INHEEMSE WENSEN

Samen met Roberto loop ik door het dorp. Hij is klein van stuk, gedrongen, maar pezig. Het dorp 'Nossa Senhora Aparecida' bestaat uit 20 hutten, die een een halve circel, met de open zijde naar de rivier, gericht zijn. In het dorp leven 168 mannen, vrouwen en kinderen, natuurlijk buiten de dierlijke vrienden. Roberto verteld dat zich in het reservaat negen dorpen bevinden met als grootste 'Sao Marcos' waar 2.500 mensen leven. (In het jaar 2000 wordt het aantal Xavantes geschat op 13.500)
Als we langs andere hutten lopen zie ik de vrouwen me aanstaren. Er ligt iets droevigs over hun gelaatstrekken, een zekere gereserveerdheid.
Hier komen geen blanken, en wie ben ik dan wel? Een goudzoeker, bomenkapper, dokter, zwerver?
De oude mensen hebben veel slechte ervarinegn met blanken, grootgrondbezitters, houtkappers en goudzoekers. Terecht is hun opstelling, doch mijn eigen benadering tot het volk is belangrijk. Ik ben geen etnoloog of ontwikkeld antropoloog, maar wel geintreseerd in de cultuur van een volk dat 'mij' iets kan leren over het leven.
Natuurlijk worden we vergezeld van het bosvarken Ohü die knorrend naast me loopt en af en toe een sprint maakt, of met kleine kinderen speelt.
In het dorpsmidden is een net gespannen waar de jongeren volleybal spelen, een sport die de Xavantes aan het hart ligt, terwijl ik vernam dat zij géén slechte voetballers zijn. Ja, een cultuur kan rare draaien maken, het is maar hoe je het bekijkt. 

Samen met Roberto zit ik op de veranda van het schoolgebouwtje. Het is een kleine ruimte waar les wordt gegeven aan de jongeren.
Hierop kom ik later terug. Ik spreek met Roberto over de problemen in het dorp en de mogelijke hulp, die ik kan bieden on vorm van een kleinschalig project.
"Het grootste probleem is het ziekenvervoer. Het snelst bereikbare ziekenhuis ligt op 150 kilometer in Barra,' zegt Roberto.
"Het is voorgekomen dat kinderen doodgingen aan griep, longonsteking of andere ziektes, doordat ze niet snel genoeg geholpen konden worden. Zie je, we hebben geen wagen hier... het dorp ligt geïsoleerd. Een soort jeep zou ons zeker helpen. Die kunnen we ook gebruiken op het land. Zie je die oude vrouw daar...' en hij wijst in de richting van de boskant waar een oude vrouw met een twee meter hoge lading sprokkelhout op haar rug uit het bos strompelt.
"Maar voor ziekenvervoer is dit belangrijk!'
'En de Funai?' vraag ik hem.
'De Funai had ons ooit een jeep beloofd. Ze hebben zelfs het geld ervoor ontvangen, maar dit werd onderling aan hun familie besteed. Verder ontbreekt het hier aan medicamenten. De ziektes komen hoofdzakelijk van blanken, ziektes die wij niet kenden, voorheen nooit voorkwamen. Daarvoor hebben we dringend medicamenten nodig."

Op een twintig minuten lopen van het dorp stroomt een riviertje, dit wordt gebruikt om te baden en de watervoorraad aan te vullen, die in jerrycans naar het dorp wordt gebracht. Het natuurlijke bad is iets waar de Indiaan niet zonder kan, een onderdeel van zijn ritme. Maar we praten ook over watertoevoer naar het dorp. Een wens van de Xavante.
'Zie je daar boven op die heuvel dat waterreservoir? Daar kan 10.000 liter water in. Het is vorig jaar gebouwd door de Funai, maar werd nooit in gebruik genomen. Zie je Antonio, we zouden graag enkel waterbakken in ons dorp hebben. We hebben een pomp nodig om het water vanuit de rivier naar de waterbakken in het dorp te krijgen. Zes kleine reservoirs zou genoeg zijn.'
Ik knik instemmend.*
Maar er is dan 2.000 meter pijpleiding nodig en generators. Ja, als er water in het dorp is dan hoeven ze niet meer na de rivier in het bos om te baden en watervoorraad te halen. Net als voor hun behoeftes.
Waarom is mijn gedachte naief?
De traditie van het baden is al oud, ze zijn altijd het bos ingegaan. Zou men nog wel naar de rivier gaan om een bad te nemen? Neen. Men neemt een douche in het dorp. Doch de Xavantes zijn veel in contact met de blanken en Roberto weet wat er te koop is in de blanke wereld. Hij heeft veel gezien. En waarom hebben de blanken wel water in hun huizen en de Indianen niet?
Hebben ze niet dezelfde rechten? Velen antropologen en zogenaamde mensenkenners  proberen hun te beschermen tegen de westerse invloeden, want de Indiaan dient zijn tradities te behouden.
Is het niet hypocriet?
Waarom mag de indiaan geen gebruik maken van faciliteiten die de blanke als normaal ervaart. Wie bepaalt dit alles?
Al deze vragen spelen door mijn hoofd. Het hoofd van deze 'gringo' waar de muggen ronddraaien als kleine kermisactracties.
In het dorp was nog geen electriciteit, dus, geen ijskasten, televisies, geluidsinstallaties, stofzuigers en fruitdrankmixers.  Niets van dit alles wat de moderne mens als normaal ervaart.
Toch  was daar al de butagasfles en gasfornuis, het plastiek speelgoed van de kinderen, de kleding van de blanken, polshorloges en Roberto had zelfs een spuitbus tegen muskieten. En... hij had veel interesse voor mijn kleine micro-cassette recorder. Want daarmee kon je stiekem de leugens die de blanke vertelde mee opnemen. Een probaat middel.
Het wordt steeds moeilijker voor inheemse mensen om hun tradities te behouden. Sommige zijn resoluut, anderen zoeken een middenweg. Ik vind, al leunend tegen de modernisering aan, dat zij hun tradities nooit mogen kwijtraken, het zou zijn als verliezen  van licht.

