CASTELL DE LA FOSCA
(Palamós)



Een vervallen hoeve boven woedende rotsen.
Aan de voet een strand. Woelend zand
tussen vingers. Een gespannen boog.
van pijnbomen. De gouden incaschijf.
Weggeroofd door spaanse opdringerigheid.
En vernietigd. Een verbrande kreet
van een kristallen kind. Een vlakte
in kogelpennen blauw. Catalaanse rust.
Ver weg een dak. Of is het een zeilboot?

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.
Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.
Extra-gegevens: het Castell de la Fosca in La Fosca aan de gelijknamige baai, een gehucht van Palamós in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya.

DE DOOD VAN DICTATOR FRANCO, BARCELONA EN CAVA

Vele bezoekers lopen al eens verloren in Barcelona. Er verloren lopen is geen schande. Het kan elke allochtoon overkomen. De ruimte vol straten, straatjes, stegen en steegjes binnen de vroegere Middeleeuwse omwallingen is immers veel omvangrijker dan men in een doorsnee-Middeleeuwse stad tegenkomt.

Niet voor niets zegt men dat vreemdelingen, en wat zijn vooral toeristen anders, herkend worden aan hun bizarre gedrag: ze kijken steeds maar omhoog, naar gevels, torens, met bloemen versierde balkons en misschien wel de was die in volkswijken nog boven de straat te drogen gehangen wordt, en lopen te vaak en zonder zich te verontschuldigen tegen autochtonen aan.

Mijn aandacht wordt er vaak afgeleid door een vreemde steen in een gevel van de kathedraal, het symbool van een evangelist, een gebeeldhouwd hoofd, een verdwenen bordeel, dorpels van huizen, een monument voor oudstrijders, een geschilderde plaatsnaam die niet die van een plein blijkt te zijn, herinneringen aan universiteitsstudenten, een muzikaal gebouw, … of een schijnbaar doodgewoon uitstalraam. Verloren lopen doe ik in Barcelona echter niet meer.

Wel verlies ik me vaak in het Middeleeuwse deel van Barcelona. Hoewel het plan van de stad en zeker van de oude binnenstad in mijn geheugen gebrand is, ken ik de namen van alle straten en pleinen niet. Ik verlies me erg graag in de straten en straatjes van mijn Barcelona. Is het dan verwonderlijk dat ik geregeld verloren loop in het hart van mijn stad?! Had ik moeten schrijven: is het dan verwonderlijk dat ik geregeld doe alsof ik verloren loop in het hart van mijn stad?!

Wanneer ik dan toch even niet weet waar ik me exact bevind, vind ik steeds en snel mijn weg terug. Het volstaat om een straatnaam of zelfs maar een gebouw dat bij de meeste mensen niets zal oproepen, te zien, en het plan van de oude binnenstad, dat onuitwisbaar in mijn geheugen gebrand is, erbij te halen. Steeds weer kom ik dan na door een wirwar van straatjes waar ik al meer dan eens doorgelopen ben, geslenterd te hebben, terecht op een plaats die bij iedereen die iets van Barcelona afweet, wel iets betekent. Ik denk aan de kathedraal, het Plaça de Catalunya, de kerk van Sants Just i Pastor, de Generalitat, de Santa María del Mar, het minuskule kerkje van Sant Pau del Camp, het vroegere hospitaal, … en de Via Laietana.

Of de Rambla.

Vooral de Rambla die op 20 november 1975 een belangrijke rol gespeeld heeft. 20 november 1975: de dag dat Franco stierf. 20 november 1975: de dag dat Franco uiteindelijk stierf.

Francos dood op 20 november 1975 was geen toeval. Francos dood op 20 november 1975 was georchestreerd. Misschien lag het al een eeuwigheid vast dat Franco op 20 november 1975 zou sterven. Misschien lag het al sinds 20 november 1936 vast dat Franco op 20 november 1975 zou sterven.

Op 20 november 1936 immers stierf José Antonio Primo de Rivera, de oprichter van de Falange, de Spaanse fascistische partij, die samen met Franco in de fascistisch-katholieke kerk van de Valle de los Caídos of de vallei van de gevallenen begraven ligt. Franco zou exact, dag op dag 39 jaar na de dood van Primo de Rivera sterven. Van toeval kon geen sprake zijn. Van toeval kon helemaal geen sprake zijn. Alles is er aan gedaan om Franco pas op 20 november te laten doodgaan.

De dokters konden meer dan 30 jaar geleden al veel. De laatste overwinning van het franquisme? In de roman “De val van Madrid”, die zich op 19 november 1975 afspeelt, schrijft Rafael Chirbes dat één van zijn hoofdpersonages

altijd uit eerste hand wist wat er gebeurde in het Pardo en in het Hospital de la Paz. Zijn vriend had hem verzekerd dat ze Franco niet nog eens achtenveertig uur in leven zouden kunnen houden; hij lag schijnbaar nog steeds met slangetjes aan een apparaat, wat er enkel toe diende de artsen een list te verschaffen om niet echt te hoeven liegen wanneer ze de journalisten rapporten voorlazen waarin werd bevestigd dat de Caudillo nog in leven was. In het laatste communiqué dat het medisch team de vorige dag had uitgebracht, hadden ze nauwelijks meer durven zeggen dan dat hij in leven was, en hadden ze het broze begrip ‘tekenen van leven’ voor zijn toestand gebruikt. 

Het is duidelijk dat Francos dood een purrhos-overwinning was. Het was uiteraard toeval dat Franco 39 jaar na Primo de Rivera doodging. En toch! 39 jaar na de dood van Primo de Rivera die op een onduidelijke of complexe wijze mee aan de basis lag van een oorlog die volgens Franco in 1939 eindigde, maar in werkelijkheid tot het jaar van Francos dood en misschien zelfs nog langer, duurde. Spelen van een morbide spelletje met jaartallen?!

Op 20 november 1975 vernamen Madrilenen en Spanjaarden, Barcelonezen en Catalanen en Europeanen en andere wereldburgers Francos dood. Democraten waren tevreden. Fascisten en andere antidemocraten van wie het lot gelijk stond met een goede levensstandaard die volledig aan Franco te wijten was, weenden en waren bang.

Barcelonezen kwamen de straat op. De Rambla en de zijstraten vulden zich met feestvierders. De Guardia Civil, de Gestapo van het franquisme, liet zich niet zien. Het feest ging dagen door. Er werd cava, de goddelijke schuimwijn uit Catalunya, gedronken. Men werd dronken en nuchter en weer dronken. Men sprak Catalaans. Men zong Catalaans. Men dacht Catalaans. De taal die Franco verboden had en voorgoed wou doen vergeten, werd niet langer enkel maar binnenshuis gebruikt. En toen de cava op was, greep men maar naar champagne die voor Catalanen slechts surrogaat voor cava is. Slechts toen de cava op was, greep men naar champagne, de drank uit een land dat geweigerd had om Catalunya en de Spaanse republiek wapens om zich tegen de fascisten die de wettelijk gekozen regering met alle mogelijke ondemocratische middelen en steun van Hitler en Mussolini bevochten, te geven of te verkopen.

Cava is de enige wijn in Spanje die niet aan een streek gebonden is. Deze schuimwijn is volgens de método tradicional of méthode champenoise gemaakt. Men vindt hem in tal van CCOO, afkorting voor van Comunidades Autónomas, vergelijkbaar met de vreemde combinatie van gemeenschap en gewest zoals Vlaanderen die toepast: in Catalunya, maar ook in Aragón, Castilla y Léon, Extremadura, la Rioja en Navarra.

Geloof toch maar dat cava een Catalaanse wijn is: meer dan 90 % wordt er immers gemaakt. Hoewel vooral de Penedésstreek ten zuidwesten van Barcelona met Sant Sadurní d’Anoia als centrum cavas levert, wordt de wijn ook gemaakt in Alella, Ampurdán-Costa Brava, Conca de Barberá, Costers del Segre en Tarragona. Al deze streken hebben een DO, Denominació d’Origen of oorsprongsbenaming, niet echter voor cava.

Ook cava heeft die zogenaamde oorsprongsbenaming, hoewel hij zoals reeds geschreven niet in een welbepaalde streek gemaakt wordt; zelfs druiven uit andere streken dan waar de cava gemaakt wordt, mogen erin gebruikt worden. DO betekent dat het maken van de wijn van dichtbij gevolgd wordt door een consejo regulador of soort van controlehoudende en bijsturende overheid die bestaat uit vertegenwoordigers van het ministerie van landbouw, wijnbouwers, wijnmakers en handelaars. De consejo regulador bakent het gebied van een DO af en ziet onder meer toe op het gebruik van soorten druiven, maximale opbrengst per hectare en alcoholgehalte. Macabeu, paralleda en xarel.lo, 3 Catalaanse druiven, worden bij voorkeur én uit traditie in de Catalaanse cavas verwerkt.
Macabeu draagt bij tot de fruitigheid. Parellada zorgt voor finesse. Xarel.lo die de grootste invloed heeft, is verantwoordelijk voor kleur, structuur, alcoholpercentage en zuurtegraad.

Er zijn soorten cavas. Ze worden ingedeeld volgens rijpingsduur die ook bij de indeling van wijnen uit andere streken een rol speelt, en zoetheid. De duur van rijpheid zorgt voor crianza, reserva of gran reserva. De laatste heeft het langst gerijpt: minimum 2 jaar op fles en minimum 3 jaar op vat. Al die tijd blijven de flessen bij de wijnmaker. De zoetheid wordt bepaald door toevoeging van suiker. Er zijn 7 soorten waarvan 3 het best in de markt liggen: brut nature zonder suiker, extra brut met niet meer dan 6 gram suiker per liter en brut met 6 tot 15 gram suiker per liter. Daarnaast zijn er ook nog, en het suikergehalte gaat in stijgende lijn, extra sec, sec, semisec en dolç met meer dan 50 gram suiker per liter. 

