Doorheen de wijk Achterbroek loopt van oudsher de grens tussen Kalmthout en Wuustwezel. Tijdens het ancien regime gaat het om een grens tussen twee heerlijkheden. Zoals dat toen dikwijls het geval was, is deze grens niet geografisch omlijnd. Het gaat meer om een lappendeken van gronden die kriskras door elkaar aan de heer van Kalmthout, respectievelijk aan die van Wuustwezel toebehoren. Toen dan bij de aanvang van de 14-de eeuw de heren van Kalmthout (de abt van Tongerlo) en Wuustwezel het besluit nemen de moeren van de vallei van de Kleine Aa door ontvening te exploiteren is er een systematiek nodig om dit op grote schaal mogelijk te maken met eerbiediging van de beide belangen. Hiervoor trekt men de aloude baan ten oosten van de vallei, waar ondermeer nog de Achterstraat een stuk van is, recht en gaat links en rechts van deze baan de grond in gelijke stukken heropdelen en aan de twee heerlijkheden hertoewijzen. Het is een eerste correctie aan de grens tussen Kalmthout en Wuustwezel, ook al blijven de gronden, zij het nu in grotere gelijkwaardige stukken, links en rechts van de baan, door elkaar liggen. Een tweede correctie komt er na een doorgedreven studie van de Napoleontische administratie onder Willem I in 1822. De middenassen van de Stoffezandstraat, de Brasschaatse steenweg en de Kapelstraat geven de aanzet tot een geografische afbakening van de grens. Men moet echter tot 1977 wachten voordat de grenscorrectie volledig doorgevoerd is en de Achterbroekse leefgemeenschap omzeggens volledig bij Kalmthout is ingelijfd. De ligging van Achterbroek op de grensscheiding tussen de twee gemeenten en de daaruit voortspruitende problemen met Kalmthout enerzijds en Wuustwezel anderzijds hebben van " 't Achterbroek" in de tweede helft van de 19-de eeuw een opstandig dorp gemaakt dat er heeft naar gestreefd een zelfstandige gemeente te worden. De Achterbroekenaars zijn daarin niet geslaagd. Toch is de poging niet zonder gevolg gebleven. Zij verwerven in 1873 het recht op een eigen parochie en krijgen een eigen parochiekerk en een uitgebouwd lager onderwijs. Wel moeten zij voor hun eigen parochiekerk hun eeuwenoude kapel afbreken die reeds sinds 1446 op het kruispunt van de Roosendaalse baan en de Wuustwezelse steenweg bestaat. In de vroege middeleeuwen zijn zij voor hun kerkelijke plichten immers aangewezen op Nispen en daarna op Kalmthout of Nieuwmoer. De oorspronkelijke kerk van Achterbroek is in een neo-Gotische stijl opgetrokken. In 1944 wanneer de Duitsers zich terugtrekken is ze gedynamiteerd. Jarenlang moet men zich bedienen van houten barakken. Zij zijn neergezet op de gronden waar nu het parochiehuis staat. In 1952 start de bouw van de nog nieuwe kerk die in 1953 voleindigd is. In tegenstelling tot de eerste kerk geeft ze, weliswaar in een moderner kleedje, toch een robuuste indruk, die heel wat kenmerken draagt van, zeg maar, een neo-romaanse stijl. Onze landbouwer staat nu eenmaal graag met zijn beide voeten goed vast in zijn aarde. Loopt de Romeinse heirbaan naar het noorden langs Hoogstraten, dan is de aloude baan doorheen Achterbroek "de postbaan" geworden van Antwerpen alover de Moerdijk naar Rotterdam (Antwerpen, Brasschaat, Achterbroek, Den Uil, Ruchphen, Willemstad, Rotterdam). Deze postbaan is één van de oudste verbindingen met Nederland en maakt van Achterbroek gedurende eeuwen het oog van Kalmthout op de wereld. De Napoleontische Bredabaan langs Wuustwezel en Zundert, maar vooral de trein van Antwerpen naar Roosendaal zullen de postbaan achteraf haar volledige betekenis laten verliezen. "In Amsterdamme" langs de Roosendaalse baan is de beroemde afspanning geweest waar de postkoets halt heeft gehouden en waar paard en reiziger zich hebben kunnen laven. Vandaag is deze afspanning verdwenen. Na de tweede wereldoorlog is ze afgebroken. Weer een doodzonde van onze Kalmthoutenaars. Heel wat beroemdheden zijn immers in "In Amsterdamme" gepasseerd, ondermeer de Engelse generaal de hertog van Marlborough en ook die andere in de adel verheven man , Eugène van Savoie. Vandaag vindt men in een oude restschuur op de plek waar ooit "In Amsterdamme" stond, nog een ingebouwde oude balk uit harde duurzame eik met een inschrift dat verwijst naar het prille begin van de 18-de eeuw, naar de toenmalige waard van de afspanning en naar zijn gade : " 1712 Huybrecht van Doren en zijne Huisvrouwe Pitternella Maes ".
Ook in Achterbroek gaan de Kempense kleien dagzomen. Juist voorbij de Duffelaarstraat ( heeft zijn naam te danken aan een afgebroken huis van plaisanciën) over de grens met Wuustwezel lag ten noorden van de Wuustwezelse steenweg vroeger dan ook de Achterbroekse steenbakkerij "Het Geleg".
- poëzie + -
(uit) Achterbroek, Opstandig Dorp (A.Tireliren - 1963) Hanerijden op Dinsdag van Vastenavond. ......... Op de werf onder de pereboom hing een emmer zonder bodem,de poten van de dode haan hingen vastgebonden aan een tak, zijn lijf zat in de emmer, nek en kop bengelden er onder uit. Twee karwielen met as horizontaal geplaatst, het ene wiel ingegraven bijna een meter diep in de grond, zodat het tweede wiel bovenstak en vrij kon draaien. Daarop twee laddertjes kruisgewijs gestrekt en gebonden en op elk uiteinde een man gezeten. Vier mannen, met in de hand een houten sabel. Het wiel draait. De vier mannen draaien. Een werf vol volk aan 't roepen. De vier komen beurtelings onder de haan voorbijdraaien en ze hakken. Ze hakken op de zwaaiende emmer, ze hakken op kop en nek. Elke groep van vier wordt na enkele toeren afgelost door een andere groep. Er zijn een twintigtal deelnemers. Wie de kop afhakt, is koning en krijgt een papieren hoed op zijn hoofd en als prijs een fles wijn. Met zoveel volk zijn er zaken te doen. Daarom staat Keeske Frik met een tafeltje snoepgoed ten voordele van de klub. En hoor, Keeske zingt :
" HET LIED DER MUNTEBOLLEN" :
Komt meisjes, jongens, komt met spoed, Ik heb hier bollekens suikergoed, die ik bestel voor eenen kleinen bagatel. Ja, het zijn de beste die men ziet, enkel suiker en anders niet. Ja ja, en 't voornaamste van de zaak, ze zijn uiterst fijn van smaak. ------------------------------------------ refrein : Proeft er onze muntebollekens maar zonder vreze of gevaar. Zoekt er eenentwintig uit voor een dikken kluit (5 centen) ......................
- actua + -
- Zondag 21 mei 2006 : De Kalmthoutse Heide Vroeger en Nu. Wandeling van 2.5 uur of rond de 6 kilometer door de verschillende landschappen van de Kalmthoutse heide, waar dan de dophei in bloei staat. De gids vertelt je over de specifieke flora en fauna en over de natuurkundige en cultuurhistorische geschiedenis van het gebied. Start om 14 uur op de parking van de Putse steenweg, 131 Kalmthout. Info : Toeristische dienst Kalmthout , Tf : 03/666/61/01.
- zondag 28 mei 2006 : Arboretum Kalmthout, 150 jaar Van Geertenhof en 20 jaar provinciaal groendomein, feestelijke viering in deze droom van een tuin, gratis toegang op deze dag, begeleide wandelingen vanaf 8 uur 's morgens.
