heel veel Catalunya of Catalonië (en wat minder Spanje of España)

VANILLE

In het begin van de zestiende eeuw kwamen de Spaanse conquistadores, veroveraars en bezetters van Centraal-Amerika, in contact met de vanilleplant of -boom, behorend tot de familie van de orchideeën. De inhoud van de vrucht ervan werd door Maya's en Azteken gebruikt in combinatie met cacao, ook uit die streek afkomstig.
De plant of boom die afkomstig is ut Zuid-Oost-Mexico en Guatemala, werd door de Maya's tlilxochitl genoemd. Dat betekende zwarte bloem, verwijzende naar de kleur van de bloem. Een vanillebloem bevat tot 200 spercieboonachtige peulen die in trossen naar beneden hangen. De vorm had als gevolg dat de Spanjaarden het over vaina hadden. Vaina betekent peul(vrucht), (zwaard)schede of zelfs vagina.
Het verkleinwoord van vaina is vainilla dat als bainilja uitgesproken wordt, zoals de vrucht nog steeds in het Castiliaans genoemd wordt. Onder invloed van het Frans hebben Vlamingen het over vanille.

'''Vader Jacob''' of '''Broeder Jacob''' is een kinderliedje dat oorspronkelijk uit Frankrijk komt, waar het bekend staat als ''Frère Jacques''. De Franse tekst luidt:
Frère Jacques. Frère Jacques.
Dormez-vous? Dormez-vous?
Sonnez les matines! Sonnez les matines!
Din dan don. Din dan don.
De componist is onbekend. Verondersteld wordt dat het uit de zeventiende eeuw stamt.

Over de identiteit van Jacques is niets geweten. Er kan slechts met zekerkheid gesteld worden dat het om een frère, een Frater of broeder, of monnik, gaat.
In het lied wordt meer niet of slechts onrechtstreeks meegedeeld. Het lied gaat over frère Jacques die nog zou slapen. Meer zelfs, hij zou zich overslapen hebben. Hij zou dan ook te laat zijn om de matines of metten bij te wonen. Collega-monniken maken hem wakker door uit te roepen dat het luidt voor de metten. matines of merten komt van het Latijn matutinum dat ochtend betekent. Verwezen wordt naar de metten als gebed dat meer dan anderhalf uur kon duren.

Het lied kende en kent een ongelooflijk succes. Het maakt in tal van landen, en niet alleen in Europa, deel uit van het muziekonderwijs in kleuter en lager onderwijs.
Het Nederlands kent 2 versies.
De Zuid-Nederlandse versie die een letterlijke vertaling van de Franse is, luidt:
Broeder Jacob. Broeder Jacob.
Slaapt gij nog? Slaapt gij nog?
Hoor de klokken luiden! Hoor de klokken luiden!
Bim bam bom. Bim bam bom.
De Noord-Nederlandse versie gaat als volgt:
Vader Jacob. Vader Jacob.
Slaap jij nog? Slaap jij nog?
Alle klokken luiden. Alle klokken luiden!
Bim bam bom. Bim bam bom.
Inhoudelijk delen beide versies hetzelfde mee. De nuanceverschillen zijn te verwaarlozen:
-Broeder of Vader betekent hetzelfde;
-gij of jij is taaleigen;
-Noord-Nederland beklemtoont dat er zeer veel, zelfs alle klokken luiden.

Gaat het hier slechts om een 'onschuldig' kinderlied? Ik twijfel eraan. De 3 versies hebben het immers over iemand die Jacques of Jacob heeft. Wie de christelijke, lees katholieke geschiedenis een beetje kent, weet dat Jacques en Jacob komen van het Latijnse Jacobus.
De bekendste Jacobus is Jacobus de Meerdere, zo genoemd om het onderscheid met Jacobus de Mindere duidelijk te maken, of Jacobus van Compostela, Santiago genoemd. Deze apostel van Christus, wiens feestdag op 25 juli gevierd wordt, geniet vooral in Spanje in het algemeen en in Galicia in het bijzonder van een speciale bewondering. Sinds eeuwen trekken mensen vanuit vele delen van Europa te voet naar Santiago te Compostela waar de overblijfselen van de heilige zouden bewaard worden.
De Castiliaanse versie van Frère Jacques is zeer expliciet:

