ANATOMIE VAN EEN MOMENT - JAVIER CERCAS

Cercas heeft met “Anatomie van een moment” een boek geschreven over 23T, de afkorting waaronder de poging tot staatsgreep van 23 februari 1981 van Tejero, luitenant-kolonel van de Guardia Civil en franquist, gekend is. Die dag om 18.23 stormde Tejero aan het hoofd van troepen van de Guardia Civil de Cortes of het Spaanse parlement binnen.

De dag erna werden de beelden overal in de wereld uitgezonden. De beelden die slechts het begin van 23F weergegeven, moeten genuanceerd worden: van de vierendertig minuten en vierentwintig seconden durende opname worden steeds weer dezelfde 10 tot 15 seconden uitgezonden. Hoewel de beelden pas een later op antenne kwamen, denken de meesten die ze gezien hebben, nog steeds dat ze de poging  tot straatsgreep live hebben ‘meegemaakt’. Meer zelfs, ze denken zelfs nog te weten waar ze toen waren. Het geheugen van de doorsneemens is overduidelijk feilbaar.

Cercas spitst zijn aandacht toe op de 3 enige personen die tijdens het in het wilde weg schieten van de opstandelingen niet in paniek en vol angst achter de zetels op de grond weggedoken zijn. Adolfo Suárez was eerste-minister en is onder meer leider van de Movimiento, de enige door Franco toegelaten partij, opvolger van de franquistische Falange en vertaald als Beweging, geweest. Manuel Gutiérrez Mellado was vice-eerste-minister, generaal en monarchistisch franquist. Santiago Carrillo was lid van de Cortes en leider van de Spaanse Communistische Partij. Alle 3 stonden ze aan het einde van hun politieke carrière: Suárez omdat hij voor de democratie gekozen had en door de andere 2 gesteund werd, Gutiérrez Mellado omdat hij door die steun niet meer kon rekenen op de sympathie van het leger en Carrillo omdat hij door voor het eurocommunisme te kiezen de steun van de jonge garde van de communisten verloren had.

De staatsgreep mislukte omdat er tijdens de eerste minuten onvoorziene dingen gebeurden:

Het eerste is dat de gijzeling van het Congres niet zo discreet verliep als de bedoeling was en in een schietpartij ontaardde, waardoor de coup, die ‘zacht’ had moeten zijn, het vuile aanzien van een ‘harde’ coup kreeg en de koning er nog moeilijk achter kon staan (…). Het tweede is dat de couplegers de naam van Armada hadden laten vallen nog voordat de generaal de kans had gekregen aan de koning uit te leggen om wat voor coup het ging (…).

Naast de 3 parlementsleden komen de 3 belangrijkste putchisten aan bod: Tejero, Millans del Bosch, generaal én franquistisch ikoon van de verdediger van het Alcázar van Toledo tijdens het begin van de Guerra Civil, en Armada, generaal en vroegere secretaris van Juan Carlos.

Elk van de 5 hoofdstukken begint met een samenvatting in cursief van de door de Spaanse tv opgenomen beelden van de vergadering van de Cortes op 23F. De bedoeling van de samenkomst was om een opvolger voor eerste-minister Adolfo Suárez die enige tijd tevoren zijn ontslag had aangeboden, te verkiezen. Suárez had het bij zowat elke politieke partij met inbegrip van de zijne, verkorven. De enige kandidaat om hem op te volgen was franquist Leopoldo Calvo-Sotelo, neef van José Calvo Sotelo wiens moord door Franco aangegrepen werd om de Guerra Civil te beginnen. Elk hoofdstuk eindigt met wat zich op 23F buiten het oog van de camera’s heeft afgespeeld. Ertussen probeert Cercas de aanleiding(en) en oorzaken van de staatsgreep te ontleden. Hij heeft zich daarvoor laten leiden door gesprekken die hijzelf met hoofdpersonen van de gebeurtenissen gevoerd heeft, boeken van betrokkenen en historici en tal van krantenartikelen.  

Het boek is vlot geschreven. Soms kan het gebruik van erg lange, samengestelde zinnen die erg dicht bij het Castiliaans aanleunen, het de lezer moeilijk maken. Soms kan de lezer die niet of onvoldoende met de periode van de Transición, de overgang tussen franquisme en democratie, bekend is, het al eens moeilijk hebben om de verhaallijn te blijven volgen. Toch kan men er niet omheen dat “Anatomie van een moment” als een roman leest en vraagt, eist om uitgelezen te worden.

Cercas slaagt er niet in om alle geheimen te doorgronden. Verwonderlijk is dit niet. Tal van archiefstukken zijn nog niet openbaar gemaakt. Tal van hoofd- en nevenrolspelers hadden/hebben er belang bij om hun versie (nog) niet te verwoorden. Juan Carlos, het hoofdpersonage, leeft overigens nog. Wie is hij? Hij is de kleinzoon van Alfonso XIII, de laatste Spaanse koning vóór het franquisme, die door Franco die hij geregeld als leider van het land vervangen heeft, opgevoed is. 2 dagen na Franco’s dood op 20 november 1974, heeft hij die steeds verklaard heeft dat hij koning van alle Spanjaarden wou zijn, Franco opgevolgd door te zweren op de bijbel én de franquistische en dus ondemocatische wetten van de Movimiento. Was hij voor de staatsgreep? Een antwoord is niet gemakkelijk. Feit is dat hij Suárez weg wou als eerste-minister. Wie of wat wou hij in de plaats? Een militaire dictatuur? Een andere pseudo-democratische regering onder leiding van een nogmaals een franquist? Een echte democatische regering? Deze vragen worden niet beantwoord. Is het daarvoor wachten op de dood van Juan Carlos?

Niet weinigen die zich de beelden van op tv herinneren, waren getroffen door het stuntelige en improvisatorische van de poging tot staatsgreep. Toch was

de staatsgreep van Tejero volgens Cercas geen klucht, of niet helemaal, of alleen maar omdat het feit dat hij mislukte verhinderde dat hij een tragedie werd, of we beelden ons alleen maar in dat hij dat was omdat tragedie plus tijd gelijk is aan klucht.

Vreemd is dat slechts de poiging tot staatsgreep van 23F internationale aandacht gekregen heeft. Tijdens de Transición heeft het leger immers meer dan eens geprobeerd om het franquisme opnieuw aan de macht te brengen.     

-o-o-o-o-o-

Cercas, Javier. Anatomie van een moment. De Geus, Breda. 2011. ISBN 978 90 445 1599 2.

o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 22 februari 2011.
Uitgiftegegevens: http://historiek.net/overig/de-catalaanse-caganer-of-de-ongegeneerde-kakker-4392.
Extra-gegevens: bekijk de beelden op http://www.youtube.com/watch?v=YSemfaM3Odg&feature=player_embedded.

MALAKON
(Sant Marti d'Empúries)



Het goud van het romeinse deel is veelkleuriger
dan een impressionistisch en zuiders schilderij.
De oude afgetakelde havenmuur versnippert
huppelende kaboutertjes zonder rode mutsen

maar met lange en witte baarden. Scheepjes
hebben ook hier geen wonderbare visvangst.
Dat is immers niet nodig: de ondiepe zee
zal nog wel groene griekse beelden vrijgeven.

Hier zeggen dat men iemand liefheeft
zou slechts zonde en zelfmoord zijn.

