Een verslaggever van de Graafschapbode maakte het volgende verslag dat op 1september 1914 verscheen.

De bedoelde zondag viel op 30 augustus toen de feiten zich afspeelden.

De toestand in en om Maastricht.

Zondag (30 augustus) begaven zich zoowel 's morgens als 's middags, een groot aantal wandelaars in de richting van Smeermaes en Lanaeken, een paar grensdorpjes op een half uur afstand van Maastricht, waar sedert Donderdag Duitschers waren ingekwartierd. Door onze grenswacht werd echter niemand doorgelaten, die geen behoorlijke pas kon toonen. Tegen 12 uur werd vanuit de richting Tongeren schieten gehoord en tegen hallf twee waren toen al de aanwezige Duitsche troepen overhaast in die richting afgetrokken. In de boerderij van Kallen tegenover het station was een sterk detachement cavalerie Ingekwartierd, een koe was geslacht en een groot aantal kippen, eenden en konijnen hadden eveneens het leven moeten laten. De binnenplaats lag als bezaaid met afgeslagen kippenkoppen en veeren Ook hadden zij nog een paard meegenomen. De boer had een zoogenaamd bonnetje, een eenvoudig uit een notitieboekje gescheurd blaadje, daarvoor in betaling gekregen. Op de keukendeur was met krijt geschreven :„Wachtstube 3e Komp.' Ook op andere, plaatsen waren nog paarden meegenomen, in 't geheel een 15-tal en allen hadden bonnetjes gekregen. Bij Amedée Martens, een café, kreeg ik er een te zien. Het luidde: „1 Pferd an die 3e Comp. Landw. inf. Rgt 20 afgegeben. Lanaeken 23-8-1914. SÜNGER, Landw. Unterofficler".

De Burgemeester (Edgard de Caritat de Peruzzis toen nog in leven) toonde mij voor een bedrag van 6000 Mark van die bons. Hij had zes paarden moeten afgeven en had op zijn landgoed Peterheim gedurende eenige dagen een aantal Duitsche officieren Ingekwartierd gehad. Zaterdagavond was een soldaat van het 20e landweer regt., geboeid. Op aanwijzing van een burger, bij wien hij 60 francs uit de kast had gehaald, werd hij met een touw vastgebonden, in een kamertje opgesloten en door twee gewapende manschappen bewaakt. Toen de troep vertrok, werd hij of zijn paard vastgebonden meegevoerd. In de Gendarmerie, waar een aantal gehuwde gendarmen woonden, Is op werkelijk vandalistische' wijze huisgehouden. Alies Is daar kort en klein geslagen Met woest geweld zijn de kleederen en beddegoed vernield, kachels en fornuis omvergegooid, spiegels en schilderijen stuk geslagen en de boeken en papieren door elkaar geworpen en vertapt. Op de markt werd de Belgische vlag van het raadhuis gehaald en verbrand en op een in aanbouw zijnd hoekhuis de Duitsche vlag uitgestoken. In den winkel van Delzaine werd alles wat voor het venster stond, de straat opgegooid Van andere molestaties hoorde ik echter niets Op alle plaatsen waar zij in de café's waren geweest, hadden zij ruimschoots betaald. Bij eer boer op de Smeermaes, waar er zes waren geweest, gaven zij aan het dochtertje bij hun verrek ieder 20 pfennig. Er zullen, evenals overal elders in de maatschappij, ook in het Duitsche leger goede en kwade elementen zijn.

De burgemeester van lanaken zal daarna aan het hoofd van een groep vrijwilligers de Duitsers regelmatig bestoken. De groep de Caritat verplaatst zich op motoren. Zo is er een aanval op Duitse soldaten in het dorp Mopertingen bekend

Den 27^e september had eene schermutseling plaats in de parochie (Mopertingen), tusschen Belgische vrijwilligers, die te Lanaken verbleven en Duitsche patroeljes: twee Duitsche soldaten werden nog al ernstig gekwetst, Daarop volgden eenige angs(t)volle dagen voor de gemeente, De Duitschers kwamen met versterking terug: De vrijwilligers trokken zich terug in de richting van Lanaken achtervolgd door den vijand, De Duitschers schoten op de vluchtende burgerbevolking: het is als een wonder dat niemand geraakt werd, de Burgemeester, zijn broeder Lambert Jans, zijn schoonbroeder Arthur Meyers, Hendrik Parthoens en andere burgers werden gevangen genomen, Hendrik Parthoens wed mishandeld zoodanig dat hem het bloed langs het aangezicht drupte, Zij werden verantwoordelijk gesteld voor het optreden der Belgische vrijwilligers, Indien er door deze nog geschoten werd op het grondgebied Mopertingen, dan zouden zij allen worden doodgeschoten en de gemeente zou worden afgebrand, Dewijl er gedurende eenige dagen niets meer was voorgevallen werden de hogergenoemden in vrijheid gelaten, doch gedurende vele dagen moesten de leden van de gemeenteraad zich beurtelings als gijzelaar stellen te Bilzen. Enkele dagen later zijn dan de hier onder vermelde feiten voorgevallen. 

Edgard zal in oktober van 1914 als enige van die groepvrijwilligers het leven laten te Hamont eveneens bij een gevecht met de Duitse troepen die hen vanaf 4 oktober na een aanval op Lanaken, waarbij de Duitsers heel wat openbare huizen en burgerwoningen in brand staken, doen vluchten richting Hamont. Na de dood van De Caritat werd zijn lichaam naar Maastricht getransporteerd en gaven zijn mannen zich over aan de nederlandse Grenswacht, die hen arresteerden en interneerden.

Als je genealogisch onderzoek doet kom je de periode tegen waarin de Fransen ook in onze streken de republikeinse kalender invoerden. Er bestaan richtlijnen om die data om te vormen tot de Gregoriaanse kalender. Ik vond een artikel in een almanak uit het jaar 1899.

De Franse republikeinse kalender, ontworpen door de wiskundige Charles-Gilbert Romme en de schrijver, acteur en dichter Fabre d'Églantine, werd ingevoerd tijdens de Franse Revolutie als gevolg van de scheiding van Kerk en Staat. De tijd werd niet langer vanaf de geboorte van Christus gerekend, maar vanaf 22 september 1792, de geboorte van de Eerste Franse Republiek.

Tekst uit de Almanak van 1899 in overgang naar een nieuw millennium de 20^e eeuw. Uit het Hoogduits vertaald. geschreven door  pastoor L. Kist.

In Frankrijk werd tijdens de groote revolutie het moderne heidendom plechtig ingeleid met de afschaffing van den ouden, christelijke Almanak en de invoering van eenen materialistischen. Het Convent (naam dien de nationale vergadering in de Fransche revolutie na den 10en augustus 1792 aannam), sprak hieromtrent zijne bedoeling onverholen uit. Fabre d’Englantine, een ongeloovig, heet gebakerd toneeldichter, zei op den 6 october 1793 in het Convent:

 “wij kunnen de jaren, tijdens welke de koningen ons verdrukten, niet beschouwen als eenen tijd waarin wij geleefd hebben. De vooroordeelen van den troon en van de Kerk bevlekten elke bladzijde van den almanak, waarvan wij ons bedienden. Dat is echter nog niet het ergste. Het langdurig gebruik van den gregoriaanschen kalender heeft het geheugen des volks met een aantal denkbeelden opgevuld, die het langen tijd heeft vereerd en welke nog altoos eene bron zijn van godsdienstige dwalingen (?). Het is dus meer dan tijd deze droomen van domheid (!) te vervangen door datgene, wat door de rede als waar is erkend, en in de plaats van priestervoordeelen de waarheid van de natuur te verkondigen, Gij moogt in zaken  van onderwijs het volk geen andere denkbeelden onder het oog brengen, den die, welke geheel en al het karakter van algemeen nut hebben. Derhalve moet gij door den almanak, het meest gelezen volksboek, liefde tot den landbouw inprenten. Het landbouwbedrijf is voor een volk, dat door hemel en aarde met oveel voorliefde wordt betracht, eene hoogstbelangrijke zaak…… de priesters hebben op iederen dag eenen heiligen geplaatst. In deze lange rij is geen methode; zij heeft geen nut; het is veeleer eene aaneenschakeling van bedriegerijen. De Heiligen moeten uit den almanak verdwijnen en plaats maken voor essentiële, wezenlijk bestaande dingen, namelijk de nuttige voortbrengselen der aarde, de werktuigen, waarvan wij ons bij den akkerbouw bedienen, de huisdieren, deze trouwe helpers bij onzen arbeid.  Deze huisdieren hebben veel meer waarde voor ons, dan de door Rome Heilig verklaarde geraamten uit de katakomben…. Daarom vermelden wij achter iederen dag: de zaden, de struikgewassen, de boomen, de knolgewassen, de bloemen en vruchten, welke de natuur ons dan juist oplevert, en achter ieder quintidi (vijfde dag der decade (week van 10 dagen). Het huisdier, hetwelk daarop betrekking heeft, en achter ieder decadi (tienden dag) het werktuig, dat de werkman in de volgende dagen noodig heeft. Daardoor zullen wij tevens verwijzen, dat de tijd gekomen is, dat de boer hooger staat dan alle koningen de aarde te zamen, en dat de akkerbouw als de eerste kunst der burgerlijke samenleving geldt. Op die manier zal ieder burger van Frankrijk weldra het noodzakelijkste van  den akkerbouw verstaan, en weldra zullen de stedelingen leeren, wat de natuur op iederen tijd van het jaar voortbrengt”.