Fra Santiago. Fra Santiago.
?Duerme usted? ?Duerme usted?
!Tocan a maitines! è Tocan a maitines!
Din, dan, don. Din, dan, Don.
Een beetje uitleg:
-Fra Santiago. Fra is een broeder. In de Castiliaanse versie is het echter niet zomaar een broeder, dus niet zomaar een Jaime of Jacobus. Santiago is een heilige: Sant Iago of de heilige Jacobus die in Compostela aanbeden wordt;
-Tocan komt van het werkwoord tocar dat de klok luiden betekent;
-in tegenstelling tot de Nederlandse versies wordt wel vermeld waarom de klokken luiden. Ze luiden om op te roepen om deel te nemen aan de maitines of metten, de religieuze plechtigheid waarmee de dag begint.
Fra Santiago kan de link leggen met de bedevaart naar Compostela. Wijzen nog andere aanduidingen in die richting? Ik denk het wel. Ik ben zeker van wel. Broeder Jacob wordt opgeroepen om deel te nemen aan de metten. Ooit, toen de bedevaart nog louter christelijke bedevaart was en de weg niet zoals nu om andere redenen werd afgelegd, begon de dag van de Compostelavaarders met het bijwonen van de metten. Daarna en na een ontbijt werd de weg naar Compostela voortgezet.

"Broeder Jacob", "Vader Jacob", "Frère Jacques", "Fra Santiago", ... is dan ook meer dan een kinderlied. Het is een lied over bedevaarders naar Compostela. Mettertijd echter heeft het kinderlijke het gehaald op het religueuze.

RIJK VAN CASTILLA (tweede keer) (1157-1230)

De naam van de heerser en eventueel de toenaam, de familieband met de voorganger en de regeerperiode worden vermeld. Wanneer het nodig is voor de verstaanbaarheid en wegens de complexiteit kunnen andere familiebanden vermeld worden.

-Sancho III el Deseado, zoon van Alfonso VI, heerser van Léon y Castilla (tweede keer) (1157-1188);
-Alfonso VIII el Noble, zoon (1188-1214);
-Enrique I, zoon (1214-1217);
-Berenguela de Castilla, la Grande, zuster (1217);
-Fernando III el Santo, zoon (1217-1230).

TAPA EN PINTXO

Iedereen, en ik veralgemeen, heeft al van tapas gehoord of er zelfs gegeten. Iedereen, en ik veralgemeen opnieuw, weet dat tapas een 'eetiets' is dat Andalusisch in het bijzonder en bij uitbreiding Spaans is.

Tapa is een complex iets.
Vaak leest men dat het geen gerecht, zelfs geen voorgerecht is. Dit kan kloppen. Gerechten worden tijdens een maaltijd gegeten. Een maaltijd eet men normaal gezien gezeten aan een tafel. Om tapas te eten heeft men geen tafel nodig, enkel een toog, een barman en/of iemand die de tapas bereidt.
Tapas kunnen het best als hapjes vertaald worden. Die hapjes worden op een bordje opgediend. Vlees, vis, schaal- en schelpdieren en groenten worden al dan niet in combinatie bij de bereiding van tapas gebruikt.
Tapas worden gegeten vóór de eigenlijke maaltijd.
Tapas eten is een soort van sociaal gebeuren. Men eet ze bijna nooit alleen, maar bijna altijd in groep. Men eet ze op café, maar ook op vergaderingen, (huwelijks)recepties en andere plechtigheden.

Wat betekent tapa?
Tapa komt van het werkwoord tapar dat bedekken of afdekken betekent. Hiermee wordt bedoeld dat een glas met alcohol afgedekt wordt met iets, oorspronkelijk een snede worst of hesp om te beletten dat insekten in de drank terechtkwamen. Al snel werd die plak vlees vervangen door een bordje waarop iets eetbaars lag. Beschouw de tapa maar als een soort van 'Spaanse' gastvrijheid.
Vergelijk het een beetje met de Vlaming die op zijn glas bier een viltje legt om te beletten dat er dondervliegjes, vliegjes, bijen, wespen, hommels, ... in terechtkomen. Op dat bierviltje wordt echter niets eetbaars gelegd. Dat wordt erbij geserveerd in een apart, meestal glazen potje: gezouten pindanoten en/of andere noten, gezouten schips, gezouten weet ik veel. Maar steeds gezouten, gewoon maar om de verkoop van drank te stimuleren. Beschouw het maar als de commerciële ingesteldheid van de Vlaamse café-uitbater om meer te verdienen. Geen gastvrijheid dus, maar pure commercie. Niet lang geleden overigens strooiden caféhouders zout op de vloer uit om zo de consumptie en uiteraard hun winsten op te krikken.