-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-De malakon is de Romeinse havenmuur van de derde en Romeinse stad van Emporion. De muur is meer dan 5 meter breed en 6,60 meter hoog. Er blijft meer dan 80 meter van over. Hij werd gebouwd tijdnes de eerste helft van de eerste eeuw vóór het begin van de westerse jaartelling;
-Emporion is gelegen waar zich nu Sant Martí d'Empúries dicht bij l'Escala in Alt Empordá in het noordoosten van Catalunya bevindt. Ooit bestond Empúries of Ampurias uit 3 steden: de Griekse Palaiapolis of oude stad die in 600 vóór het begin van de westerse jaartelling gesticht werd, de Griekse Neapolis of nieuwe stad van 550 vóór het begin van de westerse jaartelling tot 100 en de Romeinse stad van 200 vóór het begin van de westerse jaartelling tot 300. De palaiapolis is sinds de stichting onderbroken bewoond geweest en is dan ook de langste-bestaande stad van Catalunya;
-In het "Museu d'Arqueologia de Catalunya", afdeling "Seu d'Empuríes, kan men de site dank zij de vele resultaten van opgravingen in de 3 steden en de ermee samenhangende begraafplaatsen, beter leren kennen;
-Meer informatie: http://www.mac.cat/Seus/Empuries.

Extra-gegevens over het gedicht: "Hier zeggen dat men iemand liefheeft / zou slechts zonde en zelfmoord zijn.": liefde voor Catalunya is onvoorwaardelijk.

PUIG DE SANT ANDREU
(Ullestret)



Temidden een verlaten site staan
en elegante cypressen voelen wuiven.
In de ondergrond klotst onhoorbaar
bijna het ooit gevreesde water.
Op de wallen rusten slapende agaven.

Schijnbaar slechts deze rust van huizen,
dakloos en zwartgeblakerd. Silo's
zijn leeg, citernen stoffig. De tempel
op de akropolis werd grondig vernield.

Toch wekken schedels van ritueel vermoorden
geen afgrijzen op. Een groene adder zigzagt
onverstoorbaar op zoek naar een prooi.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-de "Puig de Sant Andreu" is een archeologische site van Keltische oorsprong te Ullastret in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya. Het site is van de zesde eeuw vóór het begin van de westerse jaartelling tot het eerste vierde van de tweede eeuw vóór het begin van de westerse jaartelling bewoond geweest door de Indigetes, de lokale stam;
-In het "Museu d'Arqueologia de Catalunya", afdeling "la seu d'Ullastret", bevindt zich een groot deel van de resultaten van de opgravingen;
-Meer informatie: http://www.mac.cat/Seus/Ullastret.

DAAR, HOTEL ANCORA
 


we hebben elkaar onbegrensd en ongekend kennen
in dit lome land waar regen weldaad is, en wulpsheid.

er is geen vermuft vocht dat deuren kriepend klemmen doet
als van het oude gebarsten en geschilferde huis.
toen leefde ik lusteloos en kunstmatig:
ik had nog niet ongeremd ervaren dat de dag
lang duurt en tegelijk kort kan zijn.
niemand kon het me leren. niemand wist ervan.

we hebben elkaar leren kennen in dit land
waar zon en lucht de nieuwsgierige gevels
in spaans ritme en adem gekleurd hebben.

daar gebeurt ademhalen gulzig en bewust.
dag is warme choco melk en boterhammen
met krenten en rijkelijk uitgesmeerde boter.
nacht is een zandkasteel en maanlicht
dat door de blinden als liefdesbrief binnenglipt.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens: Hotel Ancora ligt in La Fosca aan de gelijknamige baai, een gehucht van Palamós in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya.

KAREL V EN ZIJN RECHTEN OP DE 'SPAANSE' TROON



Uitgaande van zijn vele bezittingen moet keizer Karel V die op 24 februari 1500 te Gent geboren werd en  op 21 september 1558 te Yuste in het huidige Extremadura in Spanje stierf, beschouwd worden als dé heerser uit de zestiende eeuw. Hij had het voor het zeggen in grote delen van Europa (de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden, Oostenrijk, Hongarije, het Heilig Roomse Rijk, het zuiden van het Italiaanse schiereiland en Sardinië en Sicilië), het grootste deel van Midden- en Zuid-Amerika en deeltjes van wat nu de Magreb genoemd wordt.

Dat bezit is er niet zomaar gekomen. Karel heeft het te danken aan zijn ouders of beter nog aan de ouders van zijn ouders. Zijn ouders waren Filips de Schone en Johanna van Aragón, ook wel de Waanzinnige genoemd, of Juana la Loca.
Zijn vader was de enige zoon van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk. Het verwerven van de eigendommen van zijn ouders is op een vlotte wijze gebeurd.

Toen Maria in 1482 na een val van haar paard stierf, erfde Filips de bezittingen van zijn moeder. De Nederlanden werden zijn effectief bezit. Bourgondië, het erfland van zijn geslacht langs moederzijde, echter erfde hij slechts op papier. Na de dood van Maria’s vader Karel de Stoute, was het immers door de Franse koning Louis XI bij Frankrijk aangehecht. Toen Karel V’s vader Filips' vader in 1506 in Spanje stierf, erfde Karel zijn bezittingen.

Toen Maximiliaan in 1519 stierf, erfde Karel de Habsburgse erflanden Oostenrijk, Hongarije en Milaan. Maximiliaans keizerskroon kreeg hij pas nadat de rijksvorsten hem tot keizer gekozen hadden. De kroon zou tot het einde van de Habsburgs-Oostenrijkse monarchie in 1918 in het bezit van zijn nakomelingen blijven.

Zijn moeder was een dochter van Fernando van Aragón en Isabel van Castilië, de Katholieke Koningen. Ze hadden 5 kinderen: Isabel uit 1470, Juan uit 1478, Juana die la Loca zou genoemd worden, uit 1479, Maria uit 1482 en Catarina of Catalina uit 1485. Het verkrijgen van zijn erflanden langs moederskant zou Karel V aan geluk, veel geluk te danken hebben.

Maria en Catarina hebben in het verhaal van Karels erfenis geen rol gespeeld. Maria zou trouwen met de Portugese koning Manuel en de moeder worden van Karels nicht én vrouw Isabel van Portugal. Catarina zou het grootste deel van haar leven slijten in Engeland, eerst als vrouw van troonopvolger Arthur en na diens dood als vrouw van Henry VIII, Arthurs broer en koning van Engeland.

Juan was als enige zoon voortbestemd om zijn ouders in hun respectievelijke koninkrijken op te volgen. Fernando heerste over een statenbond, bestaande uit Catalunya, Aragón en Valéncia, en over de Balearen, over het zuiden van het Italiaanse schiereiland, Sardinië en Sicilië en enkele kleine gebieden in Noord-Afrika. Isabel was koningin van Castilië, Granada en delen van het pas ontdekte Centraal-Amerika. Dat overzeese rijk zou zich tijdens haar leven en erna in zuidelijke richting uitbreiden. Juan zou de eerste heerser over een verenigd Spanje worden.

Juan was getrouwd met Margaretha van Oostenrijk, zuster van Filips de Schone. Die was op zijn beurt getrouwd met Juana, één van Juans zusters. Dit dubbelhuwelijk dat in 1495 opgezet was, paste perfect in de huwelijkspolitiek van Maximiliaan en de Katholieke Koningen, die later onder Karel V verder ‘geperfectioneerd’ zou worden. Juana werd door een Spaanse vloot naar de Nederlanden gebracht. Met die vloot zeilde Margaretha naar Spanje. Filips en Juana trouwden in 1496 te Lier terwijl Juan en Margaretha dat een jaar later te Burgos deden.

