), dokters (Lukas), tollenaars (Mattheus) en zelfs schaapherders (David). Ondanks al deze verschillen in tijd, cultuur, plaats en achtergrond, hebben ze een wonder feit gemeenschappelijk: ze schrijven allemaal over God. Dan is het natuurlijk niet moeilijk om als pezewever alle verschillen met een vergrootglas af te doen als larie of zelfs te zeggen dat de Bijbel onwaarheden bevat.
Een ander voorbeeld van misbegrip. In de Bijbel staat dat Eva in het aarts paradijs een boom zag die goed was om eetbare vruchten voort te brengen en die een lust was voor de ogen. Het was een boom die begeerlijk was om verstandig van te worden. Zij nam de vrucht en at. Eva presenteerde de vrucht ook goedwillend aan haar man Adam die er gretig in hapte. Daar is geen sprake van een appel al vertelden hele generaties dat het een appel was. Het is de schuld van het Latijn! In het woordenboek Latijn-Nederlands staan twee betekenissen voor malum, namelijk ‘appel’ en ‘kwaad’. Daarom spreekt men ook over de boom van ‘goed en kwaad’. Waarschijnlijk groeiden er trouwens geen appels in de Hof van Eden. Dat paradijs lag waarschijnlijk in de tropen of subtropen, want er groeiden vijgen. Een appel vraagt lagere temperaturen en groeit alleen in gematigde streken.
Ik interviewde ooit Louis Janssens zaliger. Hij was niet alleen koster, lector, tegelverkoper uit Niel, wijs mens maar ook Bijbelkenner. Hij zei me: “als ik zie hoe ze tegenwoordig de Bijbel uitleggen en als ze het toch bij het rechte eind zouden hebben, dan maakten ze ons vroeger nogal wat wijs!” Voor hem lag de tekst “het is gemakkelijker voor een kameel om door het oog van een naald te gaan, dan voor een rijke om het koninkrijk van God binnen te gaan”. Misschien ging het wel over de lage boogvormige doorgang in een smal straatje van Jerusalem, die men in de volksmond ‘het oog van de naald’ noemde. Een kameel kon daar niet onderdoor, tenzij eerst zijn overbodige ballast werd afgeladen. Een andere verklaring zou een schrijffout kunnen zijn. Het Griekse ‘kamelos’ (kameel) en ‘kamilos’(scheepstouw) zijn bijna hetzelfde. Dan luidt de tekst: ‘een scheepstouw gaat gemakkelijker door het oog van een naald dan dat een rijke het Koninkrijk Gods binnengaat.’ Op gevaar af van ook een muggenzifter te worden, besluit ik best dat het oog van een naald inderdaad is wat er te lezen staat en helemaal geen nauw stadspoortje. Dan is de kameel een kameel en ook geen scheepstros.
Bij het opzoekwerk voor dit schrijfsel was het voor mij fascinerend hoe veel mensen Gods woord in de prullenmand willen lanceren door scherp te stellen op een nog grotere opsomming van zogenaamde tegenstrijdigheden in de Bijbel. Mensen kijken de andere kant op als ze geconfronteerd worden met het wonder van de structuur, de overleving, de integratie, de historische betrouwbaarheid, het archeologisch bewijs, de bevestigende niet-Bijbelse verslagen en honderden vervulde profetieën van de Bijbel. Hierdoor laat de Bijbel alle andere “Heilige Boeken” ver achter zich. Bovendien is hij tot op vandaag het best bewaarde litteraire werk uit de hele oudheid, ook al omdat er meer dan 24.000 oude manuscripten van het Nieuwe Testament zijn ontdekt. Van het tweede best bewaarde litteraire werk van de oudheid, de Ilias van Homeros, waarvan ik hele stukken mocht beleven en vertalen, zijn er maar 643 bewaarde manuscripten bewaard.
In de Bijbel valt vooral de eenheid op met een grote inhoud en rijkdom en het is ongelooflijk dat dit zomaar ontstaan is. Natuurlijk zijn er accentverschillen en eigen kleuren, maar in de kern is er geen verschil in boodschap.
Mijn oudste kleinzoon gaat volgende week naar het vijfde leerjaar. Het is vliegende halte in het vervolgverhaal van buitenshuis leren voor het leven. In 387 vóór Christus stichtte Plato in Athene de eerste georganiseerde school in Europa en noemde ze Akademeia. Die naam is zo omdat de gebouwen op het terrein van Akademus lagen. Aristoteles schreef zich in en na hem nog vele jonge Atheners. Na Plato’s dood bleef de Academie verder bestaan door zijn neef Speusippus, terwijl Aristoteles een andere school oprichtte, het Lyceum. Omdat leren zo belangrijk is, wil ik iedereen die eraan begint, nu al een beetje voorspiegelen wat er nog zal volgen…
Peuters stappen op de eerste schooldag fier de schoolpoort binnen. Je bent amper 70 cm, staat nog niet zo vast op je benen en kunt maar amper tateren of je wordt al veroordeeld om voor de rest van de volgende 17 jaar school te lopen. Ze ‘mogen spelen met veel andere kindjes’, maar beseffen zelf onvoldoende dat mama of papa hen ook achterlaat in een groot gebouw met een onbekende juf of meester. Die omschrijving kan hen doorheen hun eerste traantjes voor honderd procent gestolen worden. Anderen wandelen binnen alsof ze er al eerder waren, en misschien is dat ook zo. Als kleuter leer je fietsen, zwemmen, in bomen klimmen, op podia optreden en nog veel meer. Valpartijen, blauwe plekken en schaafwonden duiken zeker óók op, maar daar word je groot en sterk van. Speelgoed delen is een andere leergang en die klip neem je best zo vroeg mogelijk.
In de lagere school kom je binnen mèt een nieuwe boekentas, of liefst met een rugzak die je rug respecteert. Je leert er lezen en schrijven en alle dagen gaat de wereld een beetje verder open. Je mag al spreekbeurten geven mét powerpoint-presentaties. Daarvoor moesten wij vijftig jaar langer wachten. Voor je het weet, zit je in het zesde leerjaar en behoor je ineens tot de grootste leerlingen van de school. Soms mag je zelfs peter of meter zijn voor leerlingen van het eerste jaar. Zo fier als een gieter kun je dan vertellen dat je de kleintjes hebt geholpen met ervaringen die jij in de voorbije zes jaar stockeerde. En dan ben je alweer klaar om als jongste weer bij groteren terecht te komen…
Je ruilt het vertrouwde pad van de lagere school voor de middelbare school met dikwijls een langere schoolweg (zonder ouder) en zeker met nieuwe vrienden. Al vlug maak je een eerste school- en beroepskeuze en dat is niet altijd gemakkelijk. Je krijgt ook last van je apenjaren, die sommigen de puberjaren noemen. Het moeilijkste is dan keuzes maken met zoveel nieuwe dingen en op die leeftijd ben je daar nog niet zo straf in. Je krijgt zoveel vragen op je boterham om zelf te beantwoorden. Voor je 't weet moet je bij de volgende stap jezèlf leren vragen stellen.
Na het middelbaar krijg je misschien de kans om verder te studeren. De volwassenen zeggen dan: "als je je best doet, kun je ver geraken." Dan zijn er zoveel mogelijkheden, zoveel wegen, zoveel quasi onbekenden dat je onmogelijk kunt zeggen of je stelsel van vergelijkingen wel oplosbaar is. Voor sommigen betekent het misschien hard werken om te slagen en profiteren van het leven kent vele betekenissen en variaties. Voor een avondje uit mag je dan vertrekken op een uur waarop wij zoveel jaren geleden bijna al thuis moesten zijn. Dan begint de grote levensweg en denk je soms terug aan waar je ooit vertrokken bent.
Ik zou nog verder kunnen schrijven over trouwen, kindjes krijgen, ouder worden, een rol van oma en opa krijgen toebedeeld en uiteindelijk eindigen is het ‘oudmannekeshuis’. Sommigen denken dan onwillekeurig aan Vuile Mong en zijn Vieze Gasten en hun liedje ‘De school dat is een apenkot’. Je vertrekt bij de crèche, je gaat naar school en voor je 't weet ben je achttien geworden en kun je (niet meer) naar 't leger gaan maar wel dromen van de vogeltjes, de bloemetjes en de bijtjes. En dan mag je 45 jaar lang werken, al duurt het mogelijk nog langer, tot je uiteindelijk landt in een rusthuis. Zonder het te beseffen zegt je hartje elke dag een beetje trager, boem, boem, boem. En op een goeie keer zegt het, voor de allerlaatste keer, nog één keer BOEM.
School betekent ‘levenslang leren’: alle dagen bij-leren uit ervaringen en bewust registreren. Vandaag moet je universeel en interdisciplinair bekwaam worden en een basispakket bezitten om tegen de wereld aan te kijken. Daarom komen er altijd maar nieuwe vakken bij. Elke dag moet je, bewust of onbewust, nieuwe beslissingen en ervaringen catalogiseren in je woordenboek van geactualiseerde kennis. We hebben een snelheidsprobleem omdat alledaagse problemen oplossingen moeten hebben vóór ze in realiteit opduiken. We zijn de ‘achterafdenkende maatschappij’ geworden waarbij de meest precaire onvoorzienbare situaties via ‘kristallenboloperaties met achteruitkijkspiegel’ achteraf moeten verantwoord worden. Vooraf denken is vooral vervangen door na-denken. Politiekers zeggen dat ze al een hele tijd bezig zijn met het nieuwe probleem en dat de oplossing niet ver af meer is. Ze beloven meestal een goede oplossing en zeggen dat we gerust op onze twee oren kunnen slapen. Ze vertellen niet dat zij het eigenlijk zelf niet goed weten of niet kennen en daarom hopen zij altijd dat anderen het voor hen zullen oplossen.Dat noemt men ‘straffe dropjes’, zoethoudertjes die goedgelovigen aan sterk verminderde prijzen mogen aanschaffen. Ondertussen wordt alles duurder en dat noemt men nooit ‘belastingen’.
Het dagelijkse reilen en zeilen op school is drastisch veranderd: de hoofdrolspelers zijn nog altijd de onderwijzer(es), de kinderen en hun ouders. Wij verwachten alsmaar meer van onze leerkrachten. Kennis bijbrengen, maar ook de totale persoonsvorming moet meer aan bod komen. Een goede leraar (m/v) is iemand die enthousiasmeert, die kinderen plaats en ruimte geeftom zich te ontwikkelen met de middelen van vandaag. De leraar is de coach die ze nodig hebben om zichzelf te ontdekken. Zo wordt de school elke dag een beetje opnieuw uitgevonden, dank zij de creatieve leraar die zijn basismateriaal (leerlingen) omvormt tot personen voor een maatschappij van morgen.
Ach ja: alle intelligente mensen in mijn familie zijn in het onderwijs ‘gegaan’, de anderen zijn rijk geworden…
Bijna niks is zo complex als de tijd. Je kunt hem nemen, maar niet vastpakken. Je kunt tijd verliezen, maar je zult hem nooit terugvinden. Je krijgt tijd, maar weggeven kan niet. Tijd maken kan, maar bijhouden is onmogelijk. Als je tijd voorbij is, zie je er niks meer van. Tijd is raar: niemand heeft tijd, maar iedereen kan hem maken. Om te weten hoeveel tijd we hebben, dragen we een uurwerk. Dat is dan de 'mechanische of klokkentijd' en daarnaast is er nog de psychologische tijd. De ene is meetbaar en leef je. De andere be-leef je. Er staat geen grens op de tijd die je beleeft. Je kunt je als zeventiger perfect inbeelden – en ook voelen - alsof je 20 bent. Maar dat is wel moeilijk en volgens mij een beetje veel zelfbedrog. Dat is psychologische tijd. Als je daarin overdrijft, gebeurt het dat je uurwerk of je 'tikker' begint te sputteren. Men zegt wel eens: 'tijd is geld'. Toch wordt vandaag de dag het meeste geld uitgegeven om de tijd te verdrijven en moeten we in de vrije tijd hard werken om hobby's te betalen. Werken als straf voor vrije tijd.
God nam zijn tijd bij de schepping, want hij had hem zelf geschapen. De moderne mens heeft horloges en klokken, maar géén tijd. Straffer nog: we maakten uurwerken omdat we tijd te kort hadden en dirigeren onszelf door een leven dat overloopt van haast en drukte. Alles moet altijd sneller en de elektronica die je vandaag koopt met een akte van vertrouwen, is al verouderd bij het strippen van de verpakking. We hebben volle of teveel agenda’s. Vrije tijd laat zich vangen en orkestreren door die agenda. En als we nog tijd over hebben, verkiezen we om op zaterdag in lange files aan te schuiven voor een uitgebreid bezoek aan Ikea of aan de A12-shopping.
Wat is tijd? De wijze Augustinus zei hierover 1600 jaar geleden: “als niemand het me vraagt, weet ik het. Als ik het wil uitleggen aan iemand die het me vraagt, weet ik het niet.” We spreken over vroeger, over de toekomst en passeren onderweg het nu. Soms voel je dat de tijd snel voorbijgaat, soms duurt het lang eer iets helemaal voorbij is (het wachten duurde eeuwen). Grote uitvindingen deden mensen anders denken over tijd. Het schrift liet dingen op papier belanden die je later in flashback kon beleven door de tekst opnieuw te lezen. Fotografie, film, tv, beelddragers, tablets en smartphones deden ons anders tegen de tijd aankijken. Met een digitale foto leg je in een flits voor eeuwig een megapixelmoment vast. In een film zie je in 5 minuten wat in werkelijkheid misschien weken duurde. We zijn zo verhangen aan herhalingen bij het voetbal dat we tijdens een live wedstrijd in het stadion al naar huis willen om een spelfase vertraagd te bekijken. We hebben de luxe om de tijd te manipuleren, maar we kunnen er niks aan doen.
Hoe dikwijls heb je vandaag al naar je horloge gekeken? Iedere seconde tikt de tijd weg. Je ziet hem niet vliegen en je weet niet waar hij naartoe is. Om toch enig idee te hebben om te weten waar we onze tijd aan verdoen, hebben we horloges uitgevonden in variaties van strenge polshorloges over frivole koekoeksklokken tot blitse radiogestuurde uurwerken. Zij proberen zin te geven aan de weggetikte en nog te komen tijd. Daarom verdeelden we een jaar in maanden, dagen, uren, minuten en seconden. Achter mij kijkt mijn vader zaliger dikwijls mee: ”als je met problemen zit, moet je de tijd voor je laten werken”. Dat heb ik al aan veel mensen verder verteld en het helpt! Nu ik gepensioneerd bent, vraagt men dikwijls: ”en… tijd tekort zeker?”. Ik durf eerlijk toegeven dat ik eigenlijk weinig tijd te kort heb omdat ik van vroeger weet wat echt tijd te kort hebben betekent. Er zijn er zelfs die de helft van de tijd geen tijd hebben. Tijd is het enige bezit van de armen, omdat ze géén tijd tekort hebben. Zonder tijd zou alles in één keer gebeuren en dat zou spijtig zijn. Ik heb al dikwijls vastgesteld dat mensen die nooit tijd hebben, het minste doen.
Andere culturen beleven de tijd anders en die werken ook met andere kalenders. Zo waren er kalenders voor de boeren waardoor ze exact wisten wanneer ze moesten ploegen, zaaien en oogsten, maar ook wanneer ze moesten feesten. Afrikanen zeggen: ‘jullie Europeanen hebben de klok, maar wij hebben de tijd.’ Zij zijn geen slaven van de klok, en genieten veel meer. Probeer zelf maar eens: in de zon aan een tafeltje voor je tuinhuis gaan zitten en genieten van de tijd die je bewust in je leven binnenlaat. Kunnen genieten van kleinkinderen die helemaal opgaan in hun spel en van hun ongebreidelde fantasie. De tijd van eten of slapen is voor hen tegelijk een tijdsbreuk en een terugkeer tot de realiteit. Ook dat is leven en leren leven!
Mensen zijn doodsbang om tijd te 'verliezen' en we hebben nog nooit zoveel tijd verspeeld, verkwist, verloren, verbrast of weggegooid. Afhankelijk van de activiteiten gebruikt men deze benamingen. En toch willen we ons haasten, hoewel ‘wie te laat vertrokken is, kan nooit nog op tijd komen.’ Want er is maar één moment dat je op tijd kunt komen. Ben je er niet, dan ben je óf te vroeg, óf te laat.
Alle dingen onder de hemel hebben hun plaats en hun tijd. wie dat niet ziet, loopt kans ongelukkig te worden: vandaag moet het al morgen zijn en morgen overmorgen…Wat we nu ervaren, beleven we niet genoeg: we kijken uit naar wat komen moet, maar zo snel, onvoldaan en rusteloos dat we vergeten vandaag te leven. Gelukkig ben je gelukkig als je niet ongelukkig bent! Zoals God de Afrikaan de tijd heeft gegeven, gaf hij de Europeaan het horloge. Zo’n horloge blijft altijd dienst doen: zelfs als het kapot is, geeft het nog twee keer per dag de juiste tijd aan!