Ik vraag Roberto of er voldoende aanplant is in het dorp.
'Ja, we planten voldoende om ons in leven te houden, maar alleen voor het dorp.'
'Wat planten jullie?'
'Groenten, bonen, maniok, rijst... sinas...'
'Dus er wordt niets verkocht?'
'Neen, hier niet. Er is te weinig aanplant. We hebben 'estrume' (mest) nodig, want de grond is niet erg vruchtbaar, het is een serieus probleem, want vee hebben we niet.'
Zijn stem klinkt droevig.
Een zestal kinderen spelen onder een afdak van het schooltje, en anderen staan geduldig voor me, en bekijken me weer aandachtig. Een kleine loopt rond met zijn pijl en boogje. Hij richt op een blad en steeds doorboord het pijltje het blad, dat zeker moet dienen als substituut voor een vis. Trots kijkt hij me aan en zijn kraaloogjes glimmen.
Schuin tegenover het schooltje staat een andere hut. Deze staat niet in de halve circelvorm, maar aan de tegenovergestelde richting. Het onderste gedeelte is van grijze rotsachtige stenen tot een hoogte van anderhalve meter, het bovenstuk is indentiek aan de hutten, bamboe en palmblaren.
Het is de kapel, gebouwd door een Salesianer, padre Mariano.
Bij het betreden worden we op de voet gevolgd door de steeds groter wordende groep kleine Xavantes. De kleine met pijl en boog blijft nog steeds zijn kunnen demonstreren en ik krijg de indruk dat hij een ander doelwit zoekt, als hij zijn gespannen boogje op mij richt.
In de stamtaal wordt hem duidelijk gemaakt dit achterwege te laten en gaat weer over op blaadjes schieten.
In de hoek van de hutkapel staat een klein altaar, een Mariabeeldje en wat kaarsjes. Ik zie een op hout bevestigde foto, die Jezus uitbeeld aan het kruis. Een klein Indiaans jongentje drukt zijn hoofd tegen de bebloedde knieën van Christus. Het moet een beeld zijn dat Jezus óók gestorven is voor de Indiaan, en dat zij hem moeten aanbidden.
Ik had me al de vraag gesteld, dat toen de Verlosser stierf, waar de Indiaan tóén was? Zeer zeker in deze contreien, waar zij hun eigen Goden hadden, met Mavutsinim als Vader.

wordt vervolgd...

(*Ik probeerde later dit jaar via een actie geld te vergaren, doch het werd een misslukking. Wie was Ik? Een 'nobody". En de Xavantes? Zelfs het jaar erop toen ik in Brasilia was en de Nederlandse ambassade bezocht voor een project, werd me erop gewezen dat  het moeilijk was een dergelijk plan te starten. Ik woonde niet  in Brasil en met de Xavantes hadden ze niet zo'n goeie ervaringen. Nou ja? Maar dat is wéér een ander verhaal.)

Xavante familie in de jaren '70 met typisch gevlochten mand (auwé)

28-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

De circelvormige hutten van de Xavantes hebben een of meerdere ingangen. Ze zijn tien tot twaalf meter lang, zeven tot negen meter breed, en zo'n vier meter hoog.
De hut van Roberto en zijn vrouw Maria Carla is verdeeld in drie vertrekken. Het dak en zijwanden zijn geconstrueerd van boomstammen en dikke takken, bedekt met palmblaren en droog gras. De vloer is veelal van leem of tegenwoordig soms ruw cement. In de hut staat een oud fornuis dat gevoed wordt door flessen butagas. Er is een tafel, stoelen en een zitbank tegen de verste wand, het interieur van de woonruimte.
Via een opening, afgeschermd door een dierenvel, bevindt zich een tweede ruimte, het slaapvertrek, daar aangrenzend een derde vertrek, waar ik geen idee van had waar het voor diende, alhoewel ik af en toe mensengeluiden waarnam.
De Jonge meisjes zijn bezig met het klaarmaken van het middageten en kijken me af en toe, schuchter of giechelend aan, en ik ruik de geur van zwarte bonen en gebraden kip. Kleine kinderen lopen achter me aan of staren aandachtend naar mijn hoofd.
Het doet me goed te weten dat ze me mogen, al ben ik een vreemdeling in het dorp.
Ik graai in mijn rugzak en vindt de droge koekjes die ik nog over heb, en verder een lappen-paljas en ratje, dat ik meenam uit Belo Horizonte, waar ik de Limburgse zuster Brunilla Maessen bezocht, die werkte in een arme buurt in Taquaril. Ik geef de kinderen de spullen en ze zijn blij, terwijl hun oogjes stralen als de sterren aan de Mato Grosso hemel.
In de hut scharrelt een 'porco do Mato' rond, een bosvarken.
Zijn naam is Ohü en hij wordt al rap mijn vriend en drukt zijn zwarte modderige snuit tegen me aan.
Roberto verteld me dat hij hem meenam uit het bos toen hij nog jong en wild was. Nu is hij een kameraad voor de kinderen en een soort kruimelveger in de hut.
Alles wat voor zijn bek komt verdwijnt naar binnen. Wonderbaarlijk luistert hij naar Roberto of zijn vrouw wanneer hij te rebellig wordt. Dan loopt hij waggelend naar een hoek en legt zich daar grommer te neder. Ohü is afstammeling van de bosvarkens die zo'n zeven miljoen jaren geleden vanuit midden-Amerika naar het zuiden trokken over de landengte van Panama, die toen een brug vormde voor de immigrerende landzoogdieren. Daaronder waren katachtigen, knaagdieren, herten, en de witsnuitwasbeer, of te wel Caoti, met zijn flexibele neus.
Verder lopen er katten rond, denkelijk afstammelingen van de Europese boskat, die ooit moet zijn meegevoerd door blanken.Dan zijn er de vele kippen, die ook proberen een graantje mee te pikken, terwijl een magere hond te ligt dromen in de hoek.
De Xavantes verzorgen hun huisdieren als gelijken, alleen als een gast komt wordt de kip een kopje kleiner gemaakt, zoals in mijn geval.
Buiten is het warm, maar de hut geeft een goede bescherming. Ik voel een geborgenheid hier in de baarmoeder van de Mato.
Ik heb een sterk gevoel dat me zegt dat deze mensen eerlijk zijn, zachtaardig en gastvrij . Dit in tegenstelling hetgeen de mensen me in Rio vaak zeiden, om op te passen voor de wilde Indiaan.
Het lijkt me een onbegrip dat nog steeds bij vele Brazilianen leeft, alsof de 'Indio' een vreemd wezen is, een ander mens, excentriek en onbetrouwbaar.
Dat hij anders is, is zeker een optie.

