De meeuwen in Oostende zijn vreselijk veroverende vogels. Niet schuw van de mensen om hen heen pikken ze hun voedsel samen waar ze het vinden. De viskramen zijn natuurlijk uitnodigend. Met massa’s komen ze er op af. Op sommige momenten jagen ze me angst aan: met hun snavels en klauwen zien ze er geen lieverdjes uit.

Je kan niet zeggen dat ze agressief zijn, meeuwen zijn meeuwen en volgen hun natuur. Alleen mensen kunnen agressief zijn. Ik wil tekenen hoe ik hun voedingsgedrag als agressief ervaar. Weet je, ik vind meeuwen prachtige vogels, maar liefst van op afstand.

Toen Rock Werchter het dorp veroverde, hingen er zowat om de vijf meter, witte plastieken zakken vastgebonden aan de afrastering langs de straat: zo kon het afval daarin gedeponeerd worden.

Dat witte vlak van de vuilniszak trok mijn aandacht: het stak zo af tegen het kleurrijke van de natuur. Toen ik thuiskwam probeerde ik die impressie vast te leggen: vooral het verticale van de vuilniszak en de raster tegenover het horizontale van de omgeving.

Elke maand komen we samen met ouders die een kind verloren hebben door zelfdoding. Het is een open groep: kome wie komt. De gespreksinhoud wordt ook niet op voorhand vastgelegd. Nooit moet er om gespreksstof gezocht worden. Sommigen (zoals Karel en ik) nemen al jaren deel, anderen zijn nieuw. Sommigen komen elke maand, anderen af en toe.

Vorig jaar zijn we met al wie wou op uitstap geweest naar Antwerpen: rondvaart op de Schelde, etentje, niks speciaals, alleen samen zijn. Omdat dit zo meegevallen was, stelde men voor dat dit jaar opnieuw te doen, terug met een boottocht. Een uitstap naar Planckendael.

Dus met de trein naar Mechelen. Achter het station ligt de aanlegplaats voor de boot. We hadden een dagtrip genomen waarin treinreis, boottocht en ingang dierenpark was samengebracht. Het is warm, maar op de boot kon je wel een extra jas verdragen: de wind maakt het nogal koud. Na een goede twintig minuten varen stappen we uit, trappen af naar de ingang van Planckendael.

Eerst picknick bovengehaald, koffietje gedronken … en dan op weg.

We zijn met achten, een ideale groep. Je krijgt de gelegenheid om met iedereen een praatje te doen. Op zo’n uitstap ontdek je elkaar op een andere manier dan in de gespreksgroep. De ene kan goed gidsen, de andere speelt graag met woorden, nog iemand anders geeft een spannend verhaal cadeau. Er wordt veel gelachen. Soms denk ik: een groep pubers op uitstap. Het is niet te warm, wel lekker om te wandelen en af en toe een paar druppels regen, maar niet genoeg om een paraplu uit te halen.

Ondertussen naar de dieren kijken. Karel is weg van de elegantie van de giraffen, nochtans mastodonten van beesten. Maar met hun lange poten en nog langere hals ‘schrijden’ ze over de aarde, geen koningskroon kan dit evenaren.

Tegen vijven vinden we een rustplaats waar nog iets warm kan gegeten worden. Tafeltjes worden bij elkaar geschoven, stoelen bijgehaald en we zijn gezellig geïnstalleerd. Erg veel ‘warms’ is er niet meer te krijgen. Maar de vulling van een koninginnenhapje, of gyros of stoofvlees samen met een grote schep friet, smaken doet het wel … en ondertussen worden de plannen besproken voor volgend jaar.

We willen de boot van 18 uur halen, dus moeten we op tijd vertrekken. Aan de boot kunnen we meteen opstappen, zodat we niet hoeven recht te staan op die vermoeide benen. Wanneer de boot na een tiental minuten vertrekt en los is van de kade, komt er nog een koppel met een kindje aangelopen: jammer, die zullen een uur moeten wachten.