De christelijke feestkringen, de feest- en herinneringsdagen der heiligen, de tijd van advent en vasten de octaven van é h. Sacrament en Allerzielen werden afgeschaft.

 Het eerste jaar en de eerste dag van den nieuwen republiekeinschen kalender begon op den 22 september 1792. Het jaar was verdeeld in 36 decades (weken van 10 dagen). De 12 maanden, ieder van 30 dagen, heetten; Vendémiare, (Wijnmaand van 22 september tot 21 october), brumaire, (Nevelmaand) frimaire ( rijp- of rijmmaand), Nivóse ((sneeuwmaand), ventóse (windmaand), pluvóse (regenmaand), Germinal (kiemmaand of spruitmaand), florial (weidemaand), messidor (oogstmaand), thermidor (hittemaand), fructidor (vrucht- of fruitmaand).

De laatste dag van deze maand was de 16^e september van ons jaar. De vijf overige dagen (in een schrikkeljaar 6) van het republikeins jaar (jours complememtaires, aanvullingsdagen of sansculottides naar de sans culottes (broekloozen) tengellooze aanhangers der volkspartij genoemd) heetten: de eerste (17 september) jet feest van het genie, de tweede het feest van den arbeid, de derde het feest der daden, de vierde het feest der belooningen, en de vijfde het feest der meening. De 10 dagen van iedere decade (week) heette: primidi, duodi, tridi, quartidi, quintidi, sextidi, octidi, nonidi en decadi, de rustdag.

Buitendien had iedere dag van het jaar nog zijn bijzonderen naam. De namen der dagen van de eerste maand of vendémiaire werden aldus genoemd: a

1. Druif 2. Saffraan, 3. Kastanje, 4. Tijloos (in de herfst bloeiende krokusachtige bloem) , 5. Paard, 6. Balsemijn, 7. Gele knol of raap, 8. Duizendschoon, 9. Pastinaak (pinksterwortel), 10 kuip, 11. Aardappel, 12. Gele immortelle (helicryse of strobloem), 13. Paddestoel, 14. Breukkruid, 15. Ezel, 16. Nachtschoone (geurende bloem, latijnsMirabilis jalapa ), 17. Pompoen, 18. Boekweit, 19. Zonnebloem, 20. Wijnpers, 21. Hennep, 22. Perzik, 23. Pootraap, 24. Gort (gepelde gerst), 25. Os, 26. Melanzaanappel (aubergine), 27. Druivenkruid, 28. Gouden liefdesappel (tomaat, latijnse naam poma amoris) , 29. Gerst, 30. Vat, ( dat waren alzoo de moderne heiligen der eerste maand van den republikeinsche almanak).

Hoe edel, hartroerend, leerrijk en verdienstelijk een dag te beleven gewijd aan het paard, den ezel, den os, de kuip en het vat. Alle professoren, onderwijzers en onderwijzeressen, allen vaders en moeders, allen gouverneurs en gouvernantes werd ingescherpt hunnen leerlingen en kinderen den nieuwen almanak te verklaren, hun die in het geheugen te prenten en hen aan het gebruik te gewennen, Maar de Franschen bekreunden zich geenszins om de namen, die men aan de 365 dagen had gegeven: ze noemden ze met de getallen der 30 dagen. Zij noemden bijvoorbeeld de eerste dag des jaars 1 vendémaire.

De republikeinsche kalender was zeer ingewikkeld en wijl ook de indeeling der uren veranderd was, bracht hij eene groote verwarring te weeg met betrekking tot de bepaling van geboortedagen, de vervaldagen van rente en eindigen van contracten. Na een veertienjarig bestaan werd hij door een decreet van den 9 september 1805 door Napoleon afgeschaft en sedert den 1 januari 1906 houdt men zich in gansch Frankrijk aan den Gregoriaanschen almanak. Tot op den huidigen dag (geschreven in de almanak van 1899) ondervindt Frankrijk nog de nadelige gevolgen van dezen heillozen kalender. Het volk verleerde het vieren van de zon- en feestdagen: men werkte op die dagen openlijk: de godsdienst-uitoefeningen werden niet bijgewoond, en jaren achtereen naderde men niet tot de H. sacramenten. Dit was en is nog vaak het geval bij de mannen in de groote steden .

De beide opstellers van den eersten republikeinschen almanak, Gilbert Romme en Philippe françois Nizaire Fabre dÉglantine, twee verwoede voorvechters van de revolutie en hevige Jacobijnen stonden voor den dood van Lodewijk XVI: beiden werden later door de eigen partij van verraad beschuldigd en ter dood veroordeeld. Fabre werd den 5. April 1794 met Danton en Camille Desmouline op het schavot geguillotineerd. Romme, zijn doodvonnis vernemende, doorstak zich met eenen dolk, even als zijn vijf medemakkers, Duquesnoy, Gonjou, Bourbotte, Duroy, en Soubrany. Fabre en nog twee anderen waren onmiddellijk dood, 3 april 1794. De drie anderen werden bloedend naar het schavot gesleurd en onthoofd.

Het massagraf van paarden ten noorden van Borgharen (Nl), aan de andere zijde van de Maas bij Smeermaas, dat ontdekt werd in 2010 tijdens de werken in de Grensmaas, werd na 3 jaar onderzoek gedateerd.

Door de archeologen die onderzoek deden naar dit voor Europa unieke en grootste paardengraf tot nu toe, werd er het jaartal 1794 op geplakt. Het paardengraf werd in 2010 gevonden tijdens opgravingen voorafgaand aan de Maaswerken.
Toen men het massagraf destijds vond in een sleuf, die waarschijnlijk gediend heeft ter bescherming van de belegeraars, was men totaal verrast, want tijdens de boringen, die gedaan werden vóór de werken in de Grensmaas een aanvang namen, werd die plaats niet aangeboord. In totaal zouden hier 65 paardenskeletten gevonden Alhoewel men in het begin dacht, met een begraafplaats te doen te hebben uit de 80 jarige oorlog, hebben de archeologen het graf nu gedateerd, door de aanwezigheid van bewijsmateriaal in de vindplaats.

Volgens archeoloog Willem-Simon van de Graaf, waren de vondst van een pijpenkop, een bronzen gesp en Engels aardewerk doorslaggevend voor de datering (na 1750) van de dierlijke resten. Voor het onderzoek werd in totaal 630 kilogram aan paardenbotten minutieus onderzocht. In het graf trof men tussen de botten ook nog 20 kogels, 188 hoefijzers en een aantal gespen aan en in sommige skeletten waren kogelgaten die er op wezen dat ze in een veldslag waren opgelopen. Een aantal had geen kogelgaten, van die wordt verondersteld dat ze aan een ziekte overleden zijn.

De samenwerking tussen de Gemeente Maastricht en uitvoerder van de werken 'het Consortium Grensmaas', heeft er toe geleid dat ze de zorg zullen dragen voor de permanente expositie van één van de skeletten in Borgharen. 
Afgelopen woensdag was het zover en werd het skelet, dat in een vitrine liggend, in de Hoeve Hartelstein in aanwezigheid van Wethouder Gerdo Grootheest voor de verzamelde pers en genodigden onthuld. 
Dit is het tweede skelet uit het graf dat geëxposeerd wordt, want reeds eerder werd dit gedaan te Leiden. het eerste geconserveerde skelet maakt namelijk deel uit van de vaste collectie van het Rijksmuseum van Oudheden te Leiden.