Lang zou het huwelijk van Juan en Margaretha niet duren. In april 1497, nauwelijks 6 maanden na zijn huwelijk, stierf de negentienjarige Juan te Sevilla. De Katholieke Koningen waren hun gedoodverfde troonopvolger kwijt. Enkele maanden later beviel de amper achttienjarige Margaretha van een dochter. Het kind werd dood geboren.

Men gaat ervan uit dat de oorzaak van het overlijden van Juan die aan tuberculose leed,  te wijten was aan te vurige eerste huwelijksweken. Dat dit geen fabeltje of hofroddel was, blijkt uit het feit dat Karel V zijn zoon Filips net vóór zijn eerste huwelijk waarschuwde voor een te wild huwelijksleven en daarbij verwees naar Filips’ grootoom Juan.

De Katholieke Koningen legden alle hoop op hun oudste dochter Isabel. Ze was getrouwd met de Portugese koning Manuel. In 1498 werd Miguel de la Paz geboren. In tegenstelling tot zijn nichtje, de dochter van Juan en Margaretha, bleef hij in leven. Zijn moeder echter overleefde de bevalling niet. De vreugde van de Katholieke Koningen kon niet op: niet alleen omdat ze hun troonopvolger hadden, maar omdat die ook zou heerser over Portugal en haar overzeese gebieden. Hun geluk was echter van korte duur. Op 20 juli 1500 stierf Miguel. De Katholieke Koningen waren hun tweede troonopvolger kwijt.

Het loont de moeite om even stil te blijven staan bij de figuur van Manuel. Hij die geboren was in 1469 en zou sterven in 1521, zou met maar liefst 3 familieleden van Karel V trouwen. De eerste was de reeds vermelde Isabel met wie hij in 1495 huwde en die in 1498. stierf. Reeds in 1500 hertrouwde hij met Maria, Isabels zuster, die in 1517 stierf. Ze gaf hem tal van kinderen onder wie Isabel, nicht én vrouw van Karel V, en João II en Henrique I, opvolgers op de Portugese troon. Nauwelijks één jaar na Maria’s dood hertrouwde hij het Eleonora, nicht van zijn overleden vrouwen Isabel en Maria en zuster van Karel V, die hem overleefde. Eleonora zou later nog trouwen met de Franse koning François I, erfvijand van haar broer.

De hoop van de Katholieke Koningen op een troonopvolger ging over op hun dochter Juana. Hun gebeden werden verhoord. Te Gent werd op 24 februari 1500 Karel die hen zou opvolgen, geboren. In 1503 werd Karels broer Ferdinand geboren zodat er in geval van Karels dood een alternatief was.  

Toen de Katholieke Koningin Isabel in 1504 stierf, werd ze in haar koninkrijken opgevolgd door haar dochter Juana. Filips regeerde in haar plaats. Toen Filips op 20 oktober 1506 te Burgos stierf, werd    het bestuur in afwachting van Karels meerderjarigheid waargenomen door haar vader en later kardinaal Cisneros.   

Fernando had het niet begrepen op Karel als opvolger. Daarom trouwde hij in 1505 met Germana of Germaine de Foix, een ver familielid van hem en een nicht van de Franse koning Louis XII. Zijn bedoeling was om bij haar die pas 17 was terwijl hij met zijn 57 oud en versleten was, een zoon die hem zou opvolgen, te verwekken. Er moet oefening nodig geweest zijn, maar op 3 mei 1509 werd Juan geboren. Enkele uren na zijn geboorte stierf hij echter.

Ik wil de lezer een fragment uit “Het Geuzenboek” van Louis Paul Boon uit 1979 niet onthouden:

Ook in Spanje bezweek de zestigjarige Ferdinand aan het te overmatige liefdesspel. Zijn echtgenote, koningin Germaine, leefde erop los alsof het vuur der hel binnen in haar moest geblust worden. De haren ontbonden, zo dronken als een huursoldaat, de schoenen ergens in een hoek geschopt, zwaaide ze met hooggeheven rokken van het een feest naar het ander, en sloeg ze een zo gemene taal uit dat legerhoeren er zich zouden om geschaamd hebben. (…) koningin Germaine kon niet ophouden met pret maken en zette het feest voort met lakeien, met jonge meiden en met leeglopers uit de straten van Burgos. Ze zwierde rond met een bekende huurmoordenaar en duwde die weer van zich af om de hete mond te pletten op deze van een jong hulpje uit de keuken.
Koning Ferdinand zelf vervloekte God en al zijn Spaanse heiligen, omdat hij nog steeds geen mannelijke troonopvolger kon verwekken. ‘Wat ontbreekt me? Kijk, kijk dan toch, wat ontbreekt me hier?’ En gulzig greep hij naar de rotsmakende medicijnen die er de brand moesten inslaan. Het was een reeds veel te zwaar en giftig goedje, en de brand sloeg niet in zijn teeltballen, maar in zijn gal, lever en nieren. Hij kroop nog naar de dronken koningin Germaine toe, reeds op handen en voeten, en haar voor de laatste wanhopige keer willende omvatten en berijden–‘Heilige Geest, die het zo wonderbaarlijk bij Maria deed, laat het een zoon en troonopvolger worden! –stierf hij, binnen in haar.  

Boon heeft uiteraard een beroep gedaan op zijn literaire vrijheid. Toen Fernando stierf, was hij geen 60, maar 64. Hij stierf niet te Burgos, maar te Madrigalejo.

Toen Fernando in 1516 stierf, werd hij in zijn rijk opgevolgd door zijn dochter Juana. Karel kwam uit de Nederlanden over om niet alleen de bezittingen van zijn grootvader, maar ook die van zijn grootmoeder langs 'Spaanse' kant over te nemen.

Heeft Karel V lang over ‘Spanje’ geregeerd? Heeft Karel V lang en alleen over ‘Spanje’ geregeerd? Het antwoord is simpel: nee. Tot en met de dood van zijn moeder Juana te Tordesillas waar ze eerst door haar vader en later door haar zoon opgesloten werd gehouden, op 12 april 1555, regeerde hij samen met haar of bij haar gratie over ‘Spanje’. Gedurende slechts iets meer dan 11 maanden, vanaf 12 april 1555 tot en met 16 januari 1556 toen hij in Brussel afstand deed van zijn ‘Spaanse’ bezittingen, was hij alleenheerser.

Is Karel koning van Spanje geweest? Feit is dat Karel nooit de titel van koning van Spanje gevoerd heeft. Hij was ‘slechts’ heer van een statenbond die bestond uit onder meer de koninkrijken Castilië, Leon, Aragón, Navarra, Granada en Toledo, de graafschappen van Barcelona en de Rousillon en zoveel meer. Spanje is nooit in een opsomming van zijn titels opgenomen geworden. Wel werd al eens geschreven dat hij koning van de Spanjes was. Zelfs 300 jaar later liet Isabel II die van 1833 tot en met 1868 regeerde en betovergrootmoeder van Juan Carlos is, op een munststuk van 8 maravedís, in 1855 te Barcelona geslagen, vermelden dat ze "Reyna de las Españas" was.