wordt vervolgd

Foto: Maria Carla

27-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Xavante dorp gezien vanuit lucht
Verschillende foto's op dit blog zijn uit het boek: XAVANTE (Auwê Uptabi - Authenthiek Volk)
samengesteld door Bartholomeiu Giaccaria & Adelberto Heide van de Salesianer orde (1972)
Deze foto's zal ik merken met het teken *Auwê

26-03-2008 om 17:15 geschreven door Storyteller

Naar het dorp

De Xavantes hier in het kleine hotel zijn nazaten van de mensen die verbannen werden naar Sâo Marcos. De ouderen onder hen hadden de ontberingen meegemaakt. Ik spreek met een oude man en zijn zoon, doch meer zijn zoon, de ouwe man spreekt alleen de Jé taal. 
De jongen vraagt of ik geld heb voor 100 kilo rijst te kopen, zaaigoed. De oude man zijn gezicht is mager en gekenschetst door levensleed, terwijl zijn grijze slierharen op zijn schouders hangen. Hij draagt de oorspronkelijke oorpennen en rookt een klein pijp. Hij is blij als ik hem de rest van mijn tabak geeft waar hij aan ruikt als was het een vreemde plant. 
In het hotel verblijven een 70tal Xavantes, veelal jongeren, die hier studeren of op zoek zijn naar werk en daarom het Funai gebouw plat lopen.
Een jonge Xavante zegt dat ze daar heen  moeten om 'hun problemen op te lossen', wat die dan ook wezen mogen.
De vrouwen aan de ingang verkopen fruit. Ze zijn schuchter met gebogen hoofden, maar liefelijk tegelijk. Buiten kom ik in gesprek met Rodolfo, een Xavante van tegen de zestig met een grote zwarte hoornebril. Hij komt van een ander dorp als Roberto en stelt de vraag of ik, daar hij hoorde dat ik een soort 'projectenman' was, of ik ook zijn 'aldeia' kon helpen met een project. Er blijken veel problemen in het dorp, ziektes veroorzaakt door contact met blanken.
Rodolfo wordt cynisch: 'Weet je, toen de militairen aan de macht waren hadden wij het beter... Als er toen iemand ziek was werd hij  met een helikopter opgehaald en naar een ziekenhuis vervoerd. Nu heeft Brazilië een democratie en het is voor ons alleen maar slechter geworden... Veel slechter! De huidige president Henrique Cardoso is nog misdadiger dan zijn voorganger! We zijn aangewezen op de Funai... maar die doen niks voor ons, en steken het geld in hun eigen zakken. Veel kinderen zijn ziek geworden door de blanken... de Xavantes hebben voedsel en gebruiken van de blanken overgenomen... daar worden we ziek van, en velen sterven, vooral kinderen!'
De woorden van de man zijn geen halve waarheden.
Voor het hotel staat een kleine jongen die de hele dag door 'picoles', waterijsjes verkoopt, want de Xavntes zijn er gek op. Het is dan ook verdomd warm in de middag in centraal-Brazilië.
Onder een boom zit een oude Xavante. Hij vraagt me waar ik vandaan kom.
'Holanda?' neen, dat kent hij niet.
'Bent u getrouwd?'
Als ik dit ontken zegt hij bedenkend, maar meer als een raadgever: 'Dat is goed. Vrouwen zijn allemaal slecht.'
"Alle vrouwen,' vraag ik nieuwsgierig doch geamuseerd.
'Ja, alle vrouwen, zonder uitzondering!'
Ik denk maar dat hij ervaring heeft.
Hij vertelt me nog dat zijn vrouw enkele jaren geleden gestorven is. Misschien was zij wel het enigste liefdevolle in zijn leven geweest... en was géén andere vrouw die haar kon vervangen. Vandaar zijn bitterheid omtrent de vrouw?
Onder een mooie palmboomschaduw verkoopt hij zijn 'laranjas', sinasappelen, peinzend oner het verleden, het heden dat hij nu leeft hier in Barra do Garças, en de toekomst van de stam.

De volgende morgen ben ik om 5 uur uit bed, pak mijn spullen in de rugzak en ben klaar voor de reis naar het reservaat.
Samen met Reginaldo verlaat ik het hotel, dit al leven vertoont, en ga op weg naar het busstaion. De motor staat al te ronken en op de zijflanken van de bus staat frappant geschreven 'XAVANTE'.
Het lijkt me toe dat het een voor de ze gringo opgezet scenario is.
Neen, dit is de realiteit.
De naam op de bus zal het leven van de stam in stand houden, al is het een commerciële. Om half zeven verlaten we het kleine rodoviaria van Barra. In de bus bevinden zich nog enkele Xavantes en caboclo's. De oude bus verlaat klepperend de stad en begeeft zich op weg naar de reand van het woud, waar ze langzaam in verdwijnt. Ik zie de ochtendnevels hangen als lichtgordijnen tegen de mooie heuvels, terwijl de zon een kleurenpract in gang zet, die mij laat denken aan een schilderij die ik ooit heb willen creeën.
We verlaten de verharde weg en beginnen aan een leemweg, die ons dieper het bos invoert.
Ik zie de natuur in al haar pracht, de macaúba palmen, de mooie Buruti (waaierpalm), waarvan men het blad gebruikt om de dakdekking van hutten te maken, maar ook voor het fabriceren van touw.
De bus houdt halt bij een pioniershut waar cabolco's met kinderen de bus verlaten. mensen wier afstammeling een menging is van blanken met Indianen, in diverse generaties.
Andere caboclo's stappen in de bus en de chauffeur houdt zijn wekelijks praatje met de hutbewoner. Na een kwartiertje begint de moter weer te ronken. Steeds dieper gaan we het oerwoud in, over en langs glorieus stromende riviertjes met overhangede bomen en lianen, stuiken en holen. De wereld van de natuur.
Dit is de 'Campo Cerrado', de kreupelhout-savanne. Veel loofplanten en bomen met bizarre vormen. Dit is het bos van centraal-Brazilië, anders dan de dichte wouden van Amazonia. Mijn hart klopt sneller naar mate we vorderen en dichter in de buurt van het Xavante dorp komen. Ik voel me weggetrokken worden uit de verwarrende wereld, terecht komen in een beschutte omgeving, waar ik als kind al naar verlangde. Een omgeving waar je steeds dichter komt tot je eigen ik, waar je de bureaucratische personen achter kan laten, het beton verwaal zegt, het woord 'hebzucht' tot niets vervaagd. Daar waar het lawaai verstomt totdat de stilte je aanvaard als gelijke.
Na 3 uur bereiken we een weggetje naar links. Daar staat een bordje dat aangeeft dat hier het reservaat begint. Een nietig bord, dat de indringer met kwade bedoelingen niet afschrikt. Het bord heeft een ironische uitstraling 'Verboden gebied' voor onbevoegeden, art. zoveel.
Formalitaire onzin.
Hier verlaat ik met Reginaldo de bus, die haar weg voortzet naar de plaats Xavantina. De stad was in de jaren '60  een kweekplek voor blanke hebzucht en verwoestingdrang. Volgens Reginaldo is het nog een vijftal kilometer tot het 'aldeia' waar zijn familie leeft.
We lopen het roodlemen bospad op.
De ochtenwarmte heeft zich reeds aangekondigd. Reginaldo neemt nu kleinere paadjes, een kortere weg. We kruipen onder bomen door, onder lange doornige struiken, die we opzij duwen. We worden belaagd door miljoenen kleine vliegjes en muggen. De wilde bijen komen eveneens aanstormen, aangelokt door het zweet van de blanke gringo, dat nu met straaltjes langs mijn lichaam loopt. Steeds dichter naderen we het dorp. Het blijft stil, alleen vogels zingen en roepen hun lied, terwijd de insecten de melodie van de natuur gonzen.

