Paasvakantie … even geen blogs. Tijdens die stille blogperiode wil ik me voorbereiden op de tentoonstelligen die gepland zijn. En hopelijk komt de zon te voorschijn. Ook zonder zon kan ik genieten van het rijke aanbod dat me omringt maar met is toch een tikkeltje leuker.

Ik krijg plezier in het 'zomaar' lijnen trekken. Meestal werk ik meer gedisciplineerd en dat wil ik nu ook doen … een tusenweg zoeken tussen zomaar voor me uittekenen en lijnen nauwkeurig hun plaats geven. In plaats van kleine draaiende bewegingen trek ik nu streepjes. Voor mij een ideale manier om tot rust te komen.

De chaotische lijnen van vorig werk spreken me wel aan. Ik probeer iets minder chaos te creëren, gebruik eenzelfde formaat van pen en maar twee diktes van inkt. Ik laat het donkere evolueren naar een lichtere ruimte.

Durf ik de chaos aan? Ik cirkel zo maar wat met pen en inkt (drie formaten van pennen, drie diktes van inkt) op het witte vel tekenpapier. Voortdurend twijfel ik of het niet beter is datgene waarmee ik bezig ben naar de prullenbak te zenden. Omdat ik begonnen ben, blijf ik volhouden … en het resultaat stemt me wel tevreden. Inderdaad, zo kan het innerlijk soms wel eens tekeer gaan.

Hier probeer ik een ander manier van betrokken zijn op elkaar weer te geven. Het is een aftasten of de ander mijn leefwereld aankan, eventueel begrijpt. Woorden worden de ruimte in gestuurd, verdwijnen als het ware om mijn onzekerheid te verbergen, om niet te zwaar aan te komen. Blijft de andere luisteren, haakt de gesprekspartner daar eventueel de eigen ervaring aan vast?

Soms is 'stilte' nog sprekender dan woorden: de moed hebben om geen troostende woorden meer te zeggen (vb. het komt wel goed) maar de sterkte om aanwezig te zijn bij de diepe pijn van wie naast je staat.

Ik blijf haperen bij het samenspel van tekenen en schrift.

Het heeft niet alleeen te maken met het tekenkundig aspect van het schrift. Maar hoe breng je iets onder woorden, waar geen woorden voorradig voor zijn. Moet je dan nieuwe woorden uitvinden?

Bij traumatische ervaringen voelen slachtofferrs zich vaak 'uitgesloten' van de buitenwereld. En dat is ook zo. Voor mij was zelfdoding iets dat wel een naam had, maar verder niet tot mijn leefwereld behoorde. Op een bepaald moment vertelde een vrouw me dat haar zoon door zelfdoding uit het leven was gestapt. Ik had toen een zoon in de psychiatrie zitten. Nu nog heb ik spijt dat ik toen niet ingegaan ben op het gesprek. Het moment van de mededeling was wat moeilijk: bij het begin van een vergadering. Maar zij vroeg in haar expressie van zeggen, om dat gesprek verder te zetten. Dat kon best na de vergadering. Ik heb dat gesprek niet hernomen, ik was nog buitenstaander. Pas na de zelfdoding van mijn zoon begreep ik haar vraag.

Degene die het trauma beleeft (feitelijk machteloos 'ondergaat') heeft ook geen 'taal' waarin het gebeurde kan neergelegd worden. Vanuit die taal-loze positie ervaart men de buitenwereld vol onbegrip, zelfs als de gesprekspartner bereid is zich in te leven in de leefwereld van de ander. Wanneer oudere mensen geconfronteerd worden met jonge therapeuten komt bij beide gesprekspartners het gevoel op van onmacht. De oudere denkt: wat kan zo'n jong mens begrijpen wat er in mij omgaat, dat ze eerst nog wat levenservaring gaan opdoen en de jonge gesprekspartner voelt zich afgewezen en voelt zich onzeker worden, want ondanks de theoretische kennnis is er het weten dat jong zijn en 'levenservaring' nogal verschillend zijn … maar vaak gaat achter het officiele masker van de therapeut(e) levenservaring schuil … niet iedereen wordt in een gelukkig nest geboren, ook jonge mensen kunnen diep emotioneel meeleven.

In dit werk probeer ik met eenvoudige tekens de twee gesprekspartners tot elkaar te verbinden: de tweede lijn is in omgedraaide richting getekend zodat beide richtingen op de scheidingslijn, een moment van aansluiting kennen. Dan herbegint een nieuw gesprek met de omkering ervan.

Ik blijf bij die witte stift. In mijn achterhoofd speelt nog altijd de lijn als vormgever van het schrift. Ik denk dat ik daar nog regelmatig ga op terugkomen. Ik schrijf graag en in dergelijke tekeningen ontmoeten het schrijven en het tekenen elkaar. Dat geeft me toch altijd veel tekenplezier.