Er zitten veel kinderen op de boot en ondanks de vermoeiende dag hebben die nog massa’s energie te besteden. De voorbijrijdende fietsers worden uitbundig begroet en die groeten terug, wat het enthousiasme nog doet toenemen.

De twee eersten nemen afscheid bij het uitstappen van de boot. Op de trein moeten we nog even wachten. Naarmate het vertrekuur nadert, groeit het aantal reizigers dat mee wil. We vinden toch nog een plaats in de eerste wagon. Wij stappen uit in Haacht, terwijl de anderen naar Leuven verder rijden.

We zijn ontzettend blij thuis te zijn. Een dag slenteren en rondhangen is toch wel vermoeiend, maar zolang onze benen ons blijven dragen gaan we mee, zeker weten.

Dit ontwerp hoort nog bij de onmacht van de taal. Het is alsof de taal niet mag proberen binnen te treden in het domein van het niet verwoordbare. Maar hier evolueert het tekenen naar het schilderen.

Ik denk aan vroeger. Als kind werd me vaak een manier van voelen en denken opgelegd. Flink zijn als ik verdrietig was, braaf zijn als ik onrecht aanvoelde, niet jaloers zijn terwijl ik barste van jaloersheid. Zoiets behoort bij de opvoeding. Dikwijls moest ik vaststellen dat mijn wereld niet samenviel met wat voorgezegd werd. Voor mij betekende het dat ik bewust werd van iets dat me vervreemde van de volwassenen.

Nu komt die ‘aangeleerde’ taal als verraderlijk op mij af. Neen, ik wil niet in die bewoordingen mijn wereld prijs geven. Iets in mij schreeuwt dan: blijf bij me weg, ik ga zelf wel op zoek.

Een voorbeeld? Toen Arne uit het leven stapte, heb ik verschillende keren mogen horen: gelukkig heb je de andere kinderen nog. Men wilde me troosten. Maar zijn zo’n woorden troostend? Zou ik zelf vergeten dat die andere kinderen er nog zijn? Is de pijn om het verlies van dat ene kind er minder erg om?  Zijn die kinderen een troostende aanwezigheid of zie je alleen hoe zij hun eigen verdriet moeten dragen en de beangstigende vraag: zullen ze het aankunnen?

Daarom: blijf weg uit mijn wereld met nutteloze praatjes, ik zal zelf wel woorden zoeken.

Met de kinderen op uitstap geweest naar Oostende. Het kwam heel toevallig: Karel had niet veel zin om mee te gaan (krijg die maar vanachter zijn boeken), de vriendin van Deepak was in het buitenland en de man van Aike had andere verplichtingen. Dus stapten we met ons vieren de trein op: Aike, Deepak, Sangeeth en ik. We waren nog niet goed op weg of het scrabblespel werd bovengehaald. Net zoals vroeger.

Het werd een dag van puur genieten: nog eens samen als kerngezin, zalig weer, lekker eten en drinken, met een koets de stad rond (wat is het leuk toe te geven aan kinderlijke verlangens) en dan met een veerboot naar de overkant van de haven. Daar hadden we toegangskaarten voor een uurtje ‘relaxen’ in een boot: zetels die het eerste kwartier heerlijk masseerden gevolgd door een klank en lichtspel waarbij je helemaal ontspannen wegdroomde. Nog een drankje nadien en terug naar het station.

Omdat dit ‘nog eens onder elkaar zijn’, zo deugddoend ervaren werd, hebben we afgesproken dit volgend jaar opnieuw te doen.

Thuis maak ik een ontwerp voor een schilderij: de meerpalen, een vuurtoren (stond aan de andere kant van de haven en een meeuw. Later ga ik dat uit werken, hoewel die meeuw anders zal verwerkt worden, ze neemt teveel plaats in zonder echt een meerwaarde te betekenen.

