Nog zo'n gezellig ding was de voutekamer. Je bereikte ze langs een trapje van een trede of drie. Eigenlijk was die trap tevens de toegangsdeur tot de kelder eronder. Je lichtte hem op en je zag de vier of vijf gemetselde keldertreden. In zo een voutekamer was het lekker slapen. Warm in de winter vanwege de planken vloer en de planken zoldering laag erboven. Koel in de zomer, omdat ze vlak op het noorden uitgaf.
Vader was spoorwegarbeider. Hij moest vaak 's nachts werken. In de namiddag ging hij dan slapen in ons bed op de rustige voutekamer en als hij dan tegen de avond opstond, lag zijn warme polk op ons te wachten. Hoe ik het draai of keer nu, vader heeft altijd geborgenheid betekend voor ons. Warme geborgenheid. Waarom moeten we zelf vader of grootvader zijn vooraleer we dat tenvolle beseffen? De zolder was iets waar ik me, als kind, nooit op gewaagd heb. Te donker. Te geheimzinnig. Ik was een vervloekt bange wezel. Overal zag ik schaduwen verraderlijk bewegen, of hoorde ik dreigend gekraak of geritsel. In het stro dat open en bloot op het dakhout lag, kon van alles huizen en uit elke bak of pot konden gevaarlijke beesten opspringen. Nee, mijn herinneringen aan onze zolder zijn vaag. Erg vaag. Alles wat ik ervan onthouden heb, is dat zijn geheimzinnigheid op me woog.
Bij elk huis hoort een vertrek. Een WC of toilet, zeggen we nu. Maar in de Reke was er geen mens toen die zulke woorden ooit gehoord had. Laat staan dan dat wij ze gebruikt zouden hebben! We hadden dus een vertrek. Het stond achter aan ons huis gebouwd. Naar het noorden toe. Een deur? Die was er niet aan. Waarom ook? Daarachter was het vrij eenzaam en wat dan nog als iemand je zag zitten? Ieder mens moet toch minstens eens per dag naar het vertrek?
Geen deur dus. En ook geen komfort. Helemaal geen komfort. Wie verwachtte dat toen trouwens? Ons vertrek was een gebouwtje dat met wat oude stenen, wat ruw gesneden stokken en wat oude dakpannen in elkaar geknutseld was. De bril was al even ruwen wormstekig als de kepers van het dak. Binnen in de gapende ronde zag je niets dan oud spinneweb en vieze donkerte.
Voor mij was een bezoek aan het huisje alleszins geen bezigheid waarnaar ik mijn band lostrok. Voor ik ging zitten inspecteerde ik het zolderinkje van stokken en dakpannen. Geen spinnen die ergens te loeren zaten? Geen spinneweb dat straks viezig in mijn nek zou waaien? Ik bleef er trouwens nooit langer zitten dan hoogst nodig was. Vooral 's winters niet. Dan was er immers de ijzige wind die ongehinderd het huisje binnenwoei.
Ook tegen de voorgevel van ons huis was een dergelijk vertrek gebouwd. Al even schurftig als het andere. Geen reservestation voor ons echter. Het was het domein waarheen onze naaste buur en zijn gezin kwamen om een en ander kwijt te raken. Vlak daarnaast, en ook tegen onze woning aan, lag trouwens ook zijn geitenstal. Het zat allemaal ingewikkeld in elkaar in de Reke en op een geurtje min of meer kwam het niet aan.
Onze buren in die dagen? Ik zie ze nog voor me staan, al zijn we dan bijna vijftig jaar verder. Vlak naast ons, in het tweede huisje van de Reke, woonden Rieten Decavel en Marie Waghebaert met hun gezin. Beste buren. Altijd geweest. Rieten had iets aan zijn been. Hij mankte erg. Jarenlang was hij boever geweest op Handelgem, maar toen had hij het op moeten geven. Toen ging Marie naar Frankrijk werken. Ergens in een spinnerij in Roubaix of Tourcoing. Iedere dag op en neer met de speciale arbeidersbus van Flipot. Naderhand ging Rieten ook nog sukkelen met zijn ogen en ik heb het geweten dat hij helemaal blind geworden is.