Zopas hoorde ik bij het zappen een Vlaamse kok die zich met fierheid, of is het hoogheidswaanzin, chef-kok durft te noemen, cava roemen als de beste schuimwijn. Beseft hij niet dat ook champagne schuimwijn is?! Champagne is immers slechts een streekbenaming. Hij beweerde dat cava een Spaanse wijn is. Cava is een Catalaanse wijn! Tot daar toe. Dat kokje echter dat prat gaat op zijn kennis van eten en erbij horende drank, had het over cava die men als kawa moet uitspreken; hij had het echter over kaavaa en viel dan ook door de mand.

Arme Vlaamse koks die de ingrediënten die ze gebruiken, nog niet correct kunnen uitspreken. Arm Vlaanderen!

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 27 april 2011.
Uitgiftegegevens: hhttp://historiek.net/overig/de-dood-van-dictator-franco-barcelona-en-cava-4530.
Extra-gegevens:
-het citaat is ontleend aan: CHIRBES, Rafael. De val van Madrid. Menken Kasander & Wigman Uitgevers, Leiden. 2003. ISBN 90 74622 43 7;
-meer informatie over "el consell regulador del cava" of het officiële orgaan dat toezicht houdt over de productie van cava: http://www.crcava.es.

RETRAT DE DONA
     Francesc Vayreda (1888-1929)



Zondag en hoogmis. De jeugdige associé
van haar man is gekomen.
Cru heeft ze erna een laatste keer gezegd
en zijn eerstverwekte beleden. Ver weg
kraaide een haan. Angstig is hij weg-
gelopen. Of verstoord en bedrogen?
Een hoek van het tapijt verraadt nog.

In de wandgrote spiegel schikt ze
haar kapsel. Vocht parelt speels nog
op de binnenkant van melkwitte dijen.
Uitgerokken buikspieren herinneren
zeven maanden. Scherpe tepels genieten
na. Toch is heimwee al opgeborgen.

Roze of ivoorkleurig: welke jurk
zou haar man vertederen? N' importe,
dat hij zijn zoon zal krijgen, telt.

Weer zal ze op de rambla flaneren
een gerespecteerde en begeerde vrouw
zijn: haar offer is eindelijk volbracht.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.
Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.
Extra-gegevens:
-Het gedicht vormt een tweeluik met "El café Vila de Girona", elders op het blog;
-Francesc Vayreda i Casabò  werd geboren te Olot in Garrotxa in 1888 en stierf te Olot in Garroxta in 1929;. Hij was een noucentistsich schilder uit het noorden van Catalunya;  
-"Retrat de Dona" uit bevindt zich in het "Museu d'Art" te Girona. Girona is de hoofdstad in de gelijknamige Catalaanse provincie in het noordoosten van Cataluna;
-Afbeelding van het schilderij op http://www.museuart.com: achtereenvolgens klikken op "catalá", "la col.lecció", "espres. cronológica" en "segle XX", zakken in de tekst via rechts onder de tekst en klikken op "Francesc Vayreda".

EL CAFÉ VILA DE GIRONA
     Jaume Pons i Martí (1855-1931)



20 januari 1877. Pyreneeënwind
jaagt over de plaça del Vi. Burgers
met toverhoeden en militairen spelen
en converseren. Een eenzaat droomt
een andere volle pint en raadt.

Aan de ronde tafel zitten heren
met baarden en snorren Catalaan
te zijn. Het immense schaakbord
beroert hen niet. Toverballen zijn
uit hun gezichtsveld verbannen:
vooruit kijken ze en hebberig. Eén
leest beursberichten en voorspellingen.

Een officier in rode broek verstoort
het grijze evenwicht. Autochtonen
genieten zijn voorkeur zeker niet.

Een oudere lijkbidder rookt een sigaar
en denkt aan zijn te jonge echtgenote
die erg ziek in haar boudoir rust.

Spiegels verruimen het café. Bedrieglijk.

Toch blijft een vrije plaats over
voor een telaatkomer. Tiens, hij was
niet in de hoogmis! Een verloren stoel
vinden zal voor de ober niet moeilijk zijn.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.
Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.
Extra-gegevens:
-Het gedicht vormt een tweeluik met "Retrat de dona", elders op het blog;
-Jaume Pons i Martí. werd geboren te Grácia (Barcelona) in Barcelona in 1855 en stierf te Girona in Girona in 1931. Hij was een neoclassicistisch-romantisch schilder uit Catalunya; 
-"El Café Vila de Girona" uit 1877 bevindt zich in het "Museu d'Art" te Girona. Girona is de hoofdstad in de gelijknamige Catalaanse provincie in het noordoosten van Cataluna;
-Afbeelding van het schilderij op http://www.museuart.com: achtereenvolgens klikken op "catalá", "la col.lecció", "espres. cronológica" en "segle XIX", zakken in de tekst via rechts onder de tekst en klikken op "Jaume Pons i Martí".

Op 15 januari 2012 is te Madrid Manuel Fraga Iribarne, geboren te Vilalba in Galicia op 23 november 1922 geboren, gestorven.

Hij was een overtuigd franquist of aanhanger van dictator en massamoordenaar Franco en dan ook fascist 'par excellence'. Hij was onder Franco onder meer van 1962 tot en met 1969 minister van Informatie en Toerisme. De controle over informatie is in een fascistische dictatuur -Is dit geen soort van pleonasme?!- zeer belangrijk: het leent er zich perfect toe om binnen- en buitenstaander bewust, zeer bewust op het verkeerde been te zetten door verkeerde informatie te verspreiden.


Na de dood van Franco richtte hij in 1976 mee de Alianza Popular, erfgenaam van de Falange en de Movimiento en dus het extreem-rechtste en franquistsiche 'erfgoed', op. In 1989 veranderde de Alianza Popular haar naam en werd de Partido Popular, erfgenaam van de Falange, de Movimiento en de Alianza Popular en dus het extreem-rechtste en franquistsche 'erfgoed'. Tot zijn dood was hij erevoorzitter van de Partido Popular. Nooit heeft hij het franquisme en de misdaden van Franco afgezworen.
Het is vreemd dat er in 1975 na de dood van Franco in Spanje geen Nürenbergtribunaal in het leven is geroepen, zoals dat in het Duitsland na WO II wel gebeurd is. Fraga zou zeker op de eerste rij gezeten hebben en veroordeeld zijn.
Fraga mocht dan oud en versleten geweest zijn. De rol van fascist 'Don Manuel' binnen de Partido Popular was nog niet uitgespeeld. Geregeld nog was zijn wil wet.
Vreemd is dat de CO of Comunidad Autónoma, vergelijkbaar met een gewest in wat België genoemd wordt, de Galicia, waar Fraga geboren is, een officiële rouwpreriode van maar liefst 3 dagen heeft afgekondigd. Dit is zelfs niet gebeurd in West-Duitsland toen  Rudolf Hess, één van de medemisdadigers van Hitler, op 17 juli 1987 gestorven is.

Manuel Fraga Iribarne is net als Franco veel te laat gestorven. Ik kan niet de minste spijt voelen.

in "Het Nieuwsblad", noch "Het Laatste Nieuws" van 17 januari 2012 heb ik niets over Fraga gelezen. In de nieuwsuitzendingen van 18.00 en 19.00 van "Één" van de VRT van 17 januari 2012 heb ik niets over Fraga gehoord. Zielig! Quid?

Ik denk dat ik een glas cava ga drinken. Catalaanse cava. Is dit geen soort pleonasme?! Feit is dat de cavas die niet in Catalunya gemaakt zijn, niet aan het Catalaanse origineel kunnen raken.
Ik weet dat ik een glas cava ga drinken en 3 zaken nogmaals uitschreeuwen:
Visca la democrácia!
Visca Espanya lliure!
Visca Catalunya!

Met Manuel Fraga Iribarne is de laatste franquistische minister gestorven, spijtig genoeg echter niet de laatste franquist.

AVOND 
     DOCHTER SLAAPT
          IK ZIT OP BALKON



Avond. Dochter slaapt. Ik zit
op balkon. Fles landwijn staat.
binnen handbereik: vi negre.

In dit Catalaanse zomeren wordt
sinds ooit gestreden om blauwer
blauw. Lucht en zee lijken kalm
in elkaar te vloeien. Schijn slechts:
vlakken en vegen wit contrasteren.
Klaarder dan de grauwe streek
van kunstlicht en randverlichting.

Zomer. Lucht. Blauw. Toch heb
ik het koud soms in dit land
van golvende en rijpe velden
waar oorsprong dichter dan einde
is. Vanuit een andere vallei
klinkt kleurloos een klank
die woord wordt. Woorden
worden helder, zuiverheden
van kristal. Zang. Adem.

Haal altijd gulzig adem,
Sarah. Geloof nooit
wat verklaard wordt.

Doorlopend pompen torens
als fallussen levenskracht
en water. Wat daar beschamend
weggestopt wordt, is hier
godsgeschenk. Een flauwe tik
op een rots vermag veel. Toch
is dit niet het beloofde land.

Het glas wijn ligt goed
in de hand. Misschien
moet ik toch minder drinken.

Sarah, haal altijd gulzig
adem. Wat verklaard wordt
moet je niet geloven. Zoek.
en lees vergeelde boeken,
vooral de nooit-gekraakte.

Op zoek ben ik. Naar wie
ik ben? Waarnaar ik zoek?

Warmte in mijn mond zoek
ik. Geen verkoudheden meer
en slijmen die doorlopend
praten beletten. Geen oostenwind
die verkilt en vingers verkrampt.
Geen gefilterd kraantjeswater
maar bergbronwaters, eerlijker
dan wat open riolen bezoedelt.

Ik kan de slaap weer maar niet
vinden. Het eeuwige draailicht
van de vuurtoren houdt me
in de ban. Roodgekleurd
wordt niet: geen scheepje
uit de branding ligt radeloos
en dof verdrinking te spelen.