Nadat ik het boek van Geert Mak gelezen heb en het besproken in een blog (070313) In Europa, reizen door de twintigste eeuw, stuurde een vriend me de gegevens van de uitzending op VPRO waarin dit boek in beeld wordt gebracht (Bedankt Jacques!). Echt even tijd voor nemen: de moeite waard:

http://ineuropa.vpro.nl/programmas/36788896/uitzendingen/

In 2014 zal het honderd jaar geleden zijn dat de Eerste Wereldoorlog uitbrak. Ik wil daar iets rond doen in mijn eindwerk. De uitzendingen op VPRO grijpen me enorm aan. Soms zit ik met tranen in de ogen naar de geschiedenis te kijken. En we hebben nog niets geleerd. Elke dag vallen slachtoffers onder oorlogsgeweld, zowel soldaten als burgers, volwassenen als kinderen, mensen die reeds hun leven geleefd hebben als jongeren die hun toekomst voor zich hebben.

Oorlog leidt alleen tot vernietiging, tot lijden. Het is altijd iemands geliefde die de dood in gejaagd wordt. En toch blijft de retoriek van heldendom, martelaarschap en andere dure woorden, uitgesproken vanuit een veilige situatie (leiders zitten achter een bureau of presenteren zich goed beschermd aan het volk) het oorlogsverhaal aanwakkeren.

Hierbij een eerste ontwerp: beschadigde bomen evolueren naar graven.

Voor de derde keer op rij organiseert kunstkring Gesigneerd een kunstmarkt. Het evenement wordt steeds bekender. In elk geval wil ik dit niet missen: ook dit jaar heb ik me ingeschreven. Ook Christel neemt deel, zodat we gezellig naast elkaar kunnen mensen ontvangen en tussendoor wat bijpraten.

De laatste dagen ben ik al aan het voorbereiden geweest, o.a. wat kaartjes bijmaken van de laatste serie, want daar had ik er niet meer genoeg van. Ik scan enkele ontwerpen van mijn tekeningen en verklein ze tot de juiste maat die nodig is voor een kaartje. Afdrukken op voldoende dik papier, uitsnijden en lijmen op het basispapier van het kaartje. Dan nog een naamtekening erop, envelop er achter en verpakken in plastieken zakje, zodat het niet meer kan beschadigd worden.

Er is nog wel wat tijd te gaan, maar nu ik toch vertrokken ben doe ik verder. Ik wil nagaan of alles wat ik mee moet nemen in orde is: tent, tafels, een opvouwbare stoel want een dag rechtstaan is toch wat lang. Heb ik genoeg doeken om over de tafels te leggen? De tafelezels worden naar beneden gehaald. Wat neem ik mee van werkjes om ten toon te stellen, zowel tekeningen als schilderijtjes?

Terwijl ik die voorbereidingen door mijn handen laat gaan, verheug ik me op wat komt. Alleen het weer kan een spelbreker zijn. Zolang het niet stormt, zodat de tenten wegwaaien, kunnen we wel wat hebben. Natuurlijk laten de bezoekers het afweten als het regent en daar is het juist om te doen. Duimen maar dat de zon van de partij gaat zijn.

Alsof men door een overvloed van woorden te spuien, zich kan verbergen voor zichzelf en de ander. Druk doen, woorden uitspuwen … maar uiteindelijk alleen maar lawaai voortbrengen om zeker niet te raken aan wat waarachtig is, wat leeft in ’t diepste van jezelf. Naast de onmacht biedt zich de negatie aan die onder de overvloed verborgen zit.

Ik blijf hangen bij de onmacht van de taal. Dan beeld ik me in dat er een gesprek gevoerd wordt. De woorden worden een na een geformuleerd maar blijven opgesloten in hun betekenis. De woorden zoeken veiligheid, dicht tegen elkaar aan schuilend en vormen kleine eilandjes, maar bereiken elkaar niet, ze zitten opgesloten in de beslotenheid van de eigen wereld.

Het is vaak moeilijk om voor jezelf al uit te drukken wat je wil meedelen, vaak is het dan nog moeilijker voor de luisteraar (of lezer) om het meegedeelde goed te begrijpen. Telkens weer kan je proberen meer mededeelbaar te worden. In die zin eindigen echte gesprekken nooit, want steeds opnieuw onderneemt men het avontuur enerzijds van zich kenbaar te maken en anderzijds te begrijpen wat de andere aanbiedt.