In het middelste van de vijf huizen woonde de weduwnaar Wies Haerinck met zijn vier volwassen kinderen. Daarvan was Florent verre de populairste bij ons, alhoewel ik van Maurice ooit nog eens een lam geblazen mondmuziek (mondharmonika, nvdr) gekregen heb. Ook Wies was gebrekkig. Maar erger dan Rieten. We hebben hem zo ongeveer altijd in een wissen zetel weten zitten. Als hij ergens zijn moest, stak hij een kruk onder ieder oksel en sleepte zich grommend en spekend daarmee voort.
De volgende buur was Mentie Lambrecht. Mentie, die gehuwd was met Marie Deleersnijder en een heel nest kinderen had. We waren een beetje bevreesd voor hem eigenlijk. Niet dat hij iemand kwaad zou gedaan hebben. Och nee! Maar zijn gezicht lag altijd in een stuurse plooi en van onder zijn rosse wenkbrauwen konden zijn ogen je strak en stekend aankijken. Als hij zijn geweer onder de arm had, waren we helemaal de kluts kwijt. Ja, Mentie had een geweer. Vaak liep hij ermee op en neer langs de beek naar de Reke en schoot op de waterratten die daar een soort paradijs uitgebouwd hadden. Of hij er ooit één geraakt heeft, weet ik niet. Het maakte veel lawaai in alle geval.
 Er waren echter ook momenten dat we Menties gezelschap zochten. De keren bijvoorbeeld dat hij zijn trekzak bovenhaalde en op het plankier (stoep, nvdr) ging zitten spelen. Dat gebeurde nogal eens op zomerse avonden. Waar hij die trekzak vandaan had, mag Joost je weten. Er was niet veel meer aan wat blonk in alle geval en de tonen die hij eruit wrong gilden en piepten amechtig door de wijde avondstilte. Maar Mentie was onze man. De enige muzikant van de Reke. Maurice Haerinck en zijn mondmuziek immers telden we niet mee.
In het laatste huis woonden Rieten Speybrouck en zijn Mart je. Jonge mensen nog. We zagen ze echter niet zoveel. Beiden gingen ze in Frankrijk werken, als ik het goed voorheb. Na hen zijn Maurice Vroman en Maria Verstraete daar komen wonen. Jonge trouwers. In de loop der jaren zijn ook zij nog elders gaan wonen maar, net als mijn moeder, zijn ze naar de herbouwde Reke teruggekeerd.
Al bij al was het een gezellige buurt om er als kind te leven. Speelkameraadjes te over. En ruimte? Naar alle kanten lag ze voor ons open. De straten en wegeltjes in de omtrek. De beken met vuil water waarin we ploeteren konden en de beken met helder water waarin we vissels (vissen, nvdr) konden vangen. En dan de Persemeers met de gaaipers (staande wip bij het boogschieten, nvdr) die duizend-en-één spelletjes mogelijk maakten. En de bogaard van de Rode Poort, waarin we strooptochten ondernamen van zodra het fruit naar het rijpen toeging.
Soms loop ik nu nog eens langs de beek en kijk in het stille donkere water, waarin nu geen kinders meer spelen. De knoestige vlierstruik, die doorheen de mestvaalt naast ons huis overlommerde, is verdwenen. Hij was overbodig en hinderlijk geworden. Wie heeft nu nog een messing naast zijn deur liggen en wie neemt nog vliendersiroop in om zijn hoestbuien te kalmeren? Ook de pompen zijn weg. De twee pompen die buiten stonden en waaronder we zo dikwijls onze bemodderde benen schoongespoeld hebben. Och, in ieder huis is nu een waterkraantje gekomen. Ook die pompen waren overbodig geworden dus.
De Reke zelf is trouwens veranderd. Onherkenbaar veranderd. De grootste stoot ertoe werd gegeven door de brand van einde 1932. In een paar uur tijds was de oude Reke toen veranderd in een nasmeulende hoop viezigheid, waaruit enkel nog de topgevels naar boven staken. Net opgeheven armstompen die om erbarmen smeekten. De huizen werden herbouwd, maar enigszins anders. De twee eerste kregen een pannendak en bleven verder nagenoeg ongewijzigd. Op de drie verste werd een bovenverdieping gebouwd. Die behielden echter hun strobedekking aan de achterkant, omwille van de pijlen die er vanuit de Persemeers konden op neerkomen.