Wat drinkt men bij tapas? Meestal bier of een copita de of glaasje jerez.
De caña of het getapte bier wordt opgediend in een soort breed en niet hoog whisky-achtig glas.
De jerez door Vlamingen onder invloed, zeg maar druk van de cultuurloze, Angelsaksische wereld, sherry genoemd, komt op de toog terecht in het typische naar boven toelopende, bijna lieftallige glaasje op voet. De laatste jaren heeft de yerez meer en meer plaats gemaakt voor de manzanilla. Ik verkies yerez of manzanilla boven bier. De zurige smaak is erg verfrissend en stimuleert de appetijt.

Van wanneer dateert de tapa?
De naam is pas rond het midden van de twintigste eeuw in de omgeving van Sevilla ontstaan. Daardoor is de link tussen tapa en Andalucía ontstaan. In tal van plaatsen in Andalucía en Extremadura krijgt men bij elk drankje overigens een tapa aangeboden. Van echte gastvrijheid gesproken.
Over de oorsprong bestaan 2 belangrijke versies. De moren die in 711 het Iberische schiereiland veroverden en er tot 1492 gedeeltelijk de baas speelden, hadden de gewoonte om in groep van tal van gerechten kleine hoeveelheden te eten. Tijdens Alfonso X el Sabio of de Wijze, die leefde van 1221 tot 1284, ziek werd, verplichtte zijn chirurgijn of hoe de kwakzalvers toen ook mochten heten, hem om tussen de maaltijden kleine hoeveelheden voedsel te eten om zijn maag niet te overbelasten. Het hielp. De koning genas en zou bevolen hebben dat in zijn Castiliaanse rijk bij wijn steeds hapjes moesten opgediend worden.

De laatste jaren heeft zich een bedenkelijke tendens ontwikkeld. Tal van koks die zich oh hoogheidswaanzin chef-kok durven te noemen, hebben een eigen soort tapas ontwikkeld: in Vlaanderen heeft men het, geloof ik, over patapas of iets dergelijks. Ersatz! Geloof niet dat die hapjes gemaakt met lokale producten, iets met tapas te maken hebben. Door de naam te 'stelen', wil men gewoon maar van het origineel dat steeds beter dan de kopie is, iets, lees geld meepikken! Het is zelfs al zo erg dat de mezze's Griekse tapas genoemd worden.

-o-o-o-

In Euskara dat Vlamingen ten onrechte Baskenland noemen, heeft men iets wat vaagweg, maar dan wel vaagweg op tapas lijkt.
Ik parafraseer Michel Wuyts, verslaggever van wielerwedstrijden voor de VRT tijdens de Clásica San Sebastián in Euskara: San Sebastián in Baskenland heeft de grootste concentratie van tapasbars in de wereld. 3 fouten in één enkele zin wat voor Wuyts niet zo verwonderlijk is. Dit vraagt om uitleg:
-San Sebastián. Het moet uiteraard Donostia zijn. De stad ligt in Euskal Herria en heet in het Euskara of Euskara dat we ten onrechte Baskisch noemen. Door het Castiliaanse equivalent te gebruiken ontkent hij Euskal Herria of Baskenland het universele recht op zelfbeschikking;
-Baskenland. Het moet Euskal Herria zijn. Door het equivalent van het Castiliaanse Pais Basco te gebruiken ontneemt Wuyts de inwoners ervan het universele recht op zelfbestuur;
-tapas. Het moet pintxos zijn, in het Castiliaans als pincho geschreven.
Aan uitspraken van Wuyts heb ik nooit veel belang gehecht; ik stoor me er wel geregeld aan. Hou zou ik ook kunnen geloven wat die man uitkraamt?! Hij gaat immers akkoord met dopinggebruik in het wielrennen. Het vindt dat dopinggebruik geen smet op een 'wielercarrière' is. Waarom anders blijft hij Eddy Merckx, tot 3 keer toe betrapt op doping, de beste wielrenner aller tijden noemen?!

Pintxos zijn streekproducten als vlees, vis, schaal- en schelpdieren en groenten die al dan niet in combinatie op snedes stokbrood van ongeveer 1 centimeter dikte geserveerd worden. Het geheel wordt samengehouden met een mini-spiesje, lees tandenstoker. Omdat pintxos nogal vettig en rijkelijk zijn, wordt er een txakolin-wijn, Chacolí in het Castiliaans, bij te drinken gegeven. De zurige wijn die van hoog in het glas wordt geschonken om hem minder zurig te maken, bevordert net als de zuiderse yerez de spijsvertering en bevordert de appetijt.