Een gewetenloze revolutie
bestaat niet, heeft X ooit
beweerd. En terecht. Woorden
veranderen niemand. Net
als molotovs. Kijk om je,
Sarah, weet: het abc is zin-
loos. Kijk en weet: bij-
geloof verandert. Moordt.
Sarah, waarom nog iets
geloven? Waarom nog zoeken?

Blauwen ik versmelten.
Minder gejaagd begint
mijn hart te slaan. Intenser
onderga ik dagelijkse ervaringen
beleef ik onderhandse sensaties
doorleef ik momentopnames
en verrassende Yashica-snaps.

Smal en steil is de kuststrook,
doorgaand en hemeltergend.
Waar water lucht wordt, is
alles impressie: blauwer
en groen en ontelbaren geel,
rood en hout en peper en zout.

Onrustig slaapt mijn dochter
haar slaap. Geen wind raakt
beschermende naaldbomen aan.
Sterren weerkaatsen golven.
Bevend volgt gammel licht
flauwe bootjes op zoek.

Verroeste sleutels vinden
abrikozen kerkjes op formaat
mogelijk zijn. Kloostergangen
geven rust en dromen. Ze
onthullen een verleden,
vaag en nabij. Deel geworden
ben ik van dit binnenlandschap.

Het zomert in Catalonië. Water
planten mensen verdampen. Hoog-
seizoen en uit nevels stijgen
geuren en kunst op. Stel je voor:
een verkleurde prentkaart.
Een lucht onmogelijk blauw
vol mistigheid en mysterie.
Een gelig kerkje vol adem.

Adem, Sarah, maar hoed je
voor bedrukt papier. Vergeet
nooit: ik lieg, de dichter
liegt bij elke pennetrek.

Dronken spreek ik een nieuwe fles
aan. Bomen zee en lucht onderscheid
ik amper nog. Ver weg gieren banden.

Ik heb gelogen, Sarah, ik
lieg niet: ik verwoord
slechts andere waarheden.

Ik ben thuisgekomen in dit land
van vergeten waterputten. Is dit
verbeelding? Koester ik zon?
Aanbid ik nacht? Of is het de stilte
die ik niet zie en waarvan ik smaak
de geschreven kus die twijfelt
aan oude en vergeten teksten.

Dromen over waarheid doe ik
niet. Dromen zijn niet langer.
Waarheid is. Eénzelvig woord
dat naaktheid verbeeldt, staat
op. Op zich. Duurzaam moet
papier zijn: vrij en open.

Een gedicht, Sarah, heeft
geen contoeren of zwarte lijnen
als stripverhalen. Uit
deint het gedicht. Wat
jij als streling aanvoelt,
is verruiming. Een gedicht,
Sarah, is onvatbaar als
                              jij?

Mat is de zee geworden.
En egaal. Op oneindig staat
de horizon. Doorheen zwart
kreet een onwillige motor.

De ondraaglijke pijn hoor ik
nog van een geweten overlijden,
plagiaat en de verbannen lach
van een te ver familielid.

Dronkenschap is wonderbaar
sloopt werende grensbakens
en laat demonen uit mijn hart
ontsnappen. Heimwee keert
terug en gedichten vol pijn
en weemoed, wanhoop.

Stom is de nacht geworden
bijna: scheepjes dobberen nog
misschien. Motoren zwijgen.

En voel: ik ween niet meer
achter mijn ongenadige ogen.
Ik ween met tranen. Uit woede
tegen haar wrede god. Denken
doet hij niet. Slechts wegnemen
wat dierbaar is. Zij, wrede god,
zíj hield van jou. Ik kan niet
anders dan wenen en jou haten.

Drank moet niet meer. Nuchter
begin ik te worden. Kan dronken-
schap soberheid zijn? Kan sprake-
loosheid rijkdom brengen? Ademhalen
verruimt. De horizon wordt voorgoed
verlegd. Anders gelegd. De streep
tussen land en lucht, werkelijkheid
en droom, vervaagt. Is niet langer
begrenzing, barrière. Drank moet
niet meer. Nuchter ben ik geworden.

Het draailicht van de vuurtoren lijkt
geen schepen meer te lokken: met sirenen
is ook verbeelding verdwenen. Zwart
is zee geworden. En afwezig plots.

Luister, Sarah, luister. Eindelijk
zal ik mijn waarheid vertellen.
Niet de dichter zal spreken;
wel de vader die diep ergens
in me woekert. En toch, Sarah,
kan ik me de vader niet los
van de dichter voorstellen. Weet:
kind ben ik met jou. Gesprekspartner.
Samen groeien we op. Slechts jou
zal ik nooit zijn kunnen wellicht.

Eén twee drie lichten één
twee tellen zwart. Kleuren doet
de vuurtoren niet meer. Wind
rust. Verdorde takken kraakt
geen voet. Hond noch ruiter
kondigen een laatste oordeel
aan. Geen mogelijke uitweg.

Hoor, Sarah, hoor. Onthoud de woorden
van een oud en geleefd man. Grijs word
ik: allang tel ik niet meer. De slaap
der onschuldigen die jij ondergaat,
is mij ontnomen. Recht van spreken
heb ik. Des te meer. Zalven doen
mijn woorden niet (Dat weet jij maar
al te best.): kwetsend bereiken ze
veel meer. Zelfs moorden kunnen ze.

Ogen en lippen en woorden bepalen
mijn bestaan. Wat ik verzwijg, meen ik
niet. Wat ik hoop, verwerp ik. Wat
ik zie, probeer ik te verwerken.

Wat mij bepaalt, zijn vingers. Letters.
Wat mij beperkt, zijn letters. Vingers.

Woorden. Nog zwijg ik meer dan ik
zeggen wil. Nog bedoelen woorden meer
dan interpreteerbare betekenissen.

Weet je, Sarah, buigen doe, ik soms. Knielen
kan ik niet. Hét woord is mijn enige zekerheid.
De enige dwaasheid zou verloochening
ervan zijn. Saartje, ik smeek je: herroep
nooit wat je woord verkondigt. Geloof
de waarheid niet die omstaanders
domweg uitbraken. Ga alleen maar voort
op ervaren en pijnlijke kaakslagen.

Taal zeg ik en denk: oorsprong,
bestaan en overleving. Want dood
ga ik niet, Sarah, dood ga ik nooit.
Immers: woord taal gedicht ben ik.

[begin zomer 1993 - 18 januari 1995]

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.
Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.
Extra-gegevens: ik heb het over "Catalonië" gehad. Pas later is het bewustzijn gekomen dat het Catalunya moet zijn. Catalunya is immers slechts tegen zijn zin lid van wat Spanje genoemd wordt, geworden, met alle negatieve politieke, culturele, economische en menselijke gevolgen vandien. Vereenvoudigd kan gesteld worden dat Catalunya 'met mondjesmaat' sinds 1412 en vooral en op absolute wijze sinds 1714 door wat Spanje genoemd wordt, verdrukt en uitgebuit wordt. Vergelijk het maar met Vlaanderen en wat België genoemd wordt;
-Ik ben aan het aan het gedicht beginnen schrijven tijdens een verblijf in Palamós in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya.

NIT DE LLUNA A GIRONA
     Prudenci Bertrana (1867-1941) 



Winteravond. Sterren. Weinig wind.
Geur van hout en killig water. Nergens
in de carrer de la Força versnijdt
een t.b.-hoest schemeringen. De maan
verbergt zich niet achter de kerktoren
en wazig stil. Muzieken verjagen.

Beetje bij beetje voert de rivier
zich naar zee. Mee vlucht de rust
van het stille leven en waterverf.

Diffuus verlicht een gaslamp balkon
en slaapkamer overbodigheden. Zicht
op de Onyar verhindert haar slaapkleed,
van kant en te nauwelijks. Zwijgend
en deels verdubbelt de kathedraal.

Eén punt op het plafond fixeert ze.
Naar anijs en snorcrème stinkt de man
naast haar. Van een vreemd parfum
wordt de geur discreter en verhuld.
Hem de rug toedraaien durft ze niet.

Een karperkring zonder nut deint uit.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.
Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.
Extra-gegevens:
-Prudenci Bertrana werd te Tordera in Maresme geboren in 1867 en stierf te Barcelona in Barcelona in 1941. Hij was een modernistisch schrijver en schilder uit Catalunya; 
-"Nit de lluna a Girona" uit 1917 bevindt zich in het "Museu d'Art" te Girona in Girona. Girona is de hoofdstad in de gelijknamige Catalaanse provincie in het noordoosten van Cataluna;
-Afbeelding van het schilderij op http://www.museuart.com: achtereenvolgens klikken op "catalá", "la col.lecció", "espres. cronológica" en "segle XX", zakken in de tekst via rechts onder de tekst en klikken op "Prudenci Bertrana".

DONA A LA TERRASSA D'UN CAFÉ
     Josep Berga i Boada (1872-1923)



Sant Feliu de Guixols. Blauwer zee
dan lucht. Een strenge dame mijmert
momentaan. Rond tafeltje ondersteunt
bedekte elleboog. Gekruiste benen.

Ver weg is Girona en haar echtgenoot
uit Castilië. Haar zaken behartigt
hij. Ontzegd is haar vragende lichaam.
Drie kinderen heeft ze gebaard: één
behouden. Toch is ze vrouwelijk
verrassend en te begeren gebleven.

Schroomloos wijst haar rechtervoet.
Ongegeneerd keuren haar ogen de man
aan de andere tafel. Haar mond twijfelt
tussen uitdaging en onderdanigheid.

Aan haar geboortestad denkt ze
en de gouvernante die lasten op zich
neemt. Het geroddel van vriendinnen
mist ze; echtgenoots overuren niet.
Wind beroert geen enkel lange rok.