- Awdoe + : -
volgende week een nieuw cursiefje met : "17. De Grote Man van Achterbroek". En vergeet het niet : door onderaan links in het blog telkens op de rode pijl te klikken roept U de reeds verschenen cursiefjes in chronologische volgorde op.
In ons introductiecursiefje hebben we het reeds gehad over Kalmthout en zijn eigenzinnige wijken. Met deze posting brengen we voor het eerst een bezoek aan zo één van deze wijken : 't Achter broek , ons Achterbroek. Achterbroek is vandaag de Kalmthoutse landbouwerswijk bij uitstek. Weilanden en veeteelt (melkvee) zijn er de hoofdtroeven van onze landbouwers. Reeds in de middeleeuwen richtten de paters van Tongerlo langsheen de huidige Roosendaalse baan hun modelhoeve "In 't Achterbroek" op. In het westen gaf de abdijhoeve met haar potstal uitzicht op het met hoogveen gevuld broek van de concave vallei van de Kleine Aa. In het oosten keek de jonge boerin in haar opkamer vol verrukking uit over dat enig mooie landschap van de Marijnenvennen, gelegen in het oude fossiele dal naar Nieuwmoer, die andere uitgesproken landbouwwijk van Kalmthout. Ook vandaag nog siert de benaming "In 't Achterbroek" één van de imposante boerderijen langsheen de Roosendaalse baan. Veel later, in 1909, bouwt de Achterbroekse coöperatieve NV " Melkerij hand in hand" langsheen de Achterbroekse steenweg, een grote stoommelkerij. De melkerij heeft zoveel succes bij onze Achterbroekse boeren dat zij tot op het einde van de 20-ste eeuw functionneert. De schouw van de melkerij, die imposante getuige van Achterbroekse landbouwerssolidariteit, is nog steeds visueel in het Achterbroekse landschap aanwezig. U moet ze maar eens bekijken als U met de fiets de kerkendijk optrekt en langs de "Hoeve achter de kerk" de vallei van de Kleine Aa induikt : een unieke baken in een uniek landschap. In 1847 heeft men op het Heiken (oosterse rand van de vallei van de Kleine Aa) een windmolen gebouwd, onmisbaar voor een agrarische gemeenschap in die tijd. Deze windmolen ging twee keer in de vlammen op. In de eerste helft van de 20-ste eeuw is hij ontmanteld, in de tweede helft tenslotte afgebroken. De naam "Achterbroek" vindt zijn oorsprong in de ligging van de wijk ten overstaan van de oude kern van Kalmthout. In de middeleeuwen ligt de wijk immers " achter het broek", dit wil zeggen achter de moerassen die in de vallei van de Kleine Aa menigvuldig aanwezig zijn en die er de veenvorming in de hand werken. Weet U dat op een bepaald ogenblik, in de 13-de eeuw, het niveau aan het kruispunt van Achterbroek meters hoger was dan vandaag door het vanuit de vallei van de Kleine Aa overgroeiend hoogveen : afstervende veenmossen door inkoling op weg naar turf. Oorspronkelijk bevinden er zich in de Karolingische tijd ten oosten van de vallei van de Kleine Aa alleen maar kleine woonkernen op de zanderige verhevenheden binnen de vallei : 't Handelaar, 't Hillo, Onderzeel. Tussen deze woonkernen liggen de depressies met de moerassen. Met de tijd echter gaat een aloude baan, de huidige Roosendalse baan/Brasschaatse steenweg, langs de oostkant van de vallei deze kernen verbinden. Er ontstaat een baan die de opposant is van die andere oude baan ten westen van de vallei doorheen Kalmthout-dorp, die zuidwaarts daarvan de huidige Kapellensteenweg uitmaakt en noordwaarts via Wildert en de Oude baan te Essen de verbinding maakt met Nispen, het moederdorp uit de vroege middeleeuwen. (vervolgt met " Achterbroek opstandig dorp).
- poëzie + -
Marijnenvennen (Jan Caluwaerts - 1999)
Oh Marijnenvennen, nog schoner dan het dagen, hoe kun jij mij zo in je lentetooi behagen!
Met je groene weiden, die 't mensenhart verblijden, Zo blauw je lucht, met die kievit in zijn baltse vlucht.
En aan de einder, Nieuwmoers kerkje spitse toren, Geen mens, geen uitgelaten gast, loopt hier verloren.
- actua + -
- 28 mei - dag van het park - Arboretum Kalmthout, die droom van een tuin : feestelijke viering 150 jaar Van Geertenhof - historische wandelingen vanaf 8 uur 's morgens - info : Tf. 03/666.67.41 of http://www.arboretumkalmthout.be
- 21 mei - heidewandeling : "De Kalmthoutse heide vroeger en nu" - start : 14 u. aan het Natuureducatief Centrum op de heideparking van de Putse steenweg - + 2.5 u. begeleid wandelen doorheen de verschillende landschappen van de Kalmthoutse heide - natuureexplorerende en cultuurhistorische benadering van het grootste natuurreservaat in Vlaanderen. Op dat ogenblik staat de dophei in bloei. Info : Toeristische Dienst Kalmthout, tf.: 03.666.61.01.
- Awdoe + : -
tot volgende week met een volgend Kalmthouts broodje : "16. Achterbroek, opstandig dorp " en vergeet het niet : om alle cursiefjes chronologisch terug op te roepen telkens onderaan het blog links op de rode pijl klikken.
14. Eenzaam staat het kruis langs de weg naar Nispen.
Onze Kalmthoutse voorouders de Salische Franken zijn reeds zeer vroeg gekerstend. In de vroege middeleeuwen trekken zij voor het vervullen van hun godsdienstplichten langs 's Heren wegen naar de aloude Sint-Lambertuskerk van Nispen. Dopen, trouwen en begraven gebeurt voor onze mensen aldaar. En ook wanneer de heerlijkheid Kalmthout/Essen tot stand komt , blijft de kerk van Nispen nog voor eeuwen hun hoofdkerk. De Abt van Tongerlo heeft immers ook het "patroonsrecht", het recht om de pastoor aan te stellen, verworven voor het oude Nispen. Met ingang van de tweede helft van de 12-de eeuw is de pastoor van Nispen trouwens ook een Witheer van Tongerlo. De Sint-Lambertuskerk van Nispen wordt dan de O.L.V.-kerk, naar de patroonheilige van de abdij van Tongerlo : Onze Lieve Vrouw . De weg naar Nispen is voor onze voorouders lang en gevaarlijk.Meer dan 2,5 uur moet er gestapt worden, in de winter zelfs langs onbegaanbare wegen en achter elke struik kan men oog in oog komen te staan met de gevaarlijke wolf uit de lage landen bij de zee. Finaal kunnen de Calmetholters er hun heer, de abt van Tongerlo, van overtuigen ten minste voor de borelingetjes mededogen op te brengen. In 1338 verwerven zij de toelating een bidhuis met doopvont in Kalmthout op te richten. Dit bidhuis zou, volgens de meest recente gegevens, reeds op Kerkeneind hebben gestaan. Tot in 1551 blijft de kerk van Nispen voor de Kalmthoutenaars nochtans de hoofdkerk. Ondertussen is er in 1514 te midden van de Germaanse dries in het aloude dorp, "langs de weg naar Compostella", ook een Sint-Kristoffelkapel opgericht, waarvan de naam al heel vlug verandert in Sint-Jacobskapel. In deze enig mooie romaans-gotische kapel hing het beroemde schilderij "De Triptiek van Sint-Anna" die de Kalmthoutenaars vandaag in de kerk van ... Maria-Ter-Heide - Brasschaat kunnen gaan bewonderen. In 1551 krijgt Kalmthout op Kerkeneind dan "eindelijk" zijn eigen volwaardige parochiekerk, eveneens opgedragen aan OLV van Tongerlo. Tijdens de tachtigjarige oorlog, wanneer het franse leger, onder de leiding van generaal Biron, de Hollanders ter hulp schiet, door de belegering van het kasteel van Wouw, waar de Spanjaarden bezit hadden van genomen, wordt de Kalmthoutse parochiekerk reeds in 1583 verwoest. Bij de doortocht van de fransen wordt trouwens ook de Sint-Jacobskapel verwoest. Zij is het eerst heropgebouwd en zal tot in 1642, jaar waarin ook de parochiekerk heropgebouwd is, de functie van deze parochiekerk overnemen. In 1899 vervangt de huidige OLV-kerk de vorige. Zij is in grote mate aan de voorzijde van de oorspronkelijke parochiekerk opgetrokken. Deze laatste stond meer oostwaarts, waar nu het kerkhof is. Gedeeltelijk verwoest tijdens de tweede wereldoorlog, is de huidige kerk in 1949 hersteld. De Sint-Jacobskapel ging het minder voor de wind. Eveneens beschadigd tijdens de tweede wereldoorlog , wordt zij in 1960 afgebroken of beter nog opgeruimd. Een onherstelbare doodzonde in hoofde van de Kalmthoutenaars. In de late middeleeuwen, meer bepaald in de 15-de eeuw, zullen ook de Kalmthoutse wijken Nieuwmoer en Achterbroek een eigen kapel krijgen. Zij zullen nochtans tot in de 19-de eeuw moeten wachten op een eigen parochie. Maar daarover meer in een latere aflevering.