Opeens zie ik door het dichte gebladerde de nok van een hut.
We betreden de dorpsgrond.
Ik zie een grote hut, de eerste op de roestachtige dorpsgrond. De hut van reginaldo's familie.
We worden het eerst opgemerkt door Maria-Carla, de moeder van de jongen. Dan komt de grootmoeder, kinderen en ten slotte Roberto. Hun zoon die hadden ze niet verwacht. Het is een verrassing, maar míjn bezoek is een verassing te meer en meteen lopen kinderen nieuwsgierig achter de gringo aan. Zo'n vreemd iemand hadden wellich nog niet gezien, met gele haren en baard en blauwe ogen.
Wat zou dit wezen nu moeten in hun dorp?
'Roberto staart me verwonderd aan: 'Zie je Roberto, ik kon niet wachten jullie te bezoeken. Mijn belofte drukte te zwaar op mijn hart. Ik ben blij het dorp te hebben bereikt.'
'Bem vindo, senhor Antonio, laten we de hut ingaan.'

26-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

2 Beknopt geschiedverhaal van de stam

Tussen de Rio das Mortos en de bronnen van de Xingú rivier lag het gebied van de Xavante. De vele moeilijkheden met de blanken leidde er toe dat zij zich in de tweede helft van de 18de eeuw van hun stamland, oostelijk van de Araquaia rivier in het noorden van de staat Goiás. Ze verlieten hun land daar de blanke overheersers er 'aldeiamentos' wilden bouwen, nederzettingen waar de Xavantes bekeerd moesten worden tot het westelijke geloof en cultuur, ver weg van hun Mavutsinim. Ze trokken weg over de rivieren Araguaia en Tocantins samen met de Xerente stam met wie ze een oorlogspact hadden gesloten om sterker te staan in hun strijdt tegen andere stammen en blanken kolonisten en indringers. Het verhaal gaat dat de Xerentes in de Araguaia rivier dolfijnen zagen, hetgeen een ongunstig teken was, waardoor zij ten westen van de rivier bleven. De Xavantes besloten over te steken, maar kwamen iun conflict met de Karajá indianen, die hun weigerden door hun gebied te trekken; doch de Xavantes overwonnen en allen bereikten tussen 1820-1830 de andere kant van de Araguaia.
Ze trokken zich terug tot achter de Rio das Mortos, op de 'Serra de Roncador', oftewel 'gebergte van de snurker'.  Dit was nu hun territorium. De Xavantes tolereerden hierop geen inbreuk. Het was een onbewoonbaar droog gebied, ten minste voor de indringers, en waar de blanke voorlopig van afzag het te veroveren. Wat hadden ze daar trouwens te zoeken in dat barbaars gebied?
Doch de historie openbaart zich later zoals blijken zal. Lang leefden de Xavantes tamelijk rustig totdat de missionarissen Salesianen kwamen, die een missiepost oprichtte genaamd 'Sâo Marcos'. De Xavantes weigerden de paters toe te laten op hun gebied en dit resulteerde in het doden van 2 Salesianen in 1932. Hierna werd door een pater aan de regering gesmeekt om versterking van regeringszijde, in 'naam van de vooruitgang en beschaving'. In 1941 was het de klungelige indigenist Pimental Barbosa die contact probeerde te leggen met de stam, doch ook zij werden gedood door de Xavantes. Later, in 1942 en 1946 hadden Chico Mireilles en de gebroeders Vila Boas (hierover later meer) meer invloed en begrip. Na deze contacten werd het vreedzamer, maar de Salesianen lukten het na die tijd meer greep op de stam te krijgen en probeerden de Xavante te beinvloeden en onderdrukken, door de ouders te scheiden van hun kinderen; ook werd hun verboden hun taal te spreken.
         De strijdt van de stam ging door. In die periode werd door president Vargas in het 'nationaal intregatieprogramma' opgezet en de Xavantes werde gedwongen hieraan mee te werken. De eerste contacten werden gemaakt in 1941 door de SPI (later Funai), het beschermingsorgaan voor de indianen. Het liep mis en ze werden vermoord. Door de omgang met Orlando Vilas-Boas werd veel bereikt; ten slotte worden de Xavantes in 1957, geforceerd zich neer te leggen bij de regels van de blanken. 