Spuitwaterfles en verdunde wijn laat
ze ongemoeid. De vlugge man heft
het glas. Onder haar kin wenkt de hand.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.
Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.
Extra-gegevens:
-Josep Berga i Boada werd te Olot in Garrotxa geboren in 1872 stierf te Sant Feliu de Guíxols in Baix Empordá in 1923. Hij was een schilder van de "Escola d'Olot" of school van Olot die rond de wisseling van de negentiende naar de twintigste eeuw actief was in het noorden van Catalunya; 
-"Dona a la terrassa d'un café" bevindt zich in het "Museu d'Art" te Girona in Girona. Girona is de hoofdstad in de gelijknamige Catalaanse provincie in het noordoosten van Cataluna;
-Afbeelding van het schilderij op http://www.museuart.com: achtereenvolgens klikken op "catalá", "la col.lecció", "espres. cronológica" en "segle XIX", zakken in de tekst via rechts onder de tekst en klikken op "Josep Berga i Boada".

PUIG D'ARQUES
(tussen Cruïlles en Cassá de la Selva)



Graasweiden kleuren groen nog,
sappig en van ongekende verscheidenheid.
Linten bomen verbergen schapen en geiten,
bezitters van dit verheven land
van langzaamheid en vergeten waterputten.
Opgestapelde stenen werden huisjes
en beschutting tegen een vermoeide regen.
Boven het profiel van bergen
vier omvergevallen inktpotten.

Hoogzomer. Gras heeft gebrand
op de heuvels. Een gekliefde boom.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-De Puig d'Arques of Arquesberg ligt tussen Cruïlles en Cassá de la Selva in het massís of massief de les Gavarres ten zuidzuidwesten van La Bisbal d'Empordá in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya;
-hij is met zijn 532 meter de hoogste top van het gebergte:
-de omslagtekening van "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" uit 1995 is van Rik Wouters.

Bijlage: "iemand laat tussen moegetergde kurkeiken bewust een woord ontglippen" van Rik Wouters, gouache op papier (36 centimeter bij 26,8 centimeter).

Bijlagen:
nieuwjaar.jpg (204.7 KB)   

MAS ROIG
(Pals)



De grote boerderij oogt hoekig
en leeg. Pannen liggen in brokken
voor de deur die uit hengsels
gelicht lijkt. Geen koe doorboort
wat stilte genoemd wordt. Roestig
en op de zij nikst een ploeg.

Stof op een bank verraadt
geen achtergelaten oudje. 

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-Mas Roig is een zestiende-eeuwse Catalaanse boerderij te Pals. Mas betekent hoeve in het Catalaans, masía in het Castiliaans;
-Pals ligt in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya;
-Hoewel het reeds in Keltische en Romeinse bewoond werd, werd de rechtstreekse voorloper van het huidige stadje gesticht in de achtste of negende eeuw. In een document uit 889 wordt ze voor het eerst vermeld.

Extra-gegevens over het gedicht:
-"De grote boerderij oogt hoekig / en leeg. Pannen liggen in brokken / voor de deur die uit hengsels / gelicht lijkt. Geen koe doorboort / wat stilte genoemd wordt. Roestig / en op de zij nikst een ploeg.": tal van hoeves zijn verlaten;
-"Stof op een bank verraadt / geen achtergelaten oudje.": mensen verlaten het platteland en trekken naar de steden. Het familie- of eenheidsgevoel zorgt ervoor dat zelfs ouderen niet achtergelaten worden.

HEERSERS OVER CATALUNYA: GRAVEN VAN BARCELONA EN KONINGEN VAN ARAGON VANAF 1162 EN VALÉNCIA VANAF DE DERTIENDE EEUW VAN HET HUIS VAN DE GRAVEN VAN BARCELONA (874-1410)



In de Carrer dels Comtes, tussen de kathedraal en het Museu Frederic Marés, waar de straat zich verbreedt tot een pleintje vol intimiteit en straatmuzikanten die heel wat van muziek afweten en enkele munstukken meer dan waard zijn, wordt men op een vreemde manier geconfronteerd met de eerste en de laatste graaf van Barcelona, Guifré I en Martí I. Die graven waren vanaf 1162 ook koningen van Aragón en behoorden zonder onderscheid tot het huis van de graven van Barcelona. Zoals het in de Salische wet op de troonopvolging voorzien is, volgden die graven en graaf-koningen elkaar in mannelijke lijn en enkel en alleen in mannelijke lijn op.

Links van de poort van Sant Iu, de noordelijke toegangspoort tot de katedraal, is stamvader Guifré afgebeeld. Hij vecht tegen een draak- of griffioenachtig wezen.

Links boven die poort is een deurtje te zien dat via een brug leidde naar de voorloper van het paleis van de Lloctinent of plaatsvervanger van de koning. Daardoor kon Martí zonder zich onder zich het volk te moeten begeven de kerk bereiken om afgezonderd de dienst bij te wonen.

Guifré was de zoon van Sunifred I en de kleinzoon van Bel.ló, graaf van Carcasona of Carcasonne. Sunifred en Guifré waren beiden graaf van Barcelona. Moet ik het hebben over de Spaanse Mark, zoals er in het Karolingische rijk wel meer marken of markiezaten die niets anders waren dan een soort vooruitgeschoven gebieden om Frankrijk tegen invallen van de Moren te beschermen, waren?! Tot en met Guifré werden de graven van Barcelona meestal voor het leven benoemd door de Franse koning.

Vanaf Guifrés nakomelingen werd de opvolging erfelijk. Die gebeurde zoals reeds geschreven enkel in mannelijke lijn. Oorspronkelijk bleven de graven afhankelijk van de koning van Frankrijk aan wie ze gehoorzaamheid aflegden.

Toen Almansur in 985 de stad aanviel en voor een groot deel verwoestte, kwam de Franse koning geen hulp bieden. Dit viel bij de Barcelonese graaf niet in goede aarde. Op 22 maart 987, tijdens de heerschappij van graaf Borrell II, stierf de Franse koning Lodewijk V zonder mannelijke opvolging. Hij was de laatste koning van de Karolingische dynastie en werd opgevolgd door Hugo Capet. Hugo was de eerste in de rij van de naar hem genoemde Capetingische dynastie die door de Catalanen als usurpatoren beschouwd werd. Hoewel ze hen uiteindelijk toch als koningen van Frankrijk beschouwden, erkenden ze hen niet als heer van de gebieden ten zuiden van de Pyreneeën die tot het latere Catalunya zouden uitgroeien. Borrell II kan als eerste onafhankelijke heerser van een onafhankelijk Catalunya-avant-la-lettre beschouwd worden.

Ik geef hieronder de graven van Barcelona van het huis van de graven van Barcelona weer. Hun Catalaanse namen worden gevolgd door hun bijnaam of bijnamen. Het volgnummer verwijst naar de volgorde in Catalunya. Tussen haakjes staat hun regeerperiode. Tenslotte wordt de band met de voorganger vermeld. Soms regeerden 2 broers samen.

De lijst:

-Guifre I el Pelós (874-898);

-Guifre II Borrell I (898-911), zoon;

-Sunyer of Sunyer I (911-950/954), broer;

-Miro of Miro I (950/954-966), zoon. Hij regeerde samen met zijn broer Borrell II;

-Borrell II (950/954-992), zoon van Sunyer. Hij regeerde tot 966 samen met zijn broer Miro;

-Ramón Borrell III (992-1018), zoon;

-Berenguer Ramón I el Corbat (1018-1035), zoon;

-Ramón Berenguer I el Vel (1035-1076), zoon;

-Ramón Berenguer II Cap d’Estopes (1076-1082), zoon. Hij regeerde samen met zijn broer Berenguer Ramón II;

-Berenguer Ramón II el Fraticida (1076-1096), broer. Hij regeerde tot 1082 samen met zijn broer Ramón Berenguer II;

-Ramón Berenguer III el Gran (1096-1131), neef van voorgaande en zoon van Ramón Berenguer II;

-Ramón Berenguer IV el Sant (1131-1162), zoon;

-Alfons I el Cast, geboren als Ramón Berenguer (1162-1196), zoon;

-Pere I el Católic (1196-1213), zoon;

-Jaume I el Conqueridor (1213-1276), zoon;

-Pere II el Gran (1276-1285), zoon;

-Alfons II el Franc (1285-1291), zoon;

-Jaume II el Just (1291-1327), broer;

-Alfons III el Benigne (1327-1336), zoon;

-Pere III el Ceremoniós of del Punyalet (1336-1387), zoon;

-Joan I el Caçador (1387-1395), zoon;

-Martí l’Humá of el Vell (1395-1410), broer.

Martí is de laatste graaf van Barcelona van het huis van de echte graven van Barcelona. Uit zijn 2 huwelijken werd slechts één zoon geboren: Martí el Jove die echter een jaar vóór zijn vader stierf.

De jonge Martí was net als zijn vader 2 keer getrouwd, met Maria, koningin van Sicilia, en Blanca, koningin van Navarra, die in 1419  zou trouwen met Juan, de latere Joan II sense Fe, één van de Castiliaanse Trastámaras op de Catalaanse troon. Hij had echter geen wettelijke zonen. Frederic, graaf van Luna en hertog van Arjona, was zijn natuurlijke zoon, verwekt bij Tarsia Rizzari, één van zijn maítresses. Bastaarden waren echter van opvolging uitgesloten.

De dood van Martí el Vell zorgde dan ook voor problemen. Zoals reeds geschreven stierf hij in 1410 zonder mannelijke opvolger. Men moest een opvolger zoeken in vrouwelijke of onrechtstreekse mannelijke lijn. Dat bleek niet gemakkelijk, niet alleen omdat er maar liefst 6 mogelijke kandidaten waren, maar ook omdat de 3 landen die samen een statenbond vormden, Catalunya, Aragón en Valencia, bij het kiezen van de opvolger betrokken werden en hun eigen prioriteiten stelden.

De uiteindelijke beslissing kwam bij paus Benedictus XIII, beter bekend als Papa Luna van Peníscola, te liggen. Vaak wordt hij de laatste paus van het westers schisma of van Avinyó of Avignon genoemd. Ten onrechte, hij werd immers bij zijn overlijden in 1423 opgevolgd door Clemens VIII, die in 1429 toetrad tot wat men de ene en ware kerk van Rome noemde en bisschop van Palma op Mallorca, waar hij in de kathedraal begraven is, werd. Die ene, ware en lachwekkende kerk werd rond de wisseling van de dertiende naar de veertiende eeuw geleid door 2 en gedurende een korte periode zelfs door 3 pausen.