Mensen die geconfronteerd worden met de aandoening van schizofrenie, ontwikkelen soms een eigen taal. Voor een buitenstaander vaak niet te begrijpen woorden. Net of ze hun innerlijk wereld willen opsluiten in zichzelf, waardoor ze als eenzame wezens staan te roepen in een ruimte die geen opvang heeft voor hun woorden.

De (woord)tekens staan door elkaar gegooid, er zit geen logica in. De tekens doen pijnlijk aan, er is geen troost in te vinden.

Ik blijf me verdiepen in de onmacht van de taal. Ik denk aan de verhalen die verteld worden , waarbij men poogt om zich kenbaar te maken, maar hoe dat uiteindelijk niet lukt. Wie kent er geen mensen die uit de oorlog of een concentratiekamp terugkwamen en daar nooit meer over gesproken hebben of mensen die geconfronteerd werden met trauma’s die ze voorgoed naar het onzegbare verbannen hebben: vb. seksueel misbruik. Er zijn zoveel redenen om de oorzaak van het verzwijgen aan te tonen: er zijn geen woorden voor, er is niemand die begrijpt waarover het gaat, het ondergraaft te diep het psychisch evenwicht …

Tekenkundig ‘schrijf’ ik hele lijnen vol: hiërogliefen die zich niet laten ontcijferen.

Tussen het tekenen door lees ik. Een dag zonder boek lijkt voor mij een niet-geleefde dag. Vandaag ‘Het zwijgen van de tragedie’ uit de boekenkast gehaald. In dit boek zijn een reeks essays samengebracht. Ik ben vaak bezig met de onmacht van de taal. Wat kan niet gezegd worden, niet in taal neergelegd worden? Dan kom je automatisch bij het trauma.

Celan is een dichter die zijn trauma in al zijn gedichten uitdrukt door het te verzwijgen. Ik probeer zijn gedichten te ontcijferen. Er zijn daarbij sleutels te hanteren: stenen of kristallen als symbolen voor tranen, hekken of spijlen voor wimpers … het zijn beelden die vaak opduiken in zijn poëzie.

Nu blijven de eerste zinnen van ‘Sjibbolet’ hangen:

Met al mijn stenen

de groot geweende

achter de spijlen

Elk woord moet geproefd worden. Zowel het beginwoord ‘met’ als het laatste woord ‘spijlen’. Hij, de dichter, staat

met (niet zonder)

al (er zijn er blijkbaar geen achtergebleven)

mijn (de zijne en niet van een ander)

stenen (tranen, verdriet)

de groot (zijn er kleine die niet vernoemd worden)

geweende (zijn er ongeweende of kunnen alleen de geweende bewust worden)

achter (niet ervoor, een juiste plaatsbepaling is van belang)

de spijlen (wellicht wimpers van de ogen bedoeld maar wellicht mogen we ook de spijlen van het concentratiekamp waarin zijn familie verdween en dat hijzelf overleefde)

Het is niet de eerste keer dat ik tekenen en taal met elkaar in verbinding wil brengen. Ik begin met iets heel eenvoudig: streepjes naast elkaar. Alsof het eenvoudigste teken, een streepje, voor een niet uit te spreken woord staat. Het steeds herhalen van eenzelfde teken maakt rustig: naarmate het blad zich vult ledigt mijn ziel zich.

Nu geef ik de cirkels absolute voorrang in het ontwerp. Cirkel na cirkel verovert een plaats.

Wellicht was het resultaat sprekender als ik wat soberder was met mijn kleuren. Dat weet ik nu voor de  toekomst. Toch zal het me af en toe nog gebeuren dat ik overdrijf: dan bekom je een technisch overdreven werk met te weinig inhoud. Maniërisme noemen ze dat.

Kan je in een abstract lijnenspel ook innerlijke beleving meegeven? Zoiets als zich verscheurd voelen?

Het resultaat is een vrij eenvoudige opmaak: weer een sterke horizontale basis, en in de uitgespaarde cirkelvorm twee halve cirkels die ten opzichte van elkaar verschoven zijn. Binnen die halve cirkels drie uitsparingen die tegenover elkaar zijn uitgewerkt. Daardoor wordt het verschuiven van de cirkelhelften ten opzichte van elkaar benadrukt.

Weer vertrek ik van een stevige horizontale basis en daarboven mag het lijnenspel zijn gang gaan. In de rechterbovenkant een cirkelsegment dat doorkruist wordt door een rechthoekige driehoek. Een rechthoek komt ook even aandacht vragen en het geheel wordt door twee zijlijnen samengehouden.

Ik merk dat ik erg van streng gestructureerde werken hou. Wellicht omdat structuur een gevoel van rust en veiligheid geeft. Natuurlijk moet je niet overdrijven en een innerlijke dictatuur de overhand laten nemen … trouwens, een uiterlijke dictatuur is ook niet wenselijk. Laat me maar bij gedisciplineerde lijnen blijven waarin ruimte om ademen is.

Omdat het vorige in zijn eenvoud nogal strak overkwam wil ik iets meer complex realiseren. Ik zet aan zonder te weten waar ik ga uitkomen.

Het horizontale als basis krijgt voldoende ruimte en daarboven proberen twee cirkelvormen hun bestaan te veroveren. Het lukt niet zo goed: de cirkels verdwijnen zowat. Wellicht heb ik te veel en te sterke kleur gebruikt. Ik had beter het blauw niet ingekleurd, zodat de lijnen meer tot hun recht kwamen en het geel vind ik te koud. Toch heb ik geen zin om het werk opnieuw te maken, er staan zoveel andere ontwerpen op stapel.

Wie opgesloten zit in een cel kan niet naar buiten als het hem of haar belieft.  Een stevige deur sluit de bewoner op. Ik maak nu ook een plafond kenbaar, dat het gevoel van opgesloten zijn benadrukt: eerst in de cel, maar ook daarbuiten. Iemand merkte op dat deze tekening doet denken aan de deur van een bankkluis. Dat was ook de bedoeling: wie achter deze deur terechtkomt zit in beveilig(en)de bewaring.

Vanuit het claustrofobisch gevoel dat me overvalt als er geen venster meer uitzicht biedt op de buitenwereld, kom ik bij de gevangeniscel terecht. De grond geef ik nog een extra lijn bij: zo kan de benepenheid van de cel opgeroepen worden. Er is nog een venster, maar die biedt in het beste geval uitzicht op een stukje hemel. Ik gebruik drie verticale kleine lijnen om de tralies voor dat venster op te roepen.

Soms hoor ik mensen spreken van het luxehotel dat de gevangenis haar bewoners aanbiedt. Meestal mensen die zelf heel riant wonen.

Wanneer ik de lijnen weglaat die het venster oproepen kom ik tot de minimale lijnen die nodig zijn om nog een kamer op te roepen. Nu komt de kaalheid in al zijn onbewoonbaarheid op je af.

Zoals bij het landschap ga ik nu ook op zoek naar vereenvoudiging. Ik laat de lijnen weg die de bewoning oproepen om alleen een kale ruimte te bekomen. Die kaalheid roept tevens mogelijkheden op: wat kan je met die ruimte doen. Zoals je bij het tekenen van een contract voor de koop of huur van een woning staan de muren klaar en vullen je dromen de ruimte met meubels, apparaten en leven.

Na het landschap wil ik naar binnen trekken: het landschap van onze woning. Daarvoor heb je meer lijnen nodig. Binnenshuis betekent minimum drie lijnen zodat vloer en muren ontstaan die een kamer voorstellen. De verticale lijn onderaan rechts kan een staande lamp voorstellen, maar ook een kapstok of welk meubel ook. Tegen de achterwand heb je dan nog een meubel: het is een bewoonde ruimte. De vorm tegen de achterwand kan een schilderij oproepen, maar ik verkies een venster: zo kan je van binnen naar buiten kijken en vermijd je een claustrofobisch gevoel.

Vertrekkend van een beeld uit onze tuin, herneem ik het landschap maar maak er nu iets speelser van: drie bomen met kruin. In onze tuin staan mooie donkergroene dennen, maar ik maak het gebladerte geel en rood omdat de zon mag meekleuren. Het blauw onderaan verwijst naar water, de vijver in onze tuin. Na het intense zoeken naar eenvoud komt dit over als speeltijd: erg leuk om doen en zonder complexen, alsof het een zondag is uit mijn kindertijd.

Voor we aan het verhaal beginnen bepalen we ons kader: het verhaal dat ik beluisterde in mijn kindertijd en dat ik overweldigend prachtig vond, vertel ik nu na zeventig jaar leven. Als volwassene leerde ik de evolutietheorie kennen. Ook een prachtige benadering. Met bewondering kijk ik naar Darwin: met wat een intuïtie heeft hij de wereld rondom hem bevraagd en durfde hij de conclusies trekken voor wat zich voor hem ontvouwde, tegen de gevestigde orde en scheppingsverhaal in.

Eerst was er een woeste leegte, waarin gods geest zweefde over de wateren. Wat een prachtig beeld. Daar kan het symbool van een wit blad niet tegen op: dat is leeg maar heeft niet de turbulentie van een ‘woeste’ leegte. Ik heb me altijd verbeeld dat die god zich wel moest vervelen als hij alleen maar in ‘leegte’ vertoefde, zelfs al maakte de woestheid ze wellicht iets dragelijker. Voor de wetenschappers is die leegte wellicht iets dat steeds meer ontsluierd wordt. Je moet dan wel een wetenschapper zijn die opgeleid is om met die formulering van ‘leegte’ om te gaan, maar ik kan me wel voorstellen dat ook zij enorm gegrepen zijn door wat ze ontdekken. Zoals ik de natuur rond mij genietend kan benaderen, zullen zij niet alleen een ‘wetenschappelijk’ genieten beleven, maar wellicht ook emotioneel betrokken zijn.

God, in een plotse opwelling, stelde dat het nu genoeg geweest was met die woeste leegte die tevens volheid was en barstte uit in een vorm van oerknal. Zo ontstond het licht en het donker en hemel en aarde, m.a.w.: god ontwierp dualiteit. Die oerknal stel ik me nu voor als een enorme energetisch gebeuren: het opgesloten zijn wordt verbrijzeld en de grens ontstaat. Zoals een kind evolueert vanuit de symbiose naar zelfstandigheid en daardoor ontdekt dat grenzen een niet-ik tot stand brengen.

Er werden nog meer grenzen aangebracht: het water moest allemaal naar de zee en het zand bijeengeveegd voor het land. En op het land zorgde god voor gras en planten. Als kind was ik vertrouwd met de oneindige poldervlaktes: een wei was daar nog een wei en een korenakker bleek eindeloos ver uit te deinen. In het evolutionaire verhaal ging het niet zo vlug. Daar moesten atomen ontstaan die dan evolueerden tot organische vormen. Terugkijkend was het een uitproberen van jewelste. Terwijl god wat vogels, vissen en vierpotigen schiep en opdracht gaf om zich te vermenigvuldigen, muteerden de organische vormen tot levensvatbare elementen en na lange tijd kwam er in het water zo iets als een vis te voorschijn en op het land ook allerlei gedierte.

En dan kwam de kers op de taart: de mens. God plaatste zijn lievelingsschepsel in een paradijs waarin het volmaakt gelukkig in symbiose kon leven met de natuur, onder toeziend oog van god, die zich nu niet meer verveelde want hij kon praten met de mens. Maar blijkbaar was er iets in de mens dat god niet onder controle kon houden: het bewustzijn. Bij de dualiteit door het ontstaan van een binnen en buiten, kwam er een derde dimensie: de diepte. Daardoor was de mens niet meer overgeleverd aan zijn leven als dier, maar werd hij bewust van zichzelf, van tijd en ruimte … de dualiteit werd doorbroken door verticaliteit … en het drama deed zijn intrede. De mens moest gaan nadenken hoe te overleven: elkaar doden of leren samenwerken, oorlog of solidariteit. In het Genesisverhaal vond ik het doodslaan van de ene broer door de andere een vreselijk gebeuren. Waarom aanvaardde god het offer van Abel wel en van Kaïn niet, waarom had god zijn lievelingetjes? Ik ben opgegroeid met vier broers zonder zussen en dat broederverhaal sloeg wel in. Ik vond dat niet rechtvaardig … maar dat sprak ik niet uit: je stelde de daden van god niet in vraag.

Verdreven uit het paradijs moest de mens nu voor zichzelf gaan zorgen m.a.w. de wereld omvormen zodat hij een leefbare omgeving kreeg. Daarvoor diende hij zich wel in het zweet te werken, kinderen te baren … en uiteindelijk samen te werken om de meeste overlevingskansen te creëren. Zo ontstond bv. de wetgeving (als attribuut van overleg en politieke beslissingen). God nam de nakomelingen van het paradijselijk koppel tot ‘uitverkoren’ volk. Maar wie waren dan de niet-uitverkorenen en hoe kwamen die soort mensen op de wereld terecht? Het fascineerde me: ‘uitverkoren’ zijn … want ik voelde me helemaal niet ‘uitverkoren’ als kind. Tot de verhalen van de Holocaust zich in mijn bewustzijn nestelden. Waar was die god toen?

Het verschijnsel mens evolueerde van de eerste oermensen tot de hedendaagse exemplaren. Het is voor ons een evidentie dat de wereld ons nu verschijnt zoals hij zich aanbiedt: elektriciteit, stromend water, afstandsbediening … en het eindpunt is nog niet bereikt. De mens geeft vorm aan de wereld … niet dat alles zo ‘super’ is. Als soort kan de mens alleen ‘mens’ blijven, maar er valt wellicht nog heel wat te ontdekken … en wie weet evolueert er uit de soort mens nog een andere mutatie, die het nog beter doet?

Ik heb weet van een realiteit die niet zo fraai is maar toch sta ik ’s morgens op en begroet het licht en de kleuren en geniet van de natuur in een godvergeten dorp als Werchter. Vanuit die beleving situeer ik me in deze wereld: mijn kader van verhalen vertellen.

Op een wit blad: een kaderlijn. Deze lijn bepaalt binnen welke ruimte het beeld of de verbeelding zich mag manifesteren. Dit kader maakt duidelijk van waaruit men het verbeelde vorm geeft. Op dit witte papier in deze situatie, verwijst het kader naar een tekenkundige actie. De vorige tekeningen maakten duidelijk dat het om een experiment van vereenvoudigen ging. Door een kader geef je de grenzen aan waarmee je aan de slag gaat.

Absolute waarheid bestaat niet. Het is steeds een verhaal van mensen, vanuit de mogelijkheden en begrenzingen van het menselijk bewustzijn. Boeiend is wel dat dit menselijk bewustzijn steeds dieper kan doordringen in de werkelijkheid naarmate de wetenschap middelen ontwerpt en gebruikt om die wereld te ontraadselen.

Ook de niet-wetenschapper kan niet buiten een ‘kader’. Een verhaal, gesproken of geschreven is afhankelijk van de concrete verteller en de toehoorder(s) of lezer(s) waarvoor het verhaal verteld wordt. Door een ‘kader’ neemt men een bepaalde plaats in: een oorlog krijgt andere bewoordingen als het de overwinnaar of de verliezer is die het verhaal vertelt, als het conflict nog met knotsen of met gesofistikeerde wapens is uitgevochten.

Luisteraar of vertellers weten dat het vertelde geen ‘absolute’ waarheid bevat, hoogstens een benadering. Beiden genieten echter om een realiteit op te roepen waarbij de fantasie aangesproken wordt. Een goed verhaal tilt een mens boven het alledaagse ‘gekend’ zijn uit. Zelfs een nieuw recept voor soep kan zo een boeiend verhaal leveren.

En dan kan ik niet anders meer dan de reeks stoppen of de verticaliteit laten verdwijnen en alleen het horizontale tot taal maken. Het horizontale verdeelt de ruimte in een boven en een onder … maar voor de rest leegte.