Volgens een wettelijk besluit werd in 1950, 8.000.000 acres (1 acre 4047 m2) land aan de Xavantes gegeven. Doch in 1956, werd door een corrupte verdraaiing van de wet, en mét toevoeging van enkele regels, dit alles weer ongedaan gemaakt. Zo werd de Xavantes de genadeslag toegebracht.
In die nieuwe wet stond vermeld, dat al het land, dat binnen 2 jaar niet gedemarceerd en geregistreerd zou zijn wederom op naam van de regering zou komen.  De Xavantes wisten van dit besluit totaal niet af, terwijl de toenmalige SPI goed op de hoogte was. Op exact dezelfde dag dat de 2 jaar verstreken liet de regering het gebied grondwettelijk in beslag nemen. Dit op grond van 'onwettigheid'. De SPI verdeelde het gebied in stukken en verkocht dit aan kapitalisten. Eén van de nieuwe eigenaren werd de Ornetto-groep'. De kopers hoefden zelfs geen Xavante te vermoorden, want deze stierven langzaam, van honger.
                     Gedurende lange periode hadden de Xavantes geprobeert hun jachtgronden, tussen de rivieren Araguia en Xingú te beschermen, maar door invasies van buitenlandse immigranten die naar het gebied kwamen, mede door de aanleg van de weg Brasilia-Belém begin jaren '60, nam het geweld tegen de Xavantes toe. Er waren veel bedrijven die zich gingen toeleggen op veeteelt, want inhield dat bossen werden gekapt om de weidegronden te creëeren, en de Xavantes waren het grote obstakel. De worstenkoeien waren de toekomst in het gebied. (heden is dat ook de soja- en rijstplantages).
En de Xavante?  Zij waren 'belemmeringen', duivels, in de ogen van de kapitalisten.

Wat vroeger Xavante gebied was is nu omgetoverd tot één van de grootste landgoederen van Brazilië. Ik spreek over 'Suia Missu', een gebied dat 750.000 hectare beslaat. Door de jaren heen kende het gebied vele eigenaren. De huidige eigenaar is AGIP Petroleum Compagnie, dat deel uitmaakt van het Italiaanse bedrijf ENI.
Omdat de Xavantes niet van plan waren te werken voor de nieuwe eigenaren van Suia Missu, kunt u zich voorstellen?, werden ze begin jaren zestig onder valse voorwendselen van hun grond verwijderd.
Ze werden als vee in vliegtuigjes gepropt en overgebracht naar de missiepost van 'Sâo Marcos', die gerund werd door de Salesianen, een Italiaanse congregatie, zij die de Heilige Franciscus van Sales als patroon hadden.
Broederschap? Een vies woord in deze context, maar het was uitvoerbaar in die tijd.
Deze orde had honderden kilometers verderop gelegen een luisterrijk klooster, en daar kon men de Indianen goed gebruiken om het land te bewerken.
De arme Indiaan werden dus in vliegtuigjes gestopt en naar 'Sâo Marcos' vervoerd. De helft stierf onderweg aan een soort roodvonk, Degene die overleefden leerden snel de gewoontes van de 'cristelijke' broeders, tevens de catachismus, want het 'geloof' stond voorop.
Dit alles in naam van God!

Op de 'Earth Summit' conferentie in juni 1992 te Rio de Janeiro, legt de president van de ENI een officiële verkarig af: het gebied van 200.000 hectare zou worden teruggeven aan de Xavantes. De leiders van de stam waren verheugd.
Het was wederom een valse belofte, want één dag later vond een inval plaats door gewapende mannen.
Het was een van te voren beraamde inval, want buiten enkele arme gemanipuleerde kleine boeren, waren het werknemers van de grootgrondbezitters, bewapend met geweren en kisten munitie.
De droom van de Xavantes om terug te keren naar hun oorspronkelijk grondgebied, waar de jachtgronden beter zijn en de grond vruchtbaarder, blijft een visioen.

wordt vervolgd...