In 1412 zou Papa Luna met het Compromís de Casp, ook wel Senténcia de Casp genoemd naar een stadje in Aragón, een opvolger voor Martí aanduiden. Met zijn arbitraire en dus ondemocratische beslissing zou hij aan de basis liggen van het einde van Catalunya als onafhankelijke staat.

De keuze van de woorden compromís en senténcia spreken voor zich. Een compromis is niets anders dan een overeenkomst, een soort van minnelijke schikking, een beslissing genomen in overleg, waarin alle partijen zich konden terugvinden. Iets wat in wat België genoemd wordt, sinds lang uitgesloten is. Een senténcia daarentegen is een vonnis, een eenzijdig-opgelegde beslissing, in dit geval door Papa Luna, een wereldvreemd man.

Casp betekende het begin van einde van de onafhankelijkheid van Catalunya. Het spreekt dan ook voor zich dat voor Catalanen vonnis beter op zijn plaats is dan overeenkomst.

Gedurende 536 jaren, vanaf 874 tot en met 1410, regeerden 22 graven over Catalunya en aanverwante gebieden. Een graaf regeerde gemiddeld 24 jaren; 11 graven regeerden 24 jaren of meer. Ramón Berenguer I en Alfons II regeerden amper 6 jaren. Jaume I el Conqueridor bestuurde Catalunya maar liefst 63 jaren.  

-o-o-o-o-o-

Bijlagen:
-Gotisch praalgraf van Jaume el Conqueridor in het klooster van Poblet te Vimbodí in Conca de Barberá;
-Neogotisch praalgraf van Martí el Vell in het klooster van Poblet te Vimbodí in Conaca de Barberá.

Bijlagen:
HPIM2498.JPG (1.4 MB)   
HPIM2500.JPG (1.3 MB)   

ESGLÉSIA PRERROMÁNICA
(Sant Juliá de Boada)



Onooglijk.

En op een onmogelijke plaats.
neergeploft zont ze gelig
haar gerimpelde en moeë stenen.
Eenvoud achter een werelds deurtje.

Onaardse en doodse stilte.
Muren beklemmen echter niet,
zijn zachter dan lege ruimtes
van schepen die botweg ontheiligen.

En toch rustgevend.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-Sant Juliá de Boada maakt deel uit Palausator in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya;
-De pre-Romaanse mozarische kerk valt op door hoefijzerbogen en opus spicatum of visgraat- of aarmotief. Ze is meer dan waarschijnlijk Visigotisch van oorsprong. In een document uit 934 wordt ze voor het eerst vermeld.

Extra-gegevens over het gedicht: "Onooglijk" zijn pre-Romaanse kerkjes meestal, maar juist daardoor "toch rustgevend." Indien ik bijgelovig en dus geen rationalist zou zijn, zou ik er zelfs kunnen geloven. 

ANATOMIE VAN EEN MOMENT - JAVIER CERCAS

Cercas heeft met “Anatomie van een moment” een boek geschreven over 23T, de afkorting waaronder de poging tot staatsgreep van 23 februari 1981 van Tejero, luitenant-kolonel van de Guardia Civil en franquist, gekend is. Die dag om 18.23 stormde Tejero aan het hoofd van troepen van de Guardia Civil de Cortes of het Spaanse parlement binnen.

De dag erna werden de beelden overal in de wereld uitgezonden. De beelden die slechts het begin van 23F weergegeven, moeten genuanceerd worden: van de vierendertig minuten en vierentwintig seconden durende opname worden steeds weer dezelfde 10 tot 15 seconden uitgezonden. Hoewel de beelden pas een later op antenne kwamen, denken de meesten die ze gezien hebben, nog steeds dat ze de poging  tot straatsgreep live hebben ‘meegemaakt’. Meer zelfs, ze denken zelfs nog te weten waar ze toen waren. Het geheugen van de doorsneemens is overduidelijk feilbaar.

Cercas spitst zijn aandacht toe op de 3 enige personen die tijdens het in het wilde weg schieten van de opstandelingen niet in paniek en vol angst achter de zetels op de grond weggedoken zijn. Adolfo Suárez was eerste-minister en is onder meer leider van de Movimiento, de enige door Franco toegelaten partij, opvolger van de franquistische Falange en vertaald als Beweging, geweest. Manuel Gutiérrez Mellado was vice-eerste-minister, generaal en monarchistisch franquist. Santiago Carrillo was lid van de Cortes en leider van de Spaanse Communistische Partij. Alle 3 stonden ze aan het einde van hun politieke carrière: Suárez omdat hij voor de democratie gekozen had en door de andere 2 gesteund werd, Gutiérrez Mellado omdat hij door die steun niet meer kon rekenen op de sympathie van het leger en Carrillo omdat hij door voor het eurocommunisme te kiezen de steun van de jonge garde van de communisten verloren had.

De staatsgreep mislukte omdat er tijdens de eerste minuten onvoorziene dingen gebeurden:

Het eerste is dat de gijzeling van het Congres niet zo discreet verliep als de bedoeling was en in een schietpartij ontaardde, waardoor de coup, die ‘zacht’ had moeten zijn, het vuile aanzien van een ‘harde’ coup kreeg en de koning er nog moeilijk achter kon staan (…). Het tweede is dat de couplegers de naam van Armada hadden laten vallen nog voordat de generaal de kans had gekregen aan de koning uit te leggen om wat voor coup het ging (…).

Naast de 3 parlementsleden komen de 3 belangrijkste putchisten aan bod: Tejero, Millans del Bosch, generaal én franquistisch ikoon van de verdediger van het Alcázar van Toledo tijdens het begin van de Guerra Civil, en Armada, generaal en vroegere secretaris van Juan Carlos.

Elk van de 5 hoofdstukken begint met een samenvatting in cursief van de door de Spaanse tv opgenomen beelden van de vergadering van de Cortes op 23F. De bedoeling van de samenkomst was om een opvolger voor eerste-minister Adolfo Suárez die enige tijd tevoren zijn ontslag had aangeboden, te verkiezen. Suárez had het bij zowat elke politieke partij met inbegrip van de zijne, verkorven. De enige kandidaat om hem op te volgen was franquist Leopoldo Calvo-Sotelo, neef van José Calvo Sotelo wiens moord door Franco aangegrepen werd om de Guerra Civil te beginnen. Elk hoofdstuk eindigt met wat zich op 23F buiten het oog van de camera’s heeft afgespeeld. Ertussen probeert Cercas de aanleiding(en) en oorzaken van de staatsgreep te ontleden. Hij heeft zich daarvoor laten leiden door gesprekken die hijzelf met hoofdpersonen van de gebeurtenissen gevoerd heeft, boeken van betrokkenen en historici en tal van krantenartikelen.  

Het boek is vlot geschreven. Soms kan het gebruik van erg lange, samengestelde zinnen die erg dicht bij het Castiliaans aanleunen, het de lezer moeilijk maken. Soms kan de lezer die niet of onvoldoende met de periode van de Transición, de overgang tussen franquisme en democratie, bekend is, het al eens moeilijk hebben om de verhaallijn te blijven volgen. Toch kan men er niet omheen dat “Anatomie van een moment” als een roman leest en vraagt, eist om uitgelezen te worden.

Cercas slaagt er niet in om alle geheimen te doorgronden. Verwonderlijk is dit niet. Tal van archiefstukken zijn nog niet openbaar gemaakt. Tal van hoofd- en nevenrolspelers hadden/hebben er belang bij om hun versie (nog) niet te verwoorden. Juan Carlos, het hoofdpersonage, leeft overigens nog. Wie is hij? Hij is de kleinzoon van Alfonso XIII, de laatste Spaanse koning vóór het franquisme, die door Franco die hij geregeld als leider van het land vervangen heeft, opgevoed is. 2 dagen na Franco’s dood op 20 november 1974, heeft hij die steeds verklaard heeft dat hij koning van alle Spanjaarden wou zijn, Franco opgevolgd door te zweren op de bijbel én de franquistische en dus ondemocatische wetten van de Movimiento. Was hij voor de staatsgreep? Een antwoord is niet gemakkelijk. Feit is dat hij Suárez weg wou als eerste-minister. Wie of wat wou hij in de plaats? Een militaire dictatuur? Een andere pseudo-democratische regering onder leiding van een nogmaals een franquist? Een echte democatische regering? Deze vragen worden niet beantwoord. Is het daarvoor wachten op de dood van Juan Carlos?

Niet weinigen die zich de beelden van op tv herinneren, waren getroffen door het stuntelige en improvisatorische van de poging tot staatsgreep. Toch was

de staatsgreep van Tejero volgens Cercas geen klucht, of niet helemaal, of alleen maar omdat het feit dat hij mislukte verhinderde dat hij een tragedie werd, of we beelden ons alleen maar in dat hij dat was omdat tragedie plus tijd gelijk is aan klucht.

Vreemd is dat slechts de poiging tot staatsgreep van 23F internationale aandacht gekregen heeft. Tijdens de Transición heeft het leger immers meer dan eens geprobeerd om het franquisme opnieuw aan de macht te brengen.     

-o-o-o-o-o-

Cercas, Javier. Anatomie van een moment. De Geus, Breda. 2011. ISBN 978 90 445 1599 2.

o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 22 februari 2011.
Uitgiftegegevens: http://historiek.net/overig/de-catalaanse-caganer-of-de-ongegeneerde-kakker-4392.
Extra-gegevens: bekijk de beelden op http://www.youtube.com/watch?v=YSemfaM3Odg&feature=player_embedded.