Voor een derde expositie is er vraag vanuit Lanaken om ook daar een van de 65 paarden te exposeren, er van uit gaande dat alle belegeringen van Maastricht steeds plaats vonden van op Lanakens grondgebied, van Kesselt tot Rekem, waarbij Pietersheim en Hocht steeds ingenomen werden als hoofdkwartier voor de belegeraars. Over de haalbaarheid van deze vraag zullen op korte termijn onderhandelingen starten. Het resterende deel van de skeletten gaat naar het archeologisch van de gemeente Maastricht.
Er is overigens heel wat meer gevonden tijdens de werkzaamheden in de uiterwaarden van de Maas. Romeinse en Merovingse vondsten werden gedaan maar ook uit de steentijd, zo’n 10.000 jaar, werden bewerkte vuurstenen gevonden. Een gave zilveren oorhanger uit de vijfde of zesde eeuw na Chr. werd door een dame, uitgedost in kledij uit die periode, getoond aan de aanwezigen.

Onder een  Neoliticus, een Merovingenvrouw en twee Fransmannen verenigd in de Hoeve Hartelstein.

Onze grootouders weten er nog van mee te spreken. Als ze een kwaaltje hadden dan werd veel naar Spouwen gegaan voor een zalfje of een kruidenextract. “ De moos nao ’t ménneke van Spawwe goon dei wét dao wel raod mét’, werd hen vaak gezegd als ze behept waren met de een of andere kwaal.

Het bedoelde ménneke van Spouwen, Fransicus Vangronsveld en zijn echtgenote,  Anna Maria Cuenen  stierven kort na elkaar in 1939 respectievelijk 58 en 47 jaar oud . Zij overleden beiden in de winter van 1939. Zij lieten één weeskind (Frans geboren 16/12/1921) achter in de leeftijd van 17 jaar. Deze wees Frans Vangronsveld zou later in de politiek gaan en het schoppen tot Senator. Het echtpaar had nog een zoontje dat echter overleed op 8 jarige leeftijd ten gevolge van hersenvliesontsteking. Zo zie je maar dat je ondanks dat Fransiscus aangezien werd als wonderdokter hijzelf, zijn echtgenote en een zoontje overleed aan virale ziektes. De Griep (Spaanse griep?) en hersenvliesontsteking.

Fransiscus, die begon als schaapherder zoals zijn vader (eveneens Fransiscus genaamd, geboren te Kleine Spouwen gehuwd met  Elisabeth Vanroij van Grote Spouwen), kon van een Maastrichtenaar het bereidingsrecept overnemen voor de bestrijding van Reuma. Door het verkrijgen van dit recept en het verzamelen van verschillende kruiden, kreeg Fransiscus steeds meer kennis van hun werking. Zijn thee, drankjes en wonderzalfjes kregen dan ook steeds meer bekendheid. Men noemde hem ofwel de wonderdokter van-, of  het ‘Mënneke van Spouwe’. In de Walen was dat ‘Monsieur le Berger’ verwijzend naar schaapherder.  Doordat de zaken zo evalueerden, dat Fransiscus het niet langer alleen aan kon, werd zijn jongere broer Hermanus opgenomen in de zaak om hem bij te staan. Omdat het steeds beter ging met de zaak, werd ezel en ezelkar aan de kant gezet, voor een vrachtwagen om de kruiden te vervoeren die ze grotendeels zelf verzamelden. Later kwam daar nog een 16 jarige jongeling bij die hielp met plukken en tevens de vrachtwagen bestuurde.

De zaken bleven in stijgende lijn gaan en mede hierdoor kwamen er reclamaties van dokters en apothekers. Hun klacht was dat Het manneke van Spouwen onwettig geneeskunde  bedreef, zonder de nodige kennis van de geneeskunde.  Om zijn zaken voort te zetten was hij genoodzaakt, nadat hij in eerste instantie er af kwam met een geldboete en een tweede keer met een strenge veroordeling, om een gediplomeerd geneesheer (Dokter Louis Castelain uit Brussel),  in dienst te nemen. Deze bleef vanaf 1933 tot aan de dood van Fransicus in dienst. Intussen had de handel Fransiscus in staat gesteld om een statig landhuis te laten optrekken op de kruising, Tongeren-Mopertingen en Riemst Bilzen.

Zijn zoon –Frans- werd later de stichter en bedrijfsleider van het autocarbedrijf “De MORGENSTOND”. Voor CVP werd hij, Burgemeester van Spouwen en Kleine Spouwen en Senator. Geboren in 1921 overleed hij op 5 september 2004 hij werd 83 jaar oud. Zijn echtgenote José Vandersande overleed in 2009.

Hun zoon Alex stapte eveneens in de politiek voor CVP later CD&V, onder burgemeester Jules Gobijn en werd in Lanaken in zijn tweede legislatuur burgemeester en volksvertegenwoordiger in de Vlaamse Raad voor de kieskring Tongeren Hasselt. Alex  is tegenwoordig nog altijd lid van de gemeenteraad Lanaken als raadslid en ereburgemeester.

In 2006 wijdde Jean Maenen voorzitter Kon. GOSSU een artikel in GOSSU Tijdinge, aan het ménneke van Spouwen

Het was nog  een van die warme dagen afgelopen maand en al  vroeg in de morgen te zien dat heteen dag werd om te plukken. Aan de Maas in Smeermaas gaan de mannen met de Dumpers en graafmachines weer aan de slag. Aan Nederlandse zijde is dat de weerdverlaging, die op grote schaal wordt aangepakt. Aan Belgische zijde zijn ze bezig met de afwerking van de oever en de afrastering.

Op het vlakke deel langs de Maas, op de grens tussen Lanaken en Maastricht, bij de Kajakavaartplaats zit Leon Lemmens uit Maastricht te vissen .

”Ze biete neet vandaog, iech höb nog geine beet gehat"zegt Leon. "'t water is ouch väöl te klaor, dat heet de vès neet zoe gere".

We raken met Leon in gesprek en van het een komt het ander.

De 78 jarige Leon Lemmens, gepensioneerd rangeerder bij de Spoorwegen,  vist al bijna een mensenleven lang langs de Maas. "Geen enkele vis gaat mee naar huis want ik heb nog nooit een vis gegeten zelfs niet uit de winkel zegt Leon".

Leon heeft ook een tijd lang in Smeermaas gewoond. Hij was toen een buurman van Aloïs beter bekend als  ’t  ‘Pepermenneke’. Daar heeft hij mooie herinneringen aan. 

Zijn bijzonderste herinnering ligt in het oorlogsverleden van Maastricht en wel op een dag dat hij weer eens zat te vissen aan de Maas. Het was in de zomer van 1944 op een dag dat de temperaturen net als de dag van dit gesprek opliepen tot 30 graden. Op die memorabele dag, om precies te zijn vrijdag 18 augustus vond een bombardement plaats door Amerikaanse vliegtuigen die de opdracht hadden de spoorbrug te bombarderen, om het Duitse leger te verhinderen terug te trekken via het spoor.

Leon vertelde zijn verhaal over de raid op de spoorbrug in Maastricht op 18 augustus 1944. Toen was hij 11 en zoals gewoonlijk aan de Maaskant, in de omgeving van de Blekerij (Sint Pieter) aan het vissen. Hij was er niet alleen maar met enkele andere vissers, waaronder volwassenen.

Plots zagen zij een groep vliegtuigen overkomen die vlak over de huizen en de Maas scheerden, gevolgd door nog een andere groep van dezelfde grootte en type. De oudere vissers vluchtten toen naar boven roepende, “die goon de brögk aonvalle weg heij!". Leon vluchtte toen ook weg  naar een veilige plaats. Even later waren er zware slagen te horen en daverden de huizen op hun grondvesten. De mensen waren ervan overtuigd dat de spoorbrug in de lucht gevlogen zou zijn. Maar niets was minder waar. Niet de brug, maar de twee Maastrichtse woonwijken  ‘Kreije- en ’t roed dörrep’ waren getroffen met een massa slachtoffers tot gevolg.

Achttien augustus 1944 staat dan ook in zijn geheugen gegriefd als de dag dat meer dan honderd bewoners van de twee Maasdorpen het leven lieten.