- poëzie + -
Aan de Sint Jacobskapel (Jos Vorsselmans - 1944).
Nu de avond vredig daalt En zonnepurper maalt Hoor 'k klinken, zilverhel, De bel der dorpskapel... .
Uw luister is getaand Verleden en verlept... Geen pelgrim, hoegenaamd Bij U nog zeegning schept.
Vergrijsd, van ouderdom Vermolmd en verwend verzwijgt ge stoïs-stom, Welk schrijnend leed U deert.
Op 't stille dorpsplein, Prijkt ge als een oud kleinood. In 't schamel huizenschrijn Dat U zijn deernis bood.
Der vadren godsdienstzin Spreekt uit Uw moede leeën. Geen bouwwerk, naar mijn zin, Bindt mij zoo aan 't verleeën.
- actua + -
- Op maandag 8 mei e.k. te 20 u. in het Volkshuis, Kapellensteenweg, Kalmthout organiseert Wilfried Verhaert en zijn culturele kring Curieus een gespreksavond "Onvrede in de wereld". Niemand minder dan oud-minister en oud-secretaris van de Navo Willy Claes is er de gastspreker. Info :03.666.40.89 of verhaert.hagberg@scarlet.be.
- De leerlingen van BUSO Berkenbeek pakken uit met een knappe tentoonstelling van kunstwerken in het Strijboshof te Kalmthout (gelegen tussen de verkeerslichten van Kalmthout dorp en deze van Achterbroek.). De expo is te bezoeken tot 26 mei e.k..
- Zondag 21 mei e.k. : "De Kalmthoutse heide vroeger en nu". Wandeling van 2.5 à 3 uur (6 km) door de verschillende landschappen van de Kalmthoutse heide, waar op dat ogenblik de dopheide in bloei staat! De gids vertelt je over de specifieke flora en fauna en over de natuurkundige en cultuurhistorische geschiedenis van dit gebied. Start om 14 u. op de parking van de Putse steenweg aan de ingang van het Natuureducatief Centrum "De Vroente". Info : Toeristische dienst van Kalmthout , telefoon : 03.666.61.01.
- Awdoe + : -
tot volgende week met een 15-de Kalmthouts Broodje : "Achter het broek ".
13. De Tongderlose Norbertijnen en hun rechtsmacht.
Welke was nu de reële rechtsmacht van de Tongerlose Norbertijnen binnen de heerlijkheid Kalmthout/Essen ? Wanneer Arnold Brabant en zijn kinderen Kalmthout en Essen aan de abdij van Tongerlo schenken ontstaan er in hoofde van de abdij rechten. Zo beschikt de abdij over het eigendomsrecht van de heerlijkheid en over het recht belastingen te innen van de inwoners van de twee dorpen. Deze laatste volgen immers als laten de overgedragen grond. Deze beide rechten worden aangeduid met het begrip "laag recht". Naast dit "laag recht" bezit de abdij ook het "middelbaar recht", het recht om in burgerlijke en strafzaken geldboeten op te leggen. Nog een ander recht waarover de abdij beschikt is het waranderecht : het recht op jagen en op het vangen van vis. Zowel voor het oorspronkelijke Nispen als voor de eigen nieuwe heerlijkheid Kalmthout/Essen ontvangt de abdij daarenboven "het patroonsrecht", d.w.z. het recht om in beide heerlijkheden de pastoor aan te stellen. Kalmthoutenaren en Essenaren zullen in de middeleeuwen dan ook nog jaren naar de moederkerk van Nispen trekken om er hun godsdienstige verplichtingen na te komen. De " hogere rechtsmacht" daarentegen, het recht om zware overtredingen te bestraffen , heel dikwijls onder de vorm van lijfstraffen, blijft oorspronkelijk de bevoegdheid van de hertog van Brabant, onder wiens jurisprudentie de heerlijkheid ressorteert. Wanneer later de abt van Tongerlo, als trouwe volgeling van de hertog van Brabant, ook deze rechtsmacht verwerft wordt hij op dat ogenblik van heer "IN" Kalmthout/Essen de heer "VAN" Kalmthout/Essen. Hoe laat de abt van Tongerlo zich nu in zijn heerlijkheid Kalmthout/Essen vertegenwoordigen? Zoals we reeds zagen speelden in een allereerste fase op de abdijhoeven, die speerpunten van de abdij binnen de heerlijkheid, de magisters-bestuurders van de hoeven de hoofdrol. In een latere fase zal de abt zich laten vertegenwoordigen door een meier (een soort rentmeester) voor de uitoefening van zijn lagere, middelbare en achteraf ook hogere rechten. De hertog liet zich in de heerlijkheid vertegenwoordigen door een schout. Waar nu op Kerkeneind de "oude pastorij" staat, stond allereerst in de vroege middeleeuwen " 's Heerenhuys", waar de meier verbleef en ook de schout de dorpelingen ontving. Ook de Schepenbanken die mede de dorpsgemeenschappen bestuurden in de heerlijkheid konden er terecht. Finaal wordt de abt van Tongerlo vertegenwoordigt door een provisor, o.m. belast met het innen van de "tienden". Op het einde van het ancien regime kreeg de heerlijkheid een zeer beroemde provisor die door de dorpelingen zeer geliefd was : Godfried Hermans. Hij resideerde op de abdijhoeve "De Greef", die hij omtoverde tot een soort "super bazar avant-la-lettre". Hij moderniseerde o.m.de aloude postbaan op Kalmthouts grondgebied in Achterbroek die binnen de lage landen Noord en Zuid verbond. Hij richtte ter ontsluiting van de grote Suyderheide de laatste abdijhoeve van Tongerlo op : de oude Withoef. En last but not least werd hij op het einde van het Ancien regime abt van Tongerlo. Zoals uit onderstaand huldegedicht, opgesteld naar aanleiding van zijn aanstelling tot abt ,blijkt werd Godfried Hermans door Kalmthoutenaars en Essenaars op de handen gedragen.
Apollo stelt uw snaeren En laet het zoet geluyt Der Musen keélen paeren Met 't spel van uwe luyt. Komt, Pan,Bosch-Goën en Saters, Juygt op dez' blyde feest, Komt Nymphen, uyt de waters, Verheugt U om het meest.
Nu Callempthout op heden En Esschen heeft de eer Van te zien binnen treden Godfridum hunnen Heer, Hoor ik van alle zyden In 't veld en op de straet Hun roepen met verblyden : Zyt welkom Heer Prelaet.
