En dan valt me een exemplaar van de vernieuwde Mechelse Catechismus in handen … en meteen gaat de deur open naar mijn kinderjaren.

Je ‘catechismus’ kennen was een voorwaarde voor je plechtige communie: dan droegen de meisjes een lang wit kleed (een eerste uitproberen van het trouwkleed) en de jongens kregen een eerste keer een lange broek aangemeten.

De omslag is geel met blauwe en rode opdruk: 10.5 cm x 17.5 cm, 96 pagina’s.

Wanneer ik blader in dat boekje, kan ik sommige vragen nog afratelen. Voor de vragen staat een cijfer: van een tot zes. Dat cijfer verwijst naar het leerjaar waarin de vraag diende aangeleerd te worden. Soms staat er ook een sterretje voor: dat was niet verplicht te kennen, dat was bestemd voor het zevende en achtste leerjaar of voor de slimmeriken, die mochten dat op eigen houtje van buiten leren.

Wanneer ik er in blader overvalt me ongeloof en verbijstering: hebben we dat allemaal moeten foutloos aframmelen? Vanaf het eerste leerjaar dienden we ons aan dit boekje te onderwerpen. Hoe deden de leerkrachten het om die woorden in een kinderhoofdje vast te zetten … zo zelfs dat ik meer dan zestig jaar later nog de antwoorden ken?

Ik moet denken aan beelden van scholen van andere godsdiensten: daar zie je kinderen ook hun tijd investeren om hun godsdienstige teksten van buiten te leren. Telkens kreeg ik medelijden met die kinderen … maar nu besef ik dat wij niet beter af waren.

Het vraag- en antwoordsysteem is zeer goed doordacht. De gestelde vraag wordt in het antwoord herhaald zodat het ritme van die woorden je naar de beantwoordende woorden leidt. Bv.: 2 Waarom noemen wij God ‘Schepper van hemel en aarde’? Wij noemen God ‘Schepper van hemel en aarde’, omdat God alles uit niets heeft gemaakt. In het tweede leerjaar leerde je dat van buiten, zodat je het zonder verpinken kon afratelen. Wat de inhoud van die tekst was … welk kind zou daaraan gedacht hebben … ’t voornaamste was dat je een goed punt kreeg bij het juiste antwoord.

Volgens Wikipedia: De Mechelse Catechismus is een catechismus die aan het begin van de 17e eeuw door de jezuïeten op vraag van aartsbisschop Matthias Hovius (1542-1620) werd uitgewerkt. Hij verscheen voor het eerst in 1607 en was in vraag- en antwoordvorm opgesteld. De versie uit 1623 van dit catechetisch handboek zou tot diep in de twintigste eeuw de basis vormen voor het godsdienstonderricht in alle Belgische bisdommen.

In 1954 werd de catechismus vernieuwd … en denkelijk heb ik die vernieuwde catechismus in handen gehad bij de voorbereiding tot mijn plechtige communie (hoe de catechismus er uit zag waaruit ik tot het vijfde vraag- en antwoord leerde, weet ik niet meer, maar het vraag- en antwoordspel was ongeveer hetzelfde). Er kwamen nog drie broers achter mij die het met die gele catechismus moesten doen, vandaar dat de gele catechismus zo onuitwisbaar bijblijft. In de katholieke scholen werd die vernieuwde catechismus gebruikt tot 1964, toen kwamen de resultaten van het Tweede Vaticaans Concilie zich aanbieden.

Ik blijf geboeid door dat boekje. Ik kan nauwelijks geloven wat ik lees: hebben de gelovigen dat ooit voor waarheid aangenomen, zonder kritische opmerkingen? Ik wordt overspoeld door verbijstering, voel me misbruikt en kwaad worden. Ik wil iets met dit boekje doen, een plaatsvervangend antwoord formuleren voor dat kind dat ik ooit was. Dat kind mag nu ruimte krijgen, eindelijk met zijn angsten en vragen aan bod komen.

Vier vrouwen stellen ten toon in het Cultureel Centrum ‘Den Blank’ in Overijse, onder de titel ‘Mixed Emotions’. Omdat we Marleen kennen en nieuwsgierig zijn naar haar werk en dat van haar vriendinnen gaan we naar de opening: Christel en Ludo, Karel en ik.

Het is wel lang rijden, ik dacht dat het dichter bij huis was. Even bekruipt me het gevoel: zal het de inspanning (vooral van Ludo die rijdt) wel lonen … maar dat is geen probleem. De tentoonstelling is een verrassing. Marina Hugaerts, Roos Adriaens, Marleen Neys en Josette Vanderidt leerden elkaar beter kennen door in de zomermaanden samen te tekenen. Vanuit die samenwerking ontstond het idee om ook samen te exposeren. En het cultureel Centrum ‘Den Blank’ bood hen onderdak.