Alle vrouwen in mijn gezin zijn geboren in Oost-Vlaanderen. De mannen zijn Antwerpenaars. Wij vieren vaderkesdag op 19 maart en moederkesdag wordt bij ons op de tweede zondag van mei gevierd, de Oost-Vlaamse traditie ter ere. Voor de Antwerpenaar is dat een ‘valse’ moederdag. Voor mij blijft het een halfslachtige oplossing voor de lieve vrede binnen de familie, maar het doet iets af aan de echtheid van moederkesdag met half oogst. In de Oosters-orthodoxe Kerken en in de Rooms-katholieke Kerk is Maria Hemelvaart de feestdag van de opneming van Maria in de hemel ‘met lichaam en ziel’. Alle apostelen waren aan haar doodsbed, behalve Thomas die weer eens slachtoffer was van zijn afwezigheiddrang of beter ‘er niet zijn op belangrijke momenten’. Bij zijn aankomst was Maria al dood en begraven en bezocht hij in zijn eentje haar graf om haar de nodige eer te bewijzen. De traditie vertelt erbij dat Thomas op dat moment de tenhemelopneming van Maria zou hebben gezien en dat hij haar kleedgordel als cadeau kreeg. Toen hij dat vertelde geloofden de andere apostelen hem niet – en dat was niet de eerste keer zo - tenzij dat hij hen de gordel en het lege graf zou laten zien. Straffe praat natuurlijk, maar hij deed het!
Keizer Mauritius van Byzantium voerde in 582 het feest van Maria Tenhemelopneming in en op 15 augustus werd toen al de verjaardag van de kerkwijding van een basiliek die aan Maria was toegewijd, ergens onderweg tussen Bethlehem en Jeruzalem, gevierd. In de zevende eeuw nam Rome de naam van het feest over. Oorspronkelijk heette deze feestdag de 'Dormitio Mariae' (ontslaping van Maria). Door de teksten en volkslegenden werd vanaf de achtste eeuw de originele term opnieuw gebruikt. In de Bijbel lezen we nergens dat Maria in de hemel is opgenomen. Later werd de lichamelijke tenhemelopneming van Maria tijdens het eerste Vaticaans Concilie (1869-1870) als leerstelling of godsdienstig voorschrift (dogma) aanvaard en in 1950 zelfs door Paus Pius XII (e viva Pio duodecimo!) bevestigd. De Oosters-orthodoxe Kerken reageerden positief maar de protestanten protesteerden van nature heftig en onderschreven het dogma niet. Zo is 15 augustus in Nederland ook geen feestdag én geen verlofdag.
Hoe zit het dan met het moederfeest vandaag? In de RK- Kerk is Maria Hemelvaart het hoogfeest op 15 augustus, hoewel het volgens de katholieke kerk fout is omdat Maria niet zelf ten hemel opsteeg, maar door God in de hemel werd opgenomen. In de Russisch-orthodoxe Kerk valt het feest op 28 augustus omdat de Juliaanse en Gregoriaanse kalender niet samenlopen. In veel (katholieke) landen, waaronder België, Frankrijk, Italië, Slovenië en Spanje is het een wettelijke feestdag. Bij ons werd het dan ook terecht Moederdag gedoopt maar in Antwerpen en omgeving hebben ze daar ‘moederkesdag’ van gemaakt, in tegenstelling tot de internationale Moederdag op de tweede zondag van mei. Het is ‘de’ gelegenheid bij uitstek om de moeders in de bloemen te zetten omdat bloemen nog altijd het beste symbool zijn om je appreciatie, genegenheid en dankbaarheid te laten zien.
Waarom is Antwerpen de basis van Moederdag op 15 augustus? 105 jaar geleden kwam de Antwerpse schepen voor schone kunsten Frans Van Kuyck (1852-1915) met de idee om op 15 augustus Moederdag te vieren. Hij was kunstschilder en graficus en had nog meer uitstekende ideeën. In juli 1913 verdeelde hij zijn brochure ‘De dag der moeders’ waarin hij als eerste in Europa pleitte voor een jaarlijkse huldiging van de moeders, waar iedereen kon achter staan over de politieke en religieuze grenzen heen. Van de Amerikaanse moederkesdag was toen nog geen sprake. Antwerpen was dus een voorloper voor de rest van de wereld. Van Kuyck introduceerde ook de traditie dat de vader en de kinderen in het gezin de moeder dienden te verrassen met allerlei geschenkjes. Hij ontwierp zelfs een moedertaart, feestkaarten, een juweel voor moeder en schetste zelf een versierde stoel met een bloemenkrans en kleurige linten.
De datum was een schot in de roos omdat 15 augustus samen viel met Antwerpen Kermis en ‘half oogst’ werd in Antwerpen al gevierd als ‘Mariekesdag’ of ‘Maria Hemelvaart’. De jeugd had vakantie en kon volop meewerken aan het feest. Antwerpen Vooruit, de Bond van Antwerpse middenstanders, porde haar leden aan om mee te werken en het initiatief te ondersteunen: affiches in de winkels, brood, koekjes en suikergoed in de vorm van een hart waren maar enkele initiatieven. Ook werden toen de eerste ‘moederwenskaarten’ gedrukt waarop een meisje stond afgebeeld met een kanjer van een versierd hart, waarin de namen van de proficiatwensende kroost konden ingevuld worden. Jos de Molder uit de Lindenstraat bij het Vleminckveld had de idee en stuurde zijn kaart al op 7 augustus naar schepen Van Kuyck. Er kwamen passe-partouts voor foto’s, beschermingsamuletten en plaketten met spreuken ter ere van moeder. De portemonnee van de middenstanders werd er beter van, de mensen hadden de kans om hun moeders te vieren en zo werd Moederdag een groot succes. In het stadsarchief (Felix-pakhuis) vind je trouwens die oudste wenskaart terug, samen met het dossier van de geboorte van Moederdag.
De kinderen zegden versjes op, zongen liedjes en gaven hun moeder een hartvormig gebak. Ook de vader moest zijn steentje bijdragen. Van hem werd verwacht dat hij zijn vrouw een juweel gaf in de vorm van een stralend hart, het symbool voor moederliefde. In het juweel stonden de namen van de kinderen gegrift. Moederdag moest volgens van Kuyck vooral een familiedag zijn. Hij stelde alles in het werk om mensen voor zijn idee te winnen. Hij overtuigde bovendien de bloemisten, juweliers en banketbakkers om hun etalages te versieren en speciale bloemstukken, hartvormige juwelen, kaartjes en taarten aan te bieden. Zijn inspanningen werden beloond. De eerste Moederdag had effectief plaats in 1913, dus 105 jaar geleden.
Moederdag in Antwerpen. 15 augustus is zelfs een officiële verlofdag, waarop iedereen vrij heeft. Dat hebben ze in mei nog niet voor mekaar gekregen! Nu wordt het moederfeest handig gecombineerd met de Rubensmarkt en het Bollekesfeest. Zo is het ook een feest dat affectie, communicatie en consumptie combineert.
Proficiat aan alle moeders!
Alle moeders, Maria’s, Miekes, Mary’s, Maryems, … maar ook de grootmoeders en overgrootmoeders wensen we een zalige hoogdag, ook aan die van Oost-Vlaanderen en elders!
Door de aanhoudende droogte en volgehouden warmte hebben de groenten grillige vormen gecreëerd, bij zoverre dat ze minder verkoopbaar zijn aan de grootwarenhuizen. Tomaten met wratboebels of te kleine of te kromme komkommers die gewoon verschroeiden door de loden zon zijn legio. De zomer – die dit jaar geen vakantie nam – stuurde de politiekers op alle niveaus met zomerslaap, behalve diegenen die in een of ander dal van een hertogin verwoed moesten onderhandelen over hoe men eigenlijk tot feitelijke onderhandelingen zou moeten komen. Het geheim van de rekenmethodes van deze heren zal wellicht nooit ontcijferd worden. De overheid produceert in het algemeen ook minder nieuws en bijna zonder dat je het merkte, verschrompelden kranten en tijdschriften als waterachtige kippenfilets in een koekenpan. Op televisie is de soep al niet veel vetter en zeker dunner. De enige oplossing bestaat erin minder nieuws meer op te blazen om de bladzijden toch nog te vullen. Nog een geluk dat misdaad, verkeer, natuur, burenruzies en andere grotere oorlogen geen grote vakantie kennen. Op de televisie zijn de avondjournaals bijna kopies van het middagnieuws waaraan een paar voorgemonteerde berichten op het einde worden toegevoegd. De mens hoopt blijkbaar altijd op nieuws en als het er niet gewoon komt, dan maakt hij het zelf wel. Dat noemt men komkommertijd en dan steekt het niet zo nauw met de vorm.
In het Duits spreken ze van Sauregurkenzeit (zure augurkentijd). Het duidt erop dat vroeger de verse aanvoer van zure augurken in de zomer gebeurde. Het was een ’slappe tijd’ waarin weinig zaken werden afgehandeld en dat gebeurde vooral in de maand augustus als de komkommers rijp waren. Voor de kwekers was het een extra drukke tijd, maar in veel andere vakgebieden was er dan juist niets te doen. Omdat die seizoenen samenvielen, werd komkommertijd meer en meer geassocieerd met het gebrek aan nieuws en activiteiten. Destijds ontvluchtte de adel in Engeland tijdens de zomer de stad en hadden de kleermakers weinig werk. Als de kleermakers op vakantie waren, kwamen de komkommers in aanbieding. En omdat de komkommers in de zomer werden geoogst, waren ze op dat moment niet duur en zegde men dat de kleermakers van de goedkope seizoengroenten leefden. Zo werd het in augustus ‘cucumber-time’.
In het Frans heet het stille nieuwsseizoen la ‘saison morte’, in het Engels ‘the dull or silly season’ en bij de Amerikanen zelfs ‘the big gooseberry time’ (kruisbessenseizoen). Die kruisbessen (stekelbezen) vind je momenteel in de Colruyt ook in aanbieding. In het Zweeds wordt het ‘nyhetstorka’ (nieuwsdroogte) en in het Duits ‘Sommerloch’, m.a.w. een ‘zomergat’ wat tegelijkertijd aantoont dat de nieuwswaarde erg laag is. Maar het bestaat dus overal!
In het West-Vlaams sprak men vroeger over ‘plattebonentijd’ – even poëtisch en natuurlijk - maar die benaming is ondertussen ook al uit het smakelijke dialect verdwenen. Dit jaar kon je trouwens in de kranten en op televisie regelmatig ‘nieuws’ plukken over ontsnapte slangen, aangespoelde grote vissen, woekerende brulkikkers, reuze-bijtschildpadden, jeukverwekkende processierupsen en nog een hele hoop nieuwe of exotische dieren. De ‘soapseries’, die vóór de vakantie nog vlug met een extra lange slotaflevering werden bedacht met een ‘cliffhanger’ kregen rust tot september vergezeld van begeleidende commentaar in de ‘boekskes’. F.C. De Kampioenen kende zijn elfendertigste herhaling en kwam nooit in degradatiegevaar. Allemaal opgewarmd nieuws. Bijna het enige dat echt vers is, is het nieuwe voetbalseizoen.
Als je het positief bekijkt, kunnen verenigingen bepaald nieuws – waarvoor zij anders toch geen kans op publicatie maken – in de komkommertijd met succes lanceren. Via e-mails wordt kamernieuws wereldnieuws dat erop uit trekt zoals de mensen op vakantie vertrekken. Je kunt maar gelukkig zijn dat sommige nieuwsitems in sommige kranten of zenders niet door de filter van het nieuwsfatsoen zijn geraakt omwille van hun beperkte nieuwswaarde. Hoeveel keren ik deze vakantie de vraag gesteld heb ‘is dit wel nieuws’ kan ik helaas niet vertellen…
Toegegeven, er is wel degelijk iets aan de hand in de zomer. De politiekers gaan op alle niveaus met zomerslaap. Ze denken aan niets en dromen van nieuwe verwezenlijkingen of van dromen die nooit zullen uitkomen. In plaats van te reizen met chauffeur, trappen ze lusteloos op een waterpedalo in het zuiden van Frankrijk of trekken in korte broek door Ierland of Toscane. Hoe zou je zelf zijn. Dan is het goed te genieten van mooi gebraden gemarineerde lamskoteletjes en knapperige sateetjes met een vleugje archiducsaus op een bedje van rucola. Savoureer onder een idyllische lindeboom een heerlijk glaasje sappige rode Zuid-Afrikaanse wijn. Je proeft het: in de komkommertijd is alles interessant, vooral die vorige zin.
In de kranten verschijnen plots artikels en artikelreeksen die in de loop van het jaar werden klaargemaakt om luchtige bladvulling te geven in de zomer. TV- programmatie is dunne spoeling en er blijft gelukkig meer tijd om belangloos kijkkast te kijken in een luie zetel, al dan niet versierd met een fruitige longdrink die in een ecologisch rietje naar het hoofd stijgt.Na de Ronde Van Frankrijk ging de wereld weer in surplace. De jeugdbewegingen krijgen ineens de nodige aandacht omdat zij de bekroning van hun werkjaar in de grote vakantie leggen. Moeilijkheden met de NMBS, voedselvergiftigingen en slecht zwemwater worden eerstebladzijdenieuws en dat is dikwijls ook belangrijk als dat nieuws ook geduid wordt.
Elk jaar duiken dezelfde onderwerpen opnieuw op in de komkommertijd: de kusttram, de mosselen en het drukke verkeer op de Europese wegen. Ook populair tussen de komkommers: stukken over iets dat nog niet gebeurd is, maar dat weleens zou kunnen gebeuren. De fantasie slaat op hol en hardop dromen vertellen zorgt dan ook voor succes. In juni schreven de kranten: ‘De muggen komen eraan.’ Maar nu ze er eindelijk zijn, hebben we geen tijd om erover te schrijven of moeten we vaststellen dat ze zich door de grote droogte en watertekort maar moeilijk kunnen vermenigvuldigen. We leerden wel dat muggen niet worden aangetrokken door licht, wel door warmte en lichaamsgeur. Apparaatjes met ultrasound werken niet. Kleren met lange mouwen en broekspijpen dragen helpt wel, maar niet tegen de warmte.
Tot slot nog een komkommeruitsmijter.Als je een hekel hebt aan beslagen spiegels na het douchen, wrijf ze dan in met plakjes komkommer. Werkt echt. Bovendien zorgt het voor een aangename geur in je badkamer. Dat zijn nog eens feiten waar je tenminste wat aan hebt. Kromme komkommers nemen ook meer ruimte in beslag dan rechte…
De laatste jaren heb ik, onder invloed van slimme feestbewuste kleinkinderen en van het taalgebruik in de lagere school, in mijn agenda nauwkeurig op de juiste dag genoteerd: "Thomas is jarig". Daarvóór zou ik gewoon genoteerd hebben: "Thomas verjaart". Maar, verjaren in de betekenis van 'jarig zijn, zijn verjaardag vieren' is gewoon standaardtaal. Dat is het Nederlands dat algemeen bruikbaar is. In België wordt verjaren in deze betekenis veel vaker gebruikt dan in Nederland. Verjaren kan ook 'ouder worden' willen zeggen en juridisch betekent het dat iets door de tijd zijn geldigheid verliest of niet meer van kracht is. Mij hebben ze altijd gezegd dat enkel kaas en dossiers verjaren en dat mensen jarig zijn. Mis dus. Da's nog eens een knaller die niet zou misstaan in de Encyclopedie van misvattingen van Hans Van Maanen waarin opvattingen zijn opgenomen die we van kindsbeen af hebben gekoesterd en waarover we nooit meer hebben nagedacht. Maar helaas: verjaren staat er dus niet in!
Iedereen blijkt toevallig exact op zijn verjaardag geboren te zijn. Ik was dit jaar dus weer jarig. Het was te warm, maar traditiegetrouw goed weer. Ik ben weer wat wijzer en mogelijk ook een beetje grijzer geworden, hoewel de overgang naar wit niet ver meer af is.
Geboortedagen vieren is een Europese traditie. Men dacht dat op geboortedagen kwade geesten extra gevaarlijk werden en om de jarige tegen dat onheil te wapenen en te beschermen, kwamen vrienden en familie massaal naar het huis van de 'verjaarder'. Ze maakten dan dubbel plezier plus veel lawaai en wilden de geesten afschrikken. Tot het begin van vorige eeuw vierden alleen koningen en mensen van adel hun geboortedag. Ze kregen dan peperdure cadeaus zoals diamanten en goud. Verjaardagen van kinderen werden niet gevierd. In de lagere sociale klassen vierde men helemaal geen verjaardagen, want er was geen geld om op die dagen te feesten. Rond 1900 vierden de armen wel de verjaardagen en met die folklore zitten we nu nog. Dat je je verjaardag viert op de dag dat je geboren bent, was niet overal vanzelfsprekend. In heel wat katholieke landen werd tot diep in de twintigste eeuw niet de geboortedag, maar wel de naamdag gevierd. De naamdag was de dag dat je de katholieke heilige herdacht naar wie je was genoemd. Elke dag van het jaar had zijn eigen heilige. Als je Nico werd gedoopt, dan viel je naamdag op 6 december, de feestdag van de heilige Nicolaas. Op die dag werd je naamdag uitgebreid gevierd, ook al was je geboortedag midden in de zomer. Als je de naam Monique droeg en je was bijvoorbeeld in de Elzas geboren, dan kon je bijvoorbeeld op 8 juli 'verjaren' terwijl je feitelijke verjaardagskaartjes toekwamen op 27 augustus, want dan viert de Rooms-katholieke de heilige Monica. Men viert dan 'la fête' en op de kaart staat dan ook 'bonne fête'. Ook dan is het een jaarlijkse weerkerend feest en zeker niet minder hartelijk.