Zyt wellekom, Godfrede, En leeft hier langen tyd; God gev' U synen vrede Nu en in eeuwigheid. Leeft zonder ziekt oft smerte, Leeft, Hermans, honderd jaer, Wy wenschen uyt'er herte, Dat gy word Jubilaer.
Laet, Bacchus, uwe gaeven Op dezen blyden tyd Onz'drooge keélen laeven, Den wyn maekt vrolykheyd, Dan roepen wy, beschonken Met lekker druyven nat, Al weder hallef dronken, Dat Hermans leéft, vivat.
- actua + -
- Burgemeester Lucas Jacobs en zijn gemeentebestuur pakken op 28,29 en 30 april e.k. uit met een Kalmthouts cultureel gebeuren : " HANGART". Info en tickets : ten gemeentehuize bij de Jeugd- en cultuurdienst en in de bibliotheek of het zwembad van Kalmthout .
-Tentoonstelling "Zimbabwe 50 jaar sculpturen". Van 1 mei tot 1 oktober 2006 in het Arboretum van Kalmthout. Info www.arboretumkalmthout.be.
- Grote prijs Piet Bedroefd, viswedstrijd 13u. tot 18u.op maandag 1 mei in de visvijver De Maatjes te Nieuwmoer-Kalmthout, Hanneke Wiewau Nieuwmoer. Info 0496158572 of www.vcdemaatjes.be.
Wie onder de Kalmthoutenaars fietst niet eens langs het pad naast het Sint-Vincentiusrusthuis om te genieten van dat unieke zicht over de uitgestreken vallei van de kleine Aa? Wie onder ons peddelt in Achterbroek niet eens het Vossenstraatje in om na een regenachtige Herfst zichzelf te zoeken in wijdse waterplassen op de verlande kleibodems van wat eens de Marijnenvennen zijn geweest ? En wie onder ons verliest zich verder, aan de andere kant van de Wuustwezelse steenweg, niet eens graag in die ongeëvenaarde natuurpracht van immense rietvelden en menig zompig broekbos rondom de Nieuwmoerse maatjes ? Brede valleien die regelmatig onderlopen, ondoordringbare kleilagen en zompige afgedamde kommen met rietvelden en verzopen elzen en wilgenbossen : een ideaal milieu voor veenvorming. Wat nu in de zomer veelal gecultiveerd weiland is, toont ons weinig over het moerassige en desolate Kalmthout van weleer.Alleen het vochtige najaar verrast ons af en toe met onvermoede getuigen die het, als gekoesterde relicten, bij onophoudelijke najaarsbuien, uit de schoot van de aarde tovert. Waar planten afsterven en hun resten massaal terecht komen in een waterrijk en zuurstofarm milieu vormt er zich inderdaad veen doordat het normale verrottingsproces bij afstervende planten afbreekt en inkoling in de plaats treedt. Onze Tongerlose paters ( zie voorgaande cursiefjes) en onze voorouders realiseren zich al heel vlug dat de ingekoolde plantenresten een ideale brandstof opleveren. En dat juist op een ogenblik dat de meeste bossen in onze streek door ongebreidelde roofbouw verdwijnen en men van ondergrondse steenkool zelf nog niet kan dromen. De "mannen van Tongerlo" halen van onder de waterspiegel de vettige donkere moer (ingekoold riet en ander plantenmateriaal) en steken elders boven de waterspiegel de lichtere bruine turf (ingekoolde veenmosresten) uit. De georganiseerde exploitatie van deze turf (onze mensen noemen de moer ook turf), eerst in eigen beheer, daarna door uitbesteding, kan dan ook al heel vlug beginnen. Na ontwatering van het moerveld steekt men het hoogveen met speciale turfspaden uit en baggert men het laagveen met moerscheppers op. Men verwerkt moer en turf tot "klotten", die de vorm aannemen van een "peperkoek". Men droogt deze peperkoeken als "kattepoten" - drie klotten verticaal naast elkaar op de smalste zijde rustend en een vierde klot met de breedste zijde er horizontaal overheen - en stapelt ze vervolgens als zachte "briketten" in het turfkot op om ze tenslotte als gegeerde brandstof met vletten langs turfvaarten naar Roosendaal en Bergen-op-Zoom - en zo naar Antwerpen - af te voeren. Vandaag zijn er van deze turfvaarten nog duidelijk sporen te zien. Bepaalde vaarttrajecten maken zelfs nog deel uit van onze hedendaagse Kalmthoutse waterhuishouding. Wie van het "Sluisje" (kort bij het boswachtershuisje achter het stappersven) langs de servitudeweg van de eikendreef naar de Essense steenweg wandelt ziet neer op een stuk turfvaart dat na behoorlijke regenval vanuit de Nol nog altijd bruin "klot"-water vervoert naar het domein De Greef om het daar in de kleine Aa te storten. Vroeger werden de "klotten" vanuit de Nol en het Stappersven langs deze aftakkingsvaart met vlakke bodemvletten naar de Roosendaalse vaart afgevoerd die vertrekt vanuit Nieuwmoer, het Kalmthoutse turfstekersdorp dat zijn ontstaan in de late middeleeuwen uitdrukkelijk aan deze turfwinning te danken heeft. De turfindustrie is voor onze streek economisch zeer belangrijk gebleken, al was het maar dat zij tot in de 18-de eeuw een uitsluitend agrarische gemeenschap ook een nijverheidsfunctie heeft gegeven die de eigen mensen, de mensen uit de regio, en -via Antwerpen- zelfs de Engelsen op het gepaste moment heeft voorzien van brandstof
- poëzie + -
Nieuwmoers Maatjesvijver. ( Jan Caluwaerts - 1998)
Als blij de mei haar zonnebrand aan juni schenkt, gaat heel Nieuwmoer op stap, waar Hanne Wiewau wenkt. Bij die maatjesvijver vol van 't zoete leven, wil "Blijdenberg" telkens weer zichzelf beleven.
Pitrussen, kragen van riet en gele lissen, Eeuwig en eeuwig : het cirkelen der vissen, als trouwe contoeren uit oeroude moeren, waar witte madammen de "Kijfhoek" verlammen.
En op de Milleniumbrug een kleine Jaan, In zijn speels gebaar wijst hij de sturfsteker aan, die voorva van weleer, die peperkoeken steekt en als dorpstoeverlaat de bange stilte breekt.
Boven het rietland roept de grutto fel zijn naam, doet de kleine Jaan onbeweeglijk pal gaan staan. Een dankbare groet van Nieuwmoer, als met die roep, op de huid van de wind, Jaan de turfsteker zingt!
- actua -
- Tot 28 mei e.k. loopt in het wereldwijd gekende arboretum van Kalmthout, die droom van een tuin van Mevrouw Jelena De Belder, nog steeds de tentoonstelling "Slakken, vriend of vijand?". Deze tentoonstelling spreekt ook de kinderen aan! info : 03.666.67.41, www.arboretumkalmthout.be - Zie ook nog de actua in voorgaand cursiefje over de bedrijvigheden op 23 april e.k. rond "Kleur" in De Vroente en Bijenteeltmuseum, alsook de heidewandeling op 23 april e.k.om 14 u.onder de titel "De Kalmthoutse heide vroeger en nu".