Pintxos vindt men vooral in Euskal Herria en Catalunya waar veel 'Basken' die mee tegen Franco en de dictatuur gevochten hebben, na de Guerra Civil zijn blijven hangen. Bezoek eens een echt Euskarees café, onder meer herkenbaar aan de aanduiding taberna euskal, en doe zoals de 'echten'. Vraag een bord en bestel onmiddellijk een txakolin. Vul je bordje met een selectie van de op de toog staande pintxos.
Eet ze rustig, maar staand op. Inderdaad, staand. Wie aan de tafeltjes gaat zitten, wordt verondersteld om à-la-carta te eten. Hou je niet aan één txakolin. Stoor je niet wanneer personeel je vraagt of je dit of dat wilt hebben. Het heeft niets met platte commercie te maken. Het gaat gewoon maar om warme, zelfs hete pintxos die net van het vuur komen en uiteraard best warm gegeten worden.
Betalen doe je als volgt. Tijdens het eten hou je de tandenstokers bij. Geef je bord met de tandenstokers erop af aan de toog en zeg wat je gedronken hebt. De rekening volgt. Doe niet zoals ik al tal van Vlamingen en andere buitenlanders heb zien doen: werp enkele tandenstokers op de vloer. je bent immers steeds de pineut.

FRANQUISME EN KATHOLIEKE KERK: MEDEPLICHTIGEN TIJDENS DE GUERRA CIVIL

In de kathedraal van Granada in Andalucía kan men op de sokkels van 2 zuilen volgende tekst lezen: Nuestros Sacerdotes Inmolados por el Marxismo [gevolgd door een reeks namen van priesters]. MDCCCXXLIX. R.I.P. Año de la Victoria. Ik vertaal: "Onze priesters, geofferd (in de strijd) tegen het Marxisme. R.I.P. 1939. Jaar van de Overwinning".

De tekst die voor wie de geschiedenis van Spanje en de Guerra Civil een beetje kent, niet vreemd kan overkomen, valt op door 3 grote én grove onjuistheden, lees maar leugens:
1. "priesters, geofferd (in de strijd) tegen het Marxisme". Hiermee wordt de indruk gewekt dat de door Franco en het leger begonnen Guerra Civil die geen burgeroorlog die bijna 3 jaar duurde, was, een strijd tegen het marxisme en dus het communisme was. Ten onrechte. De zogenaamde Guerra Civil van 1936 tot 1939 was een machtsgreep van het grootste deel van de legertop met steun van de katholieke kerk, adel en grootgrondbezitters tegen de democratisch-gekozen regering van 1936. Deze democratische regering is er gekomen door de stemmen van tal van linkse fracties en gematigd rechts waaronder burgerij en vrijzinnigen;
2. "priesters, geofferd". Hert overgrote deel van hoogwaardigheidsbekleders en tal van priesters van de katholieke kerk hebben helemaal in het begin van de Guerra Civil voor de opstandelingen van Franco gekozen en zich zo ondemocratisch opgesteld. Ze hebben actief aan de strijd tegen de democratische regering deelgenomen. Bewijzen te over: verklaringen van kardinalen, aartsbisschoppen, bisschoppen en andere geestelijken ten voordele van de opstand, het brengen van de franquistische of Francogroet die niets anders dan de Hitlergroet was én nog steeds is, en het zegenen van soldaten die tegen de troepen van de democratische regering ten strijde trokken. Hun dood is dan ook te zoeken in een verkeerde keuze voor zover een geestelijke zich op politiek vlak moet engageren, en de eigen misdaden;
3. Franco heeft "1939" het "Jaar van de Overwinning" genoemd. Dat was het alleen maar voor zijn opstandelingen en handlangers die democratie niet zagen zitten. Een meerderheid van de inwoners van Spanje zijn jarenlang de dupe van die opstand geweest met alle gevolgen van dien: liquidatie, moord, terechtstelling zonder wettelijk proces, folteringen, gevangeniskamp, dwangarbeid, ballingschap, broodroof, ... Nu nog zien mensen af onder het franquisme.

Tot en met vandaag en ondanks de Ley de la Memoria Histórica de España van 26 december 2007 mag het franquisme, een dictatuur die in wandaden niet voor het nazisme moest onderdoen, opgehemeld worden.
Erger nog, met de Partido Popular van Aznar en Rajoy, erfgenaam van het franquisme, is in Spanje het neofasquisme aan de macht.

BLOODY MARY

Een Bloody Mary is een cocktail. De ingrediënten zijn vodka, tomatensap, worchestersaus dat als westersaus met 2 x een doof -e- moet uitgesproken worden, citroen- of limoensap, tabasco, selderijzout en -stengel en ijs. Het zou goed zijn tegen een kater. Zou het ook goed zijn tegen een kater te wijten aan het te veel drinken van Bloody Mary's?!