 -o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 11 februari 2011.
Uitgiftegegevens: http://historiek.net/overig/karel-v-en-zijn-rechten-op-de-spaanse-troon-4196.
Extra-gegevens: het citaat is ontleend aan: BOON, Louis Paul. Het Geuzenboek. De Arbeiderspers, Amsterdam. 1979.

DAAR, LA FOSCA



vele winters en zomers ligt het gemeerd
in het zalvende zand. onverstoorbaar
wordt het tot eeuwige rust gewiegd.
de enge en hoge hoofdstraat is
onbegrijpelijk korter dan tijd.

tijd heb ik nodig om tomeloos en traag
ketsende stenen in mijn mond te gorgelen.

korter nog dan tijd is de afstand
tussen kerk en thuis waarin het kruisbeeld
en de stille staanklok broederlijk
en broos het leven verderslepen.

vele winters en zomers al ligt het gemeerd
tussen rokende rotsen en woelige golven.

tijd heb ik over om van hier naar nergens
een niemandsland waarin de tergend trage deur
op een kier wordt gezet en mensen
zonder maskers en zakken vol reisgidsen
binnendansen, te hinkstapspringen.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens:
-La Fosca aan de gelijknamige baai  is een gehucht van Palamós in Baix Empordá in het noordoosten Catalunya;
-de vissersstad Palamós ligt in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya. De stad werd in 1279 als koninklijke haven en ter vervanging van de haven van Torroella de Montgrí die dichtslibte, gesticht door Pere el Gran, graaf van Barcelona en koning van Aragón en Valéncia.

Extra-gegevens over het gedicht: "tijd heb ik nodig om tomeloos en traag / ketsende stenen in mijn mond te gorgelen." Ik heb tot mijn 22 jaar gestotterd.

PALAMOS, SPANJE



aan de kade een bedrijvig vrachtschip
tegen de heuvel een zonnende kerk.
tussenin hinkstapspelende kinderen:
ze hinken van schip naar kerk.

kerk. en de nauwe winkelstraat
is een paternoster groentekramen
waar het geborgen leven is.
de gekartelde kust
is volledig bezet met agaven
onbeweeglijk neergehurkte wachters
onverdroten en met oneindig geduld
uitkijkend over de vijandige zee.

barbarossa zou terug kunnen komen.
en dan. dan zullen groentekramen
slechts bloederige brij zijn en kinderen
niet meer van nu naar vroeger hinken.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens:
-De vissersstad Palamós ligt in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya. De stad werd in 1279 als koninklijke haven en ter vervanging van de haven van Torroella de Montgrí die dichtslibte, gesticht door Pere el Gran, graaf van Barcelona en koning van Aragón en Valéncia.
-De stad werd op 7 oktober 1543 aangevallen door de vloot van 20 schepen van Barbarossa of Barbarroja die eigenlijk Hizir Bin Yakup heette en in dienst stond van Süleyman I, sultan van het Ottomaanse rijk. Na een felle beschieting geraakten de Turken de stad die geplunderd werd, binnen. Wie niet kon vluchten, werd gedood. Talrijk waren de onthoofden, verbranden, gevierendeelden en diegenen van wie het hart levend uit het lichaam verwijderd werd. Er waren er zelfs die levend op een aangescherpte paal gezet werden tot de dood volgde. Karel V die over een groot deel van de toenmalige wereld heerste en zich in al zijn arrogantie als dé belangrijkste persoon van die wereld beschouwde, slaagde er zelfs niet in om zijn ondergeschikten voor terreur te behoeden.

Extra-gegevens over het gedicht op zich:
-"Palamos" moet Palamós zijn. Ik heb het gedicht weergegeven zoals afgedrukt in de bundel. Ik probeer mijn fouten niet ongemerkt te verbeteren. Pas later ben ik me van de klemtoontekens in Catalaans en Castiliaans bewust geworden;
-"Spanje" zou ik nu niet meer schrijven. Het zou Catalunya zijn. Ik heb het gedicht weergegeven zoals afgedrukt in de bundel. Ik probeer mijn fouten niet ongemerkt te verbeteren. Pas later ben ik me van het probleem Catalunya-Spanje bewust geworden;
-"aan de kade een bedrijvig vrachtschip": Palamós is een 3-ledige haven: vracht-, vissers- en plezierhaven;
-"de nauwe winkelstraat" werd ooit markt gehouden. Nu is die verplaatst naar een overdekt gebouw aan de rand van de stad;
-"barbarossa zou terug kunnen komen." De stad werd op 7 oktober 1543 aangevallen door de vloot van 20 schepen van Barbarossa of Barbarroja die eigenlijk Hizir Bin Yakup heette en in dienst stond van Süleyman I, sultan van het Ottomaanse rijk. Na een felle beschieting geraakten de Turken de stad die geplunderd werd, binnen. Wie niet kon vluchten, werd gedood. Talrijk waren de onthoofden, verbranden, gevierendeelden en diegenen van wie het hart levend uit het lichaam verwijderd werd. Er waren er zelfs die levend op een aangescherpte paal gezet werden tot de dood volgde. Karel V die over een groot deel van de toenmalige wereld heerste en zich in al zijn arrogantie als dé belangrijkste persoon van die wereld beschouwde, slaagde er zelfs niet in om zijn ondergeschikten voor terreur te behoeden.

DE CATALAANSE CAGANER OF DE 'ONGEGENEERDE KAKKER'



In een uitstalraam tegen de gevel van een winkel in de Carrer de la Llibreteria te Barcelona, niet ver van het Plaça de Sant Jaume, staan vreemde figuurtjes. Staan ze? Zitten ze?

Bij nader toezien zitten ze. Op een vreemde manier: gehurkt, zonder echter met het achterste een stoel of iets anders aan te raken. Ze bestaan in tal van formaten en hebben één ding gemeen: de omlaaggetrokken broek of omhooggehouden rok of kleed en iets waarvan de kleur niets aan de verbeelding overlaat, maar dat gelukkig niet te ruiken is: een drol. Ze worden caganer, te vertalen als kakker, genoemd. Kan men het met enige dichterlijke vrijheid over de ongegeneerde kakker te hebben?!

In Catalunya kan men menjar be of goed eten. Wie zijn tijd neemt om Catalunya beter te leren kennen in plaats van slechts aan de stranden te blijven plakken en zonnenkloppen of te slenteren of het als doorreisland naar het zuiden te gebruiken, weet dat het land synoniem kan zijn voor gastronomie: vissoorten in overvloed, lams- en schapenvlees, vlees van varkens waarvan men alle delen gebruikt, gevogelte waarvan de hanenkammen opvallen, groenten, rijst die via Spanje in Italië terechtgekomen is, paddestoelen die je in de Lage Landen niet kunt vinden, truffels die zonder moeite de concurrentie met de Franse en Italiaanse kunnen doorstaan, …

De Catalaanse gastronomie is ongehoord rijk.

Denk aan pa amb tomàquet: een dikke snee geroosterd pa de pagés of boerenbrood, eerst met een teentje verse look en dan met tomaat ingewreven en tenslotte overgoten met de allerbeste olijfolie die slechts uit Catalunya kan komen. Waar anders kan men arbequines, kleine olijven waarvan de diameter niet groter is dan de nagel van een pink, en donkerblauw, zelfs purper kleuren, vinden. Vergeet niet om naar de sappige en vlezige tomaten voor pa amb tomàquet te vragen. In de typische restaurants vind je de ingrediënten los van elkaar: begin echter niet met alles apart op te eten behalve dan de look waarvan je vindt dat hij te scherp smaakt, of je maakt je voor eeuwig en altijd belachelijk.