Soms maakt het niets uit of een naam aan een mannelijke of vrouwelijke heilige behoort, want bijna alle namen kunnen zowel aan jongens als dochters gegeven worden. Nico kan dan ook Nicole, Nicolette of Nicoletta worden. De naamdag wordt gevierd met uitgebreid eten, gebak, drank, bloemen, kleine cadeaus en bezoek van familie en goede vrienden. Als iemand geen naamdag heeft, dan viert men die op 1 november, als het Allerheiligen is (Solemnitas Omnium Sanctorum). Voor de Grieks-orthodoxe kerk valt Allerheiligen op de dag na Pinksteren en niet op 1 november. Dat jaarlijkse feest wordt dan een feest voor iedereen, waarop je - in tegenstelling tot bij ons - je leeftijd perfect kunt verdoezelen. Je enige voordeel is dan, dat hoe ouder je verjaardagsfoto is, hoe jonger je eruit ziet, maar zonder deprimerende opgave van getallen...
Houden we het dus maar bij de dag dat wij onze geboorte herdenken om te 'verjaren'. Het is een raar maar plezant gedoe: veel aandacht en cadeautjes krijgen, maar ook een jaartje minder leven tot je uiterste versheiddatum. Je zou van elke verjaardag moeten genieten. Verjaren rond Sinterklaas is nadelig want dan duwt de heilige in je rug. Verjaren in de zomervakantie is als kind dan weer niet zo plezant, want dan is de supportersmassa heel wat kleiner. Verjaren op 1 januari of met Kerstmis betekent brute pech: je verjaardag komt op de concurrerende tweede plaats en de cadeautjes die dan tussen het engelenhaar hangen, doen je verjaardag verbleken bij al dat geglitter. Mijn oudste kleinzoon is jarig op een héél ‘geladen’ dag: 31 augustus betekent de laatste dag van de grote vakantie en dan mag je niet naar school en kan je ook geen geschenkjes uitdelen. Dan speelt vindingrijkheid en fantasie een grote rol…Persoonlijk heb ik het geluk dat het een bijna ongeschreven wet is dat het ieder jaar op mijn verjaardag mooi buitenzitweer is, zodat mijn vrienden op die dag zelfs feestjes organiseren omdat ze weten dat het toch weer feest-weer is.
Je verjaardag vieren is een gezonde bezigheid. Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen die het meest hun verjaardag vieren, ook het langste leven. Dat kan een ééndagsvlieg spijtig genoeg nooit meemaken wegens te hevig en te kort. Iedereen wil oud worden, niemand wil het zijn en voor je het weet zit je bij een seniorenvereniging wafels te bakken of worstenbroden te eten. Vroeger was je waarschijnlijk jong en mooi, nu blijft alleen het mooie nog maar over. Dat jonge heeft trouwens al heel wat renovaties ondergaan. Toen ik vorige maand jarig was, probeerde ik de kaarsen op de taart te tellen, maar werd teruggewezen door de hitte ervan en door de begrensde luchtstroming om het vlamfront aan te vallen. In een flits constateerde ik dat de kaarsen op mijn verjaardagstaart duurder waren dan de taart zelf zodat ook het taartlandschap terdege verstoord werd in het crême-fraichegebied.
Het beste middel om oud te worden is ervoor zorgen dat je blijft leven: blijven ademen is de regel, want als je morgen even oud bent als vandaag, ben je doodgewoon dood. Het is niet altijd leuk om een jaartje ouder te worden en te zijn, maar het is nog altijd beter dan andere alternatieven.
Ik schrijf je deze brief vanuit Hotel La Belle Josephine in Bourg-Saint-Maurice met als huisnummer 90 (quatre vingt dix) op briefpapier dat ik hier op mijn nachtkastje vond. Morgen is het de grote dag. Voor de eerste keer zal ik de mythische klim naar Alpe d’ Huez bestrijden. Onderweg komen we in de twaalfde rit de Col de la Madeleine en de Col de la Croix de Fer tegen. En vanaf dan is het alleen nog maar 13,8 km klauteren via de 21 haarspeldbochten. Afwachten dus.
Onze Tourbus is een mooi geschilderde Van Hool-car met 9 ruime en draaibare zetels, een dubbele douche, een toilet en pissijntje, twee bedden, een volledige keuken met alle nodige toestellen, opbergruimtes voor de fietsen en ook een wasmachine en een droogkast. We kunnen zelfs via satelliet TV kijken. Ze kost zeker een half miljoen euro. Nog een geluk dat ik vóór het vertrek van de Tour nog vlug in de Antwerpse kathedraal een noveenkaars ben gaan branden voor een veilige, vlugge en hoopvolle Tour. Ik heb er nog twee vaderonzen en een volledig tientje aan toegevoegd om er zeker van te zijn dat ik de Champs-Elysées haal. Normaal doe ik dat in de Schoenmakerskapel bij Onze Lieve Vrouw van Toevlucht maar die is momenteel gesloten voor restauratie.
Ik heb me genoeg geoefend om mezelf te herkennen, voor het geval ik door de luidsprekers wordt afgeroepen. Ik ben 'le coureur avec le numéro quatre-vingt-dix- huit'. Rare kwasten die Fransen: ze zeggen 'vier keer twintig en achttien' en ze bedoelen achtennegentig. Bijna had ik honderd, maar rugnummers met nul achteraan zijn er niet en sinds er maar 8 renners per ploeg mogen starten, zijn er geen meer die eindigen op 9. Onze soigneur gaf me de voorbije dagen enkele extra-massagebeurten op het massagebed (de tafel waarop het masseren gebeurt) zodat ik morgen met de tong over het stuur die 21 bochten à bloc kan rijden met het snot letterlijk voor de ogen.
Daar zal weer gevlamd worden. Hopelijk heb ik dan nog genoeg jus in de benen om en danseuse mee te gaan in de klim naar La Madeleine. Ik weet het: alle begin is moeilijk, maar waar een wil is, is altijd een veilige weg. Als ik van iemand schrik heb, is het wel van de man met de hamer. Onze ploegleider zegt dat ik regelmatig moet eten en drinken en daarom zal ik maar voldoende 'gellekes' in mijn achterzakken steken voor als de tank bijna leeg is. Wat ik nog het meeste vrees, is de hongerklop. In 't Frans zeggen ze daar 'fringale' tegen. Dan is het vat helemaal leeg en verontschuldigingen in de maak. Misschien kan ik vóór onze Vlaamse feestdag nog eens meegaan in een lange ontsnapping. In dat geval is het de dood of de gladiolen: de bloemen of helemaal niks! Misschien komt mijn aerodynamische bril die ik van nonkel Hugo heb gekregen dan van pas. Naar het schijnt kunt ge er één kilometer per uur sneller mee rijden. Ik heb de handleiding eens heel goed gelezen maar daar staat niet bij hoe lang dat effect werkt...
Mijn schoenen nijpen nu minder, want onze soigneur Julleke heeft dat eksteroog weggesneden nadat ik het een paar dagen met Groenen Duvel had beplakt na een zo heet mogelijk warm bad. Waarvoor die Duvel nog goed is! Nogal chance dat ge die pleisters tussen mijn handdoeken had gestoken. Dat onderlijfke dat ge gekocht hebt in de Zeeman wordt alle dagen vers gewassen. Ik ben al een beetje vermagerd van de zware inspanningen maar dat komt goed uit want door dat wassen is het onderlijfke ook al een beetje gekrompen. Zeg moeder, onze ploegleider heeft gezegd dat ik gisteren bij de besten was. Olivier zegt dat de eerste Ronde altijd gemakkelijker is dan ge denkt, maar dat ik toch nog meer mijn adem moet inhouden voor de bergen. In de parochie zullen ze nogal verschieten als ze mij op TV zien: ik heb al eens met Michel Wuyts geklapt en die heeft me aangeraden om zoveel mogelijk vooraan te rijden. Dat is niet gemakkelijk wanneer ge af en toe een van de ploegmaats moet terughalen als er vooraan iets bijzonders gebeurt. Ik heb ook al twee keer naast Yves Lampaert gereden. Da’s wel plezant naast zo’n trui van Belgisch kampioen rijden, want daar voel ik mezelf ook beter van worden.
Ik ben al eens betrokken geweest bij een chasse patate. Dat is geen jachtpatat maar dat zegt men als ge vanuit het peloton naar de kopgroep demarreert, maar vrij vlug blijft hangen gedurende geruime tijd. Da’s iedere keer een zware inspanning die niet rendeert. Eigenlijk is het moeilijk: als het kriebelt je toch nog inhouden om achteraf niet met dikke benen te zitten. Als je die hebt, kunt ge nog geen deuk in een pakje boter rijden. ’t Is spijtig dat ik sprint als een strijkijzer. De echte sprinters Cavendish en Kittel zijn al naar huis, maar hopelijk kan ik ten minste vanavond Alpe d’Huez nog meemaken. Als ik niet moet harken of zwemmen dan blijft de gevreesde inzinking achterwege.
Zie moeder, ik zou graag tot in Parijs geraken. Zou Toon alle gazetten kunnen bijhouden? Dan kan ik als ik thuis kom alles rustig nalezen. De andere coureurs beginnen mij al een beetje te kennen. Quintana heeft mij eens iets gezegd, maar ik verstond hem niet. Yves vertelde me daarna dat hij gezegd heeft dat ik niet zo rap mocht rijden, want dat hij me niet kon volgen. Dat geloof ik niet, want zo rap rijd ik ook weer niet. Ik weet dat je geen computer hebt. Dus als je mij wilt schrijven, is mijn adres: coureur numéro quatre-vingt dix huit, permanence du Tour de France, France. Elke dag verandert dat namelijk.
De beste groeten en vele kussen, ook aan Herman, Dirk, Toon, nonkel Hugo, de mannen van de Koekoek, mijn supportersclub uit het Gildenhuis in Reet en zeker de rest van de familie niet vergeten.
Ik heb een haat-liefdeverhouding met jeuk. Soms is het als een intens genot om me, zoals paarden en runderen het doen, ergens tegenaan te kunnen schuren en dat onbereikbare, almaar weglopende plekje te pakken te krijgen en aan te vallen. De omgeving en het tijdstip verdwijnen in het niets wanneer het jeukt. Het zijn van die problemen waar je niet graag mee naar buiten komt en die behoren tot het intiem verborgen leven van een mens. Je kent zeker het onvoldane maar toch deugddoende gevoel om ergens op je rug te krabben tegen een kasthoek, muurtje of deurstijl. Het reddende aanschuurobject kun je volledig vrij kiezen, is erg persoons- en plaatsgebonden en bepaalt in erge mate de graad van efficiëntie van het reddend gebaar. De wet op de privacy is op deze materie weinig toepasbaar en dus veilig voor politici. Je moet er ook niemand vooraf schriftelijk van verwittigen of achteraf voor verontschuldigen. En toch wil je het niet aan de buitenwereld laten zien omdat het juist een gevoel van thuiszijn en ongezien genieten opwekt.
Het lijkt een beetje op het eergevoel van de fakir die zijn rug teistert met een regiment spijkers of naalden, al is die methode weldoordacht. Volgens de fysica wordt het lichaamsgewicht door het groot aantal spijkers van het spijkerbed verdeeld over de verschillende punten waardoor het fakirvel niet beschadigd wordt. Een wetenschappelijke theorie over rugkrabben bestaat bij mijn weten niet of is heel ver weg.
Het omgekeerde doet zich ook voor: als je geen circusfreak of slangenmens bent, duikt soms jeuk op dat ene plekje van je rug op waar je nèt niet bij kunt. Dan weet je met enige dichterlijke vrijheid: er staat geschreven en gedrukt, dat je moet krabben waar het ‘jukt’. Die veralgemening is wél gênant als je en plein public optreedt.
In het Jungle Book had Baloo de Beer er ook last van. Eerst vroeg hij aan Mowgli om op zijn rug te krabben en toen dat niet hielp, stond hij om zichzelf te verwennen en zo van de jeuk af te komen al schurkend en schurend tegen een palmboom te swingen. Hij zong trouwens: als je van beren leren kan… Dit werkt bij een mens natuurlijk ook, al kies je dan best bij een milde jeuk een berk en bij een nietsontziende scheelmakende jeuk een oeroude inlandse eik. Over voorkeuren, kleuren en smaken valt, zeker bij jeuk, niet te twisten. Je kan natuurlijk ook aan je naaste vragen om even te krabben. Wim Stevenhagen zei ooit om het intens genot te verhogen: ‘jeukt het op een rare plaats, krabbel er dan maar even naats.’ Sorry voor deze dichterlijke vrijheid, maar ze komt niet van mij. Jezelf krabben als je jeuk hebt, kan verslavend werken. Soms is het zelfs fijn om nog even door te gaan als je denkt dat de jeuk over is, omdat het zo fijn voelt. Maar nu weten we nog niet waaróm. Dus toch maar op zoek.
Onderzoekers van de Washington University School of Medicine in St. Louis stelden vast dat er serotononine vrijkomt tijdens het krabben en dit zorgt ervoor dat de jeuk in eerste instantie nog verergert. Je hersenen raken afgeleid van het jeukende gevoel door de ‘pijn’ die het krabben veroorzaakt en serotonine is een natuurlijke pijnstiller, maar ook een ‘voel-je-goed-hormoon’. Daarna voel je je ineens happy. Zo zie je maar dat zelfkastijding en genoegdoening dicht bij elkaar liggen. Je kan ook een stokje gebruiken, tegen een muur aanwrijven of gewoon iemand anders vragen om je te helpen krabben. Dan krijg je zeer verhelderende gesprekken zoals:” .. Ietsje lager… ietsje hoger…ietsje meer naar links… ietsje meer naar rechts.: oh, dat doet zo’n deugd…” Je kunt natuurlijk een uitschuifbaar krabstokje gebruiken, of zo’n houten model met schuine tanden, maar dat zijn al gesofistikeerde tools om eenvoudige dingen op te lossen. Voor minder dan één euro koop je zoiets bij bol.com en kom je meteen op de plekken waar je anders nooit voorbijkomt. Er zijn zelfs uitschuifbare ruggenkrabbers die na gebruik kunnen gereduceerd worden tot amper 22 centimeter. Zij worden meestal niet aan de goegemeente getoond.
Soms zakt de drang om te krabben snel weg en soms is het gewoon te lekker om ermee te stoppen. De ergste en ambetantste jeuk ontstaat op de rug, de schouderbladen en de enkels en dan is de verlichting van het krabben ook het grootst. Maar terwijl de verlichting wegzakt verblijft op sommige plaatsen op de onderarmen en de rug, blijft deze bij jeuk aan de enkels aanwezig; het krabben blijft dan genieten en één van de weinige dingen die je ongestraft mag doen. Niemand ziet mij. Krabben is de allerindividueelste oorzaak van een aller-individueelste emotie.
Je moet dus zeker niet krabben waar het niet jeukt.
Het besluit van deze literaire dwaling is dat er heel veel jeukvormen bestaan en nog meer manieren van krabben. Bij sommige jeukproblemen is het krabben zelf de remedie, omdat dan het probleem ook verdwenen is. Soms is het krabben ook een afgang, want dan eerst begint de jeuk. Het begint met een onschuldige kriebel tussen de schouderbladen of onder je oksel en die kunnen meestal met een onschuldig kriebelingrijpen worden weggemoffeld. En over het uitbundig jeuken van muggenbeten en het pijnlijk tingeltangelen van brandnetels heb ik dan nog niet uitgeweid.
Mag ik daarom afsluiten met de treiterende slaapversje uit mijn kinderjaren: “slaap wel, en dek je toe met je gat bloot en veel jeuksel. Ik wens je een kort armpje zodat je je niet kunt krabben. Maar slaap toch maar zacht!”