Ook het leven in de Reke is hetzelfde niet meer. Hoe zou het ook anders kunnen. Vroeger waren de dagen doordrenkt van echt volkse roerselen en gedragingen. Mooi soms in kinderlijke eenvoud, maar soms ook rauw
en hard. Het is anders nu. De mensen leven er niet meer zoveel buitenskamers. De voortschrijdende welvaart heeft radio's gebracht en televisies en gemakkelijke zetels. Dat houdt de mensen binnen. Elk heeft nu ook zijn eigen afgeschut koert je of bloemenperkje voor de deur. Het oude gemeenschapsleven wordt daardoor belemmerd. Maar de geest van de oude Rekebewoners is gebleven. Onaangetast in al die jaren. Wat er gebeure, ze helpen mekaar.
OP TOCHT NAAR GELEERDHEID.
In de Bewaarschool
Als een mens naar zijn verste kinderjaren peilt, is het net of hij op een lentemorgen uitkijkt over een landschap dat in zware nevelslierten versluierd ligt. Slechts hier en daar ziet hij iets opglinsteren, als zonnestralen vechtend de witte mistbanken doorpriemen en gensters slaan uit dauwdruppen en waterplassen. Zo is het ook gesteld met mijn herinneringen aan de bewaarschool.
Wat toen gebeurd is, ligt onder pakken nevel begraven. Hier en daar slechts is er een feitje dat krachtig genoeg was om er zich telkens opnieuw doorheen te boren. Op die bewaarschool kwam ik terecht bij Zuster Rosa. Zuster? Nu noem ik haar zo voor het gemak, maar er was geen mens toen die dat woord gebruikte voor een nonnetje. Zuster Rosa heette Masoeur Rosa in die dagen. Ze was van Harelbeke. Maar dat heb ik veel later pas geweten.
Voor ons was een masoeur iets wat bij de inboedel van het Klooster behoorde en kwestie heiligheid een paar treden onder pastoors en de onderpastoors stond. Iets persoonlijks zochten we er niet achter. Wat we in het kleuterklasje van Zuster Rosa moesten doen, weet ik niet meer. Spelen vermoedelijk. Tot iets anders waren we immers nog niet in staat. Ook op de speelplaats hield ze zich met ons bezig. Dat is feitelijk het enige wat ik nog afweet van haar. Altijd had ze een paar kleuters aan haar zware wijde rokken hangen. Ik zie haar nog lopen met een stok die ze als staf gebruikte om met ons een spelletje te spelen dat begon met de woorden: Peetje, ga je naar de markt?
In die verste herinneringen vind ik de gezichten niet terug van mijn schoolmakkers. Vreemd? Och nee! Ik was niet veel ouder dan drie jaar toen en het is reeds een halve eeuw geleden.
Die gezichten duiken wel op als ik mijn herinneringen aan de klas van zuster Julie bij elkaar leg. Niet alle echter. Remi Verstraete zie ik en Julien Decavel en Gerard Buyse. Maar verder? Nevel en nog eens nevel.
Zuster Julie was een lange magere masoeur. Haar gegroefd gezicht lag altijd in een strenge plooi. Misschien leek dat maar zo omdat het onder de zwarte kap in het smetteloos wit van haar gesteven hoofddoek gekneld zat. Ze was koekegoed in alle geval. Hoeveel kinderverdriet zou ze niet weggewist hebben met haar witbebolde rode zakdoek? Maar ze hield van orde. Hoe klein we ook waren, we moesten op onze tellen passen.
Als de klas begon klepte ze met haar klapper. Dat was een soort platte houten doos die ze beurtelings open en dicht klakte. Als je daarna nog te roerig was naar haar mening, kreeg je een tik van dat ding op je kop. Ik denk dat we twee jaar bij Zuster Julie gezeten hebben. Spelen in de klas? Er kwam niet veel meer van in huis. Met gekruiste armen moesten we stijf rechtop in de bank zitten en luisteren naar haar eentonig vertellen. Naar het einde toe leerde ze ons letters schrijven. We kregen een potlood en een stuk papier en mochten onze kunsten proberen.