Denk aan mar i muntanya-gerechten waarin ingrediënten uit de zee en van het land op een verrassende, originele en vooral lekkere manier gecombineerd worden. Kip met gambes in een saus op basis van amandelen en hazelnoten, met een vijzel in een mortier fijngestampt. Gebruik geen mixer: de draaiende beweging zou de saus door verhitting anders, minder goed dus, doen smaken. Varkenspootjes of konijn met slakken. Slakken worden in een patacó Tarragoni zelfs samen met tonijn bereid. Ze worden zelfs op zich klaargemaakt: proef eens van de cargols a la llauna, vergelijkbaar met Franse escargots de Bourgogne, maar gargantuesk en niet zelden klaargemaakt boven gedroogd hout van overjaarse wijnranken. Je krijgt geen 6 slakken, maar 40 of zelfs meer, overgoten met een heerlijke looksaus: alioli, geen lookmayonaise die slechts dient om het uitgesprokene en zalige van de look te verdoezelen.

Ik heb daarjuist een deel van een zegswijze gebruikt. Laat me toe om volledig te citeren: menjar be i cagar fort i no tingues por de la mort of wie goed eet en flink kakt, moet niet bang zijn voor de dood. Men kan niet ontkennen dat Catalanen iets hebben met scatologie of een soort liefde voor wat op uitwerpselen betrekking heeft.

Op het bijna-realistische schilderij “De boerderij” van Joan Miró uit het begin van de twintiger jaren van vorige eeuw, bezit van één van Ernest Hemingway’s erfgenamen, is een jongetje afgebeeld dat gehurkt zit te kakken terwijl zijn moeder op het erf de was doet. In 1935 volgt het puur-Miroaanse “Man en vrouw voor een hoop excrementen” waarnaar het op het schilderij voor niet-ingewijden wel even zoeken is.

Tijdens zijn verblijven in Frankrijk ging Salvador Dalí geregeld naar Pujol, al dan niet toevallig een Catalaanse naam, le Pétomane ging luisteren die met luid-klinkende winden onder meer de Marseillaise liet horen. Is Dalí wel een scatoloog? Is hij niet eerder iemand die te pas en veel vaker nog te onpas dingen deed om op te vallen? Was het feit dat hij zich met jonge, liefst provocerende en naakte vrouwen omringde, niet eerder bedoeld om zijn voorkeur voor de herenliefde zoals het zo preuts genoemd wordt, te verbergen?

Toch waren Miró, noch Dalí de eerste scatologen uit de Catalaanse kunst. Dat was Raimon Bérenguier IV, graaf van de Provence, die leefde van 1199 tot 1245. Hoewel hij geboren werd en stierf in Ais-de-Provença of Aix-en-Provence, was hij een Catalaan in hart en nieren uit het huis van de graven van Barcelona. Lees volgend fragment uit één van zijn gedichten:  

Arnaut, mijn vriend, hoor: honderd edele vrouwen
gaan overzee en zijn reeds halverwege,
dan ligt hun schip klapperend met zeil en touwen,
kan voort noch terug: de wind blijft achterwege,
tenzij jij nu een harde wind laat knallen
die over heel de zee stort en hen allen
weer veilig op een haven terug doet vallen.
Zou jij dat doen, vraag ik, of ben je tegen?

De figuur die zijn drollen zomaar overal te vinden legt, wordt caganer genoemd. Hij heeft tal van gezichten: verwrongen en met van inspanning uitpuilende ogen, in gedachten verzonken alsof over de dingen des levens nagedacht wordt, provocerend kijkend of gewoon maar lachend. Hij is meestal in aardewerk gemaakt en met de hand beschilderd. Hij kan ook in papier-maché zijn. Hij kan veel personen uitbeelden: de traditionele Catalaan met zwarte broek, wit hemd, rode gordel en de obligate barretina of Catalaanse muts, Catalaanse en andere politici, gewone priesters, monniken, abten en bisschoppen, …

Hij staat symbool voor 2 karakteristieken van de Catalaan: de rauxa of grenzeloze emotie en de seny of benul of inzicht, zelfs wijsheid. Geloof niet, nooit dat de caganer letterlijk laag bij de grond is. Hij symboliseert het overleven van de mens: wat aan de aarde ontnomen werd, wordt eraan teruggegeven en komt de mens ten goede. Leuker en realistischer dan het christelijke stof en as? Kortom, iemand die de aarde de vruchtbaarheid en dus de kracht om opnieuw voort te brengen en de tijd in beweging te houden, geeft. Een soort van perpetuum mobile? Een feestelijk iets op culinair gebied waarvan de drol misschien wel hét symbool is?

Toch hangt de caganer nauw samen met hét christelijke feest. Wie rond kerst te Barcelona is, moet maar eens langs de stalletjes aan de kathedraal lopen. Ze bieden tal van accessoires voor pessebres of kerststallen waarin ook de caganer zijn plaats heeft, aan. Kijk niet verwonderd op wanneer je zelfs Jozef en Maria, de Drie Koningen, engelen en herders met blote kont hun ding ziet doen.

Er zijn caganers bekend uit de zestiende eeuw. Ze zijn dan ook gezochte collector’s items. Een belangrijke verzameling bevindt zich in het Museu del Joquet de Catalunya, een speelgoedmuseum te Figueres.

Caganers kan je vooral in kleine winkels waar men soms de meest overbodige snuisterijen verkoopt, vinden. Ik heb er gekocht te Barcelona, Cadaqués en Figueres.

Als Vlaming kan ik niet anders dan sympathie te hebben voor de caganer. Hij vertoont immers gelijkenis met het Manneken Pis dat niet ver van de Grote Markt van Brussel ononderbroken zijn ding doet en door Nederlandsonkundige, frankofone Brusselaars Petit Julien genoemd wordt. Er staat er ook eentje aan het stadhuis van Geraardsbergen in Oost-Vlaanderen. Tot spijt van de Brusselaars is hij ouder dan hun exemplaar. Dat zullen de inwoners van Brussel echter nooit toegeven.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 1 april 2011.
Uitgiftegegevens: http://historiek.net/overig/de-catalaanse-caganer-of-de-ongegeneerde-kakker-4392.
Extra-gegevens:
-Bewust heb ik caganer vertaald door het Zuid-Nederlandse kakker in plaats van het Noord-Nederlandse poeper. Kakker geeft het klankenspel immers bijna-perfect weer;
-Het citaat van het gedicht is ontleend aan: VAN ALTENA, Ernst [samensteller]. Daar ik tot zang word aangespoord. Occitaanse troubadouers 1100-1300. Ambo, Baarn. 1987;
-Meer caganers: http://www.caganer.com.

