Macumba groep op de dag van negerleider Zumbi in Rio

Achter de 'heilige grond' bevindt zich een kleine keuken, waar mensen, die die weer teruggekeerd zijn tot het aardse, koffie krijgen en een broodje. Zij die zojuist nog bevangen waren door de geesten, zijn nu weer gewone figuren.
De drank, sigaren en rondtollen hebben hun schijnbaar geen kwaad gedaan. 
Kleine kinderen liggen inmiddels te slapen op matrassen op de grond.
Het is 1 uur s' nachts. Ook in de ruimte is de temperatuur gedaald en buiten haalt het kwik net de 16 graden.
Na een klein uur gaat het festijn verder.
Mensen zijn nu gekleed in rode gewaden, de uitrusting die de 2de acte moet accuenteren. Alles begint zoals ook de eerste maal, maar ze raken nu sneller in trance. De trommels en gezangen hitsen hen op en zij dansen door de ruimte, als waren ze verdwaalden op een spookschip in de oceaan der ficties.
Nu wordt er een geheel ander schouwspel ten tonele gebracht. IK mág het niet zo noemen, daarvoor is dit alles té gemeend. Aleen kaarsen verlichten de ruimte en ik ben nu in het  gefingeerde 'inferno', de hel van Dantes. Er hangt een donkere waas veroorzaakt door de wierook,.
Er bestaan vele verschillende soorten wierrook, met honderden betekenissen en geuren die de 'wegen moeten openen', de dampen van de caboclos, zigeuners, oude zwarten en velen anderen die de mensen kracht geven.
Weer wordt er een haag gevormd naar de achterruimte voor de 'mai do Santo'.
Waneer ze verschijnt volgt er een explosie van vuurwerk. De mensen beginnen allemaal hun kleren af te kloppen, alsof ze het stof der onreinheid moeten verwijderen. De zijdeuren van de ruimte worden nu geopend en een vlam wordt naar buiten gebracht. Even later kruipt een oude vrouw in haar wit satijnen kleed over de grond. In haar hand houdt  ze een kaars die ze naar de deuropening moet slepen.
Een symbolische daad die het vuur moet verwijderen?
Het feest gaat verder.
Er wordt nu flink gedronken en de mediums schateren van het lachen. Dit is het spotten met alles wat slecht is. Met de satan en zijn hele boevenbende. De duivel? Ha, ha, ha!
Exú is aanwezig, de meester van het duistere, de grapjas, de Orixa van het alles omvattende. Hij is de leider samen met zijn vrouw Pomba-Gira.
De vrouw die eerst bevangen was door de slang, is nu verworden tot een zigeunerin. Zij heeft de geest ontvangen van een zigeunerin die lang geleden naar Brazilië kwam, gedeporteerd vanuit Portugal.
Ze is gekleed in een mooie rode rok en lachend komt ze op me af en legt een verleidelijke uitdrukking op haar gelaat. Ik voel een vreemde gewaarwording en haar sexuele uitdaging is persuasief, doch ik weet het te plaatsen.
Een andere vrouw kijkt me steeds bizar aan en murmelt: 'Ik wil je hebben...'
Dan kijkt ze naar mijn vriendin: ' ah... ze wilt je alleen maar voor het geld... voor het geld, ai, ai....'
Dan stoot ze een ijzingwekkende lach uit en draait me haar achterwerk toe.
Dit gaat zo nog een lange tijd door. De mannen en vrouwen dwalen door de ruimte, ze spelen met het fantsoenlijke, hebben schijt aan de wereld, het lijkt een toneelsuitvoering, maar zeg het niet, je kunt hiermee de duivel tarten.
Dan maakt het belletje een eind aan alles.
Ze hebben lange tijd nodig om uit de onderwereld te komen en weer terug te keren naar de kille avondlucht.
Nog eenmaal kleden zij zich om in hun witte gewaden. Dit is de slotmanifestatie en nóg eenmaal komen de geesten van de overledenen of 'oude zwarten' tot hun, nog éénmaal roken ze hun pijp en lopen gebogen als eeuwenoude mensen uit het verre Angola.
Ik maak gebruik van de gelegenheid om een gesprek te voeren met Helena, de 'mai', die op haar troon zittend een pijp rookt.
Ze vraagt, aan haar pijp slurpend, of ik dit alles interessant hebt gevonden, want ik had haar verteld dat ik een stuk wilde schrijven in mijn boek over de Umbanda cultus.
Dus vraagt ze een beetje achterdochtig: 'En wat gaat senhor dan over ons schrijven? Ik hoop dat u iets goeds schrijft... want iedere Umbanda viering heeft iets anders, iets eigens...'
Ik stel haar gerust en zeg dat ik onder de indruk was van de viering en dat het een positief verhaal zal worden.
Ze kijkt me knikkend aan en een grote wolk verlaat haar pijp.
fim

12-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

In trance

Het dansen gaat verder en ik zie een hoe een jonge vrouw, bevangen door 'Oxumara', de slang, dienaar van 'Xango, over de vloer kronkelt. Als een cobra gaat de schoonheid richting Mai do Santo, die haar omarmt. Steeds meer geraken de mensen in extase. Ze komen langs het muurtje waar de gasten als beelden zitten, om hun te begroeten. Ik sta op en moet mijn onderarmen tegen die van het medium drukken en een omhelzing geven. Dit gebeurde steeds frequenter en niet reageren is kwetsend. Nu breekt het moment aan dat men een kring vormt om de vloer, waar ook de bezoekers deel van kunnen zijn. Ik sta in de kring, de handen van mijn buren vasthoudend. De mannen en vrouwen in hun witte gewaden staan wankelend op hun benen. In het midden van de cirkel staat de zwarte Pai, kalm als een geestelijke vader, die zijn kinderen tot sereniteit oproept.

Een voor een loopt hij langs de gasten.
Ik moet mijn naam, adres en opdracht in het leven uitspreken. Dan breekt het moment aan van het 'raadplegen', dat wil zeggen, de bevangen mediums zitten in een kring en ieder kan met hem of haar een gesprek aangaan. Het is een soort consult.
Ik besluit te rade te gaan bij een Indiaan.
Het is voor mij een interessante, maar mysterieuze gedachten wisseling. De drums gaan verder en ik voel me ergens in een groot bos, nabij een waterval.
De indiaan: 'Voor we beginnen te converseren, mijn naam is Antonio Mineiro da Salma.' Hij neemt mijn handen beet en blaast er de rook van zijn palha-sigaret over, trekt aan mijn vingers en blaast rook in mijn gezicht. Hij neemt mijn armen en maakt met zijn handen trekkende bewegingen van boven naar beneden, hij blaast ook hier rook overheen. Dan maakt hij me duidelijk dat ik moet ronddraaien, en blaast rook over mijn lichaam.
Dit alles heeft te maken met het zuiveren van het lichaam, het verdrijven van de boze geesten.
Dan zegt hij, niet tegen mij, maar tegen mijn vriendin: 'Hij moet mij drie'cigaros de palha' brengen, mijn naam is Antonio Mineiro, drie palha-sigaretten moet hij me brengen... Zijn weg zal in de toekomst goed zijn.'
Mijn vriendin zegt hem dat ik muzikant ben en hij antwoordt: 'Eh, eh... dat weet ik, hij is muzikant... hij is een rustig iemand, eens zal hij welslagen.'
Dan vraagt hij plotseling: 'Heeft 'Pena Branca' (witte veer) met je gesproken in het dorp van de Indianen?'
Hoe wist hij dat ik de Xavantes of Indianenstam bezocht had?
Later hoor ik dat 'Pena Branca' de geest van een oude Indiaan is, die in een 'aldeia' (dorp) woont en Antonio zoekt steeds weer contact met hem.
Misschien is het wel zijn voorvader, want een Orixa kan oud zijn, verdomme oud!
Zijn contact met de geest is is in hoogste vorm, en nogmaals wordt ik met rook beneveld, terwijl hij nu woorden spreekt die ik niet helemaal kan volgen.
Ik neem afscheid en hij keert weer terug naar de zang en dans.
Het is een vreemde gewaarwording, een andere wereld, waar je niet denk aan je verleden en toekomst. Het is een grote droomwereld waar geesten in rond zweven, die moeilijk waar te nemen zijn als je niet het inlevings vermogen hebt.
Dan rinkelt de Pai do Santo met zijn belletje en de mensen staan stil, als beelden, maar sommigen wankelen nog, als elastieken poppen.
Ze moeten nog ontwaken uit een droomland.

11-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Teresa, de 'moeder der heiligen', in wierrook gehuld voor haar altaar in Niteroi


Foto genomen langs de zee bij Saquarema, op 100 km van Rio, waar in de avond 'Macumba-vieringen' plaatstvinden. Dit moet denkelijk Mozes voorstellen.
foto Storyteller

10-04-2008 om 22:23 geschreven door Storyteller

'Sint Joris met paard en vrouw' 
Storyteller 2006, olie op papier

De Pai de Santo staat klaar in zijn smetteloos wit linnen kostuum, waardoor zijn zwart gezicht en grijze krulharen een kunstwerk lijkt. Hij is getrouwd met de moeder der heilige, en dit zal zeker in de omgang in het dagelijks leven een progessie zijn. Hij is de rust zelve, kalm en modest,  als hij me vriendelijk begroet en uitleg geeft.
Ik vraag hem of ik enkele fotos mag nemen en hij heeft geen enkel bezwaar. (Dit kan wel eens anders zijn, bij een bezoek aan een piepklein tempeltje in Rio Bonito bij Rio de Janeiro, werd mij dit ten strengste verboden.)
Het is negen uur wanneer de 'plechtigheid', een van mijn kant erg conventioneel gezegde, toch gezien in de context van het gebeuren terecht, begint.
De zwarte man neemt een klein zilver belletje en rammelt ermee waarna de gezangen inzetten en een rite volgt die de tempel moet beschermen tegen de kwade geesten.
Op de vloer zijn nu de 'mediums' in beweging, de kinderen van de 'mai do Santo', die zelf nog niet te zien is.
Ik verbaas mij over de melodieuze songs, die met overgaven en drift worden gezongen, terwijl aan een zijkant drie drummers het ritme aangeven op bongos.
De trommelaars blijven de gehele viering op hun troms slaan, een viering die doorgaat tot 6 uur in de ochtend, dus een wonderbaarlijk resultaat. Alleen is er een kleine rustpauze tussen de twee gesepareerde ceremonies, die van het 'witte' en aanroepen der Orixas, en het 2de als, enigzins met cynisme, de 'Hel' wordt uitgebeeld.
Langzaam beginnen de eerste dansers en zangers zich te begeven op hoger gelegen paden. Er tussendoor steken ze dikke sigaren op, waaraan met heftigheid geinhaleert wordt, en drinken rode wijn of pinga, suikerrietjenever.
Ik vraag me af of de rondraaiende mensen niet misselijk worden, en hun  maag een soort cementmolen is.
Een jonge vrouw wordt bevangen door een geest en blijft zeker een kwartier lang draaien als een kindertol.
Af en toe moet men haar vasthouden daar ze niet neervalt, doch men weerhoudt haar niet. Men zegt mij dat ze een slecht contact heeft met haar Orixa. Anderen slingeren van links naar rechts over de vloer, terwijl ze kreten uitstoten en aan hun glas slurpen of diep inhaleren aan een 'palha-sigaret', (zwarte tabak in maïsblad) of sigaar (in Brazilië gaat 70% van de landelijke sigaarproduktie naar Umbanda of Macumba centers.)
Dan opeens wordt er een jongeman, die op de bank achter me zit, in bezit genomen door een Orixa. De eerst zo kalm ogende neger slaat nu met zijn armen en glijdt weg op de vloer. Het is mogelijk, want men kan ook als medium dienen als men niét deelneemt aan de viering. De jonge neger wordt letterlijk de vloer opgezogen door een onzichtbare kracht, waaraan hij geen weerstand kan bieden. Zijn lichaam schudt en al draaiend stort hij op de vloer. Zijn ogen zijn groot en zijn mond geeft bizarre klanken weer. Hij wordt weer op de been geholpen door de zwarte vader en draait weer verder over stenen vloer, zijn hoofd gericht naar de hemel, terwijl zijn handen naar iets reiken, wat voor mij onzichtbaar is. 
Hij blijkt een slecht geweten te hebben, iets op z'n kerfstok, en nu probeert zijn Orixa toegang te vinden tot zijn ziel, om hem te helpen en de duivel uit hem te drijven.
De andere mensen dansen, draaien en zingen verder. Ze uitten kreten die mij doen denken aan dieren, of aan de 'vaqueiros', de Braziliaanse cowboys, die hun vee bijeendrijven.
Ze lopen af en toe naar de zijmuur om een fluim te deponeren in de spuugbakjes, die daar staan opgesteld.
Dan word er opeens een praalboog gevormd vanaf de heilige dansvloer, langs de gasten, naar een achterdoor gelegen kamertje. Onder uitbundige begroeting komt de 'Mai do Santo' door de boog, op weg naar haar stoel, gekleed in een wit blouse en rok en omhangen met kleurrijke halskettingen.
Ik zie dat de mensen een achting hebben voor de 'priesteres', een aanzienlijk woord, maar in de ogen van de mediums, een waarheid.

10-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Pomba-Gira, de heilige hoer, is de vrouw van Exú. Die net als hij overspel niet schuwt. Hoewel ze vaak wordt aangeroepen in negatieve zin, ook sexueel, is zij een sterke beschermster, die help als er geen uitweg meer is en alle andere Orixas het laten afweten. Ze wordt vaak afgebeeld als een vrouw hangend tegen een bar. Ze draagt een snoer met afwisselend drie rode, witte en zwarte kralen en houdt van chocolaat, sigaren en champagne. Net als Exú verreert ze gepepert eten. Ze is gek op rozen, maar als je haar die schenkt, is het raadzaam eerst de doornen te verwijderen. 
Vrijdag is haar dag, daar het het begin is van het weekend.
Je kan beter haar minnaar zijn, dan vijand.

09-04-2008 om 22:10 geschreven door Storyteller

Het is zeven uur als we aankomen in het smalle straatje in een buitenwijk van Niteroi waar zich het 'terreira' bevindt.
In de ruimte is het fris en langzaam worden de eerste kaarsen aangestoken. De ceremonie-vloer wordt gescheiden door een stenenmuurtje, waarachter enkele houten banken en stoelen staan waar de gasten kunnen plaatsnemen. Achterdoor op de heilige vloer is een klein altaar in een soort grote nis, dat wordt afgeschermd door een helder wit gordijn. Langzaam komen de leden van de groep naar binnen en bereiden zich voor op de ceremonie.
Het valt me op dat in de groep zich veel blanken bevinden, dit in tegenstelling tot de Macumba. Ik ontwaar twee blonde vrouwen en ook de 'heilige moeder' is blank. Ze is in de zestig en heet Helena. Wanneer het gordijn voor het altaar opzij wordt geschoven zie ik de beelden, een representatie van blanke Heiligen.
Het is terug te voeren naar de slaventijd, toen het de slaven ten strengste verboden werd om hun traditionele goden te aanbidden. Bij aankomst in Brazilië vonden de Portugese grondbezitters in samenwerking met de christelijk overheersres, dat deze zwarten zo snel mogelijk bekeerd moesten worden. De onwilligen onder hen kregen zware lijfstraffen en werden aan het 'tronco', martelpaal, gebonden, gezweeptslaagd, met hete ijzers bewerkt, tong uitgetrokken of gecastreerd.
Geen enkel middel schuwde de 'goedgelovige Christenen' om hun slaven tot het inzicht te brengen.
Doch de slaven bleven hun goden aanbidden in het aanzicht van een heilig blank beeld, dus, terwijl zij kwansuis hun verzoeken deden tot de blanke Heiligen, waren hun gedachten bij hun Afrikaanse god.
Hierdoor kwam de verwonderswaardige combinatie tot stand van geloof, het samenspel van de Goden der slaaf en de Heiligen van de christelijke blanke.
Dit resulteerde in het het volgende:
Oxalá (de allerhoogste) werd Jezus Christus
Ogun (god van oorlog) werd Sint Sebastiaan
Xangó (god van de donder) werd de Heilige Hiëroniemes
Omumlú (god van de ziekte) Sint Lazarus
Oxóssi (gos van de jacht) werd Sint Joris
Oxum (godin der vruchtbaarheid) werd de O.l.v van Candeias en
Imanjá (godin van het water) werd aanbeden als de Heilge maagd Maria.
Dan is er nog de belangrijke, Exú.
Zijn naam wordt vaak in verband gebracht met het slechte de duivel, maar hij is een cryptisch figuur, een grapjas, die wegen opent en geintjes uithaalt. Hij is veelzijdig en staat ook beeld voor sexualiteit, eigenlijk meer voor potentie, waardoor hij vaak met een enorme penis is afgebeeld.
Hij is zelfs in staat iemand hulp te bieden om in contact te treden met de 'Orixas', maar hij kan dit ook tegenwerken.
Men vind hem vaak aan de ingang van het Terreira, de gezegende grond. Het is dan ook aanbevolen hem een groet te brengen, om naderhand vreemde gebeurtenissen te vermijden, zoal het betrokken raken bij ongelukken, beroving of problemen van uiteenlopende aard, waaronder natuurlijk het sexuele.
Dus houdt hem tot vriend.
wordt vervolgd...

09-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Het is een kille avond in mei. De temperatuur komt niet boven de 20 graden uit. Ik ben, samen met mijn vriendin, op weg naar de stad Niteroi, aan de overzijde van Rio, aan de Guanabara baai, waar we een Umbanda viering zullen bijwonen.
Dit alles zal plaatstvinden achter een woonhuis, in een soort tempel van 20 bij 20 meter, ingericht als 'Terreiro' of 'Centro Espirita. Hoe kan ik een definitie geven van de cultus?
De religie heeft een geheel eigen richting gekregen, die in Brazilie eind 19de eeuw tot leven kwam. Zeer belangrijk is de Afrikaanse invloed, maar ook de Indiaanse wortels worden niet ontkend. Er is het 'Kardecisme' en de 'Macumba', zij hebben een groote invloed op de cultus.
De Macumba is de religie van de armen, (ik kon me niet aan het feit ontrekken dat de Umbanda anders was) terwijl het zuivere Kardecisme meer tegen de middenklasse aanleunt, alsmede het leger (dit weer een verhaal apart is).
Nu is de grote cultus alom verweven in het 'Candomblé' waarvan de wieg lag in Salvador, Bahia, maar Macumba, Umbanda en Kardecisme zijn tegenwoordig moeilijk te scheiden.
Het 'Quimbanda' is van ander allure en vertegenoordigd de zwarte magie. Doch dit verdient een meer evidente uitleg. Het Kardecisme kwam voort uit het brein van een zekere Alain Kardec, een Fransman, die in 1850 uitzwierf naar Brazilië. Hij verkondigde te zijn bezeten door een Druïde-geest, schreef vele boeken en luidde een nieuwe spirituele cultus in. Tegen het eind van 1800 vond zijn leer vruchtvolle grond in Brazilië.
De Macumba is meer populair bij de zwarte mensen van Rio de Janeiro. Zij is minder loyaal aan de Afrikaanse cultus en met meer katholieke invloeden, tevens Indiaans animisme (het toeschrijven van natuurverschijnselen aan zielen van gestorven of geesten), die ook beoordeeld worden als aanwezig zijnde in natuurvoorwerpen zoals stenen, bomen en bloemen.
De Umbanda gebruikt de redelijkheid van het Kardecisme met de elementen van de Macumba, en heeft tevens elementen van de Islam vermengd, waarin het spiritualisme een alvermogende positie inneemt.
Tijdens de bijeenkomsten worden de geesten van overledenen, oude Indianen, oude slaven en onschuldige kinderen aangeroepen, die in een medium afdalen en tot de menigte spreken.
De Umbanda kent diensten waarbij maaltijden en levende dieren worden geofferd. Tijdens de sessies wordt veel gezongen, begeleid door trommels en gedanst, hetgeen de aanwezigen, doch vooral het medium in trance brengt.
De zogenaamde 'witte Umbanda, die doorgaans in de grote steden wordt gepraktizeerd, heeft alle ontredderende rituelen zoals het offeren van dieren, afgezworen.
Belangrijk zijn de mythische figuren: De 'Caboclos (in deze context gezien: Indianen) en de 'preto Velho's' (ouden zwarten), terwijl deze caboclos en oude zwarten catogorisch weer individuele geesten hebben, met een eigen naam en geschiedenis.
De Caboclo vertegenwoordigd de mythe van de Braziliaanse Indianen als zijnde nobele krijgers, hij is altijd actief en rookt sigaren.
De Preto Velho is in contrarie, hij loopt langzaam als een stokoud iemand met een 'bengala' (stok), rookt zijn pijp, draagt een strohoed en spreekt slecht Portugees. Hij symboliseerd de ouderdom, de vader figuur, de wijsheid, vriendelijk, nederigheid en edelmoedigheid. Hij representeerd ook de zwarte slaaf, hij die loyaal was tegenover de meester, en degene die vocht voor de vrijheid.
Een belangrijk gegeven is dat de Umbanda verkondigd dat zij niet de oorspronkelijke erfzonde aanvaard, maar dat de mens lijdt onder de zonden van een 'eerder' leven. Het is een gevecht van spirituele vooruitgang en volharden aan de principes van goed,- en gulheid.
Ik was dus getuige van een 'witte Umbanda', in hoeverre dit te definiëren valt.
Later verduidelijkte de 'Vader der heiligen' (Pai do Santo), die samen met de 'Moeder der heiligen' (Mai da Santa) de eredienst leidde, dat déze Umbanda, een géén opzicht mocht vergeleken worden met 'Macumba'. Howel ik al uitlegde dat de invloeden duidelijk aanwezig waren. Het was soms verwarrend, en Candomblé, Macumba, en Umbanda vloeien in elkaar over als de kleuren van de regenboog. De zwarte 'Pai' accentueerde mij duidelijk, dat de dienst zuiver in het teken van positivieteit stond, en ver af, heel ver, van de 'Voodoo', hegeen ik hier niet mocht uitspreken.

08-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Overleven

06-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

04-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

De caboclos hebben een grote en hoge betekenis in de religie van de Macumba. Altijd hebben de zwarte mensen en Indianen samen geleefd en hun zienswijze tegenover de blanken overheersers was enigzins gelijk. De Indiaanse tovenaren hielpen de zwarte slaven hun lijden der slavernij te doorstaan. In Brazilië zijn nog immer vele Indiaanse geesten, zij die de geheimen van de wouden bewaren. De zwarten noemen de geesten 'Caboclos', de betoverden.
Oxossi, de jachtgod, is hun leider, hij die met pijl en boog in hun komt om tegen het slechte te vechten. Ook de Caboclos dringen binnen in de lichamen van de gelovigen. Ze dragen een veer in hun haar en hebben hun gezichten kleurrijk geverfd.
Er bestaan vele Caboclos, hier volgen enkelen: De Indiaanse Jurema, Tupinamba, De Guarani, die met de zilveren pijlen, de slangenCaboclo, die van het groene blad, die van de rode steen, de koning van het bos, die van de witte pijl... die van de zeven bergen...

In het verloop zal ik terugkomen op deze 'cultus', de Candombé, Macumba, Umbanda, Quimbanda... allen hebben ze raakpunten... gevoelige

storyteller

04-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Het is vier uur in de morgen. Ik ga vertrekken uit het dorp. Er gaat een pick-up truck van een ander dorp naar Barra do Garças, en komt hier voorbij om mensen op te pikken. Ik kon langer blijven, maar vond dit het moment om te vertrekken. Ook daar ik geen echte constructieve taak had  in het dorp, buiten misschien de kinderen die mij zagen als hun speciale vriend. Met constructief bedoel ik, nuttig aanwezig zijn, in de vorm van een project of een meer zorgzame taak zoals de rechten beschermen van de stam tegen indringers. Toch heb ik het gevoel dat mijn korte bezoek zin had, want ons wederzijds vertrouwen, is een symbool voor begrip en vriendschap gebleken.
Buiten is het nog donker en in de verte zie ik de lichten van zaklantaarns schijnen, daar waar de wagen staat te wachten. Ik neem mijn rugzak en loop naar de plek. We zijn met twaalven. Drie gaan er voorin en de rest achter in de laadbak. Roberto gaat met zijn vrouw naar Aragarças, een plaats aan de overzijde van Barra, aan de Araguaia rivier, waar ze de inauguratie bijwonen van een nieuw Funai kantoor. Reginaldo gaat terug naar het hotel in Barra en weer zijn schoollessen op te pakken. Als we vertrekken voel ik dat ik iets heb achtergelaten, een deel van mijn hart, ik besluit het niet op te halen, en het te laten, in het midden van het dorp.

We nemen een andere weg door het bos en bereiken naar een half uur het grote dorp van Sâo Marcos. De hutten staan als schimmen in de ochtendschemering. De wagen gaat verder door het mysterieuze bos, over kleine riviertjes, langs hangende lianen die ons in het gezicht slaan, en door de kuilen die onze lichamen doen opschudden. De duisternis geeft een extra dimensie aan het woud. Er wordt een korte stop gemaakt om te piesen, en een jonge vrouw hurkt langs de weg om haar behoefte te doen. Ik zie haar mollig lichaam en gevuld gezicht met haar mooie kapsel. Als ze weer in de bak kruipt slaat ze een deken om haar heen en ik zie haar lijdzaam gelaat. Ik weet niet waar ze heen gaat of wat haar toekomst is. Ik vraag het ook niet. Het voelt fris aan en de nachten kunnen in dit tijdstip al kouder zijn. Het zal 18 graden zijn, maar het kan kouder worden in juni.
Roberto geeft me een hemd met een capuchon, terwijl ik al een tweede hemd had aangetrokken. Want als de asfaltweg bereikt wordt , neemt de snelheid toe en kan het door de wind  fris aanvoelen. De meesten kleden zich dan ook extra, en de kleine jongen van negen drukt zich dichter tegen zijn familie aan. De wagen gaat weer op weg en vermeerderd zijn snelheid, waardoor het guur wordt. Op rand van de bak zit een grijze Indiaan, met een strak gelaat. In zijn mond, die een smalle lijn vormt bengelt een cigaret. Hij beeft als het blad van een mangaboom, maar was zijn hele leven al niet gevuld met kille momenten? Zou deze kou hem nog deren?
Hij had een deken om zich geslagen en ik geef hem nog een baddoek om zijn borst te beschermen. Hij blijft trots als een pauw rechtop zitten, en het lijkt alsof hij de wind verwelkomt, symbolisch voor hetgeen zijn stam is aangedaan.

Langzaam breekt de zon door als een gevoelige schittering, die de natuur een schilderachtig aanzien geeft. Het leven ontwaakt, en ik zie nevels vanuit de boden opstijgen en hangend tussen de bomen lijken ze abstracte figuren, waar ieder moment wel een mooie nimf uit kan ontstaan. Ik denk aan de bosgeesten, van het tweebenig kaboutertje, 'sacìzinho de duas pernas', die in de brazilaanse folklore 's nachts reizigers bang maakt, of de 'caboclo de agua', die in de nacht boten doet kantelen. In mijn fantasie zijn ze er, en mogen nu rustig verschijnen. Ik roep zelfs op hen. De heuvels zijn schitterend, de rivieren en valleien omgeven door de nevelflarden. Dit is de Mato Grosso in al zijn glorie. Het morgenlandschap waar de goden af en toe doorheen daveren. Dan maakt de wagen een kleine slingering, want de 'motorista' had iets ontweken. Opgewonden roepen de Xavantes dat er gestopt moet worden. Ik staar naar achter en zie een dier liggen.
De klein jongen springt rap uit de truck en rent op het dier toe en komt terug met een dode dwerg-tamandoea. Bloed loopt het het slurfachtig bekje en het heeft een grote wond aan de onderbuik. Hij is niet lang geleden aangereden, door de weg te kruisen, die het bos in stukken rijt. Hij is zo groot als een dikke huiskat, en blijkt een nachtdier, in tegenstelling tot de grote miereneter.
Als we weer rijden kijk ik naar het diertje met de mooie kleueren en kleine oogjes, die nu glazig staan. Hij ligt nu tussen de benen van de jongen, die hem doorlopen aait. Voor de Xavantes is hij een goeie maaltijd.
Zo is het leven, maar, dacht ik, hij had beter in het bos zijn einde kunnen vinden.

Via het stadje General Carneiro bereiken rond halfacht Barra do Garças. Daar koop ik mijn busticket voor de tocht naar Goiana en bezoek nogmaals het kleine hotel St. André, waar de Indianen nog steeds wachten.

Fim

03-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Storyteller, Roberto en Maria-Carla



Acht uur in de avond.
De duisternis heeft het dorp in haar greep. De vuren zijn aangestoken en in de verte zie ik de tongen der vlammen. Er is mij verteld dat er een reünie zou plaatsvinden aan het andere uiteinde van het dorp, met zang en dans. Dit alles speciaal voor de gast. De hemel is donker, en eerst zie ik één grote ster, daarna verschijnen er ontelbare kleinere. De maan heeft haar laatste stadium bereikt en geeft samen met de sterren een gevoelig licht over het dorp. Ik heb mijn cassette recorder klaar om enkele unieke opnames te maken.
              Rond het vuur begint het feest. Dit van de 'dansende vlammen'. Eerst een vader met kinderen die in een kringentje dansen en zingen, en niet veel later zijn het er een dertigtal. Het is vreemd, de schaduwschimmen, gekleed als blanken, die met monotone stemmen hun liederen zingen. Hun lichamen maken vibrerende bewegingen, het bovenlichaam wordt naar voren geworpen, terug, terwijl hun voeten pasjes naar voren maken. Reginaldo legt me uit dat dat de liederen en dansen vele betekenissen hebben, het weergeven van droefheid en voorspoed, maar ook een zekere regilieuze. Ik luister naar de gutterale klanken, in harmonie met de natuur, het vuur, de maan en sterren. Ik bevind me in een andere wereld, een bizarre, de wereld van de geesten der Xavantes.     
          Ik voel een immense sterkte door de kracht van hun gezang. De kinderen staan een een kring om me heen en leggen hun oortjes tegen mijn cassette-recorder, om te luisteren of er al iets uitkomt. Als ik hem afspeel staan ze verwonderd en zijn opgewonden, lachen en dansen.
Een klein jongen van een jaar of zes voelt aandachtig aan mijn baard en haren of ze wel echt zijn en knijpt af en toe in mijn buik. Want ik ben denkelijk een vreemd verschijning, misschien de eerste mens met gele haren die hij in zijn jonge leven ziet? Een persoon die van ergens moet gekomen zijn, maar onduidelijk vanwaar, het is verwarrend voor zijn kleine hersenen.  Hij heeft gelijk, want hoe dan ook voel ik met een vreemdeling in het dorp, een zonderling, een soort zwerfkei, alsof ik naar hier geworpen ben door de immense tijd. Neergestort vanuit het heelal, opgezogen vanuit een dal, vol met alcohol meren. ja, het leven heeft een keerzijde.
Of waar waren we voordien? Had ik al reeds geleefd in een andere wereld? Het Déjà Vu. Ik voel een samenvoeging met de Xavante. Even vergeet ik de wereld, vergeet ik mijn verleden en denk niet aan de toekomst.
Er is niets, buiten de vlammen en de dansende en zingende mensen.
            Sommige kleintjes liggen slapend onder een deken. De gezangen en dansen gaan nog zeker 2 uur verder. Dan ontsluit de kring zich en sommigen staan, anderen zitten rond het vuur.
Een oude man begint zittend te vertellen, een lang verhaal. De mensen luisteren aandachtig, terwijl hun blikken zich af en toe op mij richten.
Ook Reginaldo onderbreekt hem niet, om zijn woorden te vertalen. Hij wacht geduldig uit respect.
De man is de Cacique van het dorp.
De gé klanken van de man zijn als muzieknoten waar ik langer naar had kunnen luisteren. Hij sprak over de stam, het dorp en vele andere dingen, zoals hij af en toe mij aanhaalde.
Plotseling richt hij zich tot mij.
Reginaldo vertaald de woorden van de oude man in het kort, en ze verwachten dat ik een antwoordt hebt.
In mijn beste Portugees: 'Ik ben verheugd in jullie dorp te mogen zijn, te mogen luisteren nar jullie liederen, te kijken naar jullie dansen. De nacht is mooi, de maan, sterren. Ik voel me gelukkig hier onder jullie te zijn. Ik dank jullie voor de gastvrijheid, begrip en openheid.'
Ik zal de Xavante nooit vergeten.' Reginaldo vertaald mijn woorden en voegt er nog een heel verhaal aan toe. Hoe ik vanuit een ver land, de andere kant van de zee naar het dorp gekomen ben om hun te steunen.
Ja, de Xavante zijn goede vertellers. Van een jong meisje krijg ik een kralenketting met papegaaiveren, als geschenk, een teken van vriendschap. De Indianen gaan uit elkaar, terug naar hun hutten.
Ik kijk na de mensen, zij die van verre gekomen zijn, zij die zich móésten aanpassen aan de grillen van de indringers. Zij die hun woongebied moeten verdedigen tegen de grootgrondbezitter, de boeren, houtkappers en garimpeiros. Hoe het ook moge zijn, mijn steun hebben ze.
Wanneer ik terugkom in de hut krijg ik de slaapplaats van Roberto en zijn vrouw aangeboden. Weigeren is niet gepermiteerd.  Ik ben hún gast.
Als ik op het bed ligt hoor ik ver weg, en ik vraag me af: hoe ver?, geluiden van een kleine transistorradio. Het is een voetbalverslag vanuit Sâo Paulo. een andere wereld.
Alles is extreem. Er is geen tijd om het te plaasten.
Dit is 1996.
Mijn gedachten?
Die zijn elders.

wordt vervolgd door het laatste deel... Het afscheid

03-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Begrafenis van Mario Juruna te Brasilia


Een van hen was Mario Juruna, die in 1993 werd gekozen als federaal afgevaardigde van de staat Rio de Janeiro in het Braziliaans congres. Juruna had tot 1958 nooit een blanke ontmoet. De controversiële Xavante verloor zijn zetel in 1986.
Mario ging altijd op pad met zijn kleine 'gravador', cassetterecorder. Daar legde hij geheime gesprekken mee vast, het was zijn wapen, zijn boog tegen de corrupte blanken
Ér is een uitspraak van hem die dit duidelijker uitlegt: 'Ik heb een 'gravador' gekocht, omdat de blanken veel beloftes maken en die later allemaal gewoon vergeten. Iedere blanke zou een recorder moeten hebben, maar de geciviseerden zijn dom. Ze hebben een goed ding, maar gebruiken het niet!'
In 1977 maakte hij stiekem opnamen tijdens een gesprek met de gezaghebbende directeur van de Funai, het overheidsorgaan, dit de Indiaan moest integreren in het moderne Brazilië. De naam van de man was Van den Broocke.
Het interview maakte duidelijk hoe er werd omgegaan met de gerechtigheid en ontwikkeling van de Indiaan. Mario gaf nadien de opname vrij voor de kranten en niet veel later zag Van den Broocke de noodzaak zich terug te trekken.
Hij had teveel dingen gezegd en aangehaald die niet door de beugel konden en verder leugens.

In die tijd gaf Juruna in een gesprek zijn gevoelens duidelijk weer: 'Ik ken de hele Xavante geschiedenis. Toen de blanke hier kwam wist de Indiaan alles af van goud, wist waar het te vinden was en hoe het te behandelen. De Indiaan wist om te gaan met het land, bos, rivieren.
Omdat de Indiaan gul is... toonde hij het goud aan de blanken.
Later kwam Pedro Cabral ('ontdekker' van Brazilië voor de Portugezen, noot schrijver.) terug. En weer later kwamen er veel meer mensen... vanaf het begin behandelden de indianen de blanken met goedheid... En weer later ontstond er ruzie... Die nooit meer ophield.
De Indiaan heeft voorgoed gebroken met de blanke.
Hij ging de blanken mijden.
Ik ken de historie van de Xavante... Ik bén Xavante!
Dan bemoeiden de blanke zich met de Xerente Indianen, en de Bororo aan de 'Serra de Roncador' (gebergte van de snurker) bemoeiden zich met de Xavante bij Batovi, Araguaia en Rio das Mortos.
Hierdoor zijn de Indianen blijven ronddwalen... Er stierven veel Indianen, maar zij doodde ook velen blanken...
De indiaan is een mens.
Waar ook ter wereld: de Indiaan is een mens!
De Indiaan staat iedere dag vroeg op en gaat naar de rivier om te baden. Het water van de Rio das Mortos is nog steeds zuiver, dus mensen kunnen het drinken. Ze scheppen het op met hun handen. Vijf uur in de morgen gaat iedereen naar zijn werk.
's Morgens wordt er niets gegeten. We nemen ons eten mee naar de werkplek en keren laat terug... We keren niet vroeg terug... Om twaalfuur s'middags, twee uur, is iedereen thuis... We rusten, praten met onze vrouw, spelen met de kinderen...
In het dorp zijn bananen, bonen, maar de vogels zijn verdwenen. Alleen in de zomer zijn er veel vogels.
De vogel is een deel van het leven van de Indiaan... Iedere Indiaan is een deel van de natuur... dus alles in zeer mooi.
De Indiaan gaat laat slapen. Hij blijft converseren... opinies uitwisselen, luisteren, lachen, debateren...'

Op de 'Earth Summit' in juni 1992 in Rio de Janeiro, verscheen Mario gekleed in een jaguar-huid, als protest, tegen wat hij noemde: 'natuur-investeerders', zij die dieren méér bestaansrecht geven, ten koste van de menselijke wezens.

Mario Juruna sterft op 17 juli 2002, op 58 jarige leeftijd, aan diabetes in een hospitaal te Brasilia.

wordt vervolgd...

02-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Samen met Maria Carla Pedzowé Tseretomodzatsé breng ik een bezoek aan de kleine dorpsschool. We worden vergezeld door mijn vriend, het vrolijk knorrende bosvarken Ohü, die zijn snuit tegen mijn benen drukt, of probeert in mijn broekspijp te bijten. Eerst moeten alle leerlingen bijeen geroepen worden, een snelle klus in het kleine dorp. Er zijn 25 kinderen, ook een jonge vrouw die haar baby de borst geeft en enkele ouderen. De klein Xavantes lachen als ik mijn naam op het bord schrijf.
Ik zeg een foto te willen maken en iedereen werkt mee, doch het vergt enige tijd om iedereen in gewenste positie te krijgen. De kleinen vinden het geweldig, en staan erbij of het een serieuze aangelegenheid is. Anderen maken grapjes en lopen rond me heen. Verdomme ik ben een slechte fotgraaf. Ik had honderden foto's willen maken, maar ik voelde me een soort pottenkijker, en had moeite met het vastleggen van de mensen. De kinderen worden onrustig en maken dat ze weer buiten komen. Maria Carla legt uit dat zij en een ander meisje de lessen geven, en de vakken zijn de Jé-taal, Portugees, schrijven en rekenen.
Over de taal is het volgende te zeggen: de Braziliaanse Indianen worden ondergedeeld in 4 taalgroepen: Tupi, Carib, Aruak en Gé, waar de Xavantes onder vallen. Er wordt aangenomen dat de Gé sprekende stammen langs de kust van de Atlantische oceaan geleefd hebben, waar ze werden verdreven, eeuwen vóór de blanken kwamen, door Tupi sprekende stammen.
Ik bekijk het schooltje, waarvan men zei dat het een geschenk was geweest van de stad Barra do Garças. Het idiote is dat er zelfs lampen hangen, terwijl er geen stroom is. Merkwaardig, net als de watertank op de heuvel, verstoken van stroom om het water op te pompen vanuit de rivier.

Er wordt voor mij gezongen. Dit gaat in het Portugees en ik dacht nog dat de taal de jongeren in de toekomst van pas kon komen, ook om een verbale srtijd te kunnen leveren tegen de mensen die, hún taal niet begrijpen.
Er is nog een aangrenzend kamertje dat als kantoor moet doorgaan. Er staat in oude versleten schrijfmachine, waarop ik een brief samenstel voor een project aanvraag. Het is warm en duizenden kleine muggen vaallen weer aan. Ze dringen mijn neus binnen, oren en mond, en geregeld moet ik mijn ogen zuiveren van de plaaggeesten. Met het zweet op mijn aangezicht schrijf ik een brief voor de Xavantes en laat Maria Carla en Roberto ondertekenen.
Ik denk, alhoewel naiëf: als God onder de xavantes leeft, zal hij hun zeker helpen, ook tegen indringers, tegen de onbetrouwbare overheid, die met nieuwe decreten de Indianen in Brazilië bedriegen. Ik hoop dat er nieuwe leiders opstaan onder de stammen, die ook politiek bedreven zijn, om zo de blanke regering bescheid te geven.
Het zal niet gemakkelijk worden.

wordt vervolgd...

01-04-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Het is middag en tijd voor het eten. Dit bestaat uit: rijst, bruine bonen, abóbora (rode pompoen), angú (maispap), gekookte maniok en vlees of meestal vis.
Roberto slaat een tweede portie naar binnen, want hij is hongerig, daar hij sinds 5 uur in de weer is. Maria Carla zit zwijgend naast hem en heeft haar maaltijd reeds gehad. Ik neem nog wat van de heerlijke abóbora en maniok, en mijn maag is gevuld. Gisteren had ik geleeft op wat droge maiskoekjes, zoete maispap in bananenblad en waterijsjes. Natuurlijk ligt Ohü op de loer, zo ook de katten, hond, en kippen, voor de voedselresten die zij rijkelijk krijgen toe gestopt.
Na het eten wordt er gerust, en ik krijg een bed aangeboden, een houtenbank waar een zak opligt gevuld met gedroogd gras. Van slapen komt niet veel terecht. Mijn gedachten zijn bij de mensen, die gastvrij zijn. In het naaste vetrek hoor ik hun stemmen. De deken, die het vertrek scheidt, wordt lanzaam opzij geduwd en ik zie het gezicht van een kleine Xavante, die mij nieuwsgierig aanschouwt en wat zijn gedachten zijn is te raden.

De avonden zijn wonderbaarlijk. De zon gaat heel langzaam onder achter de boomgrens, en er ontstaat een andere reuk. De bossen geven hun aroma vrij. De maan wodt helder en lijkt wel getekend tegen de donker wordende hemel. De vogels fluiten en roepen, kinderen spelen met een blikken autootje, andere met een parkiet. Jonge meisjes hebben zich gekleed in t-shirts en korte broeken en lopen met de babys op hun armen. Het is vredig, naast me zit Roberto in zijn spijkerbroek, geel shirt en baseball pet. Aan ze'n voeten ligt het bosvarken te dromen. Kinderen stoppen de parkiet in mijn handen en lachen om het kleine tamme vogeltje dat zich bij me thuisvoelt. Langs het bamboe kruipt een groene papegaai langzaam naar de dakrand vanwaar hij alles geestig observeerd, met uitgetrokken staartveren. Zo werd hij tam gemaakt en een deel van de stam, van de familie, een vriend voor de kinderen.
Ik spreek met Roberto over het geloof en vraag hem of hij het scheppingverhaal aanvaard, terwijl de muggen hun aanvallen inzetten. Roberto is gelovig, ten minste dat is wat ze hem geleerd hebben, hij eert 'Deus', de schepper van alles.
En Mavutsinim? De Xavante hoogste? Ja, hij zal verweven zijn met die God van de blanken. Ik vind alles enigzins bizar, en vertel hem over de evolutie-leer, en de aannemelijkheid dat alles is ontstaan door een grote 'ontploffing'. Heeft hij ooit stil gestaan dat we van de apen afstammen?
'Antonio... zelfs al zóu dit zo zijn, dat heeft Deus toch zijn hand gehad in dit alles.'
Ik voelde dat er geen verdere uitleg nodig was. De mening van Roberto was helder: God is de schepper van alles wat zich beweegt op deze wereld. De missiebroeders hebben hun werk goed gedaan, hun invloeden zijn onuitwisbaar. Ze hebben hun wetten opgesteld, maar zijn die, in humantaire zin niet altijd nagekomen. De huidige Italiaanse pater bezoekt het dorp eens per maand. Hij draagt dan een mis op om de Indianen er aan te herinneren dat Gods woord en vinger boven het dorp aanwezig is, zo ook de Zoon en de Heilige geest.
De neiging die de missionarissen lang geleden hadden om te 'bekeren' was te groot. Ik hoop dat véél van hun nú weten dat het belangrijk is om tradities en gebruiken van de stammen in ere te houden, de Indianen te laten leven in hún waardes. Doch het kwaad is geschied, de Xavante is al teveel beinvloed door de westerse drang.
Zij willen, en zeker de jongere generatie, een aandeel hebben in de moderne wereld. Ze willen Brasilia, horloges, mountainbikes, auto's, geluidsinstallaties, moderne kleren, ja, ook blanke meisjes. Het meeste is niet te vinden in de huidige 'aldeias', dorpen.
En zij, die dit niet kunnen? Die zich niet kunnen aanpassen aan de blanke gehaasdheid? Zij leven vol twijfels, en gaan ten onder aan drank en drugs.
En dit geldt voor alle Indiaanse volkeren.

Langzaam is de zon verdwenen.
De maan schittert als een grote gele bol zoals ik hem nooit zag.
Het zuiderkruis is helder, hier waar de Braziliaanse ziel mij raakt.


HET WOUD
Het is warm die middag als ik met Roberto op weg ga naar het warmwaterriviertje, waar een natuurlijke poel ontstaan is om te baden. Roberto neemt zijn winchester mee voor een eventuele ontmoeting met een dier. Het is een oud geweer uit 1957 dat hij ooit van zijn broer kreeg, en volgens hem uit de Verenigde Staten komt.
Ik stel verder geen vragen, want meteen al we het dorp verlaten komen de muskieten en vliegjes. Ik vraag hem de naam van specifieke muggensoorten, maar hij zegt: 'Wij noemen ze allemaal 'mosquitos.'
Duidelijke taal.
Het is broeierig en door het menselijk zweet komen de kleine demonen op me af, proberend ieder gaatje binnen te dringen.
Er is de 'Pium', een klein zwart vliegje, die alle blote delen van het lichaam aanvalt, waardoor er kleine rode pukkels achterblijven, deze verdomd kunnen jeuken. Een ander is een soort dikke vlieg, die alleen maar bloed zuigt en dan maakt dat ze wegkomt, als ze ten minste nog kan opvliegen.
De 'carapato' is een ander geval.
Het is een kleine teek.
Ik heb er gelukkig niet mee van doen gehad, maar de verhalen zijn bekend. Wanneer een teek eenmaal in het lichaam vastzit moet je er voor zorgen dat als je hem verwijderd met kop en al. Het kan gebeuren dat door zijn doodstrijdt de teek zijn minuscule kaakje zo dichtklemt, dat je hem niet meer uit het vlees getrokken krijgt. Het zou voor altijd een metgezel blijven of je moet hem eruit snijden.
Men zei mij dat als het kopje binnen bleef, dit verder geen gevaar was. 
Toch is het verstandig een goede dichte kleding te dragen, en niet alleen tegen de doornstriuken, maar ook tegen slangen en mierennesten, die in sommige bomen hangen. Ik trok regelmatig mijn armen open aan de doornen, daar ik met korte mouwen rond liep en mijn voeten werden zo nu en dan belaagd, daar ik open sandalen droeg.
We gaan verder het bos in, over smalle paadjes, nog smallere, totdat er geen meer zijn.
Er groeit een hier soort snijdend gras en alle soorten insecten zoemen er rond. Ik zit midden in de wildernis. Ben je niet bekend met het woud, dan loop je gevaar naar links af te wijken en in een cirkel te blijven lopen. Dit doet zich alleen voor op het zuidelijk halfrond, op het noordlijke loopt in tegngesteld richting.
Ik zie de mooiste bomen, vlinders en vogels. Als Roberto een grote vogel probeerd te schieten is hij te laat en de prooi gevlogen. je moet snel zijn, stil en oplettend. Tegenwoordig heeft de Indiaanse jager het niet eenvoudig.
De rivier geeft voorlopig nog veel vis en ik vraag hem hoe het gesteld is met de rivieren hier in de buurt en of er geen vervuiling voor komt.
"Onze rivier is altijd zuiver. Hier vangen we voldoende vis... 'guadeira', een klein vis... we vangen er veel...'
'Dus er is voldoende vis voor het dorp?'
'Eh... voldoende, maar sind de blanken hier komen vissen, zijn de vissen toch bang geworden 'medroso', bang voor de mensen, want de blanken verstoppen zich om hun te vangen,' zegt Roberto.
Ik vraag hem of de 'tatu' het gordeldier veel voorkomt.
'Ja... er zijn hier veel tatu's, maar ook 'tamanduas, (miereneter),cobra's, en 'bosvarkens, de pecari.'
'En de onça, de braziliaanse jaguar?' vraag ik.
'Neen, de onça zie je bijna niet meer, er is te veel op gejaagd!'
Toch blijft het voor Roberto een wens, om de jaguar te horen grommen, de gevaarlijkste van het bos, alhoewel de gifslang er niet voor onder doet, zoals de 'jararaca' met haar lange giftanden, scherp als injectienaalden. Het gif is snel en effectief en dodelijker als een kogel.

Het kleine waterreservoir is gevormd door op elkaar gemetselde rotsstenen. Het blijkt dat een vroegere Pater met staafjes dynamiet een ontploffing veroorzaakte, waardoor het gat ontstond en het water naar boven borrelde. Zo ontstond een poel.
Het water is warm met 41 graden en ik besluit een bad te nemen. Het heldere water drukt zich vauit
de grond naar boven en ik voel me een soort holbewoner, terwijl kleine soorten kreeften tussen mijn voeten kruipen.
Aan de kant van de poel stroomt het water over de rotsstenen enkele meters naar beneden, waar het wonderbaarlijk terecht komt in een ander riviertje, met koel water.
"Het water is goed voor het lichaam, de Italiaanse padre nam hier dagelijks een bad en had geen rugpijn meer,' zegt Roberto, die vanuit de struiken komt waar hij zich ontdaan had van een inwendige darm-ophoping.
van een zwarte rol snijdt hij tabak en draait zich een sigaret , terwijl ik hem aanspreek over het verleden van de stam.
Hij blijkt verrast over de informatie die ik hem geef en vraag hem of hij zich iets kan herinneren van de Salesianen toen hij kind was ( hij werd geboren in 1948).
'Toen ik kind was waren de paters er al... ze waren toen slecht en nu nog soms... en de pater die nu in ons dorp komt is ongeschikter dan die, die vroeger kwam,' zegt hij overtuigend.
We zwijgen verder.

Op de terugweg horen we in de verte een brommend geluid, neen, niet van de jaguar of brulaap, maar van een vliegtuigje.
Even gaan mijn gedachten terug naar de tijd dat de eerste vliegtuigjes verkennings vluchten maakten boven de Braziliaanse wildernis. Nu dat hij weet dat het een passagiervliegtuig is, vraagt hij: ''Antonio... gaat dit vliegtuig naar jouw land?'
We lopen terug naar het dorp, zonder één groot dier te hebben gezien.
Ik weet dat ze er zijn, je moet alleen geduld hebben.

wordt vervolgd...

31-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Foto uit het boek: Auwé Uptabi - Authentiek Volk, begin jaren '70 van de vorige eeuw 

29-03-2008 om 18:05 geschreven door Storyteller

Schets uit IBASE (Braziliaans instituut van sociale en economische analises)


Vroeger dachten de meeste theoretici dat Indianen afkomstig waren van een ander werelddeel. Dit kon veel richtingen uit; het kon een verloren land zijn zoals het eiland 'Atlantis', dat ooit in de Atlantische oceaan wegzonk. Of een verloren continent in de Stille Oceaan. Of 'Lemuria', een verdwenen land tussen Afrika en India.
Of zelfs een zuidelijke landmassa, die men de naam 'Antartida' gaf.
Maar de meesten geloofden toch dat de Indianen afkomstig waren uit de 'Oude Wereld', zoals Kanaänieten, Babyloniërs of Egyptenaren.
(In Minas Gerais ontmoette ik een archeoloog van Hongaarse afkomst, Mihály Bányai, die mij duidelijk maakte er  van overtuigd te zijn dat de Indianen, voor 25.000 tot 28.000 jaar,  vanuit China kwamen via de Stille Oceaan, toen de zeespiegel lager was, en er meer eilanden waren.)
Doch de meest voor de hand liggende optie is dat ze kwamen vanuit Oost-Azië, nazaten van geimmigreerde Mongolen, Tartaren, Polynesiërs of Chinezen. Wel is zeker dat duidelijke overeenkomsten zijn tussen Indianen in Amerika en het Mongoloïde volkeren uit Azië. De Xavante deden mij stellig denken aan het Mongoolse volk, dat eens in het voetspoor van migrerende dieren, over de beringstraat trok, die nu Siberië scheidt van Alaska. (of zou Bányai toch gelijk hebben en kwamen ze van over de pacific?) 
Bij opgravingen in Alaska vond men een grote partij, door de mens bewerkte stenen en vuurstenen werktuigen. Het zou natuurlijk geweest zijn dat deze volken verder zouden trekken naar warmere streken. De verplaatsingen waren vermoedelijk geen moedwillige migraties. Doch het is bekent dat stammen van jager-voedselverzamelaars zeer mobiel kunnen zijn.
Als voorbeeld trok ooit een groep Tupi's eind 16de eeuw, dit slechts gedurende twéé generaties,  dwars door Brazilië, van de Atlantische kust naar de Andes en terug naar de monding van de Amazone, een reis van 5.000 kilometer.
De Xavante zijn van oorsprong een nomadenvolk, die uit hun natuurlijke gevoelens gingen jagen. Tegenwoordig kan dit maar zeer beperkt, vooral door de aanwezigheid van grote veeteeltbedrijven, die met steun van de overheid er zorg voor dragen, dat de cultuur en leefgewoontes van de stam steeds meer wordt gelimiteerd.

De missionarissen?
Er waren er die, in hun geloofsovertuiging toegaven dat de Indianen 'geholpen' moesten worden. Dat ook zij een ziel hadden! Dit helpen was dan gebasseerd op het 'bekeren'. Dit ondervonden de Xavante in de jaren vijftig van de twintigste eeuw. Ze moesten bekeert worden en daar was Gods genade voor nodig.
Stonden de Xavante niet bekent als een wilde stam, die oorlog voerden met hun buren, hun doodde en kanibaliseerden? Zo waren de opvattingen des tijds.
Ze beschilderde hun lichamen, namen kruiden, die hun geest op hol bracht, en hadden een medicijnman, die op vreemde wijze, door tabaksrook, een zieke weer nieuw leven kon geven. Voor vele zwartrokken was het een opdracht om een heiden-Indiaan tot de Heer te brengen, maar óók een egoïstische daad. In naam van De Heer, zonder geen enkel begrip voor de levenswijze van de Indiaan, hún goden, hun zienswijze tot de natuur. Ik zal u verdere details besparen op welke, onmenselijke manier sommige van deze Godpredikers, met het kruis voorop overgingen tot het martelen en vernietigen van de Indiaan.
Door geheel Amerika, van het noorden tot het zuiden.
De Jesuïten krijgen soms wel enig krediet, daar ze als 'indianenbeschermers' doorgingen.
Zeker zij hadden hun 'missions', waar ze de indios beschermeden tegen vooral de 'Bandeirantes', de slavenhalers., maar alles werd ten slotte toch teruggebracht naar het voornaamste punt: de kerstening. Het redden van zielen.
(Het Jezuïten verhaal is een boek apart waard. In de film 'The Mission', woerdt een redelijk beeld gegeven van de verhoudingen, de machten tussen Spanje en Portugal, in het gebied van de Foz de Iguaçu watervallen.)
De Xavantes kwamen onder de hoede van de Salesianen en hun werd het geloof van de 'enige' God bijgebracht. Moe gestreden door achtervolging en uitmoording ondergingen velen gelaten hun kerstenig in Sâo Marcos. De tijd heeft verandering gebracht en vele paters zijn meer hulpverleners geworden, mensenkenners, die de Indiaan, nú móet helpen, en begrip opbrengen, want hun voorgangers waren beulen in naam van het geloof geweest.
Er moest veel rechtgezet worden.

wordt vervolgd...

29-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

INHEEMSE WENSEN

Samen met Roberto loop ik door het dorp. Hij is klein van stuk, gedrongen, maar pezig. Het dorp 'Nossa Senhora Aparecida' bestaat uit 20 hutten, die een een halve circel, met de open zijde naar de rivier, gericht zijn. In het dorp leven 168 mannen, vrouwen en kinderen, natuurlijk buiten de dierlijke vrienden. Roberto verteld dat zich in het reservaat negen dorpen bevinden met als grootste 'Sao Marcos' waar 2.500 mensen leven. (In het jaar 2000 wordt het aantal Xavantes geschat op 13.500)
Als we langs andere hutten lopen zie ik de vrouwen me aanstaren. Er ligt iets droevigs over hun gelaatstrekken, een zekere gereserveerdheid.
Hier komen geen blanken, en wie ben ik dan wel? Een goudzoeker, bomenkapper, dokter, zwerver?
De oude mensen hebben veel slechte ervarinegn met blanken, grootgrondbezitters, houtkappers en goudzoekers. Terecht is hun opstelling, doch mijn eigen benadering tot het volk is belangrijk. Ik ben geen etnoloog of ontwikkeld antropoloog, maar wel geintreseerd in de cultuur van een volk dat 'mij' iets kan leren over het leven.
Natuurlijk worden we vergezeld van het bosvarken Ohü die knorrend naast me loopt en af en toe een sprint maakt, of met kleine kinderen speelt.
In het dorpsmidden is een net gespannen waar de jongeren volleybal spelen, een sport die de Xavantes aan het hart ligt, terwijl ik vernam dat zij géén slechte voetballers zijn. Ja, een cultuur kan rare draaien maken, het is maar hoe je het bekijkt. 

Samen met Roberto zit ik op de veranda van het schoolgebouwtje. Het is een kleine ruimte waar les wordt gegeven aan de jongeren.
Hierop kom ik later terug. Ik spreek met Roberto over de problemen in het dorp en de mogelijke hulp, die ik kan bieden on vorm van een kleinschalig project.
"Het grootste probleem is het ziekenvervoer. Het snelst bereikbare ziekenhuis ligt op 150 kilometer in Barra,' zegt Roberto.
"Het is voorgekomen dat kinderen doodgingen aan griep, longonsteking of andere ziektes, doordat ze niet snel genoeg geholpen konden worden. Zie je, we hebben geen wagen hier... het dorp ligt geïsoleerd. Een soort jeep zou ons zeker helpen. Die kunnen we ook gebruiken op het land. Zie je die oude vrouw daar...' en hij wijst in de richting van de boskant waar een oude vrouw met een twee meter hoge lading sprokkelhout op haar rug uit het bos strompelt.
"Maar voor ziekenvervoer is dit belangrijk!'
'En de Funai?' vraag ik hem.
'De Funai had ons ooit een jeep beloofd. Ze hebben zelfs het geld ervoor ontvangen, maar dit werd onderling aan hun familie besteed. Verder ontbreekt het hier aan medicamenten. De ziektes komen hoofdzakelijk van blanken, ziektes die wij niet kenden, voorheen nooit voorkwamen. Daarvoor hebben we dringend medicamenten nodig."