Een mens leeft niet van brood alleen. Maar anderzijds moet hij zich toch voor alles " de wereld onderwerpen". Immers : "Primum vivere", het leven gaat voor alles. En wie geen eten heeft moet sterven. Ook op economisch vlak hebben de paters van Tongerlo tijdens het ancien regime een grote betekenis gehad voor onze Kalmthoutse en Essense dorpsgemeenschappen. Bij een snel stijgende bevolking, zoals wij die in de middeleeuwen op bepaalde ogenblikken hebben gekend, is het vruchtbaar maken en cultiveren van woeste gronden door ontbossing, drooglegging en inpoldering dan soms ook een dwingende noodzaak. Zulke ondernemingen vereisen samenwerking en leiding. De Tongerlose Norbertijnen nemen, als heren van de heerlijkheid "Kalmthout-Essen", deze taak in onze contreien op zich. Om eenzelfde reden moet de beschikbare grond ook meer opbrengen, hetgeen om technische creativiteit roept. De witheren bezitten ze en stellen ze ter beschikking. Denken wij maar aan de verbetering van het drieslagstelsel op de akker (zomergraan,wintergraan, braak), de optimalisering van het potstalsysteem (omvorming in de stalput van heideplaggen en dierenuitwerpselen tot vruchtbare stalmest), de mogelijkheid tot dieper ploegen met een zwaardere karploeg, de innovatie van de halster met een hogere trekkracht ter vervanging van de halsband en, niet te vergeten, de modelhoeven van de abdij met hun nevenbedrijven. De oudste van deze abdijhoeven staan in een driehoek rond "Kerkeneind" : "het Hof,schuin achter de oude pastorij, "Achter de Kerk", ten einde de Kerkendijk en aan "De Heie", in de Kijkuitstraat. Met deze abdijhoeven heeft de abdij de grondslag gelegd voor "' t Kalmthouts centrum". In "'t aloude dorp" was immers geen plaats meer voor de aangelande paters. Bij deze oudste abdijhoeven horen ook nog : "In 't Achterbroek" op de Roosendaalse baan, "De Greef" op Noordeind en "In de Hoek" op de Zwanenberg. "De Greef" op Noordeind is niet alleen één van de oudste abdijhoeven, maar op het einde van het ancien regime ook de belangrijkste, omdat ze de woonplaats wordt van de Tongerlose provisor. In deze abdijhoeven kweken de paters nieuwe akkerplanten zoals boekwijt, spurrie, klaver en aardappelen, die een intensievere landbouw toelaten. Sommige van deze abdijhoeven groeien uit tot "super bazars" avant la lettre, zoals dit bvb. het geval is met "De Greef". Oorspronkelijk runnen lekenbroeders onder het gezag van een pater-magister zelf de abdijhoeven. Maar met de tijd volgen vrijgevochten leken-pachters de lekenbroeders op. Zij betalen de abdij een pachtsom "voorlijf" genoemd en "tienden" in natura. De abdijhoeven gaan model staan voor de andere hoeven. In een agrarische gemeenschap is in aloude tijden ook een graanmolen nodig. In allereerste instantie waren de Kalmthoutenaars afhankelijk van de watermolen van het zusterdorp Essen. De eerste Kalmthoutse windmolen is door toedoen van de abdij in de 14-de eeuw opgetrokken binnen "de Windmolenblok", zijnde de huidige driehoek "Kapellaan-Vandenbogaertlei-Statiestraat". Hij is in de 15-de eeuw vervangen door een molen in de Molenbaan op de hoek met de Wipstraat. Tenslotte kwam er in het centrum nog een windmolen aan de Kerkendijk / Kapellensteenweg. Op de belangrijkste economische activiteit van de paters van Tongerlo, het turfsteken, komen we nog terug.
- poëzie + -
(uit) Aarde en hemel, hemel en aarde ( Anton Van Wilderode - 1986)
Ik ben de boever-lekebroer die mij van jongsafaan verbond aan de abdij omdat ik hield van god en paarden. Ik kwam eraan met vader die me zei : "Dit zijn gebouwen van een boerderij met poorten op de hemel en op aarde".
En gotisch sliep ik onder het gebint van eikenhout gelijk ik sliep als kind een hoge wand van hooi aan alle zijden op een bakstenen schip dat stevig in de wisselvalligheid van weer en wind gestrand stond op een weergaloze weide.
- actua + -
- Kleur je dag op. Allerlei leuke activiteiten voor jong en oud op zondag 23 april 2006 van 10 tot 17 uur in het NEC De Vroente en het Bijenteeltmuseum, Putse steenweg 129 te Kalmthout - gratis toegang. Info : 03/620.18.30. - "De Kalmthoutse heide vroeger en nu". Heidewandeling met gids op zondag 23 april e.k.. Vertrek om 14 u. aan de ingang van het NEC De Vroente&Bijenteeltmuseum, Putse steenweg 129 Kalmthout.Deelname gratis. Info : 03/666.61.01.
In de mallemolen van de middeleeuwse feodaliteit, met zijn leenheren en zijn vazallen schenken de Nispense vrijheer uit het land van de Brede Aa, Arnold Brabant en zijn kinderen het zuidelijke deel van hun heerlijkheid Nispen aan de nog jonge Norbertijnenabdij van Tongerlo. De schenking wordt bevestigd in een pauselijke bulle van Eugenius de 3-de en achteraf komt een schilderij van Goswyn Van der Weyden, gemaakt in opdracht van de abt van Tongerlo, deze schenking bevestigen. Het schilderij is vandaag nog altijd te bezichtigen in het museum van Berlijn. Men ziet op het schilderij hoe Arnold Brabant aan O.L.V. van Tongerlo symbolisch een stuk grond aanbiedt, met daarop een boompje en rietstengels ( = " calmetholt ", die rietplekken in 't bos.}Zo ontstaat in de middeleeuwen een heerlijkheid "Kalmthout-Essen-Oost-Huyberghen" onder het gezag van de "Mannen van Tongerlo". Kalmthout en Essen zullen binnen deze heerlijkheid wel en wee samen delen tot op het einde van het Ancien Regime (Hoe luidt het ook weer in de wijze volksmond : Essen de pracht en Kalmthout de macht ? Of was het andersom? In ieder geval voelen onze twee gemeenten zich over de Franse revolutie heen ook vandaag nog nauw met elkaar verbonden!). Waarom deze schenkingen aan de abdij van Tongerlo? Wat een mens - zeker in de middeleeuwen - al niet doet om zijn zieleheil af te kopen! In ieder geval leert de geschiedenis ons dat het verblijf onder de " kromstaf van Tongerlo" onze voorouders geen windeieren heeft gelegd. "Bidden en werken" luidt het aloude monnikendevies sinds de heilige Benedictus. Enerzijds staan de middeleeuwse monikkengemeenschappen, in een dan toch voor de gewone landman niet gemakkelijke wereld, borg voor de verspreiding en de beleving van de leer van Jezus van Nazareth, waarin individuele menswaardigheid en maatschappelijk mededogen belangrijke peilers zijn. Is de slavernij in onze contrijen al niet lang afgeschaft, als ze elders nog bestaat? Anderzijds zijn de geestelijken en kloostergemeenschappen in de middeleeuwen de dragers en beoefenaars van de toen nog heel sterk geïntegreerde wetenschappen en kunsten, zodat onze voorouders-landbouwers al heel vlug van de creatieve Norbertijnen één en ander kunnen opsteken. En staan monnikendevotie en militair geweld in de middeleeuwen met zijn "godsbestanden" en "godsvredes" ook niet tegenover elkaar? Moest de sterke in de samenleving de zwakkere niet beschermen ? De grote verdiensten van de Paters van Tongerlo voor onze streek liggen daarnaast echter ook op het economische vlak. Maar daar komen wij later op terug.
- poëzie + -
Boerengebed ( Felix Timmermans - 1886-1947)
't Kruis staat eenzaam op de velden, door mijn zware boerenhand uitgesneden en gebeeldhouwd en godvruchtig neergeplant.
Jezus is voor ons gestorven en misschien ook voor mijn veld. Al onz' haren en de sterren ook het zaad heeft Hij geteld.
Heer, laat ons elkander helpen, Gij, die 't stroo niet hebt miskend, geef mij 't zaad, ik geef de tarwe voor Uw heilig Sacrament.
- actua + -
Erfgoeddag en opening toeristisch seizoen zondag 23 april e.k.. Ondermeer : 1/Bijenteeltmuseum Kalmthout, Putse steenweg, 131. - Tentoonstelling en workshop : Kleur in de bijenwereld : In 1922 publiceerde dr. Karl Von Frisch de eerste resultaten van een onderzoek naar bijen.Een van de onderzoeken ging over de vraag of bijen kleuren zien.We gaan in onze tentoonstelling in op kleuren in de bijenwereld. Niet alleen het zien van kleuren, maar ook de kleur van was en honing komt aan bod. Kinderen kunnen houten bijtjes schilderen in kleuren naar keuze. (Open tussen 10 en 18 uur.De tentoonstelling loopt nog tot 2 september 2006.)