MALAKON
(Sant Marti d'Empúries)



Het goud van het romeinse deel is veelkleuriger
dan een impressionistisch en zuiders schilderij.
De oude afgetakelde havenmuur versnippert
huppelende kaboutertjes zonder rode mutsen

maar met lange en witte baarden. Scheepjes
hebben ook hier geen wonderbare visvangst.
Dat is immers niet nodig: de ondiepe zee
zal nog wel groene griekse beelden vrijgeven.

Hier zeggen dat men iemand liefheeft
zou slechts zonde en zelfmoord zijn.

-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-De malakon is de Romeinse havenmuur van de derde en Romeinse stad van Emporion. De muur is meer dan 5 meter breed en 6,60 meter hoog. Er blijft meer dan 80 meter van over. Hij werd gebouwd tijdnes de eerste helft van de eerste eeuw vóór het begin van de westerse jaartelling;
-Emporion is gelegen waar zich nu Sant Martí d'Empúries dicht bij l'Escala in Alt Empordá in het noordoosten van Catalunya bevindt. Ooit bestond Empúries of Ampurias uit 3 steden: de Griekse Palaiapolis of oude stad die in 600 vóór het begin van de westerse jaartelling gesticht werd, de Griekse Neapolis of nieuwe stad van 550 vóór het begin van de westerse jaartelling tot 100 en de Romeinse stad van 200 vóór het begin van de westerse jaartelling tot 300. De palaiapolis is sinds de stichting onderbroken bewoond geweest en is dan ook de langste-bestaande stad van Catalunya;
-In het "Museu d'Arqueologia de Catalunya", afdeling "Seu d'Empuríes, kan men de site dank zij de vele resultaten van opgravingen in de 3 steden en de ermee samenhangende begraafplaatsen, beter leren kennen;
-Meer informatie: http://www.mac.cat/Seus/Empuries.

Extra-gegevens over het gedicht: "Hier zeggen dat men iemand liefheeft / zou slechts zonde en zelfmoord zijn.": liefde voor Catalunya is onvoorwaardelijk.

PUIG DE SANT ANDREU
(Ullestret)



Temidden een verlaten site staan
en elegante cypressen voelen wuiven.
In de ondergrond klotst onhoorbaar
bijna het ooit gevreesde water.
Op de wallen rusten slapende agaven.

Schijnbaar slechts deze rust van huizen,
dakloos en zwartgeblakerd. Silo's
zijn leeg, citernen stoffig. De tempel
op de akropolis werd grondig vernield.

Toch wekken schedels van ritueel vermoorden
geen afgrijzen op. Een groene adder zigzagt
onverstoorbaar op zoek naar een prooi.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1996.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. "Het woord herhalen" en "Wat stilte genoemd wordt" [dubbeldichtbundel]. Casita de la soledad-stichting, Ruisbroek. 1996.

Extra-gegevens:
-de "Puig de Sant Andreu" is een archeologische site van Keltische oorsprong te Ullastret in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya. Het site is van de zesde eeuw vóór het begin van de westerse jaartelling tot het eerste vierde van de tweede eeuw vóór het begin van de westerse jaartelling bewoond geweest door de Indigetes, de lokale stam;
-In het "Museu d'Arqueologia de Catalunya", afdeling "la seu d'Ullastret", bevindt zich een groot deel van de resultaten van de opgravingen;
-Meer informatie: http://www.mac.cat/Seus/Ullastret.

DAAR, HOTEL ANCORA
 


we hebben elkaar onbegrensd en ongekend kennen
in dit lome land waar regen weldaad is, en wulpsheid.

er is geen vermuft vocht dat deuren kriepend klemmen doet
als van het oude gebarsten en geschilferde huis.
toen leefde ik lusteloos en kunstmatig:
ik had nog niet ongeremd ervaren dat de dag
lang duurt en tegelijk kort kan zijn.
niemand kon het me leren. niemand wist ervan.

we hebben elkaar leren kennen in dit land
waar zon en lucht de nieuwsgierige gevels
in spaans ritme en adem gekleurd hebben.

daar gebeurt ademhalen gulzig en bewust.
dag is warme choco melk en boterhammen
met krenten en rijkelijk uitgesmeerde boter.
nacht is een zandkasteel en maanlicht
dat door de blinden als liefdesbrief binnenglipt.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens: Hotel Ancora ligt in La Fosca aan de gelijknamige baai, een gehucht van Palamós in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya.

KAREL V EN ZIJN RECHTEN OP DE 'SPAANSE' TROON



Uitgaande van zijn vele bezittingen moet keizer Karel V die op 24 februari 1500 te Gent geboren werd en  op 21 september 1558 te Yuste in het huidige Extremadura in Spanje stierf, beschouwd worden als dé heerser uit de zestiende eeuw. Hij had het voor het zeggen in grote delen van Europa (de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden, Oostenrijk, Hongarije, het Heilig Roomse Rijk, het zuiden van het Italiaanse schiereiland en Sardinië en Sicilië), het grootste deel van Midden- en Zuid-Amerika en deeltjes van wat nu de Magreb genoemd wordt.

Dat bezit is er niet zomaar gekomen. Karel heeft het te danken aan zijn ouders of beter nog aan de ouders van zijn ouders. Zijn ouders waren Filips de Schone en Johanna van Aragón, ook wel de Waanzinnige genoemd, of Juana la Loca.
Zijn vader was de enige zoon van Maria van Bourgondië en Maximiliaan van Oostenrijk. Het verwerven van de eigendommen van zijn ouders is op een vlotte wijze gebeurd.

Toen Maria in 1482 na een val van haar paard stierf, erfde Filips de bezittingen van zijn moeder. De Nederlanden werden zijn effectief bezit. Bourgondië, het erfland van zijn geslacht langs moederzijde, echter erfde hij slechts op papier. Na de dood van Maria’s vader Karel de Stoute, was het immers door de Franse koning Louis XI bij Frankrijk aangehecht. Toen Karel V’s vader Filips' vader in 1506 in Spanje stierf, erfde Karel zijn bezittingen.

Toen Maximiliaan in 1519 stierf, erfde Karel de Habsburgse erflanden Oostenrijk, Hongarije en Milaan. Maximiliaans keizerskroon kreeg hij pas nadat de rijksvorsten hem tot keizer gekozen hadden. De kroon zou tot het einde van de Habsburgs-Oostenrijkse monarchie in 1918 in het bezit van zijn nakomelingen blijven.

Zijn moeder was een dochter van Fernando van Aragón en Isabel van Castilië, de Katholieke Koningen. Ze hadden 5 kinderen: Isabel uit 1470, Juan uit 1478, Juana die la Loca zou genoemd worden, uit 1479, Maria uit 1482 en Catarina of Catalina uit 1485. Het verkrijgen van zijn erflanden langs moederskant zou Karel V aan geluk, veel geluk te danken hebben.

Maria en Catarina hebben in het verhaal van Karels erfenis geen rol gespeeld. Maria zou trouwen met de Portugese koning Manuel en de moeder worden van Karels nicht én vrouw Isabel van Portugal. Catarina zou het grootste deel van haar leven slijten in Engeland, eerst als vrouw van troonopvolger Arthur en na diens dood als vrouw van Henry VIII, Arthurs broer en koning van Engeland.

Juan was als enige zoon voortbestemd om zijn ouders in hun respectievelijke koninkrijken op te volgen. Fernando heerste over een statenbond, bestaande uit Catalunya, Aragón en Valéncia, en over de Balearen, over het zuiden van het Italiaanse schiereiland, Sardinië en Sicilië en enkele kleine gebieden in Noord-Afrika. Isabel was koningin van Castilië, Granada en delen van het pas ontdekte Centraal-Amerika. Dat overzeese rijk zou zich tijdens haar leven en erna in zuidelijke richting uitbreiden. Juan zou de eerste heerser over een verenigd Spanje worden.

Juan was getrouwd met Margaretha van Oostenrijk, zuster van Filips de Schone. Die was op zijn beurt getrouwd met Juana, één van Juans zusters. Dit dubbelhuwelijk dat in 1495 opgezet was, paste perfect in de huwelijkspolitiek van Maximiliaan en de Katholieke Koningen, die later onder Karel V verder ‘geperfectioneerd’ zou worden. Juana werd door een Spaanse vloot naar de Nederlanden gebracht. Met die vloot zeilde Margaretha naar Spanje. Filips en Juana trouwden in 1496 te Lier terwijl Juan en Margaretha dat een jaar later te Burgos deden.

Lang zou het huwelijk van Juan en Margaretha niet duren. In april 1497, nauwelijks 6 maanden na zijn huwelijk, stierf de negentienjarige Juan te Sevilla. De Katholieke Koningen waren hun gedoodverfde troonopvolger kwijt. Enkele maanden later beviel de amper achttienjarige Margaretha van een dochter. Het kind werd dood geboren.

Men gaat ervan uit dat de oorzaak van het overlijden van Juan die aan tuberculose leed,  te wijten was aan te vurige eerste huwelijksweken. Dat dit geen fabeltje of hofroddel was, blijkt uit het feit dat Karel V zijn zoon Filips net vóór zijn eerste huwelijk waarschuwde voor een te wild huwelijksleven en daarbij verwees naar Filips’ grootoom Juan.

De Katholieke Koningen legden alle hoop op hun oudste dochter Isabel. Ze was getrouwd met de Portugese koning Manuel. In 1498 werd Miguel de la Paz geboren. In tegenstelling tot zijn nichtje, de dochter van Juan en Margaretha, bleef hij in leven. Zijn moeder echter overleefde de bevalling niet. De vreugde van de Katholieke Koningen kon niet op: niet alleen omdat ze hun troonopvolger hadden, maar omdat die ook zou heerser over Portugal en haar overzeese gebieden. Hun geluk was echter van korte duur. Op 20 juli 1500 stierf Miguel. De Katholieke Koningen waren hun tweede troonopvolger kwijt.

