OVER ALLERLEI SOORTEN MARBELSPELEN
Toen we, na ons tweejarig verblijf bij meester Berton, in meester Leons domein arriveerden, voelden we ons op slag zo een beetje als groten. Op de speelplaats begonnen we ten andere ook voor vol aangezien te worden door de ouderen. Zelfs voor de harde knapen uit het achtste jaar was het niet helemaal gevaarloos meer ons brutaal op zij te duwen. We konden reeds venijnig terugmeppen als het zo gelegen kwam. Ik weet niet hoever de hedendaagse schooljeugd al gevorderd is op het smalle pad der vreedzaamheid. In onze tijd waren vechtpartijen in alle geval schering en inslag.
Soms werd bikkelhard geknokt omwille van echte futiliteiten. Een marbel die platgestampt lag in een roe. Een ijstop die we tegen onze schenen gekregen hadden. Een onvrijwillige duw bij het spel. Om de haverklap stonden we als lombardse hanen tegenover elkaar. Het gebeurde dat er langdurige veten groeiden uit die vechtpartijen, maar dat was eerder zeldzaam. Meestal waren we tegen de volgende speeltijd alles vergeten en waren we beter maat met elkaar dan ooit tevoren. De volwassenen kunnen van de kinderen wel het een en ander leren.
Ons meest geliefde tijdverdrijf werd allengerhand het spelen met marbels. Knikkers, zeiden de geleerden. Waarom ze dat zeiden, weet ik niet. In hun kinderjaren hadden ze toch ook met doodgewone marbels gespeeld? Uit geleerden raak je vaak niet goed wijs. Er waren marbelspelletjes te kust en te keur. Elk daarvan had zijn ongeschreven wetten en die moest je strikt naleven, wilde je niet voor zure versleten worden. En zuren was een schande. We waagden er ons slechts aan als het zo goed als zeker was dat niemand het in de gaten zou krijgen. In die tijd bij meester Leon hielden we het vooral bij schokken.
Dat herinner ik me nog goed. Ieder waarachtig Bevernaar die er al enkele tientallen jaren op zitten heeft, kent dat spel. Behalve marbels had je hierbij niets nodig. Een motje graven in de aarde, een groefje van een tiental centimeter trekken vlak erboven, en dan nog een tweede groefje dat het eerste met het motje verbond. Je kon beginnen. Elk van de twee partijen moest een gelijk aantal marbels inleggen. Twee, vier, zes, acht, ... Dat acht was ongeveer het hoogste. De meesters verboden ons voor meer te spelen, omdat we zo al gauw genoeg rut waren (blut zijn, nvdr). Bij de inleg werd angstvallig gewaakt op de kwaliteit van de marbels. Er waren er immers uit steen, uit klei, en ... sommige linkerds probeerden zelfs er zelf gebakken scharminkels tussen te draaien.
De spelwijze was zeer eenvoudig. Je hield de marbels -je eigen inleg en die van de tegenpartij- in de open hand en wierp ze naar het motje toe. Het kwam erop aan dat een oneven aantal daarin bleef liggen. Was dit niet het geval, dan waren je marbels verbeurd aan de tegenpartij en je moest een nieuwe inzet uit je zak opdiepen. We konden gepassioneerd met dit schokken bezig zijn. Uren zouden we zo doorgespeeld hebben. Je kon vlug massàs marbels winnen, maar je kon ze even vlug weer verliezen. Eigenlijk was het zo goed als een kansspel. Er kwam slechts weinig behendigheid bij kijken.
Op een vrije donderdagnamiddag kwam mijn kozijn André eens bij ons op bezoek in de Reke. André, die nu bakker is en een goed deel Bevernaars van brood en taartjes voorziet. We vielen aan het schokken. Onvermijdelijk. Ik was nog niet erg marbelachtig toen en had er hoop en al een vijftig bij elkaar. Het was of de duivel ermee gemoeid was. In de weerdij van een uur was mijn ganse bezit van zak veranderd. Toen ik 's anderendaags naar school moest, had ik geen enkele marbel meer. Noch stenen, noch aarden. Ik was helemaal rut en blut. André Haezebrouck heeft me dan uit de nood geholpen. Hij was een paar jaar jonger en stelde me voor om voor zijn rekening te schokken, omdat hij het zelf nog niet goed durfde. De winst zouden we dan delen. Waarschijnlijk was de wind gedraaid die nacht. Toen de laatste speeltijd voorbij was, had ik veertig marbels gewonnen. Twintig voor André en twintig voor mij. De volgende dag begon ik opnieuw te schokken voor eigen rekening. Natuurlijk. En weer was het alsof de duivel ermee gemoeid was. Maar dan een verdomd vriendelijk soort duivel. Die twintig marbels zijn het begin geweest van een waar marbelfortuin. Ik kan op geen honderden na zeggen hoeveel ik er had toen de schoolpoort voor het laatst achter me dicht viel. Enkel Julien Decavel moet een welstellender marbelboer geweest zijn dan ikzelf, vermoed ik.