EMPORION
     (een tweede nooit geschreven brief)



naar jou keer ik ooit terug - misschien.
dan laat ik je zonder haat
zonder zorgen oude stenen voelen.
daar is de vlakte zilt en rustig.
waar de grieken zoet droomden
zal ik jouw gedichten voor je lezen.
en elke nis van de bloedende basilica
zal ik versieren met vrome verzen
voor jou over jou: vroeger én nu
én later. dan zal je weer lachen.

daar zijn alle seizoenen lente.
zelfs de begraafplaats ademt
rust en liefde. geen dood.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens:
-Emporion wat handelsplaats betekent, is gelegen waar zich nu Sant Martí d'Empúries dicht bij l'Escala in Alt Empordá in het noordoosten van Catalunya bevindt. Ooit bestond Empúries of Ampurias uit 3 steden: de Griekse Palaiapolis of oude stad die in 600 vóór het begin van de westerse jaartelling gesticht werd, de Griekse Neapolis of nieuwe stad van 550 vóór het begin van de westerse jaartelling tot 100 en de Romeinse stad van 200 vóór het begin van de westerse jaartelling tot 300. De palaiapolis is sinds de stichting ononderbroken bewoond geweest. De 3 steden vormden op een bepaald moment één enkele stad;
-Sant Martí d'Empúries is de langst-bestaande én onafgebroken bewoonde stad van Catalunya;
-in het "Museu d'Arqueologia de Catalunya", afdeling Empúries, kan men de site dank zij de vele resultaten van opgravingen in de 3 steden en de ermee samenhangende begraafplaatsen, beter leren kennen:
-meer informatie: http://www.mac.cat/Seus/Empuries.

Extra-gegevens over het gedicht:
-het gedicht maakt deel uit van de cyclus "Zelfs godinnen sterven" met als ondertitel "6 gedichten vol wrede wanhoop". De gedichten zijn geschreven naar aanleiding van het veel te trage sterven van Johanna Desmet, mijn grootmoeder langs moeders kant en meter, die ik als een soort biechtmoeder beschouwd heb. "een tweede nooit geschreven brief" is ietwat misleidend: geschreven is hij, maar pas na de dood van mijn meter. Zijzelf heeft hem én het gedicht dan ook nooit gelezen;
-"naar jou keer ik ooit terug" houdt spijitg genoeg geen steek. Ik zal haar immers nooit, tenzij dan bijna dagelijks in mijn gedachten en enkele gedichten weerzien;
-"waar de grieken zoet droomden" verwijst naar de toegang tot een Grieks huis in de neapolis waar op in een mozaïek te lezen is: HDYKOITOS;
-"elke nis van de bloedende basilica" verwijst naar een Romeins badhuis in de neapolis, dat in de vierde eeuw aangepast is om dienst te doen als kerk. Emporion was van meer dan waarschijnlijk de vierde eeuw tot de invallen van de moren in het  begin van de achtste eeuw een bisdom;
-"daar zijn alle seizoenen lente. / zelfs de begraafplaats ademt / rust en liefde. geen dood." Op de site zijn Griekse en Romeinse begraafplaatsen gevonden. In de onmiddellijke omgeving zijn Romeinse grafmonumenten. Rust en liefde zijn 'synoniemen' voor Emporion.

GRANADIJNSE ODE VOOR FEDERICO GARCÍA LORCA
   een gedicht in 3 delen uit een teruggevonden paradijs

verkoelend water kabbelend                                                   GRANADA, PATIO DE LOS LEONES

in perfecte schalen, net boven de grond.

duiven zich ongestoord verfrissend. leeuwen

niet op de loer liggend. warmte afmattend,

ongewoon in dit seizoen van vallende bladeren.

water van alle tijden en struiken,                                             GRANADA, PATIO DE LOS ARRAYANES

aromatisch rust gevend. slanke zuilen

stalactietisch voor schaduwen

zorgend. stenen tenten als bijvertrekken.

een niet hoevende harem. een maagd

zich ongesluierd spiegelend, bewust

van schoonheid in zich.

daar ergens is hij geboren. daar ergens                                   VÍZNAR, 18 AUGUSTUS 1936  

heeft hij geleefd. daar ergens heeft hij

overleefd. god gestorven door veel doodstrijd

en met poëzie in de vingers. oleanders met wortels

in water, zijn onzichtbare graf overwoekerend.

ergens elders, tussen verleden en toekomst,

tussen herinnering en herinnering zijn stem

weerklinkend in een burgeroorlog die duren

blijft. federico! federico garcía lorca!!

-o-o-o-o-o-

Op 20 november 2011 waren er in wat Spanje genoemd wordt, parlementsverkiezingen. De extreem-rechtse Partido Popular won en haalde de absolute meerderheid van de zetels. De PP is de opvolger van Falange, Movimiento en Alianza Popular, erfgenamen van het fascistische franquisme dat voor vele honderdduizenden doden tijdens de Guerra Civil of Spaanse Burgeroorlog die duurde van 17 juli 1936 tot 20 november 1975, de dag dat Francisco Franco Bahamonde veel te laat stierf, gezorgd heeft. Nooit heeft de PP de wandaden van het franquisme veroordeeld. Ook nu zal ze geen reden menen te hebben om het franquisme te veroordelen.

Nog meer dan tevoren zal in het openbaar de Francogroet die niets anders dan die van Hitler is, gebracht worden. Waarom bestaat er in Spanje geen verbod op negationisme?! Nog meer dan tevoren zal men op bedevaart gaan naar de Abadía de la Santa Cruz del Valle de los Caídos in San Lorenzo de El Escorial waar José Antonio Primo de Rivera y Sáenz de Heredia, oprichter van de Falange, en Franco met tal van medemassamoordenaars begraven liggen. Waarom heeft de kerk van Rome moordenaars in een kerk die ze tot basiliek verheven heeft, laten begraven?!

Dat franquisme is verantwoordelijk voor het figuurlijk en letterlijk monddood maken van tal van kunstenaars, onder wie Federico García Lorca, één van Spanjes grootste dichters en letterkundigen, die op 18 augustus 1936 te Víznar als een beest en zonder reden vermoord werd, nauwelijks 38 jaar oud. Het franquisme heeft nooit de plaats waar het lichaam van García Lorca begraven is, willen bekend maken. 

-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: eind 2011 en begin 2012.

Uitgiftegegevens: per mail bij wijze van nieuwjaarswensen verzonden. 

Extra-gegevens:
-Federico García Lorca werd op 5 juni 1898 te Fuente Vaqueiros in Andalucía geboren en stierf op 19 augustus 1936 te Víznar, in Andalucía, vermoord door franquisten van wie hij één van de meest-bekende slachtoffers tijdens de zogenaamde Guerra Civil of Spaanse Burgeroorlog was;
-hij was dichter en toneelschrijver. Hij is één van de belangrijkste personen uit de Spaanse literatuur in het algemeen en die van twintigste eeuw in het bijzonder. Hij was homo en kwam er openlijk voor uit. Hij had contacten met onder meer componist Manuel de Falla, filmregisseur Luis Buñuel en schilder Salvador Dalí;
-zijn poëzie werd in het Nederlands vertaald: GARCÍA LORCA, Federico. Verzamelde gedichten. [vertaler: Bart Vonck]. Atheaeum en Polak & Van Gennep, Amsterdam. 2009. Lees een interview met de vertaler: http://meandermagazine.net/wp/2010/04/een-kreet-als-een-strijkstok;
-informatie over Federico García Lorca: www.garcia-lorca.org.