Eén van mijn eerste ‘openbare optredens’, waarvan ik mij nog vaag iets herinner, is dat ik als kleuter in de Sint-Jansstoet van Mol over de Rozenberg meestapte. Vol bewondering keek ik naar het likkend kaarsenvlammetje in mijn lantaarntje en had helemaal geen oog voor de mensen die traditiegetrouw de tweejaarlijkse kinderstoet zagen voorbijtrekken. Dat keerske was het middelpunt van mijn wereld. Het gebeurde altijd op de zondag vóór de feestdag van Sint-Jan (26 juni). Tot 2004 was er nog geld voorzien in de Molse begroting. Helaas, daarna was het vat en de portemonnee leeg en nu bestaat de Sint Janstoet niet meer. Uitgedoofde traditie noemen ze dat. De leerkrachten die er vroeger aan meewerkten, wisten welke grote voorbereiding dit vroeg en waren ervoor niet meer warm te krijgen. Wel ligt er nog heel wat kleding van deze stoet op de schoolzolder. Dat “keerske in de lantaren” heeft me altijd gefascineerd omdat geen wind en geen regen vat hadden op het oude supergezellige magische ding…
Lantarens zijn er altijd in soorten geweest. Een heel bijzondere vorm van zaklantaarn, waarmee je katjes in het donker kunt knijpen en die energievriendelijk is omdat hij niet met batterijen werkt, is de knijpkat. Zeer binnenkort wordt de rode lantaarn opnieuw opgepoetst en spreekwoordelijk uitgereikt aan de wielrenner die laatste staat in het algemeen klassement van de Tour. Ook voor de voetbalploeg die laatst staat in het klassement is de lantaarn even rood want de rode lantaarn dragen brengt altijd enige publiciteit mee. Heel lang geleden hadden de mensen thuis ook een toverlantaarn staan. Het was een vierkant doosje met een lamp of een kaars in, met bovenop een klein schoorsteentje om de warmte af te voeren en aan de voorkant een lens en een schuifje. In dat schuifje werden stroken met plaatjes beschilderd glas geschoven, waarna de voorstelling kon beginnen. Het was de verre voorloper van de diaprojector die bij de jeugd ook onbekend is. De plaatjes gingen over zeer uiteenlopende onderwerpen, waren soms educatief of stichtelijk bedoeld of vaak tot leute en vermaak. Lantaarnisten noemde men vroeger ‘Luikerwalen’ omdat zij meestal uit Wallonië kwamen met een toverlantaarn op hun rug en hun voorstellingen op kermissen en in theaters opvoerden. Aan de hand van de plaatjes vertelden zij een verhaal en op allerlei manieren wisten zij die plaatjes tot leven te wekken, met schuifjes of draaimechaniekjes. Vanaf 1830 ontdekten religieuze en idealistische organisaties als het Leger des Heils en de drankbestrijding de doeltreffendheid van de toverlantaarn als een krachtig wapen tegen het onheil van drankmisbruik en andere 'slechte gewoontes', zoals roken en gokken. Helaas, nu is men zich daarvan niet meer bewust.
Het Midzomerfeest verwijst naar de zomerzonnewende op 21 juni en de voorchristelijke feestelijkheden die vroeger vooral in Noord-Europa plaats vonden. Oorspronkelijk vierde men dat op 24 juni, drie dagen na de feitelijke zonnewende (het begin van de zomer). Door de eeuwen probeerde men te waarschuwen tegen de gevaren van heksen en demonen die in deze magische nacht maar al te gemakkelijk hun slag kwamen slaan. In het Engels wordt een absurde situatie, waarin alles uit de hand loopt, aangeduid als midsummer madness, een uitdrukking die ook Shakespeare kende. Hij schreef er trouwens Midzomernachtsdroom over. De kerk, die alles met lede ogen aanzag, was een beetje jaloers en probeerde het Midzomerfeest te kerstenen (verchristelijken) met de Sint Jansviering ter gelegenheid van de geboorte van Johannes de Doper op 24 juni. De mensen geloofden dat planten op midzomer geneeskrachtige en magische krachten hebben en hiervoor plukten ze op deze nacht o.a. het Sint Janskruid. Vreugdevuren moesten hen beschermen tegen duistere krachten die vrij spel hadden vanaf het moment dat het aantal uren daglicht opnieuw afnam. Op de avond van 23 juni gingen alle wijze mannen en vrouwen kruiden plukken die ze de rest van het jaar gebruikten om mensen te genezen.
Het gerucht deed de ronde dat met Sint Jan de vrouwen gemakkelijker een vrijer konden vinden. In de zeventiende eeuw hingen zij daarom bloemen aan de huizen of boven de straat en feestten ’s avonds. Volgens een ooggetuige uit 1606 werd er gedanst en zong men “ijdelicke liedekens”. Als de vrouw dan een man wist te strikken, dan noemde ze hem “mijn Sint Jan”. Ook vertelde men dat tijdens die nacht en de daarop volgende morgen het onmogelijke kon mogelijk worden. Gezonken klokken begonnen zomaar te luiden, verdronken dorpen en kloosters kwamen boven water en verborgen schatten dreven zomaar boven. Spookverschijningen en overleden familieleden kon je in die nacht ook gemakkelijker tegenkomen. Het was waarschijnlijk geen toeval dat de kerk deze dag koos op de dag waarop zij Galilei dwong om zijn fouten en ketterijen af te zweren (de aarde is het centrum van het heelal). Maar zachtjes fluisterde hij in al zijn miserie ‘eppur si muove’ (en toch beweegt zij).
Sint Jan is een ommekeer in de natuur. De voorjaarsbloemen zijn uitgebloeid en de bloemen die in volle zomer bloeien komen op hun paasbest, al is het wel na Sinksen. Vlieren en lindes staan in bloei. Het hooi is binnen en het is afgelopen met de aspergeoogst. Het sint-janskruid met zijn gele bloemen is door zijn kalmerende werking ook verbonden aan het feest van Sint Jan. Insecten zingen in de blauwe lucht hun hemelarabesken en vogels fluiten onbelemmerd dat het een lieve lust is. De natuur geeft ons een geweldige overvloed en je voelt je meteen meegenomen in een bonte, warme zomerwereld. Wij willen naar buiten en de vakantie lokt.
En wat ik bij het keerske van mijn lantaren zo lang geleden nog geleerd heb, wil ik jullie heel stilletjes verklappen: wanneer je een takje van het Sint Janskruid in je schoen legt, kun je de volgende dag de dierentaal spreken. Woef!
In de Mechelse Catechismus is vloeken erg stiefmoederlijk behandeld. Bij de 447 vragen is er geen enkele over vloeken. Alleen bij de tien geboden van God lees ik bij het tweede gebod: 'zweer niet ijdel, vloek noch spot'. De uiteindelijke verklaring over vloeken moest vroeger wel in de klas gebeuren. Gezien het gemak waarmee we al eens een vloekje wagen, vraag ik me af of die uitleg wel voldoende was. Een vloek is een krachtterm met een godsdienstige oorsprong, zoals 'godverdomme' of 'jezus'. In ruime zin kan het ook wel staan voor iedere soort krachtterm. Een bastaardvloek onderging een klankverandering van een echte vloek, die daardoor een beetje minder aankomt zoals 'potverdomme' of 'jasses of 'potvolkoffie'. Een vloek is gewoon een 'soupapke' (ventiel) om agressie kwijt te geraken en om je emotioneel te ontlasten. Vloeken is de taal van de primaire emoties geworden en tegenwoordig zelfs een tussenwerpsel. Als men zijn trein mist, tegenwoordig een veelvoorkomend verschijnsel, daalt een 'shit' of een 'fuck' perron-geluk over de treinsporen. Kinderen denken niet aan de oorspronkelijke betekenis van zulke woorden. Maar ze leren ze wel van de grote mensen en ze gebruiken ze volop. Het gewicht van een vloek is fel verminderd en ze zijn blijkbaar bijna alledaags geworden. Kinderen snappen ook niet dat de grote mensen daar niet mee gediend zijn.
Als iemand per ongeluk met een hamer op zijn vingers timmert, lanceren mensen van gelijk welke taal of gelijk welke cultuur een krachtterm of meestal een uit de kluiten gewassen vloek. Dat is omdat vloeken pijn kan verlichten. Aan de Keele-Universiteit in Engeland dienden studenten zo lang mogelijk hun hand in ijskoud water te houden. Daarbij mochten ze naar hartelust God en Klein Pierke verdoemen. Daarna mochten ze de proef nog eens herhalen, maar deze keer alleen maar een onbenullige test aflezen. Vloeken werkte dus. Daarom vloeken mensen als ze zich pijn doen en verhoogt vloeken de pijngrens. Je wekt bij jezelf een agressiereflex op. Eens goed vloeken zorgt niet alleen voor een emotionele maar ook voor een fysieke respons. Emoties worden verwerkt in de rechter hersenhelft en de fijne taal in de andere hersenkant. Door te vloeken laten we zien dat we ons niet laten doen. Oorspronkelijk was een vloek een toverwoord en een machtsmiddel van magische mensen zoals priesters, tovenaars en magiërs. Binnen onze cultuur zijn er bindingen met 'zweren' en het gerecht. Een getuige of een beschuldigde kon Gods garantie inroepen door in Gods naam te zweren of bij God zelf. De beklaagde vroeg God dan om borg te staan voor zijn goede trouw. Hij stelde zich zelfs bloot aan de goddelijke woede in geval van een meineed, zoals geformuleerd in de moeder aller vloeken 'God verdoeme mij als ik de waarheid niet spreek'.
Ben jij een vloeker? En helpt het? Hoe vloek jij? Heb je een uitgebreid repertoire of is het eerder van bescheiden komaf? Je moet niet meteen hardop antwoorden. Vloeken is bijna 'des mensen 'geworden. Bij sommige mensen bouwt een vloek een echte rem in omdat zoiets niet tot hun gewone taalschat behoort. Bij mijn vava hing een straffe met goud omrande vermaning tegen de muur: 'God ziet mij, hier vloekt men niet!' Vloeken zijn niet in alle situaties bruikbaar of aanvaardbaar. Omdat ze ontstaan in het godsdienstige kader, zijn ze bij de meeste mensen aanstootgevend. Vloeken die afgeleid zijn van de naam van God of van Jezus, zijn in strijd met het tweede gebod dat het 'ijdel' gebruik van Gods naam verbiedt. Is de vloek van een atheïst even krachtig als die van een gelovige? Wat doen zij als ze met de hamer op hun vingers slaan? Misschien voelen zij zich wel geremd omdat ook zij de naam van God niet durven of kunnen gebruiken in hun krachtwoorden. Even een overzichtje. Bedenk maar eens goed of je er één van gebruikt hebt en in welke omstandigheden: 'ochgod, mijne god, godmiljaar, godalmachtig, jesses en jakkes (jezus), jezus mina, duivels, alle deksels, godverdomme, potverdomme, potdorie, potverdikke, nondedju, sakkerdju.' Je ziet het: ze komen uit alle talen! Voilà, da's genoeg geweest voor vandaag: het zou nog een gewoonte kunnen worden. Maar het lucht wel op.
95 procent van de automobilisten vloekt in de auto op andere weggebruikers en meer dan je denkt. Naar het schijnt is er daarbij geen verschil tussen mannen en vrouwen. Jong én oud vloekt in het verkeer, maar de frequentie neemt af met de ouderdom. Hoewel... Ouderen reageren meer binnensmonds. De groep tot 35 jaar spant de kroon met luidkeels en veelvuldig roepen, desnoods met de nodige gebaren. Dan verandert de woordenschat in: 'onnozelaar, zot, idioot, melkboer, duivenmelker of pipo'. Creatievelingen houden het bij bloempot, grasgeit of platte pannenkoek. Sommigen zeggen: ‘wie verbiedt ons nog te vloeken, nu God ons niet meer ziet?’ Ziet God ons wel? Volgens dat kadertje bij mijn vava zeker en dat heeft hij heel zijn leven verdedigd. Er wordt behoorlijk wat verbaal geweld gebruikt, ook op de radio, de televisie, in songs en films. Kinderen raken van kleins af vertrouwd met vloeken. Trouwens, als grote mensen zo vaak vloeken, wat kan daar dan verkeerd aan zijn? Al op zeer jonge leeftijd kunnen ze plezier beleven aan vieze woorden. Als de omgeving er dan om lacht, wordt het kind als het ware beloond. Later leren kinderen misschien dat ze door te vloeken hun eisen kracht kunnen bijzetten. Of dat ze door beledigingen of door uitbarstingen van woede makkelijker hun zin krijgen. Zo worden ze aangemoedigd om agressief en onaangepast gedrag te ontwikkelen en dat hebben ze van diezelfde grote mensen geleerd. Onder invloed van televisieseries en internet duiken Engelse scheldwoorden als shit, damnenfuck op. Voor 25- tot 50-jarigen behoren ze tot het gewone taalgebruik. Zelfs zeventigers zijn niet te verlegen om shit in de mond te nemen. Jong en oud vloeken dus steeds meer in het Engels.
De vloekende mens is ontkerkelijkt en daardoor moeten Jezus en Maria het niet langer meer ontgelden. Vloeken is echt niet meer wat het geweest is. De krachtterm is gebleven, de betekenis veel minder. De scheldwoorden uit de 'oude doos' zijn vaak milder, spontaner en een stuk minder agressief. Door hun vaak grappig tintje helpen ze dikwijls om de angel uit een ruzie te halen en de lucht weer blauw te laten zijn. Godzijdank!
De uitdrukking ‘Panem et circenses’ of ‘brood en spelen’ is een voorbeeld van hoe de Romeinen de gunst van het volk wisten te winnen door aan oppervlakkige behoeften als eten en vermaak te voldoen. Het was een uitspraak van de Romeinse dichter Juvenalis die nog altijd telt. Die zei: ‘vroeger verkochten we onze stem aan niemand. Tegenwoordig heeft het volk de macht afgestaan. Eens benoemde de burger militaire hoge pieten, ambtenaren en politiekers. Nu beperkt het volk zichzelf en hoopt alleen nog op ‘brood en spelen.’ In Rusland, waar de wereldbeker plaats vindt, heet dat ‘хлебизрелища (brood en spektakel). Zelfs bij Poetin is dat waarheid (pravda).
In het amfitheater, het circus en het Colosseum konden de Romeinen live beleven hoe gladiatoren elkaar op leven en dood bevochten en hoe men uit de bocht vloog of te pletter smakte tegen de grond. Zonder play-station. De Romeinen juichten zoals wij dat doen bij het voetbal. Bij die evenementen gaven keizers hen gratis eten en drinken: letterlijk brood en spelen dus. Zo werd het volk dom en rustig gehouden en was iedereen content. Van maandag tot vrijdag werken we van 9 tot 5 en als we thuiskomen, zetten we met een vloeiende zapbeweging de televisie aan. Het weekend is een feest waarbij sommigen hun frustraties afreageren op de scheidsrechters en op de tegenstanders van hun favoriete sportploeg. Maar die wereld is vooral kassakassa geworden.
Is er in twee eeuwen iets veranderd? Alles is blijkbaar nog zoals toen. De rijke topvoetballer dribbelt met zijn nieuwe nikes de tv-schermen plat. Dat sportschoenen in Bangladesh gemaakt worden door kinderen van 8 jaar die 14 uur per dag werken, is het minste van hun zorgen. 100 euro kost zo’n paar sportschoenen. Voor de arme kindjes is dat toch heel veel, denk je dan. Als de rijke Belg toevallig op televisie een reportage ziet over de schuldslavernij in Zuidoost-Azië, lijkt hij ervan aangedaan. Het slaafje krijgt 1 euro per dag voor 14 uur handenarbeid. Datzelfde Nike betaalt tennissers, voetballers, golfers en andere ‘atleten’ miljoenen per jaar. Eerlijkheid loert in onze maatschappij om het hoekje en dat zie je niet! De enige reactie die we in huis hebben: we kunnen er toch niets aan doen!
Koning Voetbal en Keizer Euro. Na het voorbije seizoen verklaarde de meest vooraanstaande parelwitte Belgische club dat de cijfers al vele jaren donkerrood kleuren. Zonder de inkomsten van de Champions League of uitgaande transfers boekte Anderlecht vorig jaar meer dan 43 miljoen verlies. Zonder die inkomsten kon het niet eens zijn lonen uitbetalen.Men speelt hoofdzakelijk voor het geld en niet (meer) voor de sportieve uitdaging. Spelers worden wisselgeld om de balans nog een beetje naar de goeie kant te laten hellen. Supporters ondergaan lijdzaam de verhoging van de abonnementen, want… ze hebben nood aan brood en spelen! Ook in de week is er geen gebrek aan voetbal. Televisiezenders betalen zich blauw aan televisierechten omdat de sportieve Belg de belangrijke matchen niet wil missen. Wie alle matchen op teevee wil bekijken, moet aan verschillende zenders afdokken om de superlonen van de heren voetballers mogelijk te maken. Zolang voetbal dé tv-sport blijft en heel Europa aan het scherm gekluisterd houdt, blijven de spelers vet betaalde artiesten in een fake- en fictiebusiness. Dat heet brood en spelen van de 21ste eeuw. De salarissen hebben niets meer met voetbal te maken wel met business. Wie veel publiek trekt, wordt nu eenmaal schatrijk op de kap van een ander.
De verdwazing is meteen gestart. De eerste match is nog niet begonnen en er is al ‘duivelsmoeheid’. Het geleverde voetbal is niet altijd reclame. Voor alles is er een uitleg en de voorbije match is eigenlijk niet zo belangrijk, want in de volgende gaat het gebeuren. Een politieker zou het niet beter kunnen zeggen. Positief blijven is het belangrijkste, ook als het niet zo positief is. Achteraf denken is altijd gemakkelijker en zo kun je aan alles een uitleg geven. Er zijn wel 13 Rode Duivelssongs geschreven maar de meeste worden nooit gedraaid, zeker niet gezongen en dikwijls onverstaanbaar. Om alles spannender en geheimzinniger te maken werd het ‘achter het handje spreken’ ingevoerd en liplezen verhoogt de speculatiewaarde van wie Sherlock Holmes wil spelen.