Het loont de moeite om even stil te blijven staan bij de figuur van Manuel. Hij die geboren was in 1469 en zou sterven in 1521, zou met maar liefst 3 familieleden van Karel V trouwen. De eerste was de reeds vermelde Isabel met wie hij in 1495 huwde en die in 1498. stierf. Reeds in 1500 hertrouwde hij met Maria, Isabels zuster, die in 1517 stierf. Ze gaf hem tal van kinderen onder wie Isabel, nicht én vrouw van Karel V, en João II en Henrique I, opvolgers op de Portugese troon. Nauwelijks één jaar na Maria’s dood hertrouwde hij het Eleonora, nicht van zijn overleden vrouwen Isabel en Maria en zuster van Karel V, die hem overleefde. Eleonora zou later nog trouwen met de Franse koning François I, erfvijand van haar broer.

De hoop van de Katholieke Koningen op een troonopvolger ging over op hun dochter Juana. Hun gebeden werden verhoord. Te Gent werd op 24 februari 1500 Karel die hen zou opvolgen, geboren. In 1503 werd Karels broer Ferdinand geboren zodat er in geval van Karels dood een alternatief was.  

Toen de Katholieke Koningin Isabel in 1504 stierf, werd ze in haar koninkrijken opgevolgd door haar dochter Juana. Filips regeerde in haar plaats. Toen Filips op 20 oktober 1506 te Burgos stierf, werd    het bestuur in afwachting van Karels meerderjarigheid waargenomen door haar vader en later kardinaal Cisneros.   

Fernando had het niet begrepen op Karel als opvolger. Daarom trouwde hij in 1505 met Germana of Germaine de Foix, een ver familielid van hem en een nicht van de Franse koning Louis XII. Zijn bedoeling was om bij haar die pas 17 was terwijl hij met zijn 57 oud en versleten was, een zoon die hem zou opvolgen, te verwekken. Er moet oefening nodig geweest zijn, maar op 3 mei 1509 werd Juan geboren. Enkele uren na zijn geboorte stierf hij echter.

Ik wil de lezer een fragment uit “Het Geuzenboek” van Louis Paul Boon uit 1979 niet onthouden:

Ook in Spanje bezweek de zestigjarige Ferdinand aan het te overmatige liefdesspel. Zijn echtgenote, koningin Germaine, leefde erop los alsof het vuur der hel binnen in haar moest geblust worden. De haren ontbonden, zo dronken als een huursoldaat, de schoenen ergens in een hoek geschopt, zwaaide ze met hooggeheven rokken van het een feest naar het ander, en sloeg ze een zo gemene taal uit dat legerhoeren er zich zouden om geschaamd hebben. (…) koningin Germaine kon niet ophouden met pret maken en zette het feest voort met lakeien, met jonge meiden en met leeglopers uit de straten van Burgos. Ze zwierde rond met een bekende huurmoordenaar en duwde die weer van zich af om de hete mond te pletten op deze van een jong hulpje uit de keuken.
Koning Ferdinand zelf vervloekte God en al zijn Spaanse heiligen, omdat hij nog steeds geen mannelijke troonopvolger kon verwekken. ‘Wat ontbreekt me? Kijk, kijk dan toch, wat ontbreekt me hier?’ En gulzig greep hij naar de rotsmakende medicijnen die er de brand moesten inslaan. Het was een reeds veel te zwaar en giftig goedje, en de brand sloeg niet in zijn teeltballen, maar in zijn gal, lever en nieren. Hij kroop nog naar de dronken koningin Germaine toe, reeds op handen en voeten, en haar voor de laatste wanhopige keer willende omvatten en berijden–‘Heilige Geest, die het zo wonderbaarlijk bij Maria deed, laat het een zoon en troonopvolger worden! –stierf hij, binnen in haar.  

Boon heeft uiteraard een beroep gedaan op zijn literaire vrijheid. Toen Fernando stierf, was hij geen 60, maar 64. Hij stierf niet te Burgos, maar te Madrigalejo.

Toen Fernando in 1516 stierf, werd hij in zijn rijk opgevolgd door zijn dochter Juana. Karel kwam uit de Nederlanden over om niet alleen de bezittingen van zijn grootvader, maar ook die van zijn grootmoeder langs 'Spaanse' kant over te nemen.

Heeft Karel V lang over ‘Spanje’ geregeerd? Heeft Karel V lang en alleen over ‘Spanje’ geregeerd? Het antwoord is simpel: nee. Tot en met de dood van zijn moeder Juana te Tordesillas waar ze eerst door haar vader en later door haar zoon opgesloten werd gehouden, op 12 april 1555, regeerde hij samen met haar of bij haar gratie over ‘Spanje’. Gedurende slechts iets meer dan 11 maanden, vanaf 12 april 1555 tot en met 16 januari 1556 toen hij in Brussel afstand deed van zijn ‘Spaanse’ bezittingen, was hij alleenheerser.

Is Karel koning van Spanje geweest? Feit is dat Karel nooit de titel van koning van Spanje gevoerd heeft. Hij was ‘slechts’ heer van een statenbond die bestond uit onder meer de koninkrijken Castilië, Leon, Aragón, Navarra, Granada en Toledo, de graafschappen van Barcelona en de Rousillon en zoveel meer. Spanje is nooit in een opsomming van zijn titels opgenomen geworden. Wel werd al eens geschreven dat hij koning van de Spanjes was. Zelfs 300 jaar later liet Isabel II die van 1833 tot en met 1868 regeerde en betovergrootmoeder van Juan Carlos is, op een munststuk van 8 maravedís, in 1855 te Barcelona geslagen, vermelden dat ze "Reyna de las Españas" was.

 -o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 11 februari 2011.
Uitgiftegegevens: http://historiek.net/overig/karel-v-en-zijn-rechten-op-de-spaanse-troon-4196.
Extra-gegevens: het citaat is ontleend aan: BOON, Louis Paul. Het Geuzenboek. De Arbeiderspers, Amsterdam. 1979.

DAAR, LA FOSCA



vele winters en zomers ligt het gemeerd
in het zalvende zand. onverstoorbaar
wordt het tot eeuwige rust gewiegd.
de enge en hoge hoofdstraat is
onbegrijpelijk korter dan tijd.

tijd heb ik nodig om tomeloos en traag
ketsende stenen in mijn mond te gorgelen.

korter nog dan tijd is de afstand
tussen kerk en thuis waarin het kruisbeeld
en de stille staanklok broederlijk
en broos het leven verderslepen.

vele winters en zomers al ligt het gemeerd
tussen rokende rotsen en woelige golven.

tijd heb ik over om van hier naar nergens
een niemandsland waarin de tergend trage deur
op een kier wordt gezet en mensen
zonder maskers en zakken vol reisgidsen
binnendansen, te hinkstapspringen.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens:
-La Fosca aan de gelijknamige baai  is een gehucht van Palamós in Baix Empordá in het noordoosten Catalunya;
-de vissersstad Palamós ligt in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya. De stad werd in 1279 als koninklijke haven en ter vervanging van de haven van Torroella de Montgrí die dichtslibte, gesticht door Pere el Gran, graaf van Barcelona en koning van Aragón en Valéncia.

Extra-gegevens over het gedicht: "tijd heb ik nodig om tomeloos en traag / ketsende stenen in mijn mond te gorgelen." Ik heb tot mijn 22 jaar gestotterd.

PALAMOS, SPANJE



aan de kade een bedrijvig vrachtschip
tegen de heuvel een zonnende kerk.
tussenin hinkstapspelende kinderen:
ze hinken van schip naar kerk.

kerk. en de nauwe winkelstraat
is een paternoster groentekramen
waar het geborgen leven is.
de gekartelde kust
is volledig bezet met agaven
onbeweeglijk neergehurkte wachters
onverdroten en met oneindig geduld
uitkijkend over de vijandige zee.

barbarossa zou terug kunnen komen.
en dan. dan zullen groentekramen
slechts bloederige brij zijn en kinderen
niet meer van nu naar vroeger hinken.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: juni 1987.

Uitgiftegegevens: WOUTERS, Rik. Lawaai is tederheid. Yang, Gent. 1987 [Yang Poëzie Reeks].

Extra-gegevens:
-De vissersstad Palamós ligt in Baix Empordá in het noordoosten van Catalunya. De stad werd in 1279 als koninklijke haven en ter vervanging van de haven van Torroella de Montgrí die dichtslibte, gesticht door Pere el Gran, graaf van Barcelona en koning van Aragón en Valéncia.
-De stad werd op 7 oktober 1543 aangevallen door de vloot van 20 schepen van Barbarossa of Barbarroja die eigenlijk Hizir Bin Yakup heette en in dienst stond van Süleyman I, sultan van het Ottomaanse rijk. Na een felle beschieting geraakten de Turken de stad die geplunderd werd, binnen. Wie niet kon vluchten, werd gedood. Talrijk waren de onthoofden, verbranden, gevierendeelden en diegenen van wie het hart levend uit het lichaam verwijderd werd. Er waren er zelfs die levend op een aangescherpte paal gezet werden tot de dood volgde. Karel V die over een groot deel van de toenmalige wereld heerste en zich in al zijn arrogantie als dé belangrijkste persoon van die wereld beschouwde, slaagde er zelfs niet in om zijn ondergeschikten voor terreur te behoeden.