25-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

De volgende morgen ben ik vroeg uit de veren om een bezoek te brengen aan het Funai, de federale Indianendienst. Bij navraag in het hotel blijkt het adres niet meer te kloppen, maar naar enig speurwerk en telefoontje krijg ik een nieuw adres. Het  kantoor bevindt zich aan de Avenida Minister Joâo Alberto boven een slagerswinkel. Ik loop de trap op en sta voor een gesloten deur, ook mijn kloppen haalt niks uit.
Dan stormen twee Bororo Indianen de trap op in gezelschap van een oudere vrouw. Deze Bororo zijn afstammelingen van de groepen, die ooit verdwaalden van hun traditionele grond, die reikte van de Boliviaanse grens tot het noorden van  de Mato Grosso. Ze vestigden zich aan de rivieren 'Mortos' en 'Garças' (doch dit is een verhaal apart) en onderhouden contacten met de Xavantes.
Deze indianen weten hier in het gebouw goed de weg en lopen meteen de kamer binnen. De vrouw gekleed in een geelgroene zigeunerjurk en droevig gelaat, wacht buiten op de gang. Af en toe kijkt ze me aan, zich afvragend wat deze gringo hiet te zoeken heeft. Een vijftal minuten later komen de twee fors gebouwde mannen weer uit de kamer en overhandigen de vrouw een soort cheque, en alsof de zon vanachter een wolk vandaan komt, zie ik het doorgraaft gezich van de vrouw opklaren. Wanneer de zij de trap afdalen, loop ik de kamer binnen. Ik zie enkele Xavantes, en ik weet niet of ze voor de organisatie werken of deze nu juist nodig hebben. Ze kijken me vreemd aan en ik vraag hun met het vodje papier in mijn hand of iemand de naam kent: 'Roberto Tseretsu. Hij woont in het dorp 'Nossa Senhora Aparecida' Owapu.'
Een abtenaar van het kantoor spreekt me aan: 'Wat is je bedoeling? Het bezoeken van het reservaat kan uitsluitend met toestemming van de 'chef', en die is momenteel bezig in een andere kamer,' zegt de Indiaan van middelbare leeftijd.
'Ik wil Roberto en zijn vrouw bezoeken... is het mogelijk dat ik een lift kan krijgen. Ik hoorde dat er geregeld vrachtwagens naar toe gaan.'
De Indiaan legt me uit dat er vanmorgen net een wagen vertokken was, en dat de volgende bus pas over enkele dagen zou vertrekken. Hij kijkt me duidelijk aan en loopt weg, mij achterlatend met het idee dit plan uit m'n hoofd te zetten.
Dan komt er een vrouw bij, Talithá: 'Misschien kan ik helpen. Ik ken Roberto goed, hij is mijn schoonbroer... De zoon vcan Roberto studeert hier in de stad en woont in een klein hotel... Ik kan je erheen brengen.'
Toeval? Verdomme, neen! Ik geloof niet meer in toeval.
Ik voel dat ik op de goede weg ben, dus verlaat ik opgewekt, samen met Talithá, de mameluca (menging van blanke en Indiaan) het gebouw.
In de warme ochtend zon lopen we naar het kleine hotel in de buurt. Het gebouw heeft meer weg van een pension: 'Santo André'.
Bij aankomst zie ik enkele Xavantes aan de deur zitten.
Binnen aan de rechterzijde is de balie, links staat een televisie met daarvoor een oude sofa, waar Xavantes zitten te kijken naar een film. Achter de sofa bevindt zich een soort 'cour', met links en recht de deuren van de piepkleine kamertjes. De waslijnen zijn goed behangen met kleding van de bewoners en achter door ligt de keuken waar de gezamelijk maaltijd word genuttigd.
De zoon van Roberto blijkt aanwezig te zijn en kijkt verwonderd als hij me ziet. Talithá geeft nader uitleg en doorbreekt de argwaan bij de jonge Xavante: 'Hij is op zoek naar je vader en wil hem graag ontmoeten. Om hem te helpen heb ik hem  hier gebracht.'
De jongen die mij de hand schudt heet Reginaldo Abhö-ödi Tseretsu, en heeft een halflang zwarte poykapsel rond zijn bruin glanzend gelaat. Ik vertel hem hoe ik zijn vader en moeder ontmoette in Rio de Janeiro en hem beloofde zijn dorp te bezoeken, ook in verband met de mogelijke opzet van een project. Ik vraag hem de beste mogelijkheid om het dorp te bereiken, en dat de Funai niet al te cooperatief was.
'Morgen om halfzeven vertrekt er een bus die langs het reservaat komt... ik kan met je meegaan, als je mijn reis betaald...'
Ik vond dit een goed idee en ging hiermee akoord, daar mijn reis als puzzelstukken  in elkaar begon  te passen.
Veel jonge Xavantes studeren in de stad omdat zij weten dat het contact met de blanken onvermijdelijk is. Ze willen iets leren, waar hun stam later voordelen van heeft. Maar velen leven in twee werelden, die van hun voorouders en die van de moderne tijd, de blanken en hun vooruitgang.
Doch er blijven jongelingen die zich hard opstellen tegen alles wat tegen de tradities van hun stam ingaan. Deze groep heeft het moeilijk, want zij zoeken hun wáre indentitiet. Als ik met de jongeren spreek over de grote Braziliaanse steden, viel me op dat Brasilia hun voorkeur had. Reginaldo, die de stad bezocht, is er nog steeds van onder de indruk. Ik zeg hem dat daar andere ideeën over heb. Natuurlijk is de nieuwe hoofdstad van Brazilë een architectonische hoogstand, gebouwd in de hooglandbossen, een glorieus pennenuitvoeisel van Oscar Niemeyer, een waanzinnig idee van een president, maar het was een vernietigende bom voor de Indianen en natuur. Het doet mij voorkomen dat óók voor de jonge Xavantes, ,de geschiedenisboeken verzwijgen hoe deze stad tot stand kwam. De corruptie en het vernietigen van mens en natuur.

Ik besluit mijn rugzak op te halen uit het hotel, en hier in 'Santo André' een kamertje te nemen, de betere plek, onder de Xavantes, op mijn weg naar hun woongebied, bij de 'Rio das Mortos', rivier der dood. Deze naam werd aan de rivier gegeven door een van de eerste expedities die deze waterloop bevoeren. De groep werd in zijn geheel vernietigd, door koorts.
Doch het 'woongebied' is onvolledig, niet correct, want de geschiedenis van de stam verteld over een lange weg, een vlucht naar het huidige reservaat.
wordt vervolgt...

Boven: Bororo Indiaan, foto Waldir de Pina, 1985

24-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

In Brazilë geeft de antropoloog Darcy Ribeiro een duidelijk inzicht op zijn gevoelens wanneer hij stelt: "De ogen van vele humane mensen over de gehele wereld zijn met angst gericht op Brazilië. Waarom zoveel geweld tegen weerloze Indianen?"
Het was Darcy Ribeiro die in 1980 de Xavante Mario Juruna naar Nederland wist te halen, om deel te nemen aan het 4de Russel-tribunaal. Juruna was de eerste Indiaan die, met toestemming van de Braziliaanse overheid het land mocht verlaten.
Bij zijn inaugurale rede te parijs, waar hij werd benoemd tot Doctor Honoris Causa van de universiteit, zei Ribeiro: "Als antropoloog heb ik gefaald in het doel dat ik me gesteld had, namelijk de Indianen van Brazilië te redden. Ja, simpelweg te redden. Dat is wat ik al dertig jaar nastreef, ik heb daarin gefaald.
Ik probeerde hen te behoeden voor de gruweldaden die tot uitroeing van zoveel Indiaanse stammen hebben geleid: meer dan 80 van de 230 stammen, alleen al in de loop van deze eeuw... Ik wilde de bitterheid en de ontmoediging wegnemen die in hun dorpen was gezaaid door missionarissen, officiële beschermers, wetenschappers, en meest van al door de grootgrondbezitters, die hen op duizenden manieren hun meest fundamentele recht ontnamen... namelijk te zijn en te blijven wie ze zijn..."
Darcy Ribeiro "De Indianen hebben mij veel meer gegeven dan ik hen', overleed op 17 februari 1997 aan kanker

Om de indiaan te begrijpen zal men tussen hen moeten leven, alle goede dingen zien, ook de negatieve. Er zijn ook mensen die de Indiaan gebruiken om hun ecologische kijk te verbreden en te versterken. Wat gaat er gebeuren wanneer de Indiaan verdwenen is?
Is het niet zo dat de Indiaan weet hoe de natuur te behouden? Om te gaan met de bossen? Zou 'hij' het niet moeten zijn die op grote bijeenkomsten het woord moet voeren? Naar hem zou men moeten luisteren, minstens, want hij spreekt uit ervaring en beleving. De Indiaan moet gezien worden als mens, niet meer, niet minder.
Een gelijke.
Dan zou de natuur vanzelf niet zo'n geweld worden aangedaan, zou men begrip tonen voor de natuurmens. De rijkdom van de wouden in al zijn pracht, maar de mens is hebzuchtig, wat een teloorgang betekent voor de toekomst.
Voor mij is het onloochenbaar: de strijd van de Indiaan is óók mijn strijd.

wordt vervolgt...