"Toen de mensen, na een bijzondere plechtigheid in de Sint Servaas en de Sint Jan, begraven zouden worden op het kerkhof aan de Tongerseweg, waren de kisten o.a. “geladen op wagens van Drankhandel Beiten”, weet Leon nog te vertellen.

“Met de neus dicht geknepen stonden mensen rijendik langs de kant de lange stoet gade te slaan. Een doordringende geur verspreidden de slecht gekiste slachtoffers van het Amerikaanse bombardement“. 

Met als doel de terugtocht van de Duitse bezetter te bemoeilijken, hebben de geallieerden, op die 18e augustus 1944, de spoorbrug in Maastricht willen verwoesten. 26 Amerikaanse B17 bommenwerpers hebben toe een tapijt van 156 bommen afgeworpen. Slechts één bom trof het beoogde doel, zonder veel schade.De rest kwam met verschrikkelijke gevolgen terecht in de twee woonwijken die op de linker en rechter Maasoever gelegen waren, zoals te zien is op de foto hieronder na het bombardement en de foto daaronder zoals het er uitzag in 1939.

Wrang als we weten dat nog geen maand na het bombardement   de bevrijders via Eisden Maastricht kwamen bevrijden.

Ik schreef dit artikel in maart 2008. Het wordt nu weer actueel nu Minister Bourgeois het Oorlogsmonument van Rekem  in 2012 op een voorlopige lijst zette met nog 24 andere monumenten. 

25 herdenkingsmonumenten in Limburg voorlopig beschermd.

31 december 2012

Vlaams minister van Onroerend Erfgoed Geert Bourgeois heeft de voorlopige bescherming van 25 oorlogsgedenktekens van WO I en WO II in Limburg ondertekend. De gedenktekens, opgericht ter herinnering aan de gesneuvelde soldaten en burgerslachtoffers van de lokale gemeenschap, zijn verbonden met een belangrijke veldslag of locatie, of zijn opgedragen aan een binnen – of buitenlandse militaire eenheid. In principe volgt, na het doorlopen van de procedure met onder meer een openbaar onderzoek, binnen het jaar de definitieve bescherming.

“Oorlogsmonumenten van WO I en II herinneren niet alleen aan de krijgsverrichtingen,” verduidelijkt minister Bourgeois, “maar ook aan de traumatische gebeurtenissen in een streek of gemeente.”

Het gaat om oorlogsgedenktekens in de provincie Limburg, voorgedragen wegens hun artistieke, historische en/of sociaal-culturele waarde:

Oorlogsmonument voor gesneuvelden 14-18 te Oud Rekem

In Rekem op St Pieter staat een prachtig monument van een soldaat met vlag en Geweer.

Onder dit monument is een grafkelder waarin drie Rekemmenaren begraven liggen die sneuvelden voor het vaderland. Het kunstwerk is van de hand van Huygelen Frans geboren te Antwerpen 1878 en te Ukkel overleden in 1940.

Er is niet zo heel veel geschreven over het leven van de kunstenaar.

In het Biografisch woordenboek kunnen wij over hem het volgende vernemen.

HUYGELEN Frans

Antwerpen 1878 - Ukkel 1940   

Beeldhouwer, medaillist en schilder. Opleiding aan de Antwerpse Academie (vanaf 1892) en het NHISKA (1907, T. Vinçotte). Leraar aan de Academie van Antwerpen (1920) en tien jaar later aan het NHISKA. Trekt in 1896 naar Parijs en ontdekt er de antieke beeldhouwkunst. Maakt in 1899 een studiereis naar Londen. Behaalt in 1900 de Romeprijs en reist over Duitsland en Zwitserland naar Italië. Vestigt zich in 1904 definitief in Ukkel. Brengt WO I in Londen door. Tijdens de naoorlogsjaren wordt hij overstelpt met opdrachten. Hij beeldhouwt gedenktekens voor Peruwelz, Rossignol, Dinant en Rekem en krijgt talrijke opdrachten voor standbeelden in Brussel (Brialmont, C. Woeste, Generaal Thys...). Hij blijft verder werken in de geest van zijn leermeester, creëert harmonisch gemodelleerde beelden in een traditionele vormgeving en bewerkt bij voorkeur het Carrara-marmer, soms ook ivoor (1912-13). Tijdens de economische crisis gaat hij opnieuw schilderen. Hij is zeer productief: een tiental standbeelden, meer dan 180 beelden en een tiental medailles naast tal van tekeningen en schilderijen. Hij neemt tijdens zijn kunstenaarsloopbaan aan ongeveer honderd tentoonstellingen deel, een twintigtal daarvan in het buitenland. Retrospectieve in Antwerpen

Enkele van zijn werken zijn:
u Congrès   PLace de Louvain

Alexis Brialmont '1821-1903) par Frans Huygelen '(1878-1940)

Quartier Nord-Est   Parc du Cinquantenaire

Général Albert Thyl (1849-1915) par Frans Huyghelen (1878-1940)

Parc et palais   Place du Trône

Léopold II (1835-1909) par Thomas Vinçotte (1950-1925) et Frans Huygelen (1878-1940) (arch. François Malfait)

Schaerbeek   Parc Josaphat

1924 Nestor de Tière (1856-1920) par Frans Huygelen (1878-1940)

Quartier-Louise   Avenue Franklin Roosevelt

1932 Baron Lemonnier (1860-1930) par Thomas Vinçotte (1950-1925) et Frans Huygelen (1878-1940)

Onze familie werd extra beproefd tijdens de ‘Groote Oorlog’.

Antoon woont aan de Maaseikersteenwer in Smeermaas.

Als ik oude foto’s heb dan loop ik bij hem binnen om te weten te komen of hij mensen op die foto’s kent. Zo ook nu ik een aantal foto’s op de kop heb kunnen tikken uit het album van Eerwaarde Heer Pastoor Meertens (Zaliger). Pastoor Meertens was tot 1966 de herder van de St Jozef parochie Smeermaas en heeft een groot aantal foto’s van de bouw van de kerk verzameld.  Deze foto’s ga ik hier op Seniorenblog  plaatsen.

Maar toch eerst het interessante verhaal dat ik van Antoon (Twain) vernam. Het handelt over zijn vader die in de ‘Groote Oorlog’ precies drie dagen aan het fort Boncelles weerstand bood tegen de oprukkende Duitsers. Het regiment waartoe hij behoorde was alreeds verplaatst  de fortbezetting bleef om de oprukkende Duitsers tegen te houden zodat het leger zich kon formeren.

Donderdag 6 augustus 1914.

(Omstreeks 03.00 uur in de ochtend van 6 augustus deed de Duitse infanterie een stormaanval op de ruimten tussen het fort Boncelles en de Ourthe.

In gesloten gelederen rukte, gedurende vijf uur,golf na golf op; zij werden echter door het hevige geschutvuur vernietigd. Overlevenden vielen ten prooi aan de moordende Belgische mitrailleurs. Er zijn toen heel veel Duitsers om het leven gekomen omdat ze bij de tocht naar Boncelles in wanorde waren geraakt. Per vergissing waren eenheden een verkenningsgroep gevolgd en kwamen zij vast te zitten in smalle wegen. Toen deze vergissing ontdekt werd was het voor hen te laat en werden zij door het geschutvuur weggemaaid.)

Het verhaal van Pa Croux vertelt door zijn jongste zoon Antoon.

In Lanaken vertrok de tram in het centrum bij de Providentia, daar stapten alle soldaten van Lanaken op richting mobilisatiebestemming.

Pa ging  op de 1e augustus, de dag van de mobilisatie , binnen. Hij  lag aan het fort van Boncelles toen de oorlog in alle hevigheid losbarstte.

(Het regiment waartoe hij behoorde had zich terug getrokken rond Leuven, de bezetting van de forten moesten achterblijven en de manschappen in de loopgraven tussen de forten om de Duitse inval te stuiten. Dapper maar met de nodige angst voldeden zij aan die opgelegde rol in de eerste dagen van ‘de Groote Oorlog’ maar hun lot was bezegeld de Duitsers zouden over hen heen walsen. Velen zouden hier voor het vaderland sterven anderen werden krijgsgevangene).

Pa vertelde ons, meer dan eens, dat hij in een loopgraaf lag met zo’n 60 man. Rond de loopgraven lag een prikkeldraadversperring. Het geweer van de verdedigers lag boven op de borstwering, zij staken hun hoofden niet boven deze borstwering uit, maar vuurden zonder te kijken waar hun kogels terecht kwamen. Plots, zonder hem gezien te hebben, rolde zich een Duits officier in hun loopgraaf met getrokken revolver en hield hen onder schot.