Ik heb in de tekening zomaar een soort schrift verzonnen: tegenover het verticale van de opbouw van de achtergrond plaats ik dan horizontaal laat ons zeggen: een gedicht, een haiku. De inhoud mag de kijker verzinnen … maar gezien de vormgeving niet sensationeel is zal het waarschijnlijk over een rustig natuurverschijnsel gaan.

Ik werk verder met collages en probeer met een witte stift een beweging uit. Wellicht is dit op de foto niet goed te zien, maar die witte stift op het bruine papier, heeft wel iets. Het moet niet altijd in wit-zwart uitgedrukt worden.

Het grote werk over de vluchtelingen heb ik in nauwelijks vier dagen afgewerkt. Ik voel het: mijn lijf protesteert. Als ik gegrepen ben door iets, kan ik zo moeilijk 'het rustig aan doen' zoals van een ouder wordend iemand verwacht wordt.

Maar nu wil ik wel even een wat rustiger manier van werken hanteren. Ook omdat het buiten koud is: ik voel me helemaal naar binnen kruipen. Kleinere werkjes zij nu wel uitnodigend.

Toen ik laatst in Ikea was, vond ik daar lijsten met het formaat: 21 cmx 30 cm. 'k Heb er toen een aantal meegenomen omdat ik nog resten papier had van ongeveer dat formaat en een ingelijste tekening krijgt door een omlijsting toch meer waarde.

Ik merk dat het thema van de vluchtelingen nog blijft nazinderen: afkicken noemen ze dat. Toch wil ik dat doorbreken. Maar er komen nog dagen en er is tekenpapier genoeg.

Ik wil me nu vooral op het tekenkundige concentreren i.v.m. het thema van de vluchtelingen en heb zin om een groot werk te maken. Ik ontwerp een sjabloon dat me aanspreekt en herhaal dit eerst over drie en later over zes werkvelden. Enerzijds is er iets eentonigs in de herhaling van steeds dezelfde lijnen, ook iets speels door de wit-zwart verdeling, zoals bij een schaakbord.

Even is er twijfel: drukt dit werk wel uit wat ik wil oproepen. Het is zo braaf gedaan. Maar juist de zich steeds herhalende 'braafheid' wordt zo ondraaglijk zwaar. Als je het totale werk een tijdje op je laat inwerken, komt een drukte, een compacte zwaarmoedigheid op je af. Dit werk alleen, opgehangen in een kleine ruimte, zou moeilijk verteerbaar zijn: het laat het gevoel ontstaan te stikken. Zo moeten mensen zich wellicht voelen in de overvolle kampen.

Dan maak ik een tekening af die ik eerst dacht weg te gooien. Daar staan ze dan: aangeklaagd voor 'het vluchteling zijn'. Tijdens het nazisme werden de joden eerst tot 'probleem' geformuleerd. Als oplossing van het probleem werden ze uitgeroeid. Nu formuleert men 'het vluchteling zijn' tot een probleem. Hopelijk antwoorden de politici op een rustige manier op wat zich aanbiedt. Een seksuele delinquent(e), om het even wat zijn/haar origine of statuut is, moet aangeklaagd en veroordeeld worden … maar het is niet omdat Dutroux of Ronald Janssen psychopaten zijn en er naar handelden, dat alle Walen en alle Vlamingen in hetzelfde bedje ziek zijn. Zo wil ik ook de vluchtelingen benaderen.

Het is ellendig buiten: koude, regen, wind … gelukkig kan ik me veilig en geborgen voelen van achter dubbelglazige ramen. Ik denk aan de vele plaatsen waar mensen vechten om een menswaardig bestaan op te bouwen. Ondertussen willen wij straaljagers aankopen, die later heel vakkundig mensen uit hun huizen zullen bomdarderen, zodat ze op de vlucht slaan … maar als ze aan onze grens komen om hulp te vragen, hebben we toch wel enkele bezwaren.

Voorstel: een straaljager minder of zelfs helemaal geen, wat betere onderhandelingen waarin niet alleen het eigen profijt de bovenhand heeft … wellicht dat we dan over enkele jaren de grenzen kunnen open stellen zonder dat er een 'probleem' ontstaat, omdat mensen liever in hun eigen land blijven. Wellicht dat wij aub zullen vragen om toch naar hier te komen en mensen lokken met mooie vooruizichten… we hebben toch wel wat vacatures lopen, van al dan niet 'knelpunt'beroepen, die vragen om ingevuld te worden. Van vreemdeling, vluchteling naar begeerde deelnemer aan ons arbeidscircuit. Hopelijk herinneren ze zich dan de onvangst niet meer in het begin van de 21ste eeuw.

Het regent al dagen. Het is koud. We krijgen beelden te zien van een verzopen Calais. Wat doen kinderen in dat moeras? Hoe voelen vaders en moeders zich als ze, zelf uitgeput, moeten toezien hoe hun kinderen blijven plakken in de modder?

Natuurlijk zijn er de verhalen van Keulen … dan denk ik aan de carnavalsvieringen in België. Verliepen die allemaal zo vlekkeