Het is een kille avond in mei. De temperatuur komt niet boven de 20 graden uit. Ik ben, samen met mijn vriendin, op weg naar de stad Niteroi, aan de overzijde van Rio, aan de Guanabara baai, waar we een Umbanda viering zullen bijwonen.
Dit alles zal plaatstvinden achter een woonhuis, in een soort tempel van 20 bij 20 meter, ingericht als 'Terreiro' of 'Centro Espirita. Hoe kan ik een definitie geven van de cultus?
De religie heeft een geheel eigen richting gekregen, die in Brazilie eind 19de eeuw tot leven kwam. Zeer belangrijk is de Afrikaanse invloed, maar ook de Indiaanse wortels worden niet ontkend. Er is het 'Kardecisme' en de 'Macumba', zij hebben een groote invloed op de cultus.
De Macumba is de religie van de armen, (ik kon me niet aan het feit ontrekken dat de Umbanda anders was) terwijl het zuivere Kardecisme meer tegen de middenklasse aanleunt, alsmede het leger (dit weer een verhaal apart is).
Nu is de grote cultus alom verweven in het 'Candomblé' waarvan de wieg lag in Salvador, Bahia, maar Macumba, Umbanda en Kardecisme zijn tegenwoordig moeilijk te scheiden.
Het 'Quimbanda' is van ander allure en vertegenoordigd de zwarte magie. Doch dit verdient een meer evidente uitleg. Het Kardecisme kwam voort uit het brein van een zekere Alain Kardec, een Fransman, die in 1850 uitzwierf naar Brazilië. Hij verkondigde te zijn bezeten door een Druïde-geest, schreef vele boeken en luidde een nieuwe spirituele cultus in. Tegen het eind van 1800 vond zijn leer vruchtvolle grond in Brazilië.
De Macumba is meer populair bij de zwarte mensen van Rio de Janeiro. Zij is minder loyaal aan de Afrikaanse cultus en met meer katholieke invloeden, tevens Indiaans animisme (het toeschrijven van natuurverschijnselen aan zielen van gestorven of geesten), die ook beoordeeld worden als aanwezig zijnde in natuurvoorwerpen zoals stenen, bomen en bloemen.
De Umbanda gebruikt de redelijkheid van het Kardecisme met de elementen van de Macumba, en heeft tevens elementen van de Islam vermengd, waarin het spiritualisme een alvermogende positie inneemt.
Tijdens de bijeenkomsten worden de geesten van overledenen, oude Indianen, oude slaven en onschuldige kinderen aangeroepen, die in een medium afdalen en tot de menigte spreken.
De Umbanda kent diensten waarbij maaltijden en levende dieren worden geofferd. Tijdens de sessies wordt veel gezongen, begeleid door trommels en gedanst, hetgeen de aanwezigen, doch vooral het medium in trance brengt.
De zogenaamde 'witte Umbanda, die doorgaans in de grote steden wordt gepraktizeerd, heeft alle ontredderende rituelen zoals het offeren van dieren, afgezworen.
Belangrijk zijn de mythische figuren: De 'Caboclos (in deze context gezien: Indianen) en de 'preto Velho's' (ouden zwarten), terwijl deze caboclos en oude zwarten catogorisch weer individuele geesten hebben, met een eigen naam en geschiedenis.
De Caboclo vertegenwoordigd de mythe van de Braziliaanse Indianen als zijnde nobele krijgers, hij is altijd actief en rookt sigaren.
De Preto Velho is in contrarie, hij loopt langzaam als een stokoud iemand met een 'bengala' (stok), rookt zijn pijp, draagt een strohoed en spreekt slecht Portugees. Hij symboliseerd de ouderdom, de vader figuur, de wijsheid, vriendelijk, nederigheid en edelmoedigheid. Hij representeerd ook de zwarte slaaf, hij die loyaal was tegenover de meester, en degene die vocht voor de vrijheid.
Een belangrijk gegeven is dat de Umbanda verkondigd dat zij niet de oorspronkelijke erfzonde aanvaard, maar dat de mens lijdt onder de zonden van een 'eerder' leven. Het is een gevecht van spirituele vooruitgang en volharden aan de principes van goed,- en gulheid.
Ik was dus getuige van een 'witte Umbanda', in hoeverre dit te definiëren valt.
Later verduidelijkte de 'Vader der heiligen' (Pai do Santo), die samen met de 'Moeder der heiligen' (Mai da Santa) de eredienst leidde, dat déze Umbanda, een géén opzicht mocht vergeleken worden met 'Macumba'. Howel ik al uitlegde dat de invloeden duidelijk aanwezig waren. Het was soms verwarrend, en Candomblé, Macumba, en Umbanda vloeien in elkaar over als de kleuren van de regenboog. De zwarte 'Pai' accentueerde mij duidelijk, dat de dienst zuiver in het teken van positivieteit stond, en ver af, heel ver, van de 'Voodoo', hegeen ik hier niet mocht uitspreken.