Op een twintig minuten lopen van het dorp stroomt een riviertje, dit wordt gebruikt om te baden en de watervoorraad aan te vullen, die in jerrycans naar het dorp wordt gebracht. Het natuurlijke bad is iets waar de Indiaan niet zonder kan, een onderdeel van zijn ritme. Maar we praten ook over watertoevoer naar het dorp. Een wens van de Xavante.
'Zie je daar boven op die heuvel dat waterreservoir? Daar kan 10.000 liter water in. Het is vorig jaar gebouwd door de Funai, maar werd nooit in gebruik genomen. Zie je Antonio, we zouden graag enkel waterbakken in ons dorp hebben. We hebben een pomp nodig om het water vanuit de rivier naar de waterbakken in het dorp te krijgen. Zes kleine reservoirs zou genoeg zijn.'
Ik knik instemmend.*
Maar er is dan 2.000 meter pijpleiding nodig en generators. Ja, als er water in het dorp is dan hoeven ze niet meer na de rivier in het bos om te baden en watervoorraad te halen. Net als voor hun behoeftes.
Waarom is mijn gedachte naief?
De traditie van het baden is al oud, ze zijn altijd het bos ingegaan. Zou men nog wel naar de rivier gaan om een bad te nemen? Neen. Men neemt een douche in het dorp. Doch de Xavantes zijn veel in contact met de blanken en Roberto weet wat er te koop is in de blanke wereld. Hij heeft veel gezien. En waarom hebben de blanken wel water in hun huizen en de Indianen niet?
Hebben ze niet dezelfde rechten? Velen antropologen en zogenaamde mensenkenners  proberen hun te beschermen tegen de westerse invloeden, want de Indiaan dient zijn tradities te behouden.
Is het niet hypocriet?
Waarom mag de indiaan geen gebruik maken van faciliteiten die de blanke als normaal ervaart. Wie bepaalt dit alles?
Al deze vragen spelen door mijn hoofd. Het hoofd van deze 'gringo' waar de muggen ronddraaien als kleine kermisactracties.
In het dorp was nog geen electriciteit, dus, geen ijskasten, televisies, geluidsinstallaties, stofzuigers en fruitdrankmixers.  Niets van dit alles wat de moderne mens als normaal ervaart.
Toch  was daar al de butagasfles en gasfornuis, het plastiek speelgoed van de kinderen, de kleding van de blanken, polshorloges en Roberto had zelfs een spuitbus tegen muskieten. En... hij had veel interesse voor mijn kleine micro-cassette recorder. Want daarmee kon je stiekem de leugens die de blanke vertelde mee opnemen. Een probaat middel.
Het wordt steeds moeilijker voor inheemse mensen om hun tradities te behouden. Sommige zijn resoluut, anderen zoeken een middenweg. Ik vind, al leunend tegen de modernisering aan, dat zij hun tradities nooit mogen kwijtraken, het zou zijn als verliezen  van licht.

Ik vraag Roberto of er voldoende aanplant is in het dorp.
'Ja, we planten voldoende om ons in leven te houden, maar alleen voor het dorp.'
'Wat planten jullie?'
'Groenten, bonen, maniok, rijst... sinas...'
'Dus er wordt niets verkocht?'
'Neen, hier niet. Er is te weinig aanplant. We hebben 'estrume' (mest) nodig, want de grond is niet erg vruchtbaar, het is een serieus probleem, want vee hebben we niet.'
Zijn stem klinkt droevig.
Een zestal kinderen spelen onder een afdak van het schooltje, en anderen staan geduldig voor me, en bekijken me weer aandachtig. Een kleine loopt rond met zijn pijl en boogje. Hij richt op een blad en steeds doorboord het pijltje het blad, dat zeker moet dienen als substituut voor een vis. Trots kijkt hij me aan en zijn kraaloogjes glimmen.
Schuin tegenover het schooltje staat een andere hut. Deze staat niet in de halve circelvorm, maar aan de tegenovergestelde richting. Het onderste gedeelte is van grijze rotsachtige stenen tot een hoogte van anderhalve meter, het bovenstuk is indentiek aan de hutten, bamboe en palmblaren.
Het is de kapel, gebouwd door een Salesianer, padre Mariano.
Bij het betreden worden we op de voet gevolgd door de steeds groter wordende groep kleine Xavantes. De kleine met pijl en boog blijft nog steeds zijn kunnen demonstreren en ik krijg de indruk dat hij een ander doelwit zoekt, als hij zijn gespannen boogje op mij richt.
In de stamtaal wordt hem duidelijk gemaakt dit achterwege te laten en gaat weer over op blaadjes schieten.
In de hoek van de hutkapel staat een klein altaar, een Mariabeeldje en wat kaarsjes. Ik zie een op hout bevestigde foto, die Jezus uitbeeld aan het kruis. Een klein Indiaans jongentje drukt zijn hoofd tegen de bebloedde knieën van Christus. Het moet een beeld zijn dat Jezus óók gestorven is voor de Indiaan, en dat zij hem moeten aanbidden.
Ik had me al de vraag gesteld, dat toen de Verlosser stierf, waar de Indiaan tóén was? Zeer zeker in deze contreien, waar zij hun eigen Goden hadden, met Mavutsinim als Vader.

wordt vervolgd...

(*Ik probeerde later dit jaar via een actie geld te vergaren, doch het werd een misslukking. Wie was Ik? Een 'nobody". En de Xavantes? Zelfs het jaar erop toen ik in Brasilia was en de Nederlandse ambassade bezocht voor een project, werd me erop gewezen dat  het moeilijk was een dergelijk plan te starten. Ik woonde niet  in Brasil en met de Xavantes hadden ze niet zo'n goeie ervaringen. Nou ja? Maar dat is wéér een ander verhaal.)

Xavante familie in de jaren '70 met typisch gevlochten mand (auwé)

28-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

De circelvormige hutten van de Xavantes hebben een of meerdere ingangen. Ze zijn tien tot twaalf meter lang, zeven tot negen meter breed, en zo'n vier meter hoog.
De hut van Roberto en zijn vrouw Maria Carla is verdeeld in drie vertrekken. Het dak en zijwanden zijn geconstrueerd van boomstammen en dikke takken, bedekt met palmblaren en droog gras. De vloer is veelal van leem of tegenwoordig soms ruw cement. In de hut staat een oud fornuis dat gevoed wordt door flessen butagas. Er is een tafel, stoelen en een zitbank tegen de verste wand, het interieur van de woonruimte.
Via een opening, afgeschermd door een dierenvel, bevindt zich een tweede ruimte, het slaapvertrek, daar aangrenzend een derde vertrek, waar ik geen idee van had waar het voor diende, alhoewel ik af en toe mensengeluiden waarnam.
De Jonge meisjes zijn bezig met het klaarmaken van het middageten en kijken me af en toe, schuchter of giechelend aan, en ik ruik de geur van zwarte bonen en gebraden kip. Kleine kinderen lopen achter me aan of staren aandachtend naar mijn hoofd.
Het doet me goed te weten dat ze me mogen, al ben ik een vreemdeling in het dorp.
Ik graai in mijn rugzak en vindt de droge koekjes die ik nog over heb, en verder een lappen-paljas en ratje, dat ik meenam uit Belo Horizonte, waar ik de Limburgse zuster Brunilla Maessen bezocht, die werkte in een arme buurt in Taquaril. Ik geef de kinderen de spullen en ze zijn blij, terwijl hun oogjes stralen als de sterren aan de Mato Grosso hemel.
In de hut scharrelt een 'porco do Mato' rond, een bosvarken.
Zijn naam is Ohü en hij wordt al rap mijn vriend en drukt zijn zwarte modderige snuit tegen me aan.
Roberto verteld me dat hij hem meenam uit het bos toen hij nog jong en wild was. Nu is hij een kameraad voor de kinderen en een soort kruimelveger in de hut.
Alles wat voor zijn bek komt verdwijnt naar binnen. Wonderbaarlijk luistert hij naar Roberto of zijn vrouw wanneer hij te rebellig wordt. Dan loopt hij waggelend naar een hoek en legt zich daar grommer te neder. Ohü is afstammeling van de bosvarkens die zo'n zeven miljoen jaren geleden vanuit midden-Amerika naar het zuiden trokken over de landengte van Panama, die toen een brug vormde voor de immigrerende landzoogdieren. Daaronder waren katachtigen, knaagdieren, herten, en de witsnuitwasbeer, of te wel Caoti, met zijn flexibele neus.
Verder lopen er katten rond, denkelijk afstammelingen van de Europese boskat, die ooit moet zijn meegevoerd door blanken.Dan zijn er de vele kippen, die ook proberen een graantje mee te pikken, terwijl een magere hond te ligt dromen in de hoek.
De Xavantes verzorgen hun huisdieren als gelijken, alleen als een gast komt wordt de kip een kopje kleiner gemaakt, zoals in mijn geval.
Buiten is het warm, maar de hut geeft een goede bescherming. Ik voel een geborgenheid hier in de baarmoeder van de Mato.
Ik heb een sterk gevoel dat me zegt dat deze mensen eerlijk zijn, zachtaardig en gastvrij . Dit in tegenstelling hetgeen de mensen me in Rio vaak zeiden, om op te passen voor de wilde Indiaan.
Het lijkt me een onbegrip dat nog steeds bij vele Brazilianen leeft, alsof de 'Indio' een vreemd wezen is, een ander mens, excentriek en onbetrouwbaar.
Dat hij anders is, is zeker een optie.

wordt vervolgd

Foto: Maria Carla

27-03-2008 om 00:00 geschreven door Storyteller

Xavante dorp gezien vanuit lucht
Verschillende foto's op dit blog zijn uit het boek: XAVANTE (Auwê Uptabi - Authenthiek Volk)
samengesteld door Bartholomeiu Giaccaria & Adelberto Heide van de Salesianer orde (1972)
Deze foto's zal ik merken met het teken *Auwê

26-03-2008 om 17:15 geschreven door Storyteller