Het stadion is onze tempel geworden en de televisie onze kerk. Voetbalvirtuozen zijn de goden die met ware hartstocht aanbeden worden. Wereld en kerk gaan hier als gezworen kameraden samen hand in hand. Een mensenstroom verdringt zich om in de stadions een plaats te bemachtigen, terwijl anderen aan het scherm gekluisterd zitten om zich te vergapen aan de valse religie. Misschien had Johannes-Paulus II toch gelijk: ‘van alle onbelangrijke zaken is voetbal het belangrijkste geworden’. Je weet dat de paus toch onvijlbaar is!
Sporten is mooi en goed voor je ontwikkeling. Sporten vormt je karakter. Met sporten verbeter je je sociale vaardigheden. Ik heb een grote bewondering voor al die vrijwilligers die belangloos hun vrije tijd in de sportclub stoppen om de jeugd de geheimen van spelen en samenspelen te leren. Bij de sport zoals ik die tegenwoordig in mijn krant lees en die in tv-programma’s urenlang van commentaar wordt voorzien, haak ik af. Daar gaat het niet meer over sport en sportiviteit. Daar gaat het over keiharde business. Dan is sporten ineens niet meer mooi en niet goed meer voor de ontwikkeling en het karakter. Dan worden sociale vaardigheden eerder afgebroken dan opgebouwd. Het enige doel van deze sport is winst en roem. Dan gaat mijn televisie af.
Daar komen vodden van. De top is maar aan een beperkt aantal mensen voorbehouden en niet voor iedereen is eer, media-aandacht en rijkdom weggelegd. Als de sporter daarmee wordt geconfronteerd, moet de psychiater meteen een oogje in het zeil te houden. Wordt er niet gewonnen, dan zetten we de boel op stelten, breken we de tent af en dreigt de crisis. Ouders en grootouders roepen langs de lijn tegen hun kinderen en kleinkinderen dat de poten van hun tegenstanders een effectiever doelwit zijn dan de bal. Zo gaat dat als we het spel uit het oog verliezen. De schoppende mens of homo frustraticus is in de plaats van de homo ludens gekomen. Zo leren kinderen dat alles om geld draait. Of niet? Laat mijn enthousiaste kleinkinderen dan maar demonstreren wat en hoe een cross-over, een panna, een Zidane-draai en een panenka-penalty worden uitgevoerd. Of laat ze gewoon maar met de sjotterkes spelen. Daar heb ik tenminste nog plezier van. Marcel Huysmans
‘Ze’ zijn weer op komst: de zenuwenfabrieken van alle studerenden en van de kaarsjesbrandende moeders én grootmoeders. Examens zijn van alle tijden. Vandaag zijn het andere tijden en dus zijn examens anders en komen nieuwe zeden en gewoonten hun kopje bovensteken op alle niveaus en in al hun onhebbelijkheden. Een van de slagzinnen van mijn vroegere collega van Itterbeek tijdens de examens was: ‘afzien mag, afschrijven niet!’ Met deze nuchtere opmerking tijdens het ‘surveilleren’ – die niet van enig sarcasme en ironie gespeend was – zette hij de tendens voor zijn geduldig heen en weer lopen tijdens de schriftelijke examens en was iedereen tegelijk gewaarschuwd. In die omstandigheden mocht je dus niet afschrijven van een van je collega’s leerlingen en evenmin mocht je niet-toegelaten hulpmiddelen gebruiken in je zoektocht naar de juiste antwoorden. Dat soort afschrijven is nog altijd niet toegelaten, hoewel de gebruikte technieken met de technologische ontwikkelingen zijn geëvolueerd. Maar andere soorten afschrijven hebben zich gaandeweg de laatste jaren gemanifesteerd en waren niet tegen te houden…
Eerst kwamen de rekentoestellen. In mijn studententijd aan de unief was het ondenkbaar dat je een rekentoestelletje mocht gebruiken voor het vak numerisch rekenen. Voor het opzoeken van sinussen, cosinussen en ander getangens moesten we numerische en logaritmische tabellenboeken exploiteren. Het enige ‘kunstmatig’ hulpmiddel om benaderend maar snel resultaten te boeken, was een rekenlat. Je moet al erg zoeken om zo’n ding nog terug te vinden of te zien en zeker om erop rekenen houdt voor de meesten het midden tussen sterrenwichelarij en toveren. In het begin van mijn onderwijsloopbaan waren ook rekentoestelletjes nog verboden. Rond 1973 doken ze op met als koplopers HP, Canon, Casio en Texas Instruments. Gaandeweg mocht je die dingen gebruiken waarvoor ze moesten dienen, maar er kwamen ook toestellen die je kon programmeren, met magnetische kaartjes of vanuit je eigen wiskundekwaliteiten. Voor de toezichters zonder ‘toestellenkennis’ werd het moeilijker om bedriegers te ontmaskeren en daarom stelden slimme (en rijke scholen) een doos met identieke toestellen ter beschikking om niemand te benadelen. Toen kwam de tsunami van de ‘rekenmachientjes’, een vloedgolf die niet meer te stoppen was… Rekenen kon niet meer zonder! Ik heb zelfs een Belgische prins gekend die weigerde aan een overhoring deel te nemen omdat hij zijn rekenmachine niet had.
In het hoger onderwijs hing er iets magisch over zaligmakende en zenuwvretende thesissen, scripties en eindwerken. Dat was als hoogstpersoonlijk werk bedoeld maar je kon ook iemand anders voor je laten schrijven. Dan werkte je met ‘ghostwriters’, zoals J.P. Van Rossem dat dikwijls voor anderen deed. Je kon ook met anderen samen werken, wat daarvoor zelfs verboden was. Als dat eerlijk gebeurde, leerde iedereen ervan, maar zo werden weinigen slimmer, en de meesten luier en dommer. Bij oneerlijkheid (ergens anders afgeschreven), mocht je het wel schudden. Op de computer kon je toen hoogstens boekbesprekingen downloaden, maar leraren waren ook niet van de domsten en wisten ook waar de mosterd vandaan kwam. In de geschreven teksten van thesissen kon je met de nodige spitsvondigheid afleiden of de betrokken student het geheel al dan niet zelf geproduceerd had. Soms verraadde hij zich door voor één begrip drie verschillende termen te gebruiken, afhankelijk van de brochure die hij bij diverse banken had opgesnord. Daar kwamen de echten naar boven en kon je zien of iemand zijn opzoekwerk en persoonlijke verwerking wel degelijk had gevoerd. Een verzameling van dergelijke steken die men met al te grote herhaling liet vallen, deed bij de juryleden de uitreiking van de verdiende punten in grote mate dalen… Afschrijven en jezelf verraden mocht duidelijk niet.
Ineens werd de google-maatschappij springlevend. In fracties van een seconde haalde je onnoemelijk veel artikels over een onderwerp binnen. De firma Google vist supersnel in haar grote fichenbak waarbij al de duurbetaalde Winklerprinsen ter plekke sterven in het boekenrek waar de ze laatste twintig jaar nog amper afgestoft zijn, laat staan gelezen. Google lost het voor jou op en schotelt alles gerangschikt op een dienbord gebruiksklaar voor. Je grijpgrage klauwen naar informatie nemen dit gretig aan en zorgen voor een massa aan informatie waarin je eerder kan verdrinken dan door het bos de bomen nog zien. Wie zeer gedisciplineerd te werk gaat en accuraat zijn opzoekingen verfijnt, kan ook wijze woorden en teksten aan het printerpapier toevertrouwen. Het eigen opzoekingswerk in bibliotheken of gespecialiseerde tijdschriften neemt af en op het gevraagde niveau kun je je heel goed uit de slag trekken met de bijeengegoogelde resultaten. Hoe meer je de materie persoonlijk verwerkt en tot je eigen bezit maakt, des te meer bouw je een eigen stelling en dus ook een eigen degelijke thesis op.
De speurneuzende boswachters moesten hun reukorgaan heroriënteren. Leraars en docenten moeten nu meer doen om onfrisse praktijken op te sporen dan dat leerlingen/stropers nodig hebben om hun goede bedoelingen te verdoezelen. Docenten in het hoger onderwijs klagen dat ze het alsmaar moeilijker hebben om scripties te kunnen vertrouwen. De student kiest zijn onderwerp, zet zich aan zijn computer, schakelt zijn zoekmachine in, winkelt uitvoerig in de teksten die hij op het scherm aangereikt krijgt en schiet dan in actie. Hij selecteert, kopieert, arrangeert en plakt en scharrelt op die manier zijn ‘wetenschappelijk werk’ bij elkaar. Voetnoten, die naar die dingen verwijzen, vallen meestal naast de bladzijde en alleen die bronnen die echt op papier geconsulteerd werden, verdwijnen meer en meer van de litteratuurlijst. Als je zo’n student bij de opvolging aan het verstand probeert te brengen dat dergelijke scriptie geen wetenschap maar de opslagplaats van een diefstal is, reageert hij meestal verbaasd of zelfs verontwaardigd. Het staat toch op internet! En, weet je wel hoeveel werk het gevraagd heeft om het allemaal bijeen te vinden?... Zwakke redenering natuurlijk!
Een scriptie moet gewoon je eigen werk zijn. Je mag altijd uit andere bronnen citeren, maar die verwijzingen moeten wel in verhouding staan tot je eigen inbreng. Tegenwoordig is het in heel wat hogescholen de gewoonte dat op de eerste bladzijde van een thesis – en persoonlijk ondertekend door de betrokken student(en) – vermeld staat dat de authenticiteit van de scriptie gewaarborgd is en dat geen stukken werden overgenomen zonder bronvermelding. Het is een verklaring op erewoord. Op die manier weet die student waaraan hij zich blootstelt en zo geeft de docent/boswachter eigenlijk ook toe dat hij het zelf ook niet meer durft te zeggen… De digitale snelweg heeft veel deuren geopend om informatie te vergaren. Het is dan ook logisch dat daar driftig gebruik wordt van gemaakt. Maar dan gelden de regels: bronvermelding en met mate.
Je mag nog altijd heel veel inspanningen leveren: afzien mag, afschrijven niet!
Een maand geleden was ik voor een verlengd weekend in de Westhoek. Ik ben daar weer de wereld van de waanzin tegengekomen. Het einde van de eerste wereldoorlog hangt er overal nog alle dagen in de lucht. Na 1568 dagen waanzinnig wereldwijd oorlog voeren proclameerden de Duitsers, Fransen en Engelsen 'het staakt-het-vuren van Den Grooten Oorlog' in een treinwagon in het Franse Compiègne. Die wagon staat er nog altijd als getuige. De afrekening telde 8,5 miljoen mensenlevens en alleen in de Westhoek sneuvelden 400.000 jonge mensen in een niets ontziende loopgravenoorlog. Ik heb die oorlog niet meegemaakt en gelukkig ook geen andere. Ik ben 'van na den oorlog' en dat wil ook zo houden. Maar iedere keer als ik in de Westhoek kom, herinneren borden eraan dat ik onderweg ben naar een monument, begraafplaats of relict uit die oorlog. Om niet te vergeten!
In de Westhoek vind je de oorlog weere, en 't graf van duizend soldaten: altijd iemands vader, altijd iemands kind... Vermandere zingt erover en je wordt er stil van. In die stille steden van de dood word je met een teletijdmachine onwillekeurig teruggevoerd naar 14-18, ook al is het 100 jaar geleden. De namen van soldaten van 20 jaar, of 18 of zelfs 14 jaar staan er in kille bonkige stenen tafelen gebeiteld, om altijd weer aan te denken. In Flanders Fields, waar de klaprozen bloeiden, groeiden vijfentwintig jaar later weer rijen eenvormige kruisjes die herinneren aan de veelheid van zoveel jonge mensen. In Vladslo stond ik in de druilerige regen bij het in steen gekapte "Treurende Ouderpaar"van Käthe Kollwitz (1867-1945) die haar verdriet, onmacht en moederleed voor eeuwig vorm gaf. Voor haar waren "de eigenlijke verliezers van de oorlog altijd de ouders, de vrouwen en vooral de moeders". Toen Hitler in 1933 rijkskanselier werd, mocht ze haar beelden niet langer tonen. Zo lang mensen een oorlog van binnen hebben, zal er buiten hen ook oorlog zijn. Ik vertelde het verhaal van Hans en Peter Kollwitz aan mijn kleinkinderen en tussen de 24.000 op steen gebeitelde namen zochten en vonden we de naam van Peter terug: Peter Kollwitz Musketier 23 10 1914. Toen was het even stil.
Bij het begin van WO I nam haar zoon Hans dienst in het leger en ook zijn jongere broer Peter trok naar het front in Vlaanderen. Hij sneuvelde in Diksmuide op 23 oktober 1914 en rustte eerst op het soldatenkerkhof Roggeveld bij Esen, midden de eenzame vlakten waar de IJzer stroomt. Later werd hij overgebracht naar Vladslo, vlakbij Diksmuide. Käthe reageerde fel op de moeders die in oorlogstijd - tegen beter weten in - de levens van hun zonen zomaar te grabbel gooiden voor de loop van honderden kanonnen, nadat ze zelf zoveel jaren zo goed voor 'hun jongens' hadden gezorgd. De onverstaanbaarheid, het onbegrip en de neerslachtigheid werden er alleen maar schrijnender door. Een jonge Duitse schrijver wilde op het einde van de oorlog jonge vrijwilligers ronselen 'om de eer van het vaderland te redden'. Zij reageerde hierop met een Goethe-citaat:"er zijn al genoeg doden gevallen en zaaigraan mag je nooit vermalen!". Toen Peter gesneuveld was, antwoordde ze aan zijn vrienden die een halsdoek voor hem hadden opgestuurd:"deze sjaal zal Peter niet meer verwarmen, want hij ligt dood onder de aarde bij Diksmuide". Kort daarna startte ze met een beeld als rouwmonument voor haar zoon en ze werkte er 18 jaar aan: even lang als Peters leeftijd toen hij sneuvelde. In 1956 belandden de beelden van Esen in Vladslo. Dat treurende ouderpaar stelt het leed van een gebroken moeder en een wezenloze vader voor die met een lege blik over de graven staart. Tussen de namen op de grafsteen links voor het vaderbeeld staat: Peter Kollwitz, Musketier, 23.10.14. Het regende nog altijd, maar we werden toch een beetje stiller, kouder en natter.
Een oorlog kent nooit winnaars, enkel verliezers. Je kunt sterven als een held, maar een medaille betekent niets als je ze postuum krijgt of als je er onder begraven ligt. Oorlog neemt veel, maar geeft niks. Wie neemt het initiatief om een oorlog te beginnen en waarom volgt iedereen dan? Omdat er altijd slimmeriken zijn die denken dat ze kunnen winnen. Oorlog is eigenlijk toch maar bloedvergieten op zoek naar vrede. Vrede is feitelijk de voortzetting van de strijd maar dan zonder bloedvergieten. In vredestijd heb je nog wetten of controlemechanismen, maar in een oorlog vallen die allemaal weg. Alleen gruwel en waanzin blijven over. Iedere kogel, raket of gasaanval veroorzaakt nog meer haat. Chemische wapens zijn alleen maar bedoeld om mensen buiten gevecht te stellen, te verwonden of te doden. Ze respecteren de dode materie en maken van levende wezens ook dode materie. Ze vormen het summum van waanzin en onmenselijkheid niet alleen in het brein van getormenteerde zielen maar ook in de slaafsheid van geïndoctrineerde navolgers en meelopers. Daarom is het Verdrag tegen Chemische Wapens een wereldwijd verbod op het gebruik en het in voorraad hebben van zulke chemische ondingen levensbelangrijk. En toch durft Assad in Syrië anno 2018 nog kinderen en volwassenen aanvallen met oorlogsgas. We liepen nog door de fameuze Dodengang in Diksmuide en voelden een beetje de kou en de miserie van die duizenden soldaten. De drashregen hielp ons daarbij nog.
Dan heb je tegenwoordig nog de heilige oorlogen die wegens religieuze opvattingen, vermeende goddelijke verplichtingen of ter verdediging van 'heilige' gebieden gevoerd worden. Vandaag de dag worden mensen opgeroepen tot een 'heilige' oorlog die altijd barbaars is en allesbehalve heilig. Heilig betekent hoop, liefde en geluk voor iedereen. Oorlog is altijd ongeluk, verdriet angst, dood en verderf. Wat kan het God of Allah schelen wie welke oorlog zal winnen? Voor wie zou hij moeten kiezen? God kiest niet de minst erge van twee kwalen maar laat mensen de vrijheid om eigen keuzes te maken. Oorlog is iets wat de mensen hebben uitgevonden en daar komt God niet in tussen.
Nederland en België - en ook nog andere landen - hebben een oorlogsgeschiedenis, maar ze zijn nogal vergeetachtig. Ze sturen mensen naar oorlogsgebied om te 'helpen' en om ver of dichterbij verwikkeld te geraken in een strijd die nooit te winnen valt. Mensen kun je uitroeien, ideeën niet. Waanzin evenmin.