De eerste stap naar de geleerdheid! Eens kwam Zuster Stanislas me uit klas halen. Dat weet ik nog goed. Misschien is het me zo klaar bijgebleven omdat ze de strenge en voor ons ongenaakbare overste van het Klooster was. Ze nam me mee naar haar klas. De hoogste. Half volwassen meisjes zaten me daar nieuwsgierig aan te gapen. Zuster Stanislas nam mijn arm en wees op een lap die moeder keurig in de mouw van mijn schortje gezet had. Zie je die lap aan de elleboog? Ze keek haar leerlingen streng aan. Dat heeft de moeder van die kleine hier gedaan.' Dat heb ik haar geleerd toen ze bij mij in klas zat. Zie maar dat je het later ook kunt en dat je mij geen schande aandoet met gescheurde mouwen en zo.
Ons huis in de Reke lag tamelijk ver van het Klooster verwijderd. Zeker een half uur gaan voor korte kinderbeentjes. De eerste die me meenam naar school was tante Yvonne, mijn moeders jongste zuster. Ze was slechts tien jaar ouder dan ikzelf en zat in de hoogste klas. We trokken langs de zandige of modderige Kleine Heerweg en namen dan het oude Kerkwegeltje dat dwars door de velden liep. Behalve de Barakke op de Tomberg, kwam je daar huis noch staak tegen. 's Zomers kon het drukkend heet zijn op dat wegeltje. De zon zat dan te bliksemen boven de korenvelden die ons insloten en goot alles vol spetterend licht. Tante Yvonne wees me op de platgetrapte gangen die hier en daar door het koren liepen. Zie je dat? Daar heeft de Korenpeetie gelopen. Nooit alleen komen hier. Hij zou je pakken en dan zien we je nooit meer terug. Zelfs bij de grootste hitte voelde ik dan iets kouds over mijn rug krijzelen. Later heeft Marie Verstraete me meegenomen naar school. Marie, die nu Zuster Vincentia heet en ergens in een kliniek in Rwanda werkt.
's Middags moest ik gaan eten op de Plaats, bij mijn vaders ouders. Grootvader was schoenmaker en ze hadden een schoenwinkel. Rijke mensen in de ogen van een knaap die in de Reke thuishoorde. Het eten was er dan ook naar. Bij ons thuis aten we gewoonlijk gezouten varkensvlees, dat voor de verandering al eens in de pan gebakken werd. Bij mijn grootouders aten ze elke dag vlees dat vers van de slager kwam. Ik trok er echter mijn band niet naar los. Vooral niet als grootmoeder koteletten klaargemaakt had. Er zaten stukjes vet aan en al eens een krakebeentje. Bij mij stond het als een paal boven water dan dat ik kattevlees aan het kauwen was en ik voelde mijn keel wurgen en wringen.
Ik keek daarom afgunstig naar grootvaders bord. Hij had een zwakke maag en at nooit anders dan lichte kost. Aardappelen met wat boter in een geutje melk gesmeierd. Daar ik schier niets at aan tafel 's middags, gaf grootmoeder Romanie me een boterham mee naar school. Ze smeerde de snee dik in met boter en stopte ze in het blikken trommeltje dat bewaarschoolkleuters toen aan een touwtje over hun schouder droegen. Het ongeluk was echter dat grootmoeders boter nooit vers was. Ze kocht altijd Diksmuidse boter. De beste van het land. Maar ze kocht er teveel ineens. Vijf kilo! Vijf kilo boter, ingemaakt in potten. Daar moest wel ranzigheid van komen. En die kwam er ook! De boter was soms zo sterk dat mijn boterham helemaal niet meer te eten was. Moeder begreep me als ze hem 's avonds uit mijn trommeltje viste.
Maar vader niet. Ranzig of niet, ook voor hem was Diksmuidse boter de beste van het land.
Dat Klooster waar we drie jaar school gelopen hebben, was toen bijlange nog niet wat het nu is. Het oude woongebouw der Zusters stond er nog. Natuurlijk. Dat is enkele jaren geleden pas afgebroken. Aan de westzijde ervan stonden twee klassen. De kleuterklasjes. Aan de andere kant de drie klassen van het lagere. Dat was alles. Geen overdekte speelplaats, geen feestzaal nog. Niets. De eigenlijke groeiperiode van het Klooster moest nog beginnen, (ondertussen is het klooster helemaal afgebroken) .
........
|