Extra-gegevens over het gedicht op zich:
-"Palamos" moet Palamós zijn. Ik heb het gedicht weergegeven zoals afgedrukt in de bundel. Ik probeer mijn fouten niet ongemerkt te verbeteren. Pas later ben ik me van de klemtoontekens in Catalaans en Castiliaans bewust geworden;
-"Spanje" zou ik nu niet meer schrijven. Het zou Catalunya zijn. Ik heb het gedicht weergegeven zoals afgedrukt in de bundel. Ik probeer mijn fouten niet ongemerkt te verbeteren. Pas later ben ik me van het probleem Catalunya-Spanje bewust geworden;
-"aan de kade een bedrijvig vrachtschip": Palamós is een 3-ledige haven: vracht-, vissers- en plezierhaven;
-"de nauwe winkelstraat" werd ooit markt gehouden. Nu is die verplaatst naar een overdekt gebouw aan de rand van de stad;
-"barbarossa zou terug kunnen komen." De stad werd op 7 oktober 1543 aangevallen door de vloot van 20 schepen van Barbarossa of Barbarroja die eigenlijk Hizir Bin Yakup heette en in dienst stond van Süleyman I, sultan van het Ottomaanse rijk. Na een felle beschieting geraakten de Turken de stad die geplunderd werd, binnen. Wie niet kon vluchten, werd gedood. Talrijk waren de onthoofden, verbranden, gevierendeelden en diegenen van wie het hart levend uit het lichaam verwijderd werd. Er waren er zelfs die levend op een aangescherpte paal gezet werden tot de dood volgde. Karel V die over een groot deel van de toenmalige wereld heerste en zich in al zijn arrogantie als dé belangrijkste persoon van die wereld beschouwde, slaagde er zelfs niet in om zijn ondergeschikten voor terreur te behoeden.

DE CATALAANSE CAGANER OF DE 'ONGEGENEERDE KAKKER'



In een uitstalraam tegen de gevel van een winkel in de Carrer de la Llibreteria te Barcelona, niet ver van het Plaça de Sant Jaume, staan vreemde figuurtjes. Staan ze? Zitten ze?

Bij nader toezien zitten ze. Op een vreemde manier: gehurkt, zonder echter met het achterste een stoel of iets anders aan te raken. Ze bestaan in tal van formaten en hebben één ding gemeen: de omlaaggetrokken broek of omhooggehouden rok of kleed en iets waarvan de kleur niets aan de verbeelding overlaat, maar dat gelukkig niet te ruiken is: een drol. Ze worden caganer, te vertalen als kakker, genoemd. Kan men het met enige dichterlijke vrijheid over de ongegeneerde kakker te hebben?!

In Catalunya kan men menjar be of goed eten. Wie zijn tijd neemt om Catalunya beter te leren kennen in plaats van slechts aan de stranden te blijven plakken en zonnenkloppen of te slenteren of het als doorreisland naar het zuiden te gebruiken, weet dat het land synoniem kan zijn voor gastronomie: vissoorten in overvloed, lams- en schapenvlees, vlees van varkens waarvan men alle delen gebruikt, gevogelte waarvan de hanenkammen opvallen, groenten, rijst die via Spanje in Italië terechtgekomen is, paddestoelen die je in de Lage Landen niet kunt vinden, truffels die zonder moeite de concurrentie met de Franse en Italiaanse kunnen doorstaan, …

De Catalaanse gastronomie is ongehoord rijk.

Denk aan pa amb tomàquet: een dikke snee geroosterd pa de pagés of boerenbrood, eerst met een teentje verse look en dan met tomaat ingewreven en tenslotte overgoten met de allerbeste olijfolie die slechts uit Catalunya kan komen. Waar anders kan men arbequines, kleine olijven waarvan de diameter niet groter is dan de nagel van een pink, en donkerblauw, zelfs purper kleuren, vinden. Vergeet niet om naar de sappige en vlezige tomaten voor pa amb tomàquet te vragen. In de typische restaurants vind je de ingrediënten los van elkaar: begin echter niet met alles apart op te eten behalve dan de look waarvan je vindt dat hij te scherp smaakt, of je maakt je voor eeuwig en altijd belachelijk.

Denk aan mar i muntanya-gerechten waarin ingrediënten uit de zee en van het land op een verrassende, originele en vooral lekkere manier gecombineerd worden. Kip met gambes in een saus op basis van amandelen en hazelnoten, met een vijzel in een mortier fijngestampt. Gebruik geen mixer: de draaiende beweging zou de saus door verhitting anders, minder goed dus, doen smaken. Varkenspootjes of konijn met slakken. Slakken worden in een patacó Tarragoni zelfs samen met tonijn bereid. Ze worden zelfs op zich klaargemaakt: proef eens van de cargols a la llauna, vergelijkbaar met Franse escargots de Bourgogne, maar gargantuesk en niet zelden klaargemaakt boven gedroogd hout van overjaarse wijnranken. Je krijgt geen 6 slakken, maar 40 of zelfs meer, overgoten met een heerlijke looksaus: alioli, geen lookmayonaise die slechts dient om het uitgesprokene en zalige van de look te verdoezelen.

Ik heb daarjuist een deel van een zegswijze gebruikt. Laat me toe om volledig te citeren: menjar be i cagar fort i no tingues por de la mort of wie goed eet en flink kakt, moet niet bang zijn voor de dood. Men kan niet ontkennen dat Catalanen iets hebben met scatologie of een soort liefde voor wat op uitwerpselen betrekking heeft.

Op het bijna-realistische schilderij “De boerderij” van Joan Miró uit het begin van de twintiger jaren van vorige eeuw, bezit van één van Ernest Hemingway’s erfgenamen, is een jongetje afgebeeld dat gehurkt zit te kakken terwijl zijn moeder op het erf de was doet. In 1935 volgt het puur-Miroaanse “Man en vrouw voor een hoop excrementen” waarnaar het op het schilderij voor niet-ingewijden wel even zoeken is.

Tijdens zijn verblijven in Frankrijk ging Salvador Dalí geregeld naar Pujol, al dan niet toevallig een Catalaanse naam, le Pétomane ging luisteren die met luid-klinkende winden onder meer de Marseillaise liet horen. Is Dalí wel een scatoloog? Is hij niet eerder iemand die te pas en veel vaker nog te onpas dingen deed om op te vallen? Was het feit dat hij zich met jonge, liefst provocerende en naakte vrouwen omringde, niet eerder bedoeld om zijn voorkeur voor de herenliefde zoals het zo preuts genoemd wordt, te verbergen?

Toch waren Miró, noch Dalí de eerste scatologen uit de Catalaanse kunst. Dat was Raimon Bérenguier IV, graaf van de Provence, die leefde van 1199 tot 1245. Hoewel hij geboren werd en stierf in Ais-de-Provença of Aix-en-Provence, was hij een Catalaan in hart en nieren uit het huis van de graven van Barcelona. Lees volgend fragment uit één van zijn gedichten:  

Arnaut, mijn vriend, hoor: honderd edele vrouwen
gaan overzee en zijn reeds halverwege,
dan ligt hun schip klapperend met zeil en touwen,
kan voort noch terug: de wind blijft achterwege,
tenzij jij nu een harde wind laat knallen
die over heel de zee stort en hen allen
weer veilig op een haven terug doet vallen.
Zou jij dat doen, vraag ik, of ben je tegen?

De figuur die zijn drollen zomaar overal te vinden legt, wordt caganer genoemd. Hij heeft tal van gezichten: verwrongen en met van inspanning uitpuilende ogen, in gedachten verzonken alsof over de dingen des levens nagedacht wordt, provocerend kijkend of gewoon maar lachend. Hij is meestal in aardewerk gemaakt en met de hand beschilderd. Hij kan ook in papier-maché zijn. Hij kan veel personen uitbeelden: de traditionele Catalaan met zwarte broek, wit hemd, rode gordel en de obligate barretina of Catalaanse muts, Catalaanse en andere politici, gewone priesters, monniken, abten en bisschoppen, …

Hij staat symbool voor 2 karakteristieken van de Catalaan: de rauxa of grenzeloze emotie en de seny of benul of inzicht, zelfs wijsheid. Geloof niet, nooit dat de caganer letterlijk laag bij de grond is. Hij symboliseert het overleven van de mens: wat aan de aarde ontnomen werd, wordt eraan teruggegeven en komt de mens ten goede. Leuker en realistischer dan het christelijke stof en as? Kortom, iemand die de aarde de vruchtbaarheid en dus de kracht om opnieuw voort te brengen en de tijd in beweging te houden, geeft. Een soort van perpetuum mobile? Een feestelijk iets op culinair gebied waarvan de drol misschien wel hét symbool is?

Toch hangt de caganer nauw samen met hét christelijke feest. Wie rond kerst te Barcelona is, moet maar eens langs de stalletjes aan de kathedraal lopen. Ze bieden tal van accessoires voor pessebres of kerststallen waarin ook de caganer zijn plaats heeft, aan. Kijk niet verwonderd op wanneer je zelfs Jozef en Maria, de Drie Koningen, engelen en herders met blote kont hun ding ziet doen.

Er zijn caganers bekend uit de zestiende eeuw. Ze zijn dan ook gezochte collector’s items. Een belangrijke verzameling bevindt zich in het Museu del Joquet de Catalunya, een speelgoedmuseum te Figueres.

Caganers kan je vooral in kleine winkels waar men soms de meest overbodige snuisterijen verkoopt, vinden. Ik heb er gekocht te Barcelona, Cadaqués en Figueres.

Als Vlaming kan ik niet anders dan sympathie te hebben voor de caganer. Hij vertoont immers gelijkenis met het Manneken Pis dat niet ver van de Grote Markt van Brussel ononderbroken zijn ding doet en door Nederlandsonkundige, frankofone Brusselaars Petit Julien genoemd wordt. Er staat er ook eentje aan het stadhuis van Geraardsbergen in Oost-Vlaanderen. Tot spijt van de Brusselaars is hij ouder dan hun exemplaar. Dat zullen de inwoners van Brussel echter nooit toegeven.

-o-o-o-o-o-

Verschijningsdatum: 1 april 2011.
Uitgiftegegevens: http://historiek.net/overig/de-catalaanse-caganer-of-de-ongegeneerde-kakker-4392.
Extra-gegevens:
-Bewust heb ik caganer vertaald door het Zuid-Nederlandse kakker in plaats van het Noord-Nederlandse poeper. Kakker geeft het klankenspel immers bijna-perfect weer;
-Het citaat van het gedicht is ontleend aan: VAN ALTENA, Ernst [samensteller]. Daar ik tot zang word aangespoord. Occitaanse troubadouers 1100-1300. Ambo, Baarn. 1987;
-Meer caganers: http://www.caganer.com.