2/Gratis heidewandeling : "De Kalmthoutse heide vroeger en nu". Wandeling door de verschillende landschappen van de Kalmthoutse heide (bos,natte&droge heide, vennen ,stuifduinen). De gids vertelt je over de specifieke flora en fauna en over de natuurkundige en cultuurhistorische geschiedenis van dit gebied, o.m. aan de hand van artefacten en vergeelde foto's. Vertrek om 14 uur aan de grote heideparking, Putse steenweg, 131.Duurtijd wandeling : + 2.5 u.. Info toeristische dienst Kalmthout, tf.:03.666.61.01(inschrijving verplicht).
De Kalmthoutse uithof behoort, samen met het zusterdorp Essen, in de vroege middeleeuwen tot de heerlijkheid Nispen.Deze heerlijkheid behoort op haar beurt tot het Land van Rijen, het latere Markgraafschap Antwerpen, een onderverdeling van het Hertogdom Brabant, in 't bijzonder belast met de verdediging van de grens van het Duitse rijk. Binnen het hertogdom Brabant grenst het Markgraafschap Antwerpen aan het Markiezaat van Bergen-op-Zoom, de Baronie van Breda en het Land van Hoogstraten. Het hertogdom Brabant, een leen van de Duitse keizer, strekt zich uit over het huidige Vlaams en Waals Brabant, Antwerpen, Noord-Brabant en finaal ook Limburg. In het begin van de 12-de eeuw behoorde de heerlijkheid Nispen toe aan de vrijheer uit het land van Rijen : Arnold Brabant. Alhoewel daar geen absolute zekerheid over bestaat, wordt hij verondersteld een nazaat te zijn van de Berthouts, de machtige dynastie van de heren van Grimbergen, die zich ooit met de graven van Leuven in de strijd wierpen voor de titel van hertog van Brabant en die, alhoewel ze die strijd verloren, achteraf door de hertog gerehabiliteerd werden. Via zijn vrouw is Arnold Brabant ook aanverwant met de baron van Breda. De heerlijkheid Nispen zou hij trouwens langs die kant verworven hebben.
- poëzie + -
Sonnet voor Brabant ( Harriet Laurey 1955 )
Op weg naar Brabant wordt de wereld warmer. Inniger leven doet zich aan mij voor : vanuit de hoge hoeven dringt het door en rekt zich uit in de gestrekte armen
van populieren, duizelend van licht. Dit licht, ik kom het in de mensen tegen, ik zie het in hun oogopslag bewegen en rimpels krijgen op een smal gezicht.
En nergens is het kinderlijk geluid zo zuiver afgestemd op vogelzingen, en nergens komen de gewone dingen zo openharitg voor zichzelf uit.
En nergens ligt een glimlach zo gereed als waar de wereld land van Brabant heet.
- actua + -
- Burgervader Lucas Jacobs en het Kalmthouts gemeentebestuur organiseren, in samenwerking met de plaatselijke jeugd-, senioren- en volwassenenverenigingen en met de locale amateurkunstenaars en academies op 28, 29 en 30 april e.k.in de heidegemeente de cultuurmarkt" hangArt " . Info : ten gemeentehuize op nummer 036662266.
- "De Kalmthoutse Heide Vroeger en Nu.". Met de lente start de Toeristische dienst van Kalmthout ondermeer weer met deze (zowel natuurontdekkende als cultuurhistorische) begeleide groepswandeling op de Kalmthoutse heide. Info Toeristische dienst Kalmthout op nummer 03/666.61.01.
De vroegmiddeleeuwse heerlijkheid Nispen ontwikkelt naast het kerndorp ook enkele belangrijke uithoven die op hun beurt tot echte dorpen zullen uitgroeien. Zo ontstaat het aloude dorp Kalmthout. Jonge veetelers uit de meer zuidelijk gelegen vruchtbare regios ontvluchten er een overbevolkte streek en komen naar onze regio afgezakt om er zich definitief te vestigen. Watervoorraad is essentieel voor schapen en koeien. En dat is hier aanwezig. Anderzijds is in een drassige streek als de noorderkempen een verheven landrug niet te versmaden. In Kalmthout wordt de dorpsbeek aan de rand van de vallei van de Kleine Aa de uitverkoren dorpsplek. De driehoekige dries breidt er zich verder uit langs een brede "dorpsstraat" die van "Noordeind" tot "Vogelenzang" loopt langs de oude weg naar Nispen. De toekomende aangelanden ontwikkelen er hun akkers tussen de "Kapellaan" en de "Groene Weg". Schaapherders trekken met hun schapen de gemeenschappelijke vroente in, die zich zowel in de vallei aan de Kleine Aa in het oosten, als in het Kalmthoutse duinenlandschap in het westen ontwikkelt. Onze jonge boeren hadden het niet gemakkelijk om de arme, ruwe zandgrond van de Kempen om te bouwen tot vruchtbare akkers. Bij de aanvang past men dan ook het drieslagstelsel toe, dat erin bestaat ieder jaar op dezelfde akker achter elkaar zomergraan en wintergraan te zaaien, om die grond dan tijdens het derde jaar braak te laten liggen. De "gemeine" heidegronden zullen tot op het einde van het ancien regime dienst bewijzen als gemeenschappelijke graasweiden voor de schapen en in mindere mate ook voor de koeien. En voor de noodzakelijke bemesting van de arme zandgrond ontwikkelt men het potstalsysteem, waarbij in stalputten de heideplaggen (= heideklotten) vermengd worden met de uitwerpselen van de schapen of koeien, waardoor vruchtbare stalmest ontstaat.
- Poëzie + -
Het zwarte schaap (L. Th. Lehman - 1947)
Het zwarte schaap staat in de sneeuw het staat er langer dan een eeuw en als een tentzeil hangt de grond om zijn vier poten in het rond.
Het zwarte schaap is iets dat weet en elke hoef is een magneet voor 't voetstuk dat onzichtbaar is, in bei zijn ogen zwemt een vis.
Des nachts kijkt niemand uit het raam want wie weet waar het dan kan staan en als het ooit wordt weggebracht laat het een vuurspoor in de nacht.
Het zwarte schaap staat in de sneeuw het staat er langer dan een eeuw.
Onze voorouders, de Salische Francken - heel Kalmthout is ergens wel aanverwant met een Francken -, komen zich in de Kempen, als veetelers van over de Rijn, verspreiden met ingang van de derde-vierde eeuw na Jezus Christus. Het zal nochtans nog tot in de Karolingische tijd duren voor ze zich, en dan nog in verspreide orde, definitief gaan vestigen in Calmetholt : aan de dorpsbeek, op het Hillo, in Onderzeel, op het Handelaar, in de Foxemaat, op de Ganzendries... . Hun nederzettingen komen tot stand rond een waterput of aan een beek, meestal aan de rand van een dal en zijn, waarschijnlijk uit veiligheidsoverwegingen, in vele gevallen met een drietal hoevekes samen opgetrokken. Onmiddellijk achter de hoevekes bevinden zich dan de akkers, waarop men rogge en later ook boekweit wint en rond deze akkers situeert zich de immense vroente, de gemeenschappelijke heidevelden, om het vee, vooral schapen, te laten grazen. Door de heide heen verbindt men dan de ene nederzetting met de andere langs heidepaden, die men doorheen de tijd "inloopt". Het is wel boeiend te bedenken dat deze heidepaden eigenlijk de elementaire voorlopers zijn van ons huidig wegennet. Ze hebben trouwens een heilzame invloed op de vorming van de locale gemeenschap. En de nederzettingen worden aldus dorpen. Het Frankische dorp bij uitstek in die eerste eeuwen van onze jaartelling in onze streek is NISIPA : "het water dat door het lage land loopt". Dit latere Nispen zal uitgroeien tot de kern van de middeleeuwse heerlijkheid waartoe ook het hedendaagse Roosendaal, een deel van Zundert, Essen en Kalmthout als "uithoven" behoren.