Extra-gegevens over het gedicht:
-geschreven naar aanleiding van een reis in Andalucía;
-omdat ik zelf dichter ben, stond het bijna met zekerheid vast dat García Lorca ooit in mijn gedichten zou opduiken;
-omdat ik humanist en anti-fascist ben, stond het bijna met zekerheid vast dat García Lorca ooit in mijn gedichten zou opduiken;
-typisch-Moorse elementen diie in mijn gedicht voorkomen, zijn water, groen, tenten, harem en god;
-duiven zijn in het Alhambra van Granada overvloedig, maar niet zo opdringerig als toeristen aanwezig;
-"patio de los arrayanes": arrayanes zijn mirtestruiken;
-de "god" in mijn gedicht is niet God, Allah of een andere god waar bijgelovigen in geloven (geen contradictie; ik ben immers rationalist), maar waarvan het bestaan nooit bewezen is en zal worden, maar Federico García Lorca;
-zijn "veel doodstrijd" is typsich voor het franquisme dat van folteren en moorden hield. Nu nog sterven mensen aan de psychische folteringen van Franco en zijn fascistische bendeleden;
-informatie over het Alhambra te Granada: http://www.alhambra-patronato.es;
-informatie over Moorse kunst in Spanje: http://es.wikipedia.org/wiki/Arte_hispanomusulm%C3%A1n.

Bijlagen:
DSCN3452.JPG (237 KB)   

Habla el castellano, perro.
WOUTERS, Rik. Zeg niet. dat democratie voorgoed dood is. Xarnego, Halle. 2003 [Spreek Spaans, hond. Leuze van franquistisch Spanje. Inderdaad, voor één keer vertaal ik castellano niet door Castiliaans, maar Spaans.].

-o-o-o-o-o-

Perro catalán, habla en cristiano.
WOUTERS, Rik. Zeg niet. dat democratie voorgoed dood is. Xarnego, Halle. 2003 [Catalaanse hond, spreek de taal van het christendom. Leuze van franquistisch Spanje.].

-o-o-o-o-o-

No ladres. Habla la lengua del imperio.
WOUTERS, Rik. Zeg niet. dat democratie voorgoed dood is. Xarnego, Halle. 2003 [Blaf niet. Spreek de taal van het  rijk. Leuze van franquistisch Spanje.].

BARCELONA

Barcelona nostra!, la gran encisera!
MARAGALL I GORINA, Joan. Oda nova a Barcelona [fragment] [Barcelona en samen met jouw zonden de onze, de onze! / Ons Barcelona, de grote verleidster!].

-o-o-o-o-o-

En je vergist je ook in Barcelona, want hoewel jij denkt dat je het wel gezien hebt, verzeker ik je dat dat niet zo is en als je wilt, zal ik het je tonen ook.
RUIZ ZAFÓN, Carlos. De schaduw van de wind. Signature, Utrecht. 2006.

HEILIGSCHENNIS OF VERTREK NAAR CATALUNYA

Het oude, statige en afgeschilferde oudershuis, PHARMACIE APOTEEK, is door de regen donkerblauw gekleurd. De misplaatste en vergulde tweetaligheid en de winst van een vergeten letter heeft Andreas nooit kunnen velen. Dat een meerderheid nooit voor haar rechten is opgekomen en nooit haar wil heeft doorgedrukt, begrijpt hij niet. Fierheid voor de eigen taal heeft de Brabander niet. Polyglot is de inwoner van H. wel: het eigen en het beschaafd dialect, Frans met een boers accent, Engels met popsongzinnen, Duits met Vlaamse woorden en schuurpapier. Zou hij nog binnenwippen? Nee! Gisteren was afscheidsdag. Gisteren waren er tranen en tandengeknars. Gisteren werden bruggen verbrand. Gisteren werden de touwen van de marionet losgerukt. Een laatste maal bekijkt hij het hoge hoekhuis waarvan muren en hout al jaren om verf smeken.

Erboven pronkt de barokke lantaarn die de logge, geblokte en gotische toren van de basiliek bekroont. In dit land van kerken en stadhuizen heeft gotiek de romaanse kunst overwoekerd, zelfs verbannen, verwoest. Geschrapt. Uit het universele boek van de geschiedenis werden schroomloos kostbare en zeldzame bladzijden weggerukt. Uitgescheurd. Wat erger is: ze werden niet verkocht aan de meest biedende -De hoogwaardigheidsbekleders van de kerk (Een antiklerikaal woord, zuivere heiligschennis.) weten nochtans hoe ze uit de splinters van  slaapkamerdeuren zonder moeite goud, edelstenen en purper kunnen beuren.-, maar simpelweg vernietigd. De prelaten, van wie het gezag gebaseerd is op de scherpe snede van een met robijnen ingelegde dolk, kennen geen hoogtevrees: ze streven naar eeuwigheid. Hun abstract geworden god willen ze evenaren, zelfs overvleugelen. En of ze erin geslaagd zijn: het verhaal van Ikaros is legende gebleken. Massieve muren met kleine, afgeronde ramen, vierkante en gedrongen torens, interieurs met logge pilaren en zonder overbodige versieringen hebben moeten wijken voor opengewerkte torenspitsen, lancetvormige glasramen met uit de tijd weggerukte bijbelscènes en schepen vol koper en schilderijen en houtsculpturen. Ruimtes van een voorschoot groot waarin geloven mogelijk geweest moet zijn, zijn vervangen door paleizen die de voorganger, die dagelijks zijn stukje speelt, belangrijk maakt. Het groen van jaren geleden boven het torenportaal is tot een volwassen struik uitgegroeid.

Weer fascineert hem de bol boven de doopkapel waarin hij met veel geween en gewriemel gedoopt en katholiek gemaakt werd. Hoe graag, beseft hij nu, was hij de pasgeboren christen gebleven! De bol: symbool voor de rijksappel of de wereld? Een rijksappel in het op Frankrijk geïnspireerde Henegouwen? Het besef van een bolvormige wereld in het begin van de vijftiende eeuw? Zelfs het nabije verleden geeft vele geheimen niet prijs.

De bol vult Andreas' irissen. Even lijkt hij van zijn voetstuk te rollen om tollend over de natte markt te zweven. Een plotse zonnestraal tekent de contouren van de basiliek -basílica- op de glimmende stenen van het plein. Een zonderlinge regenboog verschijnt en lijkt zich onbepaald ver in het stadhuis -ayuntamiento? casa de la ciudad? alcaldía?- te boren. Een teken van herkenning. Zouden de goden hem dan toch welgevallig zijn?

Grijs als altijd is het niet ademend kanaal. Grijs als de muren van de kerk. Grijs en grauw als de hemden van de inwoners. Kleurloos als hun ideeën. Kleurloos als hun leven in een vettige stad.

Dicht is de slagboom bij het onpersoonlijke en neogotische station. Nauwelijks 15 kilometer meer naar het noorden bevindt zich Brussel-Zuid. Le Midi. Taalvervorming? Toren van Babel? Volksvermenging? Een goederentrein dokkert voorbij. Andreas telt wagons: toch voelt hij zich al té lang geen kind meer. Een trein naar nergens waar rails in één punt zullen eindigen.

Wegaanduidingen leiden hem langs gekende wegen. Hij weigert ze te lezen. Ze zijn misleidend: MONS BERGEN. Latijn. Mons, gen. (= genitief.) montis. Betekenis: berg. Waarom dan spreken van bergen -Brel en Rosa zijn niet ver af.-? Een rechterknipperlicht en 10 uur: hij bevindt  zich op de autosnelweg. Brussel, waar hij enkele jaren les heeft gegeven, ligt achter hem. De rijvakken naar het noorden, naar de hoofdstad van België die Vlamingen zoveel mogelijk mijden, zijn overvol. De speaker kondigt files vanaf Beersel aan: aardrijkskunde is zijn sterkste kant niet.