Resten van het scheppingsverhaal komen bij me aanwaaien. Van een god die eerst de ruimte schiep om daarna er van alles aan toe te voegen. Ik heb dat altijd een mooi verhaal gevonden: zoals ‘Gods geest zweefde over de wateren’ … ik stelde me dan een god voor die als een soort mist boven de grote grachten van ons dorp zwierf, want de zee had ik toen nog niet gezien. Als kind uit het (vochtige) Waasland maakte ik elk jaar die mist mee: er was nog ruimte en vlakte genoeg om dat als iets ‘geweldigs’ te ervaren.

Plots besef ik dat ik een omgekeerd scheppingsverhaal getekend heb. Ik moet die werken eens op een rijtje zetten en kijken of het klopt.

Als ik nu die verticale lijn niet helemaal doortrek maar ze wat boven en onder de horizontale lijn laat uitkomen, wat dan? De vraag stellen is het experiment aangaan.

Het strakke van de vorige tekening verliest plots zijn uitdagende vormgeving. De verticale staat zo wat verloren in de ruimte. Net een uitproberen dat niet tot in zijn uiterste consequenties werd doorgetrokken wegens bv. angst voor het radicale.

Zoiets als een mens: zoveel mogelijkheden zijn in hem aanwezig … maar om te overleven kan dit wezen niet anders dan zich aanpassen aan de wetten, of het nu de natuurwetten of de wetten van de samenleving zijn.

De rechtopstaande vorm heeft nog een zeker volume, ook dat mag verdwijnen. Daardoor ontstaan twee lijnen die verwijzen naar de twee principes die onze waarneming helpen bepalen: de horizontaliteit en de verticaliteit. Ik laat de beide lijnen doorlopen tot aan het kader, zo wordt het landschap in vier ongelijke vlakken verdeeld.

Deze tekening heeft een grijpend, bijna meedogenloos karakter. Net of de vormgeving van abstracte principes aan het absolute raakt. Het doet me ook denken aan Mondriaan.

Als ik het attribuut dat de opwaartse vorm omgeeft nu eens weggelaat verkrijg ik nog meer essentie: louter verwijzing naar het verticale in het veld. Het boeit me enorm wat er plaats vindt bij het vereenvoudigen: hoe ver kan je gaan totdat de essentie van ‘landschap’ verdwijnt? Zolang wat in lijnen uitgedrukt wordt van toepassing is op de gedifferentieerde werkelijkheid zit ik nog goed.

Het lijkt een avontuur: ik weet niet waar ik uit zal komen. Maar bij het uittekenen van elke vereenvoudiging zie ik al andere mogelijkheden opdagen. Ik wil aan niets anders denken dan de volgende tekening.

Ik wil dat landschap meer tot zijn essentie laten komen. Ik teken hetzelfde ontwerp als gisteren en laat de kleur weg. Zo, zwart op wit laat het geen bijkomende fantasie meer toe: het is wat het is. Maar juist daardoor wordt het sterker, spreekt het meer. Of het nu een boom, een basketbalveld of om het even wat voorstelt, de essentie is een ruimte die ingevuld is met een of andere vorm van aanwezigheid, leven.

Kan het nog eenvoudiger?

Hoe kan ik de diepte van een landschap oproepen en daarbij in een abstracte tekentaal werken? Ik ga uit van een vlakke lijn: die verwijst naar een platte vlakte en uiteindelijk naar de horizon. Rechtopstaande lijnen vullen de leegte op: het kan een boom zijn, of een telefoonpaal, maar evengoed een huis of een monument. Feitelijk al wat het plat-zijn doorkruist geeft vorm aan het landschap. Ik geef de verticale vorm nog een attribuut mee, vb. de boom zijn kruin. Om het geheel ‘spannend’ te maken, zorg ik er voor dat de vormen en lijnen afwijken van het voorspelbare: de horizon loopt schuin, de verticale vorm is schuin afgeknot en het attribuut is net geen vierkant. Om het geheel wat kleur te geven plaats ik er nog een geeloranje vlak achter.

Het is een heel eenvoudig werk, maar het staat er als een soort gebalde energie.