En dan zijn er nog die zeggen dat ook voetbal oorlog is... Was oorlog maar voetbal, dan kon de scheidsrechter tenminste de strijd staken...
Vandaag de dag staat het goed als je tegen vrienden en kennissen kunt zeggen dat je een ‘allergie’ hebt. Je beantwoordt hiermee aan de algemeen verspreide gedachte dat er iets in je leven is waar je helemaal niet tegen kunt en dat je beschouwt als iets van jezelf of tegen jezelf. Erger zelfs: het werkt op je systeem en het hoeven helemaal geen lichaamsvreemde stoffen te zijn die een reactie veroorzaken binnen je immuunsysteem. Ik heb persoonlijk geen last van stuifmeelkorrels, huidschilfers van dieren of uitwerpselen van de huisstofmijt. Ik wandel ook niet met een loopneus, heb geen tranende ogen, mag nog ongeremd krabben als het jeukt en de momenten dat ik spuitaflatende diarree of verregaande benauwdheid krijg, zijn op de vingers van één hand te tellen. Toch zijn er twee dingen die op mijn zenuwstelsel werken en die onvoorspelbare reacties op mijn gemoed en mijn humeur veroorzaken. Dat zijn gezelschapsspelen, zoals daar zijn kaarten, dobbelstenen gooien in alle mogelijke varianten en met wisselende spelregels of ander Halmagedoe èn kermissen. Van heel die santenboetiek heb ik wel een superallergie overgehouden: alles wat ruikt en ademt naar alle mogelijke vormen van kermissen – van paardenmolen over schietkraam tot pretpark- bezorgt me rillingen en onbeheersbare kermisvrees. Vandaag wil ik me beperken tot de kermissen en foren: het is er de tijd voor!
Een kermis of foor vind ik een evenement dat vooral bedoeld is om mezelf zeker niet te vermaken, maar anderen wel en dat moedig ik ongeremd en uitgebreid voor mijn uitbundige medemens aan. Van oorsprong was de kermis een jaarmarkt ter gelegenheid van de wijdingsdag van de patroonheilige van de parochie of de wijk. Kermis is dan ook een verbastering van kerkmis of kerke-misse. Op die dag stroomde het volk en de families samen om de patroonheilige te vieren en te vereren. In de steden verloor de kermis meestal de band met het religieuze feest waarvan het afgeleid was, maar in vele dorpen gaan beide nog hand in hand en gaat zelfs op de wijdingsdag nog een processie uit. Geef toe: dat zijn uitzonderingen. Dat neemt niet weg dat ik elke gelegenheid tot echt vieren apprecieer. Mijn verste kermisherinneringen gaan terug naar een feest (?) met paardenmolens en schommels en een feestmaal bekroond met echte Limburgse vlaaien (ik ben op 300 meter van de Limburgse grens geboren). De smaak van die gretig verorberde vlaaispieën blijft me meer dan 65 jaar later nog achtervolgen en plezieren. De aversie voor paardenmolens, schommels, botsauto’s en schietkramen is sindsdien alleen maar toegenomen. Terwijl kinderen meestal wenen als ze niet op de kermismolen mogen rondtoeren, schreeuwde ik moord en brand om me weer van dat draaiende onding af te halen. De ware psychologische achtergrond van deze tegennatuurlijke afkeer van alles dat met het risicovolle kermisbedrijf te maken had, heb ik nooit kunnen achterhalen en daarvoor heb ik misschien nog een tweede leven nodig.
Van nature had ik altijd belangstelling voor het fenomeen ‘kermis’, zolang ik er zelf maar niet moest aan deelnemen. Ik ben in mijn leven twee keer op de Sinksenfoor geweest. Die is gegroeid uit de Antwerpse jaarmarkt die sinds de 13de eeuw rond Sinksen plaatsvond. Vanaf 1875 tot in 1969 stond de kermis op de Leien maar verhuisde toen wegens de verkeersdrukte naar de Gedempte Zuiderdokken. Mijn twee bezoeken zijn gelokaliseerd op die twee plaatsen. Helaas. Op Spoor Oost of in de 85 m hoge Mine Tower zal ik waarschijnlijk nooit meer geraken. De eerste keer bezocht ik met mijn ouders de foor op de Leien rond 1950. Ik herinner me nog ‘de Lut met den Beer’, de ‘spookhuizen’ en ‘rupsen’ die me altijd een vraag naar avontuurlijkheid, spanning en geheimzinnigheid deden veronderstellen maar me toch nooit konden bekoren. Dat verstond ik niet. Baardvrouwen, goochelaars en waarzeggers lokten kermisvierders en misvormde menselijke wezens werden als rariteiten voor normale mensen uitgebuit. Veiligheid is een grote factor in het kritisch bekijken van heel het kermisgebeuren. De mensen zijn wat losser en zo komen risicos’ sneller dichterbij. Misschien is dit een beetje beroepsmisvorming. De peter van mijn vader is na een kermis in Mol een been kwijtgespeeld in een ‘stuur’, een Molse schommel die als uitermate prettig werd voorgesteld. Dat ongeval van ‘nonkel Jef’ werd in de familie honderden keren verteld en vormde wellicht toch de kiem van mijn kermisaversie. De tweede keer dat ik de Sinksenfoor bezocht was samen met mijn vrouw. Het was in 1973. Spijts mijn natuurlijke afkeer stond ik toen voor het eerst voor een schietkraam. Ik gebruikte toen als noviteit een loodjesgeweer en zou het later nooit meer ‘bespelen’. De Sinksenfoor was dus niet aan mij besteed en het werd een definitief adieu.
Voor heel wat mensen was kermis de enige gelegenheid tot uitgaan en als je toevallig veel centen had, leidde dat tot zwaar alcoholgebruik en de gevolgen ervan: dronkemanstaferelen, vechtpartijen en buitenechtelijke vrijpartijen. Erotisch getinte en zelfs seksuele opvoeringen in afgesloten tenten, activiteiten als ‘dwergwerpen’, weddenschappen en gokspelen en ‘sterke mannen’ werden als ideale kermisattracties opgevoerd. Ik besef nu dat dit allemaal aan mij is voorbijgegaan. Anno 2012 was de Sinksenfoor inzet van zware discussies: in welke mate is dergelijk evenement een belasting op de gemoedsrust van ‘de nieuwe Antwerpenaar?’ Is de brave burger die gekozen heeft voor de relatieve rust van de Gedempte Zuiderdokken nog wel aanspreekbaar voor een gebeuren dat de hele buurt gedurende 4 tot 6 weken doet ontwaken uit zijn vredige parkeeractiviteit om plaats te maken voor een geldverslindend rustverstorend gebeuren dat eens per jaar de uitgaansklep van de verstokte Antwerpenaar doet klepperen? Gelukkig gebeurde in 2015 de achteraf toch gelukte verhuis naar Park Spoor Oost. Nu zijn de mensen – gemeentebestuur , bezoekers en foorkramers - opnieuw content.
Eén en géén probleem zijn mijn kinderen en kleinkinderen. Ze zijn grootgebracht met het ‘Ros Beiaardsyndroom’. Dit wil zeggen dat zij van kleins af in Dendermonde hebben kunnen smullen van ‘Katuit’, ‘Ros Beiaardommegangen’ en kermissen allerhande. Zij kennen en smaken – nu al en altijd opnieuw – de feestelijke genoegdoeningen van al die kermisattracties, van paardenmolen over eendjesvissen tot casinospeeltjes en voeren rondedansjes uit als zij één van die attracties met hun aanwezigheid mogen en kunnen vereren, daarbij geholpen door hun enthousiaste oma en tante Roos. En bij zoveel inzet, speelplezier en kermisvreugde verzinkt mijn kermis- en foorallergie helemaal in de achtergrond bij hun kermisenthousiasme. Dat is op dit ogenblik niet meer terug te schroeven.
De laatste avond van de zonnedagen van vorige week was de zon met een beetje winderig gevoel roodromantisch ondergegaan - zoals zij dat al eeuwen doet - en ik zat aan de tafel toen ik plots een kleine, droge ‘tok’ hoorde tegen de ruit van de schuifdeur. Het was echt niet de moeite om er op te letten… en dus las ik verder! Maar dinsdagmorgen duwde ik de terrasdeur open en zag de onbenullige ‘tok’ op de grond liggen: met de poten onbeweeglijk omhoog, zijn zwarte lijf naar boven en onderaan zijn bruine mooi opgevouwen vleugels. Dat moest die brokkenpiloot van tegen de ruit zijn! Een meikever was op zijn rug beland, had het niet overleefd en kon ook niet meer gerepareerd worden zoals het beschadigde exemplaar van Panamarenko uit 2006, dat uit het ‘smak’ was weggepikt. Eigenlijk noemden we ze vroeger mulders, molders of zelfs moldenaars. Voor meikevers bestaan er wel honderd dialectnamen, allemaal goedgekozen en met een levensverhaal nabij een beukenhaag. Lang geleden kwam je ze regelmatig tegen maar de laatste 5 jaren heb ik ze nog maar weinig gezien.
Hun openbaar leven is mini. De eitjes van de meikever worden in de grond gedeponeerd en dat worden dan larven. Omdat ze zo’n drie, vier jaar onder de grond blijven eten noemt men ze ‘engerlingen’, eigenlijk een beetje een nare naam. Ze vreten zich helemaal vol met alleen maar wortels. Daarom werden ze jarenlang door de tuinders bestreden en gedood en daarom worden ze zo zeldzaam. Wie overleefde als kever, had de gewoonte in mei naar boven te komen, maar soms gebeurde dat al vroeger. We vingen ze vroeger – na het ‘uitkomen’ – op eiken- en beukenhagen. Of… ze kwamen naar het licht, zoals die ene met de fatale landing tegen de ruit! Als kind parkeerden we hen als levende trofee in een lucifersdoosje – met gaatjes én een frisgroen blaadje - en vooral ’s avonds was het een geritsel van belang. ’s Anderendaags maakte het diertje dan meestal een reis in de broekzak en mocht voor het eerst naar school. Aan één van de poten bonden we een garendraadje. Zo kon de kever zijn vleugels even uitslaan en een korte vlucht maken zonder dat hij als vermist werd opgegeven. Toen stonden we er niet bij stil dat dit zuivere dierenmishandeling was, maar Gaia bestond nog niet en we waren zeker dat de meikever er niet veel last van had en dat hij heel content was omdat hij even uit dat enge doosje weg kon.
Opeens beleefden we veertien dagen geleden de warmste aprildagen sinds 1833. Aprilse grillen stonden even droog en werden vervangen door perfect zomerweer met zonnecrème en ijskreem. Door die warme dagen in april waren sommige meikevers-in-spe wel degelijk misleid en daarom haalden enkelingen hun vliegbrevet al in april. Het scheelde niet veel of de aprilklokjes waren verwelkt tegen hun hoogdag van 1 mei. Sommigen kwekers hebben ze zelfs in hun koelruimte gezet om hun groei af te remmen tegen de hoogdag van de arbeid. Je zou er nog meer vragen kunnen bij stellen. Hoe zit dat met al die vogels? Legt ieder vogeltje nog wel zijn ei in mei of heeft ie dat al in april gedaan? Jaja natuurlijk, behalve de kwartel en de griet, want die leggen in de meimaand niet… of de koekoek en de spriet, want die kennen hun nest nog niet! De zomer in de meie, zet de oude lieden aan het vrijen. Wie moet dat allemaal controleren? En wie heeft dat gedaan? Wreekt het fameuze Trumpgat in de ozonlaag – want dat is van vóór zijn tijd en alleen daarvoor is hij niet verantwoordelijk - zich op de mens? Wat gaan we nog allemaal meemaken? Is de wereld echt om zeep, want er gebeuren rare dingen rondom mij? Kunnen we en willen we er met zijn allen wel iets aan doen? Of is een meikever in april alleen maar een zot die niet weet wat hij wil?
Enkele jaren geleden heb ik me laten vangen door de ijsheiligen. Ik had mijn aprilse tomatenplanten een maand te vroeg geplant en in mei heb ik ze dus een tweede kans moeten geven. Boerenwijsheid is niet dom en verstand komt maar met de jaren. Mijn ex-collega Klein Georgeske uit Buggenhout (van nature een economo- agrofiel met late roeping) keek meewarig naar mijn scheefgezakte aprilplanten en sprak de wijze woorden: “ge moet wachten tot de grond opgewarmd is. Maar ja, de jeugd van vandaag heeft geen geduld hé”. Hij plantte zelf zijn bonen half mei, na de zogenaamde ijsheiligen. Dus volgde daarna mijn tomatenplant-herexamen in mei. Sindsdien ben ik op tuinvlak devoot en vertrouwensvol geworden: er worden buiten geen bonen, erwten en tomaten meer geplant vóór de ijsheiligen of met andere woorden tot de grond voldoende is opgewarmd rond half mei. Dan rijden de ijskarretjes al een hele poos en zijn de ijsheiligen ook gepasseerd. Die hebben hun naamdagtussen 11 en 15 mei en deze controle is gemakkelijk deze week uit te voeren. In de volksweerkunde zijn dit de laatste dagen van het jaar waarop nog nachtvorst kan optreden. Mamertus, Pancratius, Servatius van Maastricht, Bonifatius van Tarsus en soms is Sophia van Roma er ook bij in het clubje van vier of vijf. Zo zie je maar dat het voorjaar te veelbelovend en onnozel kan zijn in zijn voorzichtig, aarzelend genereren van het kan vriezen en het kan dooien. Dat noemt men lentezonden.
Is de wereld onherroepelijk en onomkeerbaar naar de Filistijnen? Ja, want het proces van de opwarming van onze aardbol is ingezet en niet meer te stoppen. Tegen 2100 zal het overal, gemiddeld 3 à 5 graden warmer zijn en dat levert al gevaren op vanaf 2°C stijging. De ijskappen zullen afsmelten en de zeespiegel zal zo'n 58 centimeter stijgen. Overstromingen zullen ons deel zijn en continenten zullen onder water verdwijnen. Elders zal het extreem warm worden en honger en dorst zullen toenemen terwijl de kans op orkanen groter wordt: allemaal onze eigen schuld en eigen bult. Wij hebben de wereld die we cadeau kregen zelf om zeep geholpen: niet de apen, beren, honden of katten. Ook niet de slangen of kikkers of de wespen en muggen. Nee, wij zijn de daders: we hebben daar allemaal zelf voor gezorgd! Dus lieve vrienden: als de hond de zetel heeft kapot gekrabd of de kat hoog in de gordijnen hangt, moet je niet te hard roepen. Memento homo – bedenk o mens - wat jij allemaal zelf hebt uitgespookt! Toch wensen we iedereen toch veel plantgenot, reuzenbonen, bolle erwten en volle rode karbonkels van tomaten!
Soms voel ik me oud worden! Te dikwijls kijk ik terug naar vroeger. Op zichzelf is dat niet erg, maar het gebeurt vaak met weemoed en dat is minstens verontrustend. Als ik in de achteruitkijkspiegel de jaren 50 – 60 – 70 zie en van dichterbij vaststel wat we allemaal hebben uitgestoken, besef ik dat we toen tegen heel veel en tegen bijna alles hebben gezondigd en nog meer verkeerd hebben gedaan. Het is bijna een wonder dat we zoveel overleefd hebben… Ofwel hadden we een prima samenwerkende vennootschap van superengelbewaarders ofwel waren we van nature sterk en onverwoestbaar. Of misschien hebben toch nog andere dingen meegespeeld.
Misschien waren we lichtzinnig toen we eitjes aten, recht van onder de kip die haar lichaamsproducten zelf nog in gescharrelde toestand in het kippenhok had gelegd. Op de voeding die we kochten, stond géén vervaldatum. We dronken water uit de kraan of aan de tuinslang en bijna nooit uit de fles. Als we met kameraadjes speelden, sportten of werkten, dronken we uit dezelfde fles zonder te denken aan mogelijke besmettingen. Een verse kauwgom van een halve dag belandde toen nog op het nachtkastje en zelfs de ochtend daarop was hij nog goed voor de dienst, zij het iets minder gesuikerd. Men vertelde dat kauwgom gemaakt werd van rubber en dat je er – als je hem per ongeluk inslikte – aaneengeplakte darmen aan over hield. Ik heb ze wel geslikt, maar nooit geplakt. In scholen was kauwgom een verboden genot. Zwemmen mocht bijna overal: in elke waterloop, kanaal, visvijver of zandput was het bij mooi weer een grandioos feest en de waterplassen waar het ongezond was, kenden we niet of hadden nooit van de vervuiling gehoord. Ik leerde van onze buurman zwemmen in het Straatsburgdok tussen aangekoekte mosseltjes aan de kaai.