Toen er van uit hun loopgraaf niet meer geschoten werd, kwamen Duitse soldaten van alle kanten, (met  in de ene hand het geweer in de andere een fles jenever ze waren ladderzat), door de prikkeldraadversperring, met de bajonet op het geweer aanlopen en er zouden zeker doden gevallen zijn als de Duitse officier niet geroepen had dat het krijgsgevangenen waren. Pa zou op deze zesde augustus krijgsgevangene worden en weggevoerd worden naar het Duitse krijgsgevangenenkamp Soltau in Neder Saksen. (Dit was het grootste gevangenenkamp van Duitsland tijdens de Eerste Wereldoorlog en telde maar liefst 70 barakken waarin voornamelijk Franse, Russiche en Belgische soldaten waren ondergebracht). 

In een beschrijving van Luc Klaps staat te lezen dat Croux aan het Fort Boncelles op de 8-8-1914 en dat zijn beroep Smid was. Zijn volledige voornamen staan vermeld als Jaques Walthery.

In de zomer van 1920 werd dit kamp gesloten en werden de barakken en de gronden verkocht  er staat enkel nog een gedenksteen op het gevangenenkerkhof..

Pa en zijn maten werden tijdens hun gevangenneming verplicht hun kleren uit te doen, die ze later wel terugkregen maar daardoor gebeurde het dat niet iedereen zijn eigen kleren terug kreeg. Toen Pa zijn kleren moest afgeven is hij zijn papieren ook kwijt geraakt en had hij geen documenten meer om aan  te tonen wie hij was.

Pa werd op transport gezet naar Duitsland en zou daar de gehele verdere tijd van de oorlog in een krijgsgevangenschap verblijven.

In het krijgsgevangenenkamp ging hij na een tijdje werken bij een boer waarvan de zoon aan het front was ingedeeld. Met enkele paarden deed hij het nodige boerenwerk tussen zeven uur ’s morgens en zes uur ’s avonds. Na de arbeid keerde hij  steeds  terug naar het kamp.

Ik weet nog dat pa zei dat hij eens zwaar verkouden was (griep) en dat de boerin hem goed verzorgd heeft met medicamenten en na enkele dagen goed zweten er goed bovenop gekomen is. De boer en boerin waren goed voor pa maar toch haatte pa de Duitsers en dat is zo gebleven tot aan zijn laatste ademstoot.

Thuis wisten ze niet waar pa verbleef en was de onrust groot, zoals bij pa zelf ook de ongewisheid groot was over het welbevinden van zijn echtgenote waarmee hij op 23 mei 1914 getrouwd was en die in zwanger was.

Ma werd ‘weduwe’ en beviel op 26 januari in 1915 van een tweeling, beiden stierven binnen een en drie maanden.

Thuis wist ma niet waar pa verbleef of hoe het met hem ging. Ma was in verwachting van een tweeling. Toen kwam op een kwade dag de tijding dat pa gesneuveld was in de slag van Luik samen met ene (Cauberg) van de Bessemerstraat. Je kunt je wel voorstellen wat dat voor indruk gemaakt heeft in de familie en zeker bij een zwangere vrouw. Vanaf die dag  was haar man dood en zij officieel weduwe.

De Wijsvrouw van Smeermaas.

Mijn grootmoeder, de moeder van ma, was de Catharina Lemmens uit de Sapstraat nr. 5 in Smeermaas, vroedvrouw ( de wijsvrouw) van Smeermaas en een groot deel van Lanaken, Itteren, Borgharen en waar men haar nodig had.. Heel wat borelingen heeft zij op de wereld gebracht terwijl het ook wel eens misging. Ze deed alles te voet en ging zelfs tot Borgharen met het veer dat toen nog in Smeermaas lag. Als zij ’s nachts geroepen werd ging zij nooit met één man alleen er moesten minstens twee mannen zijn om haar te vergezellen. Soms deed zij een bevalling waarbij de kraamvrouw op de matras lag zonder lakens. Dan ging Bomma bij gegoede luiden vragen om lakens. Voor de bevalling en 9 dagen zorg kreeg Bomma  welgeteld 9 frank en soms zelfs niets waar manlief meer in de herberg verbleef dan thuis bij vrouw en kinderen.

Toen de tweeling zich aankondigde heeft mijn Bomma de bevalling van ma gedaan doch de twee mannekes waren zwak en werden amper een en drie  maanden oud van de eerste ging mijn grootmoederde bij de gemeente aangifte  doen van het overlijden en van de tweede was het mijn moeder zelf . Ik heb vaak horen zeggen dat Bomma meteen gezegd had dat ze beiden geel geel uitzagen en doordat ma de dood van pa niet verwerken kon; had dat een invloed op haar gezondheid.. Kort voor de bevalling kreeg ze een brief uit Duitsland.  

Een brief in de bus, Pa leeft!  en ma was dus nooit weduwe.

Ik zou u dit verhaal niet kunnen vertellen als mijn vader werkelijk gesneuveld was. Hoe was men tot de vaststelling gekomen dat hem om Pa zou gaan? Hoe was men tot die bevinding gekomen?

Op de een of andere manier werden de papieren van pa op een gedode soldaat gevonden en werd er aangenomen dat die soldaat mijne pa was. Hierdoor werd de naam van pa samen met de naam van (Cauberg) van Lanaken, die wel gesneuveld was in één brief vermeld, als zijnde gesneuveld en doorgestuurd naar de gemeente Lanaken die de mensen op de hoogte stelde. En een vraag die zich opdringt is wie die gesneuvelde soldaat was en hoe kwam hij aan de papieren van pa. Het antwoord zal wel nooit boven water komen denk ik.

Dan opeens een brief van Pa uit Duitsland.

Op een ‘goede dag’ lag er plots een brief in de bus van pa waarin hij schreef dat hij krijgsgevangene was en gevangen zat in een krijgsgevangenenkamp in Soltau. Dit gevangenenkamp was het grootste tijdens de eerste wereldoorlog en telde maar liefst 70 barakken waar voornamelijk Franse, Russische en Belgische soldaten waren ondergebracht.

In de zomer van 1920 werd dit kamp gesloten en werden barakken en de gronden verkocht en staat er enkel nog een gedenksteen op het gevangenenkerkhof.

In dat kamp zat Pa en vandaar schreef hij zijn eerste brief na enkele maanden gevangenschap in het ongewisse van zijn overlijdensbericht.  Ondanks dat hij gevangen zat was dit onbevattelijk maar wel goed nieuws.

Met de brief van Pa is Bomma toen naar de burgemeester van Lanaken gestapt en heeft daar ‘flink van haar tes gaan geven’. De burgemeester kon het niet meteen geloven en zei aan Bomma dat ze aan pa moest schrijven dat hij de burgemeester zelf een brief zou schrijven. Maar Pa leefde en in 1927 mocht ik na  de tweeling die overleed en  drie broers het levenslicht aanschouwen.  

Geloof in oorlogstijd en St Anthonius.

O ja! dit nog, Pa vertelde ons zo vaak als wij het horen wilden dat hij steeds gebeden heeft tot St Anthonius tijdens zijn gevangenschap. Voor dat hij gemobiliseerd werd was hij er steeds bij tijdens de St Anthoniusprocessie in Smeermaas. En het is daarom verwonderlijk dat op 17 januari 1919, op de dag van het patroonsfeest van St Anthonius, pa terug thuis arriveerde na viereneenhalf jaar gevangenschap. Op die dag lag ma in bed met de griep maar dan kon de blijdschap niet drukken.

Ma overleed in 1960  in haar 70e  en pa overleed ‘voor de tweede maal’ in 1963.in de leeftijd van 72 jaar.

een heel interessante site over de slag van Luik en de strijdende mannen rond Boncelles waar Jaak Croux krijgsgevangene werd, vindt u hier http://www.geocities.com/~brialmont/battle1.html

Het fort Boncelles waar Jaak Croux in de loopgraven lag en waar hij krijgsgevangene werd gemaakt


Keizer Wilhelm hij zou na de oorlog naar Nederland vluchten waar hij kasteel Doorn ging bewonen. En er ontstonden republieken.