België. Hoewel zijn identiteitskaart carte d'identité personalausweis  identity card vermeldt dat hij onder andere uit België komt (Maar ook uit Belgique, Belgien, Belgium.), is hij geen Belg. Een kunstmatig gecreëerd product weigert hij te zijn. Vlaming is hij ook al niet. Dat volk van duivenmelkers en namaakgeuze dat noordzeegarnalen veel en veel te duur verkoopt  -Het woekeren is sinds W.O.II één van hun specialiteiten.- en dat ten westen van Brussel woont, lukt er maar niet in Nederlands te spreken: ze wauwelen.  Is hij Brabander? H. is gedurende eeuwen deel van Henegouwen geweest. Henegouwer dan? Met geen heeft hij affiniteiten. Inwoner van H. misschien, naar zijn geboorteplaats? Misschien, maar toch: het zou een te groot compliment zijn voor veel inwoners van dat Zennestadje.

Landschappen veranderen. Boerderijen worden  burchten met wachttoren(s). Bruggen over beken worden viaducten. Koeien worden anders beschilderd. De einder wordt dichterbij gelegd.

-o-o-o-

Uit een roman in voorbereiding met als werktitel Casita de la soledad, waarin een zekere Andreas, die H. verlaat voor zijn geliefde Catalunya, tot zijn schade 'een hoofdrol' denkt te spelen.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: lente 1998.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Elke klank heeft zich tot een drein verlangzaamd. Herinneringen aan ooit en nog. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1998.

Extra-gegevens over het romanfragment: plaats van actie: Halle, mijn geboortedorp, ten zuiden van Bruxelles.

CATALUNYA. STEEDS MEER CATALUNYA. VISCA CATALUNYA! 



La meva terre: Catalunya
La meva parla: El catalá
La meva dansa: La sardana
El meu desig: La llibertat

Deze tekst kan men lezen op sierborden die men in toeristische winkeltjes langs de Catalaanse kust kan aantreffen.
De meeste toeristen kopen die sierborden echter niet. Ze kopen ze niet omdat ze niet snappen wat er opstaat. Ik vertaal -geloof echter niet dat ik alles wat ik in het Catalaans en soms in het Castiliaans dat verkeerdelijk Spaanse genoemd wordt, zal afdrukken: "Mijn streek: Catalunya / Mijn taal: Catalaans / Mijn dans: de sardana / Mijn wens: de vrijheid". Ik kan me storen aan toeristen die jarenlang hun vakanties aan de Catalaanse kust en dan voornamelijk de Costa Brava en de Costa Daurada, zonder ook maar één enkele keer een dag, een dagje zelfs maar in het binnenland te verblijven, doorbrengen. Ik kan me storen aan die Vlaamse en andertalige toeristen die jarenlang hun vakanties in Catalunya doorbrengen zonder ook maar één enkel woord Catalaans te leren. Van de meesten kan ik het begrijpen: ik heb het dan over de imperialistische Engelsen, Fransen en Duitsers die ten onrechte denken dat hun taal en/of geld op alles voorrang hebben. Ik denk ook aan Vlamingen die denken dat ze zelfs op de markten in hun dialect dat meestal boers en zelfs platvloers overkomt, zaakjes kunnen doen.     
De meeste toeristen kopen die sierborden echter niet. Ze kopen ze niet omdat ze lak hebben aan de drang naar vrijheid en dus zelfbeschikking van de Catalanen. Van de meesten kan ik het begrijpen: ik heb het dan over de imperialistische Engelsen, Fransen en Duitsers -ik laat de Yankees dan nog buiten beschouwing- die ten onrechte denken dat zij anderen hun mening mogen opdringen en hen aan hun wereldvisie ondergeschikt maken. Ik denk ook aan Vlamingen die al bijna 2 eeuwen door de Franstaligen van wat België genoemd wordt, onderdrukt worden en niet (willen) begrijpen dat een zelfbewust en fier volk als de Catalanenwel onafhankelijkheid en dus zelfsbeschikking wil. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het blogadres van dit blog, http://blog.seniorennet.be/lliure, eindigt op lliure wat vrij, ook in de betekenis van onafhankelijk betekent. 

De titel van dit blog geeft weer waarover het gaat: "veel Catalunya (en minder Spanje)". Toch uitleg nodig?!
Algemeen: "veel Catalunya (en minder Spanje)". Dit betekent: het grootste deel van het Iberische schiereiland ten zuiden van de Pyreneeën en in het zuidwesten van Europa. Inderdaad, het grootste deel
van het Iberische schiereiland/ Andorra, Portugal en het Britse Gibraltar vallen buiten het bestek.
Specifiek: "veel Catalunya (en minder Spanje)". Toch uitleg nodig?! 
Specifieker: "Catalunya". Inderdaad, Catalunya en niet Catalonië. Nooit heb ik het in geschreven of gesproken taal over Catalonië. Ik heb respect voor de catalá of Catalaan en zal het steeds over Catalunya hebben. Verwonderd?! Ik heb het toch ook niet over la Flandre in plaats van Vlaanderen gewoon maar omdat dat volk zich door de Franstaligen van wat België genoemd wordt, steeds weer in de luren laat leggen?!
Specifieker: "veel Catalunya". Inderdaad "veel" omdat het grootste deel van de bijdragen over Catalunya zal handelen. Catalunya is een nació of natie groter dan wat België genoemd wordt. Catalunya bestaat uit de 4 provincies Barcelona, Girona, Lleida en Tarragona met Barcelona als hoofdstad.
Nog specifieker: Barcelona, Girona, Lleida en Tarragona. Dit zal zichzelf wel uitwijzen.
Nog specifieker: de hoofdstad Barcelona waarmee ik een speciale band heb. Bijna had ik geschreven: Barcelona met wie een een speciale band heb.  Inderdaad, een verpersoonlijken van Barcelona. Verpersoonlijken van Barcelona is zoals hieronder nog zal blijken, nochtans zeer goed mogelijk. Veel uitleggen, gewoon maar uitleggen doe ik hier echter niet. Die band zal uit delen van dit blog moeten blijken. Ik beperkt me tot citaten uit het werk 2 Barcelonese schrijvers:

Barcelona! i amb tos pecats, nostra!, nostra!

Barcelona nostra!, la gran encisera!
MARAGALL I GORINA, Joan. Oda nova a Barcelona (Barcelona en samen met jouw zonden de onze, de onze! / Ons Barcelona, de grote verleidster!)

en

En je vergist je ook in Barcelona, want hoewel jij denkt dat je het wel gezien hebt, verzeker ik je dat dat niet zo is en als je wilt, zal ik het je tonen ook.
RUIZ ZAFÓN, Carlos. De schaduw van de wind. Signature, Utrecht. 2006.

en

Deze stad is een heks, weet u dat, (…)? Ze gaat onder je huid zitten en steelt je ziel zonder dat je het doorhebt.
RUIZ ZAFÓN, Carlos. De schaduw van de wind. Signature, Utrecht. 2006.

Ik voeg er zelfs een gedicht van een Catalaanse schrijver zonder het te vertalen aan toe:

No digue que ell és mort.

La mort seria perdre’s en el no res;

i aquell que un dia acaroná la Patria

amb el peu nu

i es féu pols amb la terra que l’aferra,

no podem dir que és mort, ell s’ha fet terra,

i aquesta terra ets tu, i ets tu, i ets tu
GASSOL I ROVIRA, Ventura. El president no és mort.

Bovenstaand gedicht zou niet over Barcelona gaan?! Je hebt het verkeerd voor. De toekomst zal me gelijk geven.