- poëzie + -
En toen, zo'n tiental eeuwen geleden daagde het met dat ene zinnetje uit het niet meer te achterhalen volksliedje : " Hebben olla vogala nestas hagunan, hinase ic onda thu, wat unbidan we nu ? "
In zijn "Kalmthout door de eeuwen heen" spreekt onze Kalmthoutse "heemkundige Bart", wijlen meester Vorsselmans over vuurstenen die hij in zijn jeugd heeft gevonden rondom de "Zwarten Heuvel".Deze magische steentjes getuigen volgens hem van de aanwezigheid van mensen in onze contrijen, die hier circa 3000 jaar voor Jezus Christus, in de jonge steentijd, zijn doorgetrokken. Zij leefden toen van jacht en visvangst, pluk en honingroof en verbleven in voorlopig opgetrokken hutten uit hout en lover. Uit onze vaderlandse geschiedenis herinneren wij ons ook nog de beroemde woorden van de Romeinse veldheer Julius Caesaer dat "onder de Galliërs de Belgae de dappersten zijn". Of hij daarmee ook de "Calmetholtse Belgae" bedoelt, is vandaag nog moeilijk te achterhalen. Wel lijkt het vast te staan dat ook bij de aanvang van onze tijdrekening mensen in onze regio - zij het in geringe mate - aanwezig zijn geweest, die bij de komst van de Romeinen, ofwel zijn uitgemoord, ofwel met hebben en houwen zijn gevlucht naar de meest ontoegankelijke broek- en veenbossen van de streek. Noteer trouwens dat de Romeinse heirbaan naar het Noorden via Brecht loopt omdat het in het uiterste noordwesten van de Kempen toendertijd veel te moerassig is geweest. De Romeinen zelf blijven trouwens veel liever hangen temidden van de rijke vruchtbare "löss"-gronden van Zuid-Brabant, Henegouwen en Haspengouw, dan zich te komen kwijtspelen in die onvruchtbare en toendertijd in hoge mate moerassige gronden van onze Kempen. Al drongen ze af en toe wel eens tot hier door om zich tegenover de meest noorderlijke stammen van het rijk te bevestigen.
- Poësie + -
De Gisanten - (Raymond Herreman 1937)
Zij liggen in steen verhuld, Elkaar nabij voor duizend jaar, Van hart en mond en hand gesteld, Maar toch nog eeuwen bij elkaar.
Zij hebben naakt elkaar bemind, En zijn in marmer nu gekleed, Dat nooit een dij een dij meer vindt, En toch nog voor elkaar gereed.
Hoe rijk van vreugd, zij kende wel, De snelle brand van hun schoon vuur, Maar speelden toch het innig spel, Te winnen op tijds korte duur.
Zij droomden dit gisantengraf, Tot teken dat hun beider geest - Al brokkelt ook de steen eens af - Nimmer gescheiden is geweest.
Zo'n 10.000 jaar geleden is de ijstijd voorgoed voorbij. In de Kempen ontstaat nu een taiga-dennenbos. Volgens de meeste wetenschappers zijn die toenmalige dennen reeds de voorlopers van de grove den, de typische Kempense vliegden van vandaag, met zijn koperrode bovenstam. Doorheen de tijd gaat het dennenwoud evolueren naar een uitgesproken loofbos : een berken/eikenbos op de heuvelruggen en een wilgen/elzenbos in de natte depressies. De Kempense pionier onder de loofbomen in die oeroude tijden is ongetwijfeld de ruwe berk. Hij is bij uitstek de lieveling van de arme, droge, zure zandgronden van bij ons. Die sierlijke, slanke en rijzige lichthoutsoortige boom met zijn dunne buigzame twijgen is ook vandaag overal in de Kalmthoutse heide en in de ganse Kempen aanwezig. In de meer natte heide vervangt zijn neefje, de zachte berk, hem. Deze laatste heeft minder afhangende twijgen en een stuggere kroon. Vandaag zijn er op de Kalmthoutse heide meerdere variëteiten merkbaar die zich situeren tussen de ruwe en de zachte berk. Een oudere ruwe berk kan soms de allure aannemen van een treurberk.Hoe ouder de ruwe berk wordt, hoe dikker de zwarte plekken zijn en hoe dieper de scheuren die voorkomen op zijn witzilveren, rijzige stam . Ook de zomereik met zijn kortgesteelde bladeren is in het Atlantisch loofbos pertinent aanwezig. Men vindt er "de koning van het bos" op de meer vochtige zandige leemgrond terug met zijn zwaar verwrongen hoofdtakken en zijn eigenaardige eikeltjes, die eikenvruchten, waarop de eekhoorntjes en de Vlaamse gaaien zo verzot zijn. Zoals reeds gezegd verschijnen in de zompige depressies de wilgen en de elzen, meestal tussen de met riet begroeide broekvelden. Door het stijgen van de grondwatertafel vangt in die depressies bij de aanvang van het Holoceen trouwens de veenvorming aan.
- poëzie + -
uit "Het Land van Amen" (Anton van Wilderode - 1978).
De bomen in gebed boven de aarde met ingetogen takken en gebaren zonder uitbundigheid, woorden van blaren tegen de lucht gezegd, innig bewaarde gevoelens van verknochtheid in de wortels. Door wind gevormd en zijdelings bewogen de kruinen en de toppen in den hoge.
Tijdens het midden-pleistoceen, tussen 500.000 tot 100.000 jaar geleden, komt Kalmthout volledig zeevrij te liggen. Het door de Noordzee achtergelaten "kempens kleipakket" ondergaat de invloed van de ondertussen aangelande ijstijden en tussenijstijden. Tijdens de ijstijden heersen er ijzige noorderwinden. Daarbij leggen aangroeiende ijskappen de zeeën droog. Tijdens de ijstijdzomers en tijdens de tussenijstijden gaat het smeltende ijswater het kleipakket uitschuren. Zo ontstaan de oeroude fossiele dalen van Kalmthout : het fossiele dal van de Nol, dat zich verder ontwikkelt op Essens grondgebied, het fossiele dalhoofd van De Greef,dat zich voortzet in Wildert en de fossiele dalen van Kalmthout en Nieuwmoer die in elkaar overgaan. Zij zullen de matrijs vormen voor de latere vallei van de Kleine Aa in het Oosten en de vallei van de Spillebeek in het Westen. Tijdens de laatste ijstijd voeren de noorderwinden de uitgeschuurde deeltjes van de droge noordzee mee : de lichtere leemdeeltjes belanden in Haspengouw, Brabant, Namen en Henegouwen, de zwaardere zandkorrels vallen o.m. dichterbij in de Kempen. We krijgen in Kalmthout voor de eerste maal zand op ons hoofd. Dekzanden van 1 tot 3 meter dik bedekken in onze gemeente de "Kempense kleilaag". Daarbij vullen plaatselijke verstuivingen de beekdalen meer op dan de heuvelruggen. De oeroude fossiele dalen zijn door deze dekzanden ondergestopt, al blijven er afgeblokte depressies over. Hierdoor niveleert zich het Kalmthoutse landschap in grote mate. Na de ijstijden, zo'n 15.000 jaar geleden, trekt de ijskap zich terug naar het noorden en worden de winden bij ons nu grotendeels westenwinden. Ten westen van Kalmthout ligt de oude Scheldevallei achter de Brabantse wal er nog droog bij en de westenwinden blazen het zand uit deze vallei naar het oosten. We krijgen in Kalmthout voor de tweede maal zand over ons heen. Van Brasschaat tot Halsteren in Nederland ontstaan er zandduinen door plaatselijke opstuiving. Deze duinen gaan zich echter vooral focussen in de duinmassieven van de Kalmthoutse Heide.