We leefden in de jaren van roekeloze mobiliteit. In de auto’s stonden geen veiligheidsstoeltjes of kopsteunen, gordels hadden hun intrede nog niet gedaan en een airbag was enkel een gadget voor een sciencefictionverhaal voor vele jaren later. Op de autobank was het achterin gezellig en zeker niet gevaarlijk. We zaten achterop de fiets, slepend met de voeten over de grond en moesten ons vasthouden aan de schroefveren van het zadel. Mijn eerste fiets – van mijn peter gekregen – was een ‘doortrapper’ zonder kettingkast die bijna twee vingertoppen van mijn rechterhand oppeuzelde. Er waren wél terugtrapremmen en ‘sturmay-versnellingen (3)’ die, als ze ontregeld waren, enkel nog met de zwaarste versnelling lieten trappen. In die tijd werden echte flandriens gekweekt. We fietsten nog zonder helm en een kapotte band herstelden we zelf met ‘roestinnekes’ en kleine tubes lijm die altijd net uitgedroogd waren bij gebruik.
Door veel rivieren en vooral riviertjes stroomde zwart water met groezelige schuimkoppen. Overal braakten fabrieksschoorstenen ongezond roet uit en stank was het afstandelijke bewijs van industriële activiteit. Er was veel minder geluidsoverlast en veel minder auto’s, maar het aantal verkeersdoden was toch drie keer zo hoog als nu. De huisarts deed zijn werk nog alleen, rookte soms permanent sigaren en voor wie er helemaal niets meer gedaan kon worden, bleef alleen nog het ‘gesticht’ over. De bakker kwam nog dagelijks aan de deur en bracht lekker vers Expobrood waarin producten zaten om het heel lang vers, mals en slap te houden, maar die additieven mogen nu niet meer. Verfresten gooide je gewoon door de wasbak en met een versleten tweepeekaa kon je nog in een roetwolk naar Frankrijk bollen. Als je last had van beestjes in je tuin dan gebruikte je lekker DDT en round-up was het moderne bestrijdingsmiddel. In die tijd heeft men het milieu uitgevonden…
Toen was geluk nog heel gewoon. Poorten en deuren gingen gewoon dicht. Als je er met je vingers tussen zat, waren ze weg. Schoolbanken hadden een open inktpot en een klaptafel en als er iets mis liep in de klas, tikte de meester met een liniaal op je vingers. Met je linker hand iets aannemen was verfoeilijk en men sprak zelfs van een slechte hand, hoewel ze alleen maar het spiegelbeeld was van de andere. Zelfs schooldirecteurs maakten misbruik van hun positie om linkshandigen het leven zuur te maken. We bricoleerden zelf speelgoed, knutselden zeepkisten en hadden niet voor alles batterijen nodig. In de lagere school leerden we nog breien en matjes weven. Er bestonden geen kinderbeveiligingen aan stopcontacten, autodeuren, geneesmiddelflessen en chemische reinigingsmiddelen. We mochten buiten spelen op voorwaarde dat we thuis waren vóór het donker was. Niemand wist waar we rondhingen en de gsm bestond nog niet. We hadden nog singeltjes en elpees en pickupjes van Teppaz met de luidspreker in het deksel. Je moest of mocht zelfs naar het leger gaan, maar je moest wel wachten tot je 21 voor je meerderjarig was. Na de hoogmis kon je bij Emma nog ijsjes kopen aan een trapijskar met drie wielen voor twee keer niks. Dat zou je nu in euro niet meer kunnen omrekenen. Als je op kamp ging, mocht je in bijna alle bossen spelen en zelfs wandelen. We speelden voetbal naar één doel en als er eens iemand niet mocht of kon meespelen was dat onvoldoende om naar een psychiater te lopen of alternatief depri te worden.
Tijd voor nog meer flashbacks. Zich wassen gebeurde in een wasteil, een emmer of in zo’n ovale ‘basseng’: 's zomers lekker fris en 's winters nóg frisser! We verwarmden ons dicht tegen de leuvensestoof en liefst met de voeten op de rand of in de ovenruimte. We waren zo fier als een gieter als we de koolkit mochten vullen en klaarzetten voor de volgende morgen. We maakten de asbak leeg en haalden de nog brandbare kolenresten eruit. Van een slecht trekkende schouw kreeg je méér rook binnen dan van 2 pakjes ongezonde sigaretten. In die tijd speelden we zelfs op de kasseien met een oude velg en een staafje ijzer waarmee we die voortduwden. En als er een auto kwam aangereden dan riepen de verderop spelende kinderen om te verwittigen. Dat was niet echt nodig want je hóórde die auto toch aankomen.
Het is een wonder dat we dat allemaal overleefd hebben.Alles bij mekaar was het vroeger toch zo slecht niet en… we hebben het vooral overleefd. Vroeger was het misschien beter dan nu, maar het is gelukkig voorbij. De toekomst was vroeger een heel stuk gezelliger, zeker als je het achteraf kunt bekijken. En was het niet beter, het was verdorie toch wel een pak simpeler!
GELD GROEIT NIET AAN DE BOMEN, HET WORDT ER VAN GEMAAKT
GELD GROEIT NIET AAN DE BOMEN,
HET WORDT ERVAN GEMAAKT
De laatste tijd wordt er in het voetbal met bedragen gegoogeld en gegoocheld die een normale mens zich niet kan voorstellen. De sommetjes in de belangrijkste bijzaak van de wereld zijn om van te duizelen. Een gewone voetballiefhebber kan in sommige weken, zonder bij te betalen, vier avonden superbelangrijke matchen zien met spelers die met een recordbedrag onder hun rugnummer spelen. Sinds de commerciële zenders erop sprongen moet je eerst straf nadenken op welke zender een match wordt uitgezonden omdat meer en meer tv-wolven vechten om hetzelfde been. Ze bieden tegen mekaar op zodat ze er zelfs politiekers voor hun advies mee kunnen betalen.
Ik ben altijd goed geweest in rekenen en toen ik las dat beroepsvoetballer Axel Witsel de lokroep van de Chinese yens hoorde en plotsklaps naar de oosterzon verdween voor een transfersom van 20 miljoen. Hij zou er, na belastingsaftrek en kaaimantaks, zo’n 12 miljoen € per jaar verdienen. Da’s ongeveer een miljoentje per maand, 33.000 € per maand en 1.389 € per uur. Hij verdient dus op een uurtje wat vele Belgen op een maand verdienen. Kun je op zo’n manier ‘voetbal’ en ‘ethiek’ nog samen in één zin gebruiken, zonder ethisch onpasselijk te worden? Rekenoefeningen om het geld van iemand anders te tellen geven je een pseudogoed maar machteloos gevoel. Tijd dus om met de twee voeten weer op aarde en ter plekke te belanden.
In onze cultuur en in onze dromen neemt geld een bijzondere plaats in. De dubbelzinnigheid in het fantasiedenken over geld valt op: nuttig én wenselijk, maar ook gevaarlijk en dus moet je voor te veel of te weinig altijd oppassen. Sommigen dragen heel dure juwelen om te laten zien hoe rijk ze wel zijn, al zeggen ze dat zeker niet. Niemand vertelt graag hoeveel hij verdient. Voor heel velen onder ons is dat nochtans vlug op te sporen, zeker als het over officiële barema’s gaat. Die kun je zelfs voor de belastingen niet verstoppen. Het wordt pas moeilijk als het over iets meer dan normaal gaat, want dan gaan alle monden, kassa’s, boekhoudingen, microfoons en balansen dicht.
Geld is een vat vol tegenstrijdigheden. Je kunt met geld alle mogelijke dingen kopen maar je moet het wel hebben. Zonder centen kun je niet. Geld heeft alleen waarde als andere mensen in de buurt zijn: op een onbewoond eiland kun je er geen snars mee doen. Het trekt ook criminaliteit en conflicten aan. Maar feitelijk is het een middel om commerciële en andere betrekkingen tussen mensen makkelijker te maken. Daarvoor wordt het in de hele wereld ook gebruikt. De wonderezel uit het sprookje ‘Tafeltje dekje, ezeltje strek je, knuppel uit de zak’ van de gebroeders Grimm, die vooraan en achteraan goudstukken uitspuwt, staat al eeuwen model voor het gebrek, getrek en geduw rond geld. Lang geleden brouwden de mysterieuze alchemisten hun levenselixir. Het waren magische wonderbrouwers van toverdrankjes, op zoek naar de ‘steen der wijzen’, die soms werd vereenzelvigd met goud, dan weer met een methode om metalen te veranderen in goud of met een levenselixir. Wat geheimzinnig is, lijkt altijd waardevol en een ernstige confrontatie met echte wetenschappers werkt dikwijls ontnuchterend. In hun laboratoria maakten die alchemisten soms legeringen met de uiterlijke kenmerken van goud zoals kleur, gewicht en smeedbaarheid. Foefelaars profiteerden van die verwarring om ‘alchemistengoud’ te produceren door het verven van gewone metalen. Pseudo-alchemisten creëerden tegelijkertijd nepgeld en brachten even valse hoop in bange dagen. Misschien zijn zoveel eeuwen later sommige geldcreëerders en –bewaarders van nu even sluw als sommige alchemisten van toen die op hun slinkse manier gewone mensen om de tuin trachtten te sturen…
In onze taal spreekt men wel over geld. Iemand die steenrijk is, is zo rijk als Croesus, de laatste koning van Lydië. Over zijn land liep de rivier Pactolus, die in haar slijkbedding een natuurlijke legering van goud en zilver meevoerde. Dat gebruikte Koning Midas die zich in de Pactolus baadde om niet langer alles wat hij aanraakte in goud te moeten veranderen. Iemand die veel geld verdient, zonder er echt veel voor te moeten doen, wordt slapend rijk. Dat komt uit een psalm (127) ”het is vergeefs dat je vroeg opstaat en laat opblijft, want Hij geeft het zijn vrienden in de slaap”. Ook dàt bestaat nog: terwijl de begrotingstekorten van sommige Europese landen nog steeds toenemen, krijgen banken geld toegestopt door de Europese Centrale Bank (ECB). Punt. Een minder gekende uitdrukking die met centen te maken heeft, is ‘iets in de slappe was zetten’. Vroeger wreef men leder of hout met was in ter bescherming. Op die manier zag men dat iemand over ruime financiële middelen beschikte. Keizer Vespasianus zei ooit tegen zijn zoon: “geld stinkt niet”omdat zoonlief hem verweet dat hij een belasting op de openbare urinoirs had geheven. Wie geld heeft, ruikt het inderdaad niet en laat het zeker niet ruiken.
Buiten geld zijn er veel andere dingen die bepalen of je gelukkig bent of niet: je gezondheid, je gezin, je kinderen en werk, maar dat ondervind je pas als je werkloos bent. Het is moeilijk om gelukkig te zijn als je geen eten hebt of geen dak boven je hoofd, maar ook als je niet kunt meedoen met wat in de maatschappij gewoon is. Als je kinderen mee op schoolreis willen en je kunt het niet betalen of alleen als je een beroep moet doen op je speciaal spaarpotje: dat is ook armoede en die maakt zelden gelukkig. Geld maakt wél gelukkig wanneer het je vrijheid geeft. Het maakt ongelukkig wanneer je er de slaaf van bent. Armen zijn arm omdat rijken rijk zijn. Het zou misschien al veel helpen wanneer armen de helft zouden krijgen van het geld dat wordt uitgegeven aan armoedestudies. Als men over rijke mensen spreekt, zegt men dikwijls dat ze er ook voor gewerkt hebben. Vroeger kwam het geld uit de opbrengsten van de landbouw, later uit de producten van de industrie en tegenwoordig verdient men héél veel geld met diensten. Voor alles heb je een attest, een certificaat of een goedkeuring nodig en die dingen kosten veel geld. Minder winst maken dan het jaar ervoor, betekent “verliezen”. Slimme definitie!
Met geld kun je geen geluk kopen, maar wel een staf van deskundigen betalen om het probleem te bestuderen. Om geld te maken, moet je je als rijk voordoen. Geld is niet alles: iemand met 20 miljoen euro kan even gelukkig zijn als iemand met 21 miljoen euro (J. Gleason). Wij denken alleen aan geld: diegene die het heeft, denkt aan het zijne, diegene die geen geld heeft, denkt aan dat van de anderen: superrijken worden alsmaar rijker op de kap van altijd maar armer wordende wèrkende mensen. De waarheid is feitelijk dat wij allemààl stinkend rijk zijn. Jij bent stinkend rijk, ik ben stinkend rijk, iedereen in België is stinkend rijk en voordat je begint te protesteren zal ik uitleggen waarom. We leven in de chicste villawijk van de wereld. Zelfs de armste werkloze is superrijk vergeleken met driekwart van de wereldbevolking die buiten onze villawijk leeft. Maakt hem dat gelukkig? Nee natuurlijk niet. Een werkloze vergelijkt zijn rijkdom niet met die van iemand uit de derde wereld: hij vergelijkt zijn inkomen met dat van de gemiddelde Belg. Dus is hij arm! Maar er zijn ook arme miljonairs. Wie 1 miljoen euro per jaar scoort, voelt zich arm tegenover zijn collega met 2 miljoen euro. Maar jaloezie is dan weer een andere ondeugd.
Je kunt iets geloven of geloven dat iets waar is. Omdat je het niet kunt bewijzen, neem je het voor waar omdat het toch zinvol lijkt. Je kunt ook iemand geloven, omdat hij/zij geloofwaardig lijkt en er meer van weet. Als ik aan een Lierenaar de weg naar de Zimmertoren vraag, geloof ik dat ik bij die klokkentoren zal geraken. Of als ik naar mijn huisdokter ga, geloof ik in zijn diagnose die ik zelf niet kan bewijzen. Hoe zieker ik ben, hoe meer ik hem geloof. Maar je kunt ook in iemand geloven en dat is een kwestie van vertrouwen. Iemand zei eens: ‘geloven is onzeker weten!’ Je gelooft dus in God, in Allah, in Boeddha, in iets of in niets. Maar zeker weten doe je het niet. Daarom heet het geloven: je neemt het aan, zonder dat je er helemaal zeker van bent: dat is de drempel die je moet nemen. Bij het openbarsten van een plotse lente komt iedere keer mijn rotsvast geloof in kabouters weer naar boven. Mijn kleinkinderen hadden er een neus voor: waar zij ook een kabouter ontdekten, werd die op echtheid getest door aan zijn neus te trekken en als hij écht was, kreeg hij als beloning een even echte kleinemensenzoen... Helaas kleine kinderen worden groot en dan gaan zelfs grootouders twijfelen.
Die kleine wondere kereltjes treden al eeuwenlang op in duizenden sprookjes over heel de wereld. Ze zijn piepklein, heel rap en bijna onzichtbaar of verborgen voor de mensen. Hoe kleiner je zelf bent, hoe meer kans je hebt om er een tegen te komen. Ik heb er nog nooit een gezien. Werken doen ze graag en liefst in een mensenomgeving. Tegen een kleine vergoeding willen ze graag en trouw allerlei klusjes doen. Volgens de overlevering vormen ze een heel oud ras dat familie is van de elfen en daarom worden ze soms ook wel alvermannekens genoemd. Ze werden door nieuwkomers uit hun land verdreven en daarom vragen ze ook respect in ruil voor samenwerking met en vertrouwen hebben in mensen. Ze geloven in de mens alleen als die in hen gelooft. Je hebt kabouters van 15 tot 45 cm. Bruine of zwarte kabouters zijn er traditioneel niet omdat hun vrij rode neus beter uitkomt bij blanke mannetjes. Er zijn trouwens ook kaboutervrouwtjes die altijd rokken dragen. Kaboutermannetjes zijn een beetje middeleeuws gekleed en hebben lange, eerbiedwaardige, volle baarden onder hun bolle wangetjes en boven hun bolle buikjes. Ze dragen bijna altijd wollige laarsjes en een brede riem om alles bijeen te houden. Volgens mij en volgens de meeste vertellingen kunnen kabouters veel ouder worden dan mensen. Smurfen zijn volgens genealogisch onderzoek familie van het zesendertigste knoopsgat. Dat zie je aan hun manieren.
Kabouters wonen in bossen en op heel verborgen plaatsen, niet zoals wij in huizen maar wel in niet zomààr een paddenstoel maar in een rode hoed vol met witte stippen. Jong en oud zeggen dat deze vliegezwam uiterst giftig is. Die slechte reputatie is onterecht, want de Amanita muscuria is zeker niet dodelijk, al kan het eten ervan wel heftig braken tot gevolg hebben. De zwam kwam aan haar naam doordat ze, vóór de intrede van de kunstmatige insecticiden van Bayer en Monsanto, als vliegenvergif werd gebruikt. Daartoe werd het vlies met de witte stippen van de hoed getrokken en door melk of suikerwater geroerd. Toch bezat ze nog een andere magische eigenschap, die mogelijk ook een verklaring voor haar merkwaardige naam kan geven: ze verschafte sommigen het vermogen te ‘vliegen’ ten gevolge van haar bewustzijnsverruimende werking. Daarom mogen die paddo's bij onze noorderburen niet meer verkocht worden.