Ook Jozef Lavens heeft eens een stunt uitgehaald bij het schokken. Jozef, die nu als pater zijn gewijde psalmen zingt in het vredige trappistenklooster van Westvleteren (Jozef Lavens pater Achiel is overleden op 12 augustus 1985, nvdr). Hij zat nog bij meester Berton, toen hij het eens opnam tegen Cieske Dewaele. Cieske was zeker vier jaar ouder en een erkend schokvirtuoos daarbij. Met de schamele tien marbels die hij bezat, was Jefke aanvankelijk heel voorzichtig. Een klein beetje tegenslag immers en hij was rut. Wie voelt dat hij de wind mee heeft echter, mag al eens iets riskeren. De inzet liep op. Vier. Zes. Acht! Het was alsof het motje behekst was. Hij kon gewoon niet verliezen. In een minimum van tijd droogde hij Cieske tweehonderd marbels af en daarbij nog twee blinkende halve frankskes voor verlies dat zijn slachtoffer teruggekocht had. Daarna heeft hij er wijselijk mee opgehouden. Het geluk lacht niet graag al te lang in dezelfde richting.
Buiten het schokken was ook het toetsen of toetseren erg in trek. Dat deden wij echter enkel op weg van school naar huis. Een toetser was een witstenen knikker die een diameter had van een paar centimeter. Hij werd los uit de hand geworpen en over de grond gerold. Toetsen kon men met verscheidene medespelers. Het kwam erop aan de toetser van een tegenstander te raken, of er in alle geval zo dicht bij te komen dat je de afstand met gespreide hand overspannen kon. Het raken van de toetser was de slag en het overspannen de greep. Gewoonlijk speelden we voor twee gewone marbels in de slag en één in de greep. Toetsen kon je bij alle soort weer. Je kon het spelen in zand of modder, maar evengoed bij vorst of sneeuw. Betonwegen waren er toen nog niet en asfalt nog veel minder. We speelden dus op de blote aarde, op grint en in graskanten. Kwamen we ergens een bietenhoop tegen op een of andere akkerboord, dan konden we er verscheidene keren toetsend omheen draaien vooraleer onze weg verder te zetten. We waren zo in ons spel verdiept dat we vaak ons huis voorbijtrokken, en dan een heel eind moesten terugkeren.
Julien Decavel heb ik meer dan eens weten toetsen met zijn fiets in zijn hand. Die fiets mocht hij nochtans enkel meebrengen naar school om rapper thuis te zijn en moeder Paula een handje te helpen. Hij was de oudste van de hele bende immers. Als Julien aan het toetsen viel echter, waren huis en moeder glad vergeten. Dat toetsen op weg naar huis was ten andere iets waarop alle moeders fel gebeten waren. Vooral des middags. Ze wisten immers op geen half uur na wanneer hun dierbaar kroost zou thuiskomen. Ondertussen werden pap of soep koud, stonden de aardappels uit te drogen op de stoof, en liep vader rond al sakkerend waar de nondedjuudse stinkerds nu weer bleven.
Mijn vader is onze Raf eens gaan uithalen. Het was één uur en die zat nog te toetsen ergens in de buurt van de Tomberg. Hij heeft ze niet moeten kopen dan. Soms hadden we bij dergelijke thuiskomst amper de tijd om de litanie van alle heiligen over ons heen te laten gaan. We moesten ons eten in zeven haasten naar binnen slokken en dan rennen alsof een bende duivels ons op de hielen zat, om nog tijdig in school te komen.
Het kunstigste en meest aristokratische van alle marbelspelen, was ongetwijfeld het stekken. Ik herinner me nog goed dat we het, tijdens de twee jaar bij de oppermeester, ontzettend veel gespeeld hebben. Schokken deden we niet meer toen. We hadden zo ongeveer allemaal onze schaapjes op het droge en konden dat kansspel met gerust gemoed aan het kleine grut overlaten. We hadden twee vaste stekploegen in onze klas. De bezetting ervan veranderde praktisch nooit. Elk had een afgeschutte hoek onder de hangaar en wee de onverlaat die het waagde daar ongevraagd een poot binnen te zetten. Na al die jaren deelden wij nu de lakens uit.
Op de gladde betonnen plaveien van de hangaar trokken we een roe. Een cirkel van een goede voet doorsnee. Daarin plaatste elk de zaden die hij inleggen moest. Twee forse krijtlijnen bakenden onze hoek af. Vandaar mikten we naar de zaden met een marbel van ietwat groter formaat. De kwaliteit van die glazen of stenen stekkie was van enorm belang. Hij moest onberispelijk rond zijn, zodat hij onder het rollen geen onverwachte kapriolen kon maken. Een goede stekkie was daarbij niet al te groot en ook weer niet al te licht. We moesten hem immers met volle kracht van tussen opgespannen duim en gebogen wijsvinger kunnen wegschieten. Bijbukken was ten strengste verboden. Dat was zuren. Je moest stekken van juist op de lijn, of van op de plaats waar je marbel lag in het spel. Het kwam erop aan zoveel mogelijk zaden uit de roe weg te schieten, zonder dat je stekkie daar zelf in liggen bleef. Deed hij dat toch, dan was je dood en moest je de gewonnen zaden terug in de roe leggen. De stekkies van je tegenstanders mocht je absoluut niet uit het oog verliezen. Daar was het een kwestie van uit te schakelen of zelf uitgeschakeld te worden.
Sommigen van ons konden mikken met verbluffende preciesheid. Van op de grond. Van een vuist boven de grond. Van op de knie. Het was om het even. Daar had je bijvoorbeeld Jozef Vereecke. Een echte stekvirtuoos ! Gelukkig maar dat hij bijna steeds mijn ploegmaat was.
In de oude Gemeenteschool langs de Kleine Heerweg, was veel muurke-bok gespeeld geworden. Een marbelspel van heel bijzonder kaliber. Toen wij als klein grut nog eerbiedig bij het stekken stonden toe te kijken, konden de groten daar aardig wat over opscheppen. In die oude school was er geen bevloerde speelkoer, vertelden ze ons. Alles was er open aarde, met wat asse erboven. Bij regenweer moet het dikwijls een gore boel geweest zijn daar, maar werd een straatjongen wel ooit afgeschrikt door wat modder? De muren van de school zelf waren onderaan afgezet met een dikke boord arduin die aan de bovenzijde schuin afgevlakt was. Precies die kombinatie van aarden speelkoer en schuin hellend vlak een meter boven de grond, heeft het muurke-bok in het leven geroepen.
Op de grond werd een grote ronde roe getrokken. Daarin kwamen dan enkele kronkelende groefjes die precies breed genoeg waren om een marbel door te laten. De knikkers werden boven op het hellend vlak losgelaten. Ze stortten langs de muur omlaag en kozen daar hun weg in de roe of in de geultjes. Het kwam erop aan de knikker van een tegenstander te treffen. Naar het zeggen van de groten, moeten er uiterst behendige muurkebokkers geweest zijn. Die wisten precies waar ze hun marbel moesten loslaten en in welke richting ze hem op het hellend vlak moesten uitdrijven, om de tegenstander te raken. Vooral die groefjes waren een levensgevaarlijke ligplaats voor een marbel. Slaagde je tegenstander er immers in ook in dat geultje te belanden, dan was je zo goed als verloren.
Als die verhalen van de Kleine- Heerwegscholieren ook maar voor de helft echt waren, dan waren wij met al onze virtuoziteit bij stekken en toetsen, toch maar stuntelige krabbers! Buiten de traditionele manieren om aan marbels te geraken, waren er ook nog wel andere die een stondeke bloeiden. Over het algemeen waren die te danken aan de vindingrijkheid van sommige pientere scholieren.
Zo herinner ik me nog dat André Vandermeiren, de huidige waard uit 't Fonteintje, een tijdlang een marbelkraam opengehouden heeft dat goed moet opgebracht hebben. Ergens op de gladde vloer van de hangaar stelde hij drie kurken op. Een meter of vijf daarvandaan had hij een krijtlijn getrokken en van dààr mocht je naar zijn kurken mikken. Tegen inleg van enkele marbels natuurlijk. Haalden we met onze stekkie het eerste kurk omver, dan kregen we een paar marbels terug. Voor het tweede kurk was het al iets meer en voor het derde was een mooi prijsje te behalen. Er werd echter veel meer naast geschoten dan erop. Vooral dan door de beginnelingen uit de laagste klassen. Die kregen slechts met moeite hun stekkie vooruit.
Ook de gebroeders Georges en Berke Demeurie uit de Driesstraat kwamen eens op een idee dat hun heel wat marbelwinst opgeleverd heeft. Ze lanceerden een tombola en verkochten loten tegen een paar marbels per stuk. Hoofdprijs? Vijfhonderd marbels! Het sukses was navenant. Zoals te verwachten viel, hadden ze al spoedig veel navolgers. Het vet was echter van de soep en een tijdje daarna legde een verbod van de oppermeester de tombolarage helemaal lam.
De origineelste manier om aan marbels te geraken, werd ongetwijfeld uitgevonden door Lucien Mestdagh. Op een goede dag had hij van zijn vader een ezel ten geschenke gekregen. Hij had het beest plechtig Lusta gedoopt. Nou ja, Lusta of iets dergelijks. Als we zin hadden in een ritje op een ezelrug, konden we voortaan in huize Mestdagh terecht. Voor een bescheiden aantal marbels konden we een toertje rijden rond de hof van vader Jeroom. Een sensatie eigenlijk. Bij de schooljeugd zijn ezeltjes altijd heel populair geweest. Misschien wel omdat die ook de naam hebben niet al te snugger te zijn. Luciens marbelhandeltje heeft gefloreerd tot Lusta het af liet weten. Op een morgen vonden ze hem liggen in de stal. Stokstijf. Hij had zich bij zijn voorouders in het ezelparadijs ter ruste begeven.
Weldra meer
09-09-2009 om 00:00
geschreven door Beverse Weetjes
Categorie:Kroniek van zeven...
|