- poëzie + -
uit "Land en Leven in Vlaanderen" (Stijn Streuvels - 1923) Over heel de noorderlijke kant van Antwerpen en Limburg strekt, in onafzienbare verten, de blakke streek der Kempen. Uitgemeten als een zee, in haar eentonigheid, licht het zanderig oppervlak met kale bodem, zonder afwisseling, met niets dat die eentonigheid breekt, tenzij hier en daar enige troppels dennebossen, die als zwarte vlekken tegen de lucht gestompt staan en het uitzicht van weemoed en treurigheid nog verhogen. Gelijk weemoed en treurigheid op zichzelf een wondere aantrekkingskracht en een eigenaardige bekoring verwekken, zo ook hebben de Kempen hun schoonheid die een diepe indruk maakt en op een heel eigen manier aantrekt. In de wisselende luchten, over de eindeloze bodemvlakte, zweeft een poëzie, een innigheid die men nergens elders gewaar wordt; over heel de streek spreidt een wade van somberbruine kleur, als een gebrande turf, gruwelijk van uitzicht soms, die 't gevoel van opperste desolatie en algemene onleefbaarheid verwekt - een echt doods kleed - , maar de luchtschakeringen van het uitspansel over de rimpeling van die bruine aardpij, spelen er met allerfijnste tonen, in een toverachtige harmonie.
- actua.+ -
Tot 31 oktober 2006 loopt in het Natuureducatief Centrum van de Vlaamse Gemeenschap "De Vroente" Putse steenweg, 129 te Kalmthout een bijzondere tentoonstelling met vrije toegang : Land van Zand. Info : 03/620.18.30.
Een vergeelde blauwe Geo-gids drukt mij met de neus op de werkelijkheid : miljoenen jaren geleden ligt Kalmthout nog op de bodem van de Noordzee. Voor ik het goed en wel besef brengt de populair wetenschappelijke uitgave mij aan het mijmeren. Oog in oog staan met de grootsheid, maar ook met de relativiteit van de dingen. Uiteraard slaat mijn fantasie op hol. Ik zie walvissen en potvissen zwemmen naast de scherpe toren van Kalmthouts eerbiedwaardige O.L.V.- kerk en boven de Kalmthoutse Heide laten haaien een kolonie haringen schrikken. Maar alle gekheid op een stokje, weet U dat er in onze mooie heidegemeente op een diepte van 70 meter nog haaientanden zijn gevonden! Zo'n miljoen jaren geleden trekt de Noordzee zich dan langzaam terug in noordwestelijke richting en ontwikkelt in haar zog een soort land van Saeftinghe. Het spel van eb en vloed formeert in de branding een schorre-en slikkelandschap. Uit sedimentaire aanvoer en aanwerping komt de Kempense kleitafel tot stand, de matrijs van de latere Kempense Landrug, het scheidingsvlak tussen het Schelde- en Maasbekken, die in de Antwerpse Kempen loopt van Arendonk naar Turnhout, naar Malle, Sint-Job-In-'t Goor en zo naar Kalmthout, om achter de Kalmthoutse Heide Nederland binnen te duiken. In onze gemeente steekt deze landrug nabij het aloude "Kapelleke van Heide" op zijn hoogste punt zo'n 27 meter uit boven de zeespiegel. Als men daarbij vaststelt dat aan de andere kant van de grens in Nederland het nabijgelegen Roosendaal reeds naar het nulmeter-hoogtepunt duikt, krijgt die landrug toch betekenis. Noteer dat, behoudens voor een klein stuk Kalmthoutse Heide, het Kalmthoutse regenwater voor het grootste deel naar het Maasbekken afvloeit. De Kempense Kleien hellen immers van de landrug af van het zuidwesten naar het noordoosten.
- poëzie + - --------------- De Zee (Prudent Van Duyse - 1842). Al peinzend nadert hij tot de onafmeetbare baan, Zo vol ontzagelijkheid van d'eeuwige oceaan, En hoort het fier gedruis der sombere golvendrommen Die in de vert' als uitgevaste wolven grommen, Of berggewijze steigren in de zonneglans, Als 't lammerenkoor bij Lente in huppelende dans, 't Zij ze opstaan in hun woede, of vlakgestreken slapen. De zee ligt daar volschoon, gelijk ze werd geschapen. Haar vrije rug gedraagt der mensen schepping niet : Haar muil erkent alleen de toom van 't Algebied, Zij is een oorlogsros, welke manen woelig zwaaien, En dat men vlokken schuim ziet op zijn renpad zaaien Het briest en brult : Ten strijde! en wacht alleen de spoor Des meesters af, maar bijt het breidelstaal niet door. In die oneindigheid, dit golfgeklots verloren, Waant men Gods hand te zien, en 't lofgezang te horen, Dat ook de schepping bruist. De mens ontgloeit, verstomt, Gezonken in zijn niet, en bidt, diep neergekromd.
De hedendaagse benaming "Kalmthout" is door de eeuwen heen ontstaan uit het vroeg-middeleeuwse "Calmetholt". In de twaalfde eeuw stond "Calmetholt" voor het eerst zwart op wit geschreven in de pauselijke bulle van Eugenius de 3-de. Bewaard in de eerbiedwaardige archieven van de aloude abdij van Tongerlo, is deze bulle tot ons gekomen. "Calmetholt" bestaat uit twee delen : "calmet" en "holt". Over het tweede woorddeel is men het al lang eens. In het Salische Frankisch van onze voorouders betekent "holt" hout of, bij overgankelijkheid bos. Het eerste woorddeel "calmet" blijft tot vandaag vraagtekens oproepen. Toch begint men meer en meer algemeen te aanvaarden dat "calmet" afgeleid is van het Latijnse woord "calmetum", dat zoiets als een rietveld betekent.Het afgeleide "calmet" zou dan samen met "holt" een bos vol rietplekken aanduiden. En... . Komt men ook vandaag niet in het Muguetbos rond het Gemeentelijk Technisch Instituut, in het openbaar domein Strijboshof, op de foxemaatdijk, rond de gemeentelijke visvijver van Nieuwmoer en noem maar op geen rietbeemden tegen ? Wel kan het op het eerste zicht verwonderen dat een samengesteld woord enerzijds uit een oud-frankisch deelwoord bestaat en anderzijds uit een latijns deelwoord. Maar is het zo verwonderlijk dat in het verleden in onze Germaanse taal een Latijns deelwoord opdook? Vandaag stellen we toch ook vast dat ons hedendaags Nederlands geen broertje dood heeft aan een Engels of Frans leenwoord.
Kalmthout ligt, samen met de historische zustergemeente Essen, in de eerste van de drie opvallende bulten die op de landkaart België in het uiterste noorden mede vorm geven. Bij nader toezien ontdekt men dat de gemeente zich situeert in het midden van een driehoek, gevormd door de drie steden Antwerpen, Bergen-Op-Zoom en Breda. Europees bekeken kan men stellen dat Kalmthout behoort tot het Benelux-middengebied. In het noordwesten van de Antwerpse Kempen leunt de gemeente op de flanken van de Kempense landrug, die het scheidingsvlak vormt tussen het Maas- en Scheldebekken. De oppervlakte van de gemeente neigt naar een 6000 ha. Ongeveer één derde van deze oppervlakte is daarbij ingenomen door het grootste natuurreservaat van Vlaanderen aan de poort van de Antwerpse metropool : De Kalmthoutse Heide. Op een kleine eeuw tijd is de gemeente uitgegroeid van een zuiver landelijke gemeente naar een meer residentiële woonplaats. O.m. de spoorlijn Antwerpen-Roosendaal heeft daar sterk toe bijgedragen. Vandaag wonen er in 5 ruimtelijk gescheiden woonkernen met elk een specifiek eigenzinnig karakter een 17000-tal inwoners.