Kabouters bestaan wel degelijk. Ze zijn een spiegel van wat ooit een mens was. Kabouters zijn de gekrompen en bekrompen essentie van het menselijke onvermogen om zich te ontwikkelen. En in die zin bestaan ze echt en kun je ze elke dag zien, maar dan moet je goed kijken! Ze zijn ook onovertroffen leugenaars en juist daarom zijn ze kabouter geworden. Ze geloven zodanig in hun eigen onzin dat ze altijd gelijk willen hebben en niet meer weten wat echt is en wat niet. Ze maken nooit fouten, dat doen de anderen (de mensen) die zich altijd beter voelen dan het paddenstoelenvolk. Kabouters zijn dikwijls misnoegd en beklagen zich over al het ongeluk dat het Leven en de Anderen hen hebben aangedaan, alsof ze daar zelf niet bij waren en er iets aan hadden kunnen doen. Ze komen trouwens nooit van waar ze wonen en kiezen altijd een ander bos om hun dubieuze kunsten in te vertonen. Zo komt het dat je nooit precies weet wat ze denken, wie ze zijn en of ze wel doen wat ze zeggen dat ze zullen doen. En net daarop rekenen ze: zo planten ze zich namelijk ook voort. Maar dat doen ze heel stilletjes en daarvoor hebben ze geen paddo’s nodig.
Er zijn heel wat beroemde kabouters, maar en zijn er nog véél meer die niet zo bekend werden. Dat komt omdat je nooit weet waar ze opduiken, wat ze doen en hoe ver ze zich verplaatsen of verhuizen naar een andere paddenstoel. Je kent zeker Woutertje, Woutertje, piepklein kaboutertje wiedewiedewiedewoep, kom als ik roep. Je kent hem al jaren en nooit geeft-ie last, hij woont in een trommeltje onder de kast. En dan zijn er nog Wipneus, Plop, Lui en Paulus de Boskabouter die dit jaar 72 jaar wordt, even oud als ikzelf. Hij woont in het bos in een grote holle kabouterboom en kan het met iedereen goed vinden behalve met Eucalypta, de heks. Ze is altijd bezig om Paulus en de dieren in het bos te betoveren met haar poedertjes, smeerseltjes, pilletjes en toverspreukjes. Verder zijn er ook nog de uil Oehoeboeroe, de das Gregorius, de raaf Salomo en een onbestemd vogelachtig wezen Krakras. En je kent zeker nog de zeven kabouters van Sneeuwwitje, of waren dat gewoon maar dwergen?
Bestaan kabouters? Als we twee jaar zijn zeker wel. Voor velen van ons niet meer wanneer we eenmaal volwassen zijn. En zolang er geen puntmutsverbod bestaat en rode paddenstoelen met witte stippen niet verboden worden zul je altijd in kabouters moeten geloven, spijts het boskaboutergezegde: de kinderen van vandaag zijn ook niet meer van gisteren.
Weet je nog? Zestig jaar geleden, op 17 april 1958 startte Expo 58, de voorlopig laatste wereldtentoonstelling in ons land, toen Oost en West verwikkeld waren in een echte Koude Oorlog, met als doel de wereld weer hoop te geven. Eén van de dingen die ik mij nog herinner is het Expobrood dat de Bakkersbond lanceerde ter gelegenheid van de Expo. Ik vond het een ‘sponsbrood’ in een toen ongewone vierkante bakvorm met op de unieke blauwe broodzak de vijfpuntige ster als logo van Expo 58. Je kon er zowaar historiapunten en fonoplaten mee bijeen sparen. Eén van de broodverbeteraars – nu zou het een broodverknaller heten - die het brood zijn witte kleur gaf, mag je vandaag niet meer gebruiken. Toch kun je op 17 april weer versgebakken expobroden kopen, maar ons dagelijks brood zal het niet meer worden. Die worden dan niet meer gepresenteerd door de befaamde kersverse ‘grondhostessen’ want tot 1958 kenden we enkel air-hostessen.
Opgeblonken en met een wit plechtigecommuniezieltje mocht ik met mijn vader een hele dag mee naar de Heizel, want die mocht daar op geregelde tijdstippen een maquette van een Antwerpse wipbrug demonstreren voor de Dienst der Scheepvaart in het paleis van de burgerlijke bouwkunde. Daar stond ook de fameuze pijl, een waagstuk van 80 meter lang en uit gewapend beton. Helaas haalden in 1970 de knipschaar en enkele staven dynamiet de pijl onderuit om plaats te maken voor de Trade Markt. Jammer maar helaas. Zoeken naar gebouwensporen van toen is niet gemakkelijk meer, want de meeste van die paviljoenen zijn verplaatst, verdwenen of gewoon afgebroken. Toch bleven nog een aantal zoete herinneringen naplakken. Bij het paviljoen van Côte d’ Or deelden twee olifanten chocolade uit en je kon er van op een hoge wandelbrug zien hoe chocolade werd gefabriceerd. Daaronder hing een loopbrug waarop je écht mocht wandelen. Daar vertrok de fameuze gondelbaan die 60 jaar later in het Heuvelland nog dienst doet o.a. voor het Geubbelsprogramma Taboe. Het Côte d’Or paviljoen werd afgebroken, verkocht en weer opgebouwd langs de A12 in Willebroek als baancafé Castel. Nu is het de fameuze Carré. Het Amerikaans theater werd later een zaal met 1150 plaatsen waar heel wat TV-shows werden opgenomen en in 2012 stierf het theater een stille dood. Tussen de Te Couwelaarlei en de Frank Craeybeckxlaan in Deurne staat nog altijd de Expohal als late eenzame getuige van het vroegere paviljoen van het hout. En nog eentje om het af te leren: de grote kasseibol voor Antwerp Expo aan het bouwcentrum lag in 1958 voor het paviljoen van Oostenrijk en werd naar het schijnt door jodelende Tirolerhostessen langs de A12 tot daar geduwd. Ik geloof veel, maar dat niet, want ik was er niet bij.
Het hart van Expo ’58 lag op de Heizel in Brussel, maar het hele land werd aangestoken door een acute bouwwoede om de miljoenen bezoekers te ontvangen. In Wilrijk bouwde het leger twee (tijdelijke) piepende Baileybruggen aan de Boomsesteenweg om vlotter van Antwerpen naar Brussel te flitsen. De ene kruiste de spoorlijn, de andere de Jules Moretuslei. Voor de automobilisten betekenden zij een dubbele wegbobbel en daarom noemde iedereen ze de kemelbrug met een knipoog naar de bulten van een kameel. In 1968 verdween de brug en twee jaar later zag de betonnen viaduct van 1740 meter als een stuk snelweg naar Brussel het levenslicht. Om de vele buitenlandse groepen en toeristen een bed te bezorgen kwam op Neerland bouwde men vlak bij de Boomsesteenweg een motelwijk van 128 woningen met elk acht kamers. Omdat het vlug moest gaan, gebruikte men een Oostenrijks bouwprocédé uit prefabelementen. De haastiggebouwde motelwijk kreeg de naam ‘Edencomplex’ mee. In 1969 sneuvelden een aantal straten voor de uitbreiding van Atlas Copco, de naam Edenwijk verdween stilaan en het nieuwe Neerland met straatnamen als Atomiumlaan en Paviljoenenlaan leefde verder. De Sint-Jozefkerk in Reet met het Jefke maakte ook dankbaar gebruik van Expo’58 prefabmuren.
15.000 arbeiders bouwden in amper 3 jaar een zone van 2 km² op de Heizel en daar was ook het Atomium bij. De stalen constructie telde 9 gigantische bollen die samen een 165 miljard keer uitvergroot ijzerkristal uitbeeldden naar een idee van een ijzersterke Belg André Waterkeyn. Het eindpunt van een expobezoek was Vrolijk België, waar het bier vlotjes vloeide en waar elke avond de emmers met munten werden weggedragen. Daar vond je ook het Ekla-bier van brouwerij Van den Heuvel dat tegenwoordig opnieuw wordt gebrouwen in Ukkel. Maar er waren nog meer expo-kapers op de kust. Liebig promootte haar instantsoep, Franco-Suisse produceerde zijn kazen en de Solo leverde Planta-margarine. Meli-honing en Imperial puddingpoeder begonnen hun wereldreis. Lu wou in Brussel de Cha-Cha lanceren, maar die waren netjes te laat gebakken en misten zo de Expotrein. Coca-Cola bottelde er – om de klanten te overbluffen – 5.500 flesjes per uur. De bezoekers leerden op Expo ’58 ook softijs kennen. Maar het unieke ijsje was er eentje in drie kleuren en evenveel smaken tussen twee wafeltjes. Mits enige verbeelding kon je er de Belgische vlagkleuren in herkennen: bruin, wit en roze voor het zwart, want die kleur kon men niet maken. Men vertelt trouwens dat sommige ouders met een etentje trakteerden in de bovenste bol van het Atomium, maar zo hoog ben ik zelf voor een etentje niet geraakt, ook niet bij mijn plechtige communie.
De cultuurpromotoren van de Expo waren de Troubadours van Koning Boudewijn, een kruising van Congolees ritme en koningsgezinde vertedering voor 45 Congolese jongens die zes maanden optraden in het paviljoen van de katholieke missies op de Expo. Hun muziek was oprecht, heerlijk eerlijk en ook hun Missa Luba werd in vinyl geperst. Expo’58 werd gezien als het begin van wat we in onze wereld nog allemaal zouden meemaken. Er heerste een enorme sfeer van euforie, een beetje de idee van ‘alles kan en moet kunnen’. Iedereen liep er rond met een brede smile en de mensen vonden het plezierig om met elkaar te kletsen en ondertussen hun geld op te doen, want dat moest je gezien hebben! Toen was er economisch optimisme. Expo ’58 was een sleutelmoment voor de culturele en maatschappelijke vrijheid die nadien in de 60’er jaren zou ontstaan. Toen was het Expobrood al lang verleden tijd, maar de instantsoep, de Cha-Cha en het softijs trokken een lang leven tegemoet.
Ken je het gevoel dat men heimwee noemt en dat je meestal tegenkomt als je alleen bent? Het heimwee naar iemand of iets. Het zijn herinneringen aan een plaats waar je heel gelukkig bent geweest, heimweegevoelens als je bepaalde muziek hoort of weemoedig terugdenken aan een grote liefde met of zonder antwoord. Voor mij heeft het niets met ongelukkig zijn te maken, want ik voel me gelukkig en daar ben ik content over. Het is meer een gekoesterd verlangen naar een gevoel dat ik ooit heb gehad bij iets of iemand. Ik weet het wel, maar ik denk dat het ook een beetje nostalgie is naar iets belangrijks en dierbaars dat ik ben kwijtgeraakt. Waarschijnlijk heeft het ook wel te maken met het feit dat hoe ouder je wordt, hoe minder hoog de pieken en dalen in je emoties fluctueren.
Heimwee is iets voor dromers en oudere mensen. Destijds hadden we Armand Preud’homme die ons liet zingen van “heimwee doet ons hart verlangen”. Dat betekent niet dat het niet meer van deze tijd is. Ook moderne “songwriters” zoals Yevgeni, Clouseau, Bløf en Bram Vermeulen laten af en toe ongebreideld heimwee op hun toehoorders los, al is het soms heel erg weggemoffeld in hun tekst. Heimwee is nog van deze tijd. Denk maar kinderen op kamp of als ze voor de eerste keer ergens buitenshuis blijven slapen en misschien getroost kunnen worden met een placebo-tic-tacske. Oorspronkelijk heette heimwee ‘Schweizerkrankheit’, een aandoening van nuchtere Zwitsers die zij – volgens de doktoors uit de 17de eeuw – konden opdoen door te lang de frisse berglucht en alpenmelk te missen. Wij ‘leenden’ heimwee uit het Duits en dat geeft aan dat we een verlangen of weemoed hebben naar geborgenheid en zekerheid van wat ons bekend is. Daarom speelt het vooral mee als we een tijdje weg zijn van onze vertrouwde stek. ‘Heimwee naar huis’ zoals bij Will Tura is één van de meest voorkomende exemplaren van deze weemoedsoort. Volbloed Amerikaanse Crooners leveren er het levend zingende bewijs van.
Als een Engelsman ‘homesick’ is, voelt hij zich waarschijnlijk helemaal anders dan een Fransman die lijdt aan ‘la maladie du pays’, wat weer anders ligt dan het Spaanse ‘mal a corazón’ (‘pijn aan het hart’) dat wel dichter bij ons heimwee blijft. Misschien hebben de eigen volksaard en de voormalige koloniale experimenten van al die landen wel de klemtonen en gevoeligheden voor datzelfde begrip mee bepaald. Het zou zelfs kunnen dat de ‘landenziekte’ van de Fransen de exponent is van hun verregaand, alomtegenwoordig en berucht chauvinisme. Heimwee is géén nostalgie hoewel het er de letterlijke vertaling van is. Nostalgie betekent ‘terugverlangen naar wat je kunt delen met anderen’, en geeft het gevoel iets belangrijks of dierbaars te zijn kwijtgeraakt. Daarbij kun je dan aan vroegere liedjes denken, aan vergane glorie of niet meer vindbare koekjestrommels en kleedjes uit de goeie oude tijd. Weemoed kan dan weer het gevolg zijn van heimwee, maar is volgens de Dikke Van Dale een zacht treurige stemming van het gemoed, of een gesteldheid die dergelijke stemming verwekt zoals de weemoed van de herfst. Voor de gelukkigen onder ons is weemoed dikwijls de weg terug naar een bekende plek… waar je opnieuw kunt dromen!
Ik weet niet of je ooit ‘Robinson Crusoe’ van Daniel Defoe hebt gelezen. Het was waarschijnlijk het eerste boek in de geschiedenis dat startte in de eerste persoon enkelvoud. Als zeeman belandde Robinson na een schipbreuk op een eiland. Hij bouwde er een primitief huis met de wrakresten die hij vond en slaagde er in om in zijn levensonderhoud te voorzien. Hij creëerde zijn eigen kalender, verbouwde graan, leerde potten bakken en geiten fokken én hij las de Bijbel, die hij al heel zijn leven bij zich had. Zijn verlangen naar menselijk gezelschap en de uitbouw van zijn miniwereldje nam alsmaar toe. Na enkele jaren stelde hij vast dat kannibalen op zijn eiland af en toe een bezoekje brachten en op het strand hun slachtoffers doodden en opaten. Toch deed hij er niks aan omdat hij meende dat het toch maar een kannibalengewoonte was en omdat ze hem niet lastig vielen. Eén van die slachtoffers die aan hun eetlust kon ontsnappen maakte kennis met Robinson. Hij noemde zijn nieuwe metgezel ‘Vrijdag’, naar de dag van zijn bevrijding en leerde hem Engels. Met de rapte bekeerde hij hem ook tot het Christendom. Nadat een bende muitende zeerovers hem bezocht konden zij met zijn allen terugreizen naar Europa. Door heel het boek kruipt het heimwee dat zich meester maakt van wie het leest. Als ‘heimwee’ en ‘weemoed’ in mekaars verlengde liggen, dan is ‘verbittering’ ook niet ver weg. Die ervaring maakt het boek nog aangrijpender.
Valt het jou ook op dat het al lang geleden is dat je nog een echte handgeschreven brief hebt gekregen? Kun je je nog herinneren wanneer je zelf nog eens eigenhandig een brief hebt geschreven? Heb je nog zo’n exemplaren bewaard en weet je ze nog liggen? Zullen je kleinkinderen nog ooit zo’n èchte brieven schrijven? Soms heb ik heimwee naar die brieven die nog met een vulpen werden neergepend, liefst op dikker papier en met likbare postzegels op de omslag met onvervalste tandjes. Dàt waren nog eens brieven die iedereen acuut een kloppend hart bezorgden vanaf het moment dat je de flap van de brievenbus open- en dichtklapte. Brieven die je trillend van emotie en verwachting mocht openscheuren. Helaas ontvang ik nog maar zelden dergelijke post en ik zou ook niet weten wie nog zo’n brief aan mij zou versturen. Ik moet daar niet zielig over doen, want ik kan me zelf ook niet herinneren wanneer ik nog een dergelijke brief heb geschreven. Trouwens, op een ongelijnd vlekkeloos wit blad schrijven zonder hellingen en mankementen is ook niet eenvoudig… en toen hielden we de brief én de omslag met postzegel nog bij!
Een handgeschreven brief is dus een uitstervend fenomeen geworden.
Nu kunnen we snel, efficiënt en direct communiceren via de computer. Een e-mailtje is zo gepleegd en kan ook hartstochtelijk, scherpzinnig of hemelbestormend zijn, maar het blijft een wegwerpproduct dat gestockeerd wordt in de inbox, een lade die je moeite- en emotieloos opentrekt. Het blijft een schuifje zonder melancholie dat je in het beste geval af en toe moet leegprinten, maar zelfs dat vergeten we meestal. Terwijl we vroeger brief én omslag bijhielden, moeten we het nu ook zonder omslag stellen. En als de computer het ooit begeeft, kopen we een nieuwe en de oude wordt met laatjes en kostbare inhoud weggezet of naar Containerland verhuisd en daar heerst geen heimwee, gemis of weemoedig gejammer. Misschien woont en werkt daar wel een beetje tandengeknars. En daar bestaan gelukkig afdoende hulpmiddelen tegen, anders krijg je slechte tanden.
Geef maar toe: heimwee is niet meer wat het vroeger was…