Belgische Krijgsgevangenen in Soltau 'Walsrode' 1915

De klas 9 waartoe Jaak Croux behoorde 1909

Ondanks de prikkeldraadversperring konden de Duitsers de stellingen der Belgen nemen. Er vielen heel wat slachtoffers onder de Duitsers die in de prikkeldraad bleven hangen. De volgende aanvallers kropen over hun gedode maten verder richting verdedigers.

Pa en ma voor hun huis op hun oude dag

Pa met een gehuurd kostuum voor een foto in Soltau die hij naar huis stuurde in januari 1915 vlak voordat de tweeling geboren werd. Ma ging werken bij een hooggeplaatst persoon in Hasselt. In dat huis was een deel in beslag genomen door de Duitsers. Ma kon het niet zo goed vinden met hen.

Waltherus Veugen (1856-1930) en Catharina Lemmens (1859-1931) zij haalden voor die tijd een hoge ouderdom. Catharina geboren in Boorsem was de 'wijsvrouw'. Zij had daarvoor een cursus gevolgd in Hasselt. Heel wat Smeermasenaren, Lanakenaren en kinderen uit alle buurgemeentes hielp zij op de wereld zetten. Voor 9 dagen bijstand en verzorging ontving zij een bedrag van 9 frank. (en soms niets).

De koning die bij zijn manschappen bleef aan de IJzer Hij werd de held van deze oorlog.

De wielertoeristen passeren in massa de maasboord bij Smeermaas. Heel wat auto’s staan geparkeerd langs de Maas, de meeste met fietsenrekken  aan de achterzijde.

Er staan een aantal rustbanken langs dit deel opgesteld die regelmatig gebruikt worden om  uit te rusten of om te genieten van het mooie uitzicht. Op de rustbank bij de St. Antoniuskapel, aan de begraafplaats, zitten twee senioren te genieten van het uitzicht, het zijn 75plussers.

Als we tot een gesprek komen blijkt het om Marie Meuleberg uit Sittard en haar echtgenoot Wagemans te gaan, ze noemen hem wel eens Sjef.  Aldus Maria en Jozef bij de kapel van Smeermaas. Het paar is al vijftig jaar gehuwd. Ons gesprek gaat plots over de gezondheid van beiden. Sjef zegt dat zijn vrouw niet voor niets het mutsje draagt. Marie heeft sinds kort een pruik en de aanleiding daarvoor is een operatie aan haar schedel. Op een gegeven moment werd er huidkanker geconstateerd en dat moest verwijderd worden. Na eerst in Sittard onder het mes te zijn gegaan, kon ze meteen na de operatie mee naar huis. Thuis toen ze in de keuken stond zag Sjef dat het verband verschoven was en de wonde open lag. Hij zei “doe je jas maar aan we gaan terug naar het ziekenhuis”. Het ziekenhuis was nu het Universiteitsziekenuis in Maastricht. Hier werd na onderzoek een Mosh chirurg ingeschakeld die met zijn team weer een operatie uitvoerde. Marie is een tijdje na deze laatste operatie kankervrij verklaard.

Maar toen was het de beurt aan Sjef. Sjef constateerde dat hij bij het fietsen snel buiten adem was en besloot om een onderzoek te laten uitvoeren. Toen werd bij hem longkanker vastgesteld. Een deel van een van zijn longen werd voor veertig procent verwijderd en bestralingen werden toegepast uitzaaiingen werden niet geconstateerd.

Deze operaties op het echtpaar vonden plaats tussen 2010 (Het jaar dat ze stopten met hun schilderszaak) en verleden jaar. Beiden hebben nu te horen gekregen dat ze kankervrij zijn.

Hun hobby is nu fietsen en veel in het "fietsparadijs". En ze willen nog lang genieten van al die bewonderenswaardige en kleine dingen die ze dagelijks tegenkomen.

De namen bij de vorige foto heb ik overgenomen van een foto waarop de dames van de missienaaikrans staan. Op de achterzijde staan de dames en pastoor zo vermeld zoals ze op de voorkant geportretteerd staan. Nu blijkt dat er die dag meerdere foto's gemaakt zijn. Op onderstaande foto staan ze allemaal en is de derde van links (Wahlen Maria die in de vorige plaats helemaal links zat) tussen de groep komen staan en dit terwijl de rangschikking ten opzichte van mijn vorige foto veranderd werd doordat Huijsmans Victoire, (die op de eerdere foto niet erbij was) de plaats van maria Wahlen ingenomen heeft. 

Op de foto  de leden van de Missienaaikrans. (Grootmoeders van de huidige bewoners).

Van Links naar rechts Staand; Gilissen Isabel, Segers Alfonsine, Wahlen Maria, Bastiaens Agnes, Rousseau Elise, Driessen Arnoldine (zus van pater Arnold), Kleinen Hubertine, Heldens Juliana.

Zittend van links naar rechts: Huijsmans Victoire, Pelssers Alice (zus van Pater Jan en zuster Virginie), E.H. Pastoor Rutten, Bauduin Miet (voorz.), Vandervoort Anne en Juffrouw Voets.

Pastoor Rutten’s Pastoraat in Smeermaas was van 1927 tot 1935. Hij was de opvolger van E.H. Claes die Pastoor werd in Munsterbilzen. Hijzelf werd in 1935 opgevolgd door Pastoor Hombroux die twee jaar in Smeermaas bleef en opgevolgd werd door Pastoor Lormans (1937-1950), Pastoor in de oorlogsjaren.

Op Paasmaandag de 17de april 1933 werd de OLV kerk  in Maastricht verheven tot Basilica Minor.

Na de mis te hebben meegecelebreerd en de processie daaropvolgend in Maastricht meegelopen te hebben, stapte Bisschop Kerkhofs in zijn 'automobiel' en reed naar Smeermaas. In zijn gezelschap waren; de vicaris generaal van Roermond Baduin (Heeroom van de familie Baduin in Smeermaas) en de Deken van de Kapittelkerk St. Servaes.

De reden van hun bezoek aan Smeermaas was de onthulling van het Christus Koningbeeld dat opgesteld stond op de Kruising Oude Heirbaan-Brugstraat. Het beeld was een geschenk  van de parochianen van de de St. Jozefparochie aan hun parochieherder Pastoor Henricus Rutten (1927-1935) , voor zijn 25 jarig jubileum. Het beeld dat eerst in de Brugstraat stond, is tijdens de wegwerkzaamheden rond 1968 verplaatst naar de huidige kerk. De famile Baduin zal in het totstand komen van het beeld en de onthulling daarvan met deze prominente kerkelijke hoogwaardigheidsbekleders een grote rol hebben gespeeld.

Het beeld zal op 17 april 2013 precies 80 jaar in Smeermaas staan.

Smeermaas had vanaf de jaren ’20 van de vorige eeuw, drie missionarissen op missie. Twee in de Filippijnen Broer en zus Pelssers Jan en Maria (kloosternaam Virginie) en Pater Arnold Driessen. Om deze drie Smeermaser zendelingen te steunen was er de missienaaikrans. Zij maakten benodigdheden voor de Missionarissen en dingen die verkocht werden om deze drie geldelijk te ondersteunen.

Op de foto  de leden van de Missienaaikrans. (Grootmoeders van de huidige bewoners).
Van Links naar rechts Staand; Gilissen Isabel, Segers Alfonsine, Wahlen Maria, Bastiaens Agnes, Rousseau Elise, Driessen Arnoldine (zus van pater Arnold), Kleinen Hubertine, Heldens Juliana.

Zittend van links naar rechts: Huijsmans Victoire, Pelssers Alice (zus van Pater Jan en zuster Virginie), E.H. Pastoor Rutten, Bauduin Miet (voorz.), Vandervoort Anne en Juffrouw Voets.

Tags:missienaaikrans Smeermaas,Pastoor Russten, crisisjaren 30.

In België werden elke tien jaar volkstellingen gehouden. Deze tellingen begonnen op 15 oktober 1846, waarna de daaropvolgende jaren geteld werd op 31 december. Vanaf dit jaar werden volkstellingen gehouden in 1856, 1866 en 1876 - alle op 31 december. Vanaf 1880 was er sprake van een telling aan het eind van elk decennium. De volkstelling van 1940 verviel door het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog, waardoor de volgende telling in 1947 plaatsvond. Vervolgens liep de volkstelling als volgt: 31 december 1960 en 31 december 1970, gevolgd door 1 maart 1981 etc.

Volkstelling onder Frans bewind.