Het cultureel centrum biedt een boeiende ruimte voor exposanten: grotere en kleinere ruimtes en een zee van licht. Niet alleen kunnen de exposanten er heel wat werk tonen, voor de bezoekers biedt de ruimte een uitdaging om ‘te ontdekken’: nog een hoekje waar iets hangt, nog een gang die iets te bieden heeft, een trap op naar nog een muur.

Vier vrouwen, elk met eigen temperament en karakter exposeren samen, toch getuigt de tentoonstelling van grote harmonie. Ieder heeft haar eigen tekenstijl, er zijn tekeningen, doeken en beelden maar het geheel ademt rust. Je bemerkt dat er hard aan gewerkt is om tot dit samen exposeren te komen. Ook de bijgevoegde prijslijst is verzorgd: naam van het werk, voornaam van de kunstenares, afmetingen, gebruikte techniek, prijs en afbeelding. Ik kan echt genieten van wat me aangeboden wordt: samen met Christel wandel ik met een drankje in de hand van schilderij naar tekening naar beeld. Ook Christel is enorm enthousiast.

Tweemaal treedt het Leuvense koor ‘Femme Vocale’ op: met vieren zingen ze a capella in close harmony. Ze brengen ballades en tussendoor een negro spiritual. Kwaliteit troef.

De tentoonstelling is doorlopend gratis toegankelijk tot en met zondag 20 oktober 2013 in CC Den Blank, Begijnhof 11, 3090 Overijse. Tel. 02 687 59 59, info@denblank.be, www.denblank.be. Van maandag tot en met zaterdag van 11u. tot 22u. en op zondag van 11u. tot 18u.

Je kan een boek beschouwen als één lange brief die door de auteur geschreven wordt voor een lezerspubliek. De bladspiegel is helemaal anders: geen datum, geen aanspreektitel, geen eindformule, maar alinea’s over het blad verdeeld. Een goed boek is een boek dat ‘aanspreekt’, je om een of andere reden raakt. Soms kan de lectuur zo ingrijpend zijn dat je tot nieuwe inzichten komt, dat je leven verandert. Je moet niet altijd op reis gaan om iets nieuw te ontdekken, vaak zijn boeken  innerlijke reisverslagen.

Deze brief ziet er emotioneel geschreven uit. Je kan je zo voorstellen dat er af en toe uitroeptekens verschijnen. De woorden komen recht uit het hart, sommige met meer nadruk dan de andere. Er is niet veel plaats om adem te halen. Net of men alles tegelijk wil zeggen en elk woord van levensbelang is, terwijl woorden te kort schieten om het verhaal weer te geven.

Hier gaat het om een meer inhoudelijke maar eerder formele brief, vb. iemand die solliciteert voor een bepaalde job. De woorden zijn zorgvuldig geformuleerd en staan keurig in het gelid. Als sollicitant wil je een goede indruk maken.  Maar werkgevers ontvangen zo dagelijks brieven, even keurig geformuleerd en netjes verpakt. Je kan trouwens een opleiding volgen om zo’n keurig geformuleerde sollicitatiebrieven te schrijven. Wellicht dat werkgevers, na het lezen van de brief, even kijken op facebook om te zien wie de sollicitant echt is. Daar krijgen ze een duidelijker beeld van de betreffende persoon. Voor toekomstige sollicitanten: voorzichtig op het facebook, je kan er op beoordeeld worden.

Ik stel me een brief voor die ik probeer te lezen zonder bril. De letters vervagen en er  blijven alleen nog lijnen over. Toch zal ik dat blad herkennen als een brief. Deze brief doet denken aan een reclamebericht: aanspreektitel, wat uitleg en dan de groeten. Door het scannen hebben de marges wat van hun breedte verloren, die moeten erbij gedacht worden, zodat je een keurig verdeeld briefoppervlak krijgt.

Terug naar mijn fotorooster. Nu maak ik gebruik van een ‘schrift’ om bij elke persoon een eigen verhaal uit te schrijven. Ik denk dan aan mezelf, mijn familie … stel dat we ook slachtoffers waren van die waanzin. Ik denk aan mijn ouders als hulpeloze oude mensen, ook de ouderen werden meegenomen. Ik denk aan de kinderen, kleinkinderen. Het is niet voor te stellen en toch zijn er miljoenen die weg moeten gaan. Mensen die recht hadden op een leven, nu vastgelegd in de ‘Universele verklaring van de rechten van de mens’.

Ik mag niet denken aan de huidige oorlogslanden. Hoeveel monumenten zullen nog moeten worden opgericht voor de mensheid een beetje rust vindt?

Omdat die foto’s mijn aandacht blijven vragen, ga ik er mee verder. Weer gebruik ik het stramien van vorige tekening, maar bij de grijze vlek voeg ik nu geel, om te benadrukken dat die mensen ‘levende’ wezens waren die door andere mensen de dood werden ingejaagd.

Ik blijf even hangen bij mijn dagboek van toen. Blad na blad schreef ik vol. Ach, geen geweldige gebeurtenissen. Het leven op internaat was tot en met gereglementeerd: met de bel gewekt en met de bel het bed in. Daartussen voortdurend belsignalen voor de les, de studie, toiletbezoek en vooral de kerk. We leken wel honden van Pavlov. Als je dan bedenkt dat we nog in een uniform werden gestoken bleef er van een ‘eigen’ beleven weinig over. Toch maakten we plezier, deelden we ons triestig zijn, hadden onze geheime opmerkingen over de begeleidende opvoedsters. Achteraf bedenk ik: wat een hondenstiel hadden die vrouwen. Ik denk niet dat ze veel vreugde beleefden aan die vervelende pubers: ze mochten geen affectieve relaties aangaan (alle liefde behoorde de Heer toe), voor seksualiteit waren geen woorden dus bestond dit niet eens en altijd, met de bel in de hand, zorgen dat alles volgens de regels werd uitgevoerd.

Het ‘schrift’ gebruik ik als achtergrond. De uitsparingen verwijzen naar de bladen van het dagboek: datgene wat niet uitgeschreven werd, waar jaren van leven voor nodig waren om tot bewustzijn te komen. Maar we hebben het met zijn allen overleefd, sommigen wat beter dan de anderen. Maar zeggen dat de jeugd de beste jaren van het leven zijn … vergeet dat maar, in elk geval niet voor mij.

Lijnen naast elkaar voelen eerder ernstig, formeel aan. Ik wil iets vrolijker uit proberen. Ik zet een soort ‘rond’ schrift op papier. Ik voel me terug puber worden. Op kostschool hield ik een dagboek bij, waarin ik een tijdje in geheim schrift het wel en wee van de dagen liet passeren. Lang hield ik het niet vol, liever gaf ik me over aan ontboezemingen in de gewone taal. Ik zeg altijd dat ik door dat puberaal dagboek me schriftelijk heb leren uiten. Die kostschool heeft toch nog positieve resultaten gehad.

Dit jaar maak ik mijn eindwerk voor tekenen, en dat is best spannend. Niet dat het me plots overvalt: al maanden bereid ik me er op voor en laat ik het in mij groeien. Het thema weet ik reeds lang: ik wil iets rond ‘brieven’ doen. Een brief als geschreven tekst. Letters. Grafische tekens. ‘k Heb daar al rond gewerkt. De brief als mededeling. Kan een boek ook als een vorm van brief beschouwd worden? Als je het inhoudelijke even terzijde laat: hoe ‘verschijnt’ een brief, een boek aan je blikveld? Kan je ook zonder zorgvuldig geschreven woorden nog iets meedelen? Wat wil ik in een soort briefvorm op papier zetten? In welke grafische techniek zal ik het vorm geven?

Ideeën overrompelen mij, straks kom ik adem en tijd tekort.

Laat ik maar beginnen bij het begin. Een brief is een blad, gevuld met lettertekens: het kan gaan van een vlug geschreven kattebelletje tot een zeer formele brief. Dus neem ik een groot vel tekenpapier en teken met Oost-Indische inkt lijnen. Kan het eenvoudiger? Ik denk er weinig bij na, beleef alleen plezier aan zorgvuldig de ene lijn naast de andere te tekenen, een blad vol.

Ik ben gestart. Oef! Moeilijk was het niet, gewoon durven gaan en het ene idee uit het andere laten volgen. Wellicht dat die teken-brieven zichzelf een weg zullen uitzoeken en ik gewoon maar moet volgen, bereidwillig achter de tekentafel met pen en papier binnen handbereik.

Enkele gedichten van Karel Sergen, hebben enkele kunstenaars omgezet in kalligrafie. Gelukkig zat het weer mee en konden enkele werken buiten staan, in de kleine tuin, waardoor ze dubbel tot taal kwamen.

Bij deze Kalligrafie werd een collage gemaakt.

Dan word je stil.

Krachtige kalligrafische taal.

Feest van letters.

De schilderijen die Jozef Constant hier laat zien zijn vooral getekend door afwezigheid, afwezigheid van mensen, op enkele schilderijen na en daar zien we dan mensen die ons de rug toekeren, die elders met hun aandacht vertoeven.

    De gebouwen staan er, maar geen teken van leven, geen papiertje, niets dat mensen verraadt.