|
Doodsbeeldekes: een Vlaams/Nederlands verschijnsel
Er bestaan allerlei verschillende vormen in de wijze waarop wij onze overledenen herdenken. Zulk een typisch ritueel is het gebruik van doodsprentjes, vroeger ook bidprentjes genoemd in Vlaanderen en Nederland. Doodsprentjes zijn een boodschap aan de levenden. Het gebruik is ontstaan in de 17 de eeuw in Noord-Nederland en verspreidde zich snel over de Zuidelijke Nederlanden, Duitsland, Engeland en andere Europese landen.
Het verschijnsel kwam vrijwel uitsluitend voor bij katholieken. Ondertussen is het echter in Vlaanderen en Nederland ook buiten kerkelijke begrafenissen gemeengoed geworden.
Bidprentjes: het ontstaan
Na het concilie van Trente stimuleerde de kerk de verspreiding van devotieprenten, ook santjes genoemd. Meestal stonden er immers heiligen op afgebeeld. Antwerpse drukkers en graveurs exporteerden deze prenten massaal over heel katholiek Europa en de missies.
De eerste bidprentjes waren 'santjesÂ' met als opschrift het verzoek om te bidden voor een overledene.
Het bidprentje voor Catharina Olij (+ 29.3.1651) van Haarlem is oudste bekende voorbeeld.
Op de voorkant staat een Antwerpse gravure van Sint- Augustinus en op de keerzijde een handgeschreven gebedsoproep.
Vanuit Amsterdam verspreidden de bidprentjes zich later via Antwerpen ook in de Zuidelijke Nederlanden. Vanuit het Vlaams/Nederlandse kerngebied geraakte het gebruik over het grootste deel van de katholieke wereld verspreid.
Doodprentjes worden gedachtenisprentjes
Na het tweede Vaticaanse concilie seculariseerden Vlaanderen en Nederland in snel tempo. Vele godsdienstige praktijken verdwenen. Het gebruik van doodsprentjes bij een overlijden bleef echter bestaan, zelfs bij burgerlijke begrafenissen.
Van bidden voor, is gedenken van de overledene het hoofddoel geworden.
Dankbare herinneringen en persoonlijke boodschappen aan de overledene zetten nu de toon. Ook het beeldmateriaal is mee geëvolueerd en verpersoonlijkt. Meestal prijkt een foto van de overledene op de voorzijde. Overigens werden portretten als litho of foto al in de negentiende eeuw gebruikt op bidprentjes.
Retiese doodsbeeldekes 1839 -2017
Doodsprentjes zijn geliefde verzamelobjecten en belangrijke bronnen voor de familiekunde. Zij weerspiegelen de volksaard, de volksdevotie maar ook het sociale en culturele leven van onze gemeenschap. Bovendien leveren zij allerhande informatie over persoonlijke, familiale en andere gebeurtenissen.
Toch is er in Vlaanderen weinig volkskundige studie verricht over dit typisch gebruik.
Het standaardwerk is nog steeds 'Bidprentjes in de Zuidelijke Nederlanden' van de Geelse priester/verzamelaar K. Van den Bergh uit 1975.
Paul Stappaerts vond er de inspiratie om een case study te maken over de doodsbeeldekes van Retie en Schoonbroek. Hij bestudeerde 12.000 prentjes van verschillende verzamelaars, vergeleek hun vormgeving en inhoud en ontleedde afzonderlijk de kinderprentjes.
Uiteindelijk selecteerde en besprak hij 600 prentjes voor zijn boek Retiese doodsbeeldekes ,Van bidden naar aandenken.
Zijn boek omvat 215 bladzijden in kleurendruk en zal op 1 december 2017 verschijnen.
Voorstelling Boek
Op vrijdag 1 december om 20 u wordt het boek van A. Paul Stappaerts in GC Den Dries voorgesteld en toegelicht. Victor Bertels, geboren Retienaar, spreekt er namens de Kempische Genealogen. Frieda Van Ravensteyn, conservator van het Gasthuismuseum van Geel bespreekt er de collectie K. Van den Bergh (200.000 bidprentjes). Het boek wordt voorgesteld met behulp van een powerpoint presentatie, samengesteld door Paul A. Stappaerts. Tussendoor brengen de Gregorianen Latijnse gezangen uit de vroegere lijkmissen ten gehore, zoals het Libera me Domine, Dies Irae en Subvenite. Tenslotte stelt Cis Schepens, voorzitter van de Retiese Genealogen, deze kersverse vereniging voor.
Tentoonstelling doodsprentjes door Retiese Genealogen
De Retiese Genealogen maken gebruik van de verschijning van het boek om op zaterdag 2 december a.s. van 10 tot 17 u in GC Den Dries een tentoonstelling te organiseren. Daarop zullen enkele Retiese verzamelaars een keuze uit hun collectie tonen. Er zullen ook doorlopende projecties over doodprentjes zijn. De 600 uitgekozen Retiese prentjes zullen er ook afzonderlijk op computer kunnen bekeken worden.
De bezoekers zullen er ook het oudste Europese bidprentje uit de collectie van het Geelse Gasthuismuseum kunnen bekijken.
Boek en tentoonstelling worden georganiseerd met steun van de erfgoedcel k.ERF, de Vlaamse overheid, het Gasthuismuseum en het stadsarchief van Geel en het gemeentebestuur van Retie.
Het boek ' Retiese doodsbeeldekes' kan besteld worden door overschrijving van 25 euro op het rekeningnummer BE18 9731 8070 4465 van de Retiese Genealogen.
23-11-2017 om 19:07
geschreven door Gust A.
|