In het jaar 1796 (Franse tijd) was er ook een volkstelling te Lanaken, dat was onder Frans bewind. In de dorpen Lanaken, smeermaas, Pietersheim, Caberg , Briegden en Besmer woonden toen 1173 mensen waarvan er 200 in de echt verbonden waren.

(Bij de telling van 2010 was het inwonertal 13.004 inwoners voor Lanaken waarvan 4049 niet Belgen, zonder de inwoners van Caberg dat in 1839 definitief naar Oud Vroenhoven over ging. Ddit is zonder de andere fusiegemeenten Neerharen, Rekem, Gellik en Veldwezelt geg. Gem. Website)

De oudste inwoner woonde in Smeermaas het betrof een vrouw die de ouderdom van 100 jaar had bereikt (Wed van Lambert Leenders). Caberg dat toen nog deel uitmaakte van Lanaken en na 1839 definitief overging naar Oud Vroenhoven (Maastricht in 1920) telde toen 49 inwoners. In Lanaken woonde de hoofdmoot aan inwoners 436 en in Briegden  het minste met 18 inwoners. Van de mannen waren er toen 30 weduwnaar en van de vrouwen waren er 58 weduwe.

Heel wat van de beroepsbevolking vond zijn nering in de Landbouw. 93 Boeren waren verdeeld over het grondgebied van Lanaken , daarvan 41 in Lanaken. 63 Inwoners waren  keuterboer(waarvan 21 in Lanaken en 21 in Smeermaas), 69 mensen stonden genoteerd als dagloner.

In Smeermaas woonde één brouwer  (Reinier Willem Hustinx  geboren 21 februari 1774, overleden Maastricht 18 juli 1852, brouwer, trouwde Maastricht 11 december 1796 met Maria Cornelia Rutten, geboren 1772, overleden Maastricht 15 december 1820, dochter van Nicolas Rutten en Catherine Klocker. Ze was eerder weduwe van Francois Coenegracht) Verder woonden  er  2 branders en de chirurgijn (Heelmeester Fransus Weydman ) in Smeermaas.

De 3 kleermakers woonden: in Lanaken 1 en in Pietersheim 2.  Van het totale aantal inwoners was er maar een genoteerd als metser, (Hubert Jongen),  die in Pietersheim gehuisvest was. Voor het schoeisel van de bevolking zorgden 6 schoenmakers die dagelijks achter hun leest zaten. Hetzelfde aantal was timmerman 3 in Lanaken, 2 in Pietersheim en 1 in Smeermaas. De enige rademaker woonde in Briegden.  Zowel in Lanaken als Pietersheim woonde een molenaar.

In Smeermaas woonden drie bakkers en in Lanaken een (heel wat mensen hadden toen een ‘backus’ achter hun huis staan en bakten zelf hun brood). Er waren toentertijd 5 winkeliers en 1 koopman (Andreas Silverijser die woonde in een  huis, langs de Maas, ‘de Blauwe geit genaamd), allen in Smeermaas gevestigd.  

3 Slagers die aan huis kwamen slachten 2 in Smeermaas ( de joden Hertz en Mozes die naast het slachten ook handelden in huiden en stoffen, Mozes woonde in een huis langs de Maas) en 1 in Pietersheim.

Eén vroedvrouw stond de vrouwen van Lanaken bij tijdens de bevallingen,  
Bron: gedeeltelijk Gossu Tijdingen.

Het is bekend dat de Wespenspin, vanuit het  Middellandse Zeegebied, steeds verder noordwaarts migreert. Haar voedsel vindt ze in laagvliegende en springende prooien.  Daarvoor spint ze een wielspinweb. Zo’n web is te herkennen aan een verdikt zigzagpatroon in het midden. De spin hangt hierin altijd ondersteboven, wachtend op een prooi. Prooidieren zijn veelal sprinkhanen. Maar eveneens vliegende prooien. Tijdens de paring loopt het mannetje van deze spinnen het gevaar als maaltijd te eindigen. De mannetjes zijn veel kleiner dan de vrouwtjes en kunnen maar tweemaal paren omdat hun geslachtsdeel in het vrouwtje blijft zitten na de paring. Hij bezit er twee en zal na een tweede paring sterven. Het vrouwtje legt haar eitjes in een cocon die ze beschermt tot ze sterft.

Bij het maken van de foto’s bemerkten wij een vrouwtje dat een prooi aan het inwikkelen was. Maar bij nader inzien zagen wij het zigzagkenmerkend patroon niet. Bleek dat deze spin, het web van een andere spin was ingeklommen en deze na een zichtbaar gevecht aan het inwikkelen was.

Dus na de bekende prooien blijkt deze spin ook web’s van andere soortgenoten op te zoeken en deze op het menu te hebben.

Op ‘7’ augustus werd Idalie Meyers ten Grave gedragen na een uitvaartdienst gehouden in de St Servaesparochie. 87 jaren oud en de laatste jaren van haar leven teruggetrokken in het Rust en verzorgingstehuis St. Anna.

De mis werd gecelebreerd door twee broers van zuster Francise -de paters Leon en Louis- en in de druk bezochte kerk zaten nog drie zussen van haar, naast heel wat kloosterlingen en bekenden van de overledene.

Idalie, beter bekend bij de Smeermazenaren als de minzame kleine zuster Francise, die in het kleuteronderwijs stond.

Haar roeping volgend als telg van de familie Meyers uit de Herebaan (nu Oude Heirbaan) nr ‘7’.

Nadat haar oudere broer Jef en zus Gertrude reeds ingetreden waren in het kloosterleven en haar zus Thérèse de volgende was die de wens uitte dezelfde weg te gaan, trad Lieke zelf in 1952 op haar beurt in het klooster van de kleine Zusters van St. Jozef te Heerlen, dat gesticht was door Savelberg Z.. In 1953 volgde daar haar professie, waarbij ze de naam Francise aannam. Na haar kloostergeloften, op 4 oktober 1953, volgde zij de Normaalschool van de Kindsheid Jesu in Hasselt en werd kleuteronderwijzeres. In 1957 begon ze haar taak in Vroenhoven, om vervolgens naar Smeermaas overgeplaatst te worden. Van hieruit werd ze verplaatst naar Eisden-Cité in het klooster en kleuteronderwijs. In 1991 ging ze dan bij de opheffing van het klooster naar het Rust en Verzorgingstehuis St Anna waar ze haar laatste jaren sleet. Op 1 augustus wisselde zuster Francise, het tijdelijke met het eeuwige en werd op ‘7’ augustus ten grave gedragen.

Velen zullen zich het kleine zusterke met een groot hart herinneren, dat uit een diep Christelijk bewogen familie stamde waar van de 8 kinderen -3 jongens en 5 meisjes-  6 kinderen de roeping volgden naar een religieus leven ten dienste van de mensen. De twee overblijvende gingen in het katholiek onderwijs.

Als je vanuit Maasricht langs de Maas, via de Bosscherweg de grens passeert, kom je terecht in Smeermaas en meteen zit je aan het begin van het Limburgse fietsparadijs. Van hieruit kan je via verschillende knooppunten en meerdere rustpunten onder genot van gekoelde dranken, genieten van een uitzonderlijk fietsroutenetwerk. Duitsers, Nederlanders en ook wij genieten van het uitzicht en kan je al fietsend van pittoreske dorpjes langs de boorden van Maas en Kanaal genieten. De onbevaarbare grensmaas heeft hier door werken aan de oevers, een metamorfose ondergaan. Aan de overzijde glooiende aan Belgische meer steile Maasboorden zijn hier gecreëerd om de Maas terug te geven wat haar ontnomen werd, toen de Maas stroomopwaarts gekanaliseerd werd en er enkele stuwen in gelegd werden.

Momenteel (Augustus) staat de Maas, tegenover voorgaande jaren, nog redelijk hoog. De zwanen en de ganzen kunnen nu niet met hun lange nekken in het diepe water hun voedsel vinden Hierdoor zijn een groot aantal watervogels elders aan het fourageren,. Zo gauw de Maas gaat zakken zullen ze wel tevoorschijn komen. 

Memorial day in Margraten bijwonen, maakt een grote indruk op een mens. De elkaar opvolgende ceremoniële eerbetuigingen, van deze bijzondere dag, ter herdenking aan al die gesneuvelde jonge mannen, voor onze vrijheid, maken je van binnen stil.

Heel wat personen, uit alle lagen van de bevolking, wonen hier samen het eerbetoon bij.