Foto: Darcy Ribeiro

23-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

26 maart 1996, Barro do Garças

Ik verlaat het kleine busstation, neem een hotel, een douche, rust uit en maak een eerste verkenning door de stad. Er wonen rond de 60.000 mensen in Barra. Het centrum bestaat uit enkele grote straten met lage huizen. Ik loop een winkel binnen die indiaanse artikelen verkoopt en een jonge vrouw legt mij uit dat alle spullen vervaardigd zijn door Xavante en Bororo indianen. Ik zie houtwerkbeeldjes, kralen, kleding, speren, pijlen en bogen, gevlochten bamboemanden en andere kleine kunstwerken. De jonge vrouw vertelt mij dat de laatste tijd moeilijkheden zijn tussen houtkappers en Xavantes, met gevolg dat een jonge Xavante drie blanken doodde. Ik vraag haar of ze iets meer over de Funai kon zeggen, daar mij vaak verteld werd dat de stichting eigenlijk veel te weinig geld kreeg om de stammen effectief te kunnen helpen. Ik heb mijn bedenking, daar ik wel weet dat de corruptie niet te verwaarlozen is.
"Er zijn ook véél indianen... en de Funai heeft maar beperkte mogelijkheden de stammen te onderhouden," zegt de vrouw met indiaanse trekken, alsof ze iemand móét verdedigen.
Ik zeg haar dat er ooit meer als vier miljoen indianen waren, nu nog maar 200.000. Ze keek me ongeloofelijk aan en wist niet meteen een antwoord. Ik denk dat het meisje meer met de hedendaagse indianen leeft dan met het verleden, ik meen te zeggen, de geschiedenis.
Wel, weet ze mij nog vertellen dat er geregeld kleine vrachtwagens vanuit Barra naar de Xavante dorpen gaan. De dorpen (aldeias) bevinden zich op zo'n 150 kilometer en meer verder het bos in. Misschien kon ik wel een lift krijgen, was mijn gedachte.
Ze drukt mij nog op het hart zeker niet mijn fototoestel mee te nemen als ik eventueel naar het reservaat zou gaan.
Volgens haar hebben de Xavantes een hekel aan fotografen. Ik loop nog wat door de stad, koop een twee liter fles guaranadrank en wat bananen, die ik in het hotel nuttig met wat droge koekjes, mijn avondmaal.
Op het bed liggend denk ik aan de toekomst, maar ook het verleden. Ik weet dat de Indianen altijd al mijn aandacht hadden. Dit begon al als kleine jongen van zeven, toen ik via de filmvoorstelling op het witte doek de, doorgaans imitatie Indiaan, het onderspit zag delven tegen de blanke held. De goeie tegen de slechte, en het verderfelijk en misvormd beeld van de discriminatiestrijd werd mij als kind al ingegoten. De Indiaan als wilde, moordlustig. Alles was een toonbeeld van de noord-Amerikaanse ideologie. Begin jaren zeventig werd ik versterkt in mijn stelling: de strijd van de Indiaan werd ook mijn strijd.
Waarom?
Wat was mijn drijfveer, mijn overeenkomst?
Was mijn wereld niet in orde? Neen, het was een rotzooi, de politiek, de mensen die deze bedreven. Midden jaren tachtig ging ik mij meer interesseren voor de zuid-Amerikaanse Indianen, die tot dan toe, in mijn geest verdrongen waren door hun noordelijke broeders. Doch dit had te maken met de Amerikaanse hersenspoeling, waar ik me langzaam van moest lost maken. De Indianen in zuid-Amerika stonden nog dichter bij de natuur, er waren stammen die net contact gekregen hadden met de blanken, stammen die nog vrij leefden in de grote wouden van Amazonas en centraal Brazilië.
Dus zo stond ik in die tijd dichter bij de noord-Amerikaanse reservaat Indianen, die verdrukt van hun eigen 'ik' in oude barakken woonden, kijkend naar televisie en coca-cola slurpend. Ik kon hun vernedering niet aan. Had ik een zekere passie met het volk?
In Brazilië leefden vele stammen nog wel in de wouden, maar ook daar hadden de blanken, de uitroeiers hun werk duchtig gedaan, of waren juist begonnen met hun duivels karwei.
Ik was op zoek naar mijn eigen ik in de wereld van het onbekende, de geesten en sjamanen, een levenswijze die misschien eens mijn inspiratie was geweest?
Antropologen gingen op pad. Ze gingen de cultuur van de stammen bestuderen. Daar waren velen theoretici bij.
De 'mensenleer' is niet eenvoudig. Het is een opgave. Er zijn eminente antropologen, die een goede en eerlijke kijk hebben op een volk, maar er zijn ook mindere wetenschappers, die ook uit eigen belang hun studie doen.
In zijn boek 'Custer died for your sins', uit 1969, beschrijft de Sioux Indiaan Vine Deloria jr, de antropoloog als volgt.
Ik citeer: 'De oorsprong van de antropoloog is in de nevelen van de geschiedenis gehuld. De Indianen zijn ervan overtuigd dat alle samenlevingen in het 'Nabije Oosten' antropologen moeten hebben gehad, want al die samenlevingen zijn nu ter ziele. Even vast zijn de Indianen ervan overtuigd dat Columbus antropologen aan boord had toen hij de 'Nieuwe Wereld' ontdekte. Hoe had hij anders zulke verkeerde gevolgtrekkingen kunnen verbinden aan de wereld die hij betreden had?'
Deze negatieve opmerkingen over antropologen zullen van het standpunt uit van Deloria jr zeker gerechtvaardigd zijn. Hij heeft het over antropologen die waarnemingen deden, die weer werden doorgegeven aan aspirant-antropologen, die door studie daarvan weer de volgende bezoekers werden van de reservaten.
Diezelfde waarnemingen werden boeken, en daaruit vloeide weer artikelen voort, voor de wetenschappelijke tijdschriften, en samenvattigen daarvan werden ingekort doorgestuurd naar de regeringinstanties. De Indianen werden krankjorum in hun reservaten van al die expedities der antropologen.
Heden ten dage is de situatie van de noord-Amerikaanse Indianen nog steeds miserabel. Doch ook de Braziliaanse Indianen, die nog dicht bij de natuur staan, worden bedreigd met totale liquidatitie.