Vanwaar komt de naam? Bloody Mary betekent letterlijk bloedige Mary of Maria. Bloedig kan niets anders dan verwijzen naar het gebruikte tomatensap. Mary is een Engelse voornaam. Wie was die Mary? Een aanloop is nodig.
De Reyes Católicos of Katholieke Koningen Fernando en Isabel hadden 1 zoon en 4 dochters. Het jongste kind was Catalina of Katharina. Ze werd te Alcalá de Henares geboren op 15 december 1485 en stierf in het kasteel van Kimbolton in Engeland op 7 januari 1536.
De ze in Engeland stierf, is geen toeval. Ze trouwde op 14 november 1501 met Arthur of Wales, zoon van de Engelse koning Henry VII en kroonprins. Arthur stierf al op 2 april in 1502 te Ludlow. Om de aanzienlijke bruidsschat niet te verliezen stuurde Henry VII aan op een huwelijk van Catalina met zijn zoon Henry, de latere Henry VIII, die nauwelijks 12 jaar was. De Reyes Católicos gingen in op het voorstel van de Engelse koning.
Na de dood van zijn vader in Hampton Court Place te Richmond upon Thames op 21 april 1509 trouwde Henry VIII op 11 juni 1509 met Catalina. Catalina zou koningin van Engeland zijn van 1509 tot haar dood in 1536. Ze bezorgde Henry VIII voor wie het verwekken van een troonopvolger een van zijn doelen, lees maar obsessies was, tal van kinderen. Henry, geboren in 1511, stierf na amper 7 weken. Mary, geboren te Greenwich op 18 februari 1512, bleef in leven en zou pas op 17 november 1558 te Londen sterven. Daarna volgden nog verschillende miskramen.
Het feit dat Catalina geen levensvatbare mannelijke opvolger baarde, leidde tot echtscheiding in 1533. De paus erkende de echtscheiding niet. Dit leidde in 1534 tot de Act of Supremacy. Daardoor werden de banden tussen de paus en Engeland verbroken en werd Henry VIII hoofd van de Church of England, gemeenzaam de Anglicaanse Kerk genoemd.
Toen Henry VIII op 28 januari 1547 te Winchester stierf, werd hij opgevolgd door zijn zoon Edward. Toen Edward VI op 6 juli 1553 te Greenwich stierf, werd hij opgevolgd door Lady Grey, kleindochter van Mary Tudor, de zuster van Henry VIII. Ze was koningin was van 10 tot 19 juli 1553. Toen Lady Grey afgezet werd, werd ze opgevolgd door een andere Mary Tudor, de dochter van Henry VIII en Catalina.
Mary was door haar moeder katholiek opgevoed. Dit gebeurde volgens de (Groot-)Catalaans-Castiliaanse of Trastámarese tradities van de Reyes Católicos op een erg scrupuleuze wijze, onder meer met een afkeer van en zelfs haat voor alles wat niet katholiek was. De banden met de Bourgondisch-Habsburgse Karel V, haar neef aan wie ze ooit als echtgenote gelinkt werd, werkten het extreem-katholieke nog in de hand.
Haar huwelijk op 25 juli 1554 te Winchester met Felipe II of Filips II, Karel V's zoon en Mary's achterneef, wakkerde voor zover mogelijk de katholieke obsessies nog verder aan. Mary besloot om van Engeland weer een katholiek land te maken. Daarom vervolgde ze de Church of England en haar aanhangers. Tal van anglicanen werden gedood. Het belangrijkste slachtoffer was Thomas Cranmer die de echtscheiding tussen haar vader en moeder uitgesproken heeft en aan de basis van de Church of England lag.
Uit het huwelijk van Mary met Felipe II werden geen kinderen geboren. Mary werd na haar dood in 1558 opgevolgd door haar halfzuster Elisabeth I die Engeland tot haar door in 1603 bestuurde.
Door haar bloedige vervolging van anglicanen en andere (bij)gelovige niet-katholieken werd ze Bloody Mary of Mary, de Bloedige of Bloeddorstige genoemd.

De half (Groot-)Catalaans-Aragonese Mary Tudor heeft haar naam gegeven aan de Bloody Mary, een cocktail. Vreemd is dat die drank genoemd naar een Engelse koningin, vodka bevat en geen gin of zelfs geen whisky of whiskey.
Er bestaat overigens nog een cocktail genoemd naar Mary. Daarin is de vodka vervangen door Bacardí, een drank die via een kleine omweg zijn oorsprong in Catalunya vindt. Men heeft het dan ook over een Bacardí Mary.