Alle graven kwamen hier, in reeds bevrijd gebied, tot stand tijdens de bevrijding van Zuid-Oost Nederland en de opmars naar Duitsland. Jonge mannen die oprukten naar Duits gebied en daarbij het leven lieten mochten niet in vijandelijke bodem begraven worden. Karrenvrachten vol werden soms aangebracht vanuit Duitsland en hier in Margraten, na identificatie begraven op de heuvel. Officieren, onderofficieren en dienstplichtigen liggen hier broederlijk naast elkaar.

In Margraten werden in beginsel begraven: 17.742 Amerikanen, andere geallieerden 1.026 (waarvan 700 Russen) en gescheiden van de geallieerden ook 3.075 Duitse militairen begraven. De Duitsers werden herbegraven in IJselstein. De Russen werden herbegraven in Amersfoort.

Later na de oorlog, werden nog Amerikanen toegevoegd in Margraten van in noord Nederland gesneuvelden. Het aantal Amerikanen kwam daardoor op meer dan 18.000. rond de 10.000 werden gerepatrieerd, waardoor er tot verleden jaar nog  8.301 militairen hun laatste rustplaats hebben in Margraten.

Bij de herdenking was Luitenant Generaal Mark P. Hertling van het Amerikaans Hoofdkwartier in Heidelberg, Commandant van, U.S. Army Europe en de 7^e Army.

Na de plechtigheid, toen alle hoogwaardigheidsbekleders en genodigden reeds vertrokken waren naar Rijckholt om daar te dineren, liep de Generaal nog rond op het ereveld samen met zijn echtgenote Suzy. Heel wat aanwezigen, burgers en Militairen kwamen de man de hand schudden en vertelden een of ander verhaal over WOII en de emoties die het bij hen had achtergelaten. Heel wat van deze mensen dankte de Generaal voor wat Amerika voor ons gedaan heeft.

En ook ik mocht de hand schudden van Luitenant Generaal Hertling. 

Toen België bijna geheel bevrijd was, volgde de aanval op de bruggen in Noord Brabant, onder de codenamen Market en Garden, om door te kunnen stoten, naar West Nederland en vervolgens naar het Roergebied. Dit grootscheepse lucht- en landoffensief ging echter helemaal fout voor de geallieerden, waarbij heel wat militairen sneuvelden ‘op het veld van eer’, zoals genoegzaam bekend is. Noord Nederland beleefde, nog steeds onder Duitse bezetting, de Oorlogswinter 44/45, in welke periode, heel wat mensen overleden van ontbering en kou..

Verleden jaar kon, achter de naam van een vermiste Amerikaan, die deel had genomen aan Market en Garden, een rozetje geplaatst worden, op de ‘Wall of Missing’, in Margraten.  Deze rozetjes worden geplaatst als een vermiste alsnog gevonden wordt.

In Groesbeek (Nl Brabant) in een akker, na ploegwerken, troffen drie vrienden met een metaaldetector enkele menselijke beenderen aan en lieten dit weten aan de politie. Een onderzoek ter plaatse volgde en een identificatieteam, Bergings- en Identificatiedienst van de Koninklijke Landmacht van Kamp Soesterberg en de US Joint POW/MIA Accounting Command (JPAC), deden het verdere onderzoek.

Uit hun onderzoek bleek, dat het ging om een militair slachtoffer. Aan de hand van het, bij het lichaam, gevonden identificatieplaatje en gegevens uit zijn persoonlijke bezittingen kwam vast te staan, dat het gaat, om de sedert 1944 vermiste, destijds 23 jarige, Parachutist-Infanterist,  Gerard W. ‘Mike’ Kight, van de, HQ compagnie, onderdeel 504the Para-infanterie 3^e Bataljon,  82^e Airborn. Deze Divisie stond onder commando van brigade-generaal James Gavin. De droppingzones bevonden zich bij Groesbeek, Overasselt en Grave met als opdracht de brug over de Rijn te Nijmegen en de Maasbrug te Grave in te nemen, tijdens het aanvalsplan Market en Garden in september 1944.

Heel wat Amerikanen lieten hier rond deze plek het leven of raakten gewond, want Duitsland sloeg genadeloos terug en de bevoorrading liet op zich wachten wegens slechte weersomstandigheden. De oorlog viel stil na deze slag en duurde daarmee een half jaar langer dan verwacht.

De gecremeerde resten van Kight, werden in een goudkleurige urne vergezeld van Tulpen richting Amerika gevlogen, waar ze bijgezet werden in het graf van zijn ouders in White Salmon op 19 mei j.l.

Voor zijn vertrek naar Europa was er een foto gemaakt van hem en zijn tweejarige nichtje, Frances Hembree. Deze nicht is nu 70 jaar oud en mocht, tijdens de ceremoniële bijzetting, in het bijzijn van een 70tal familieleden en kennissen, de nationale vlag van Amerika in ontvangst nemen.. De kapelaan die de homilie deed bij de uitvaart liet aan de aanwezigen weten dat Kight gevonden werd met naast hem 150 patroonhulzen en er geen enkele was die niet afgevuurd was. Een soldaat zou verklaard hebben destijds dat Kight, weliswaar gewond, bleef doorvuren richting vijand.

In Brussel woont Sharon Dolan Kight, een nicht van de gevonden soldaat Kight, die niet naar Amerika kon om de dienst van haar oom bij te wonen. Zij was wel met haar man Dolan aanwezig in Margraten waar haar oom met name genoemd werd tijdens de indrukwekkende ceremonie waar ze een gesprek had met de drie vinders van haar oom.

In het ontmoetingscentrum van Neerharen zaten de frisbakken jubilarissen Pierre en Marie-Jeanne Slangen Janssen te glunderen. De zaal zat vol met familie en kennissen.

Kan ook niet anders want beiden zijn lid en bestuurslid van OKRA. Marie Jeanne vult haar tijd met kaarten en Colliers maken en borduren. Pierre doet nog ‘een beetje’ in de tuin. Ooit liep hij met de scepter van de Nachuilen van Pietersheim en mocht hij zelfs de kroon dragen van het Geuzencomite van Neerharen. Duiven waren ooit een passie van Pierre.

22 jaar na het begin van de oorlog huwden Pierre en Marie Jeanne op de 10^e mei.

Volgens Pierre zou hij aan Marie Jeanne op de volgende manier een huwelijksaanzoek gedaan hebben “ …wöls diech mèt miech trouwe, dan zien veer van de straot aaf”? Toen was het nogal gemakkelijk om aan een gade te komen. 

De oorlog 40-45 heeft een bijzondere indruk nagelaten in beide families. 

Enkele jaren geleden mocht ik een bijdrage leveren tot de hereniging met twee dochters van zijn neef Jean Slangen die mijn hulp hadden gevraagd bij de zoektocht naar familie in Lanaken.

Toen hun vader vertrok met zijn familie naar Wallonië werd op een gegeven moment alle contact verbroken.

Een vlucht naar Terwaan, van de ouders van hun vader Jean Slangen met hun kinderen en een broer, aan het begin van de oorlog, zou uitdraaien op een vlucht die ze, bij een aanval door Stuka’s,. met de dood moesten bekopen.

Bij hun zoektocht naar het graf van hun grootouders, hun kinderen en oom, bleek daar niets meer van over te zijn. Contacten met de burgemeester van Terwaan en opzoekingen in Lanaken leidden ertoe dat er een herdenkingsperk werd aangelegd in Terwaan, dat met de nodige ceremonie werd onthuld in het bijzijn van de twee zussen met hun echtgenoten. Vanaf de eerste dag dat de zussen weer in contact kwamen met Pierre en Marie Jeanne sloten ze elkaar in de armen en onderhouden ze een warme familieband.

Marie Jeanne is de enige dochter van Desire Janssen en Dorothea Maesen. Deze waren in 1939 gehuwd. De mobilisatie scheidde het jonge paar voor eeuwig want Desire zou in Frankrijk om het leven komen door verdrinking. Hij heeft zijn dochter nooit gezien. 

In de rechterkolom bij Lanakenaren op de vlucht in WOII kunt u de zoektocht van de beide zussen volgen.

Beste Arnold,

Ik heb met veel belangstelling kennis genomen van uw artikel over de viering van vorige zaterdag.
Heel mooi !
Uw bescheidenheid siert u maar uw aandeel in onze reünie was van primordiaal belang, zonder u hadden we deze fijne mensen niet gekend en waren we zaterdag niet op het feest geweest !

Met vriendelijke groeten !

Jeannette Slangen