Schilderij boven: 'Os Indios',  Olie op doek, Wayn 2007


wordt vervolgt...

22-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Ik ontmoette Roberto Abhö-ödi Tseretsu en zijn vrouw Maria Carla Tseretomodzadse in het kleine plaatsje Tanguá in 1995, waar ik verbleef  als ik niet reisde. Het was tevens het domicilie van mijn oom padre Thomás.
Over Tanguá zal ik later nader berichten. Ik vernam dat Roberto met zijn vrouw in Rio de Janeiro waren om opheldering omtrent documenten. Verder bleef het voor mij een geheim. In Rio hadden ze de jonge zuster Joselice ontmoet, die hen meenam naar Tanguá, om daar enkele dagen te overnachten in het zusterhuis. Zodoende leerde ik Roberto en zijn vrouw kennen, die mij in onze gesprekken vroeg of ik zijn stam kende. Ik zei dat dit theoretisch het geval was, maar in praktijk zou ik gaarne een bezoek brengen aan het dorp.
Dus hij nodigde me uit en ik gaf hem mijn belofte.
Nu weet ik dat de Xavante wel gedacht zal hebben dat ik twijfelde, maar enkele weken later was ik op pad.
Ik wil hiermee mijn verhalen,-of reisblog beginnen met een bezoek aan de Xavantes, ook daar de Indianen voor mij nog altijd de eerste Brazilianen zijn, als die naam op hun van toepassing is, want zij zijn nog steeds onder de voogdij van de regering. Hoewel dit met de nieuwe grondwet van 1988 veranderd zou moeten zijn. Voor de FUNAI, de overheids instelling die de indianen moest emanciperen in de maatschappij, was dit geen optie. De Indianen zijn nog steeds 'minderjarig' en hebben doorlopend problemen met de Funai, die het paternalisme hoog in haar vaandel heeft. De indianen beschuldigen het orgaan van corruptie en hang naar duistere zaken.
Het volgend verslag komt uit mijn boek: "Op zoek naar de ziel van Brazilië" tevens de ondertitel van dit blog.

"Ik ben, vanuit Belo Horizonte, weer op weg, ditmaal naar Goiânia, de hoofdstad van de deelstaat Goias. Ik dwaal nu al meer dan 24 uur met bus door het schitterende landschap. Ik steek de 'Sâo Francisco' rivier over en rijd door de 'Serra de Canastra' naar de steden Uberaba, Uberlandia en passeer daarbij de rivier 'Paranaiba'. Mijn bedoeling enkele dagen in Goiânia te blijven verlaten al snel mijn gedachten. Ik besluit meteen door te reizen naar mijn mogelijke ontmoeting met de Xavantes.
Vanaf het supermoderne rodoviaria van Goiânia zie ik de contouren van de stad, de pieken van de hoge gebouwen, het moderne betonnen gezicht midden in een eens zo ruimtelijk gebied. De stad kwam in 1989 in opspraak toen er 243 mensen radio-actief besmet raakten. Dit bleek gebeurt te zijn door een bestralingsinstrument van een kankertherapie instituut. Men bleek dat apparaat achtergelaten te hebben in een vervallen gebouw. Vele slachtoffers vonden de dood, terwijl anderen gruwelijk verminkt raakten.
In de vroege morgen zie ik de zon overgoten stad liggen, die vandaag de dag een centrum van agri-cultuur en veeteelt is. Ik besluit de eerste bus naar Barra do Garças te nemen, een afstand van 6 bus-uren. Het is een geweldige rit langs kleine plaatsen en woest gebied, bossen met de mooie babassú-palm en kreupelhout, struiken en vreemd gevormde boomsoorten. In de middag arriveer ik in Barra, daar, waar de rivieren 'Garças' en 'Araguaia' samensmelten.
Aan de overkant van de rivier ligt Aragarças, waar in 1943 het basiskamp gesticht werd door de 'Fundaçâo Brasil Central', dat als uitvalbasis diende bij de onsluiting van het centrale deel van Brazilië.

wordt vervolgd


Boven: schilderij van Mario Juruna Xavante - olie op hout  Wayn Pieters (2007)

22-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Beste mensen,
Op dit blog probeer ik een beeld te geven van Brazilië zoals ik het heb leren kennen. Dit doe ik door middel van reisindrukken, gesprekken, columns en korte verhalen. Ik zal nader ingaan op recente gebeurtenissen, in de context van politiek, maatschappij en cultuur.
Mijn eerste bezoek aan Brazilië was in 1990 en sindsdien heeft het land me geïntrigeerd, niet minder het volk. Ik reisde van het zuidoosten tot Amazonas, van Mato Grosso tot het noordoosten en het zuiden, het andere Brazilië, het land van de gaucho.
Al deze reizen deed mijn geest versterken in een tijd dat ik op zoek was naar nieuwe wegen. Het gaf mij inspiratie in mijn levensvisie, mijn muziek, schrijven en schilderen. Ook is het een lofzang aan mijn oom, de eigengereide Maastrichtse pater Tum Pieters, die in 1958 vanuit Antwerpen naar Brazilië vertrok om er te werken onder de armen. Hij deed dit tot zijn dood in 1998. Hij was een dichter, en had zijn stelling dat de Noormannen reeds in Brazilië waren vóór de Portugezen. Hij schreef over het 'messianisme' en had een eigen idee over de geloofsvisie.
Het zijn boeiende onderwerpen, die zeker in mijn verhalen zullen opdoemen.
Ik zal veel spreken over de oorspronkelijke bewoners: de indianen, die samen met de zwarte slaven Brazilië maakten.
Over de caboclos en zigeuners, tot aan de laatste immigranten.
Over Candombé, de rijke cultuur, de vertakkingen: macumba, umbanda, waar de Afrikaanse ziel nog aanwezig is. Ook zal de muziek aan de orde komen, het braziliaanse ritme.
Ten slotte draag ik dit alles op aan het hele braziliaanse volk, en saudade is het woord. 

21-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

4,000 indigenous demonstrators in Brasília for right to land

Bijlagen:
https://www.brasildefato.com.br/2019/04/25/annual-camp-gathers-4000-indigenous-demonstrators-in-brasilia-for-right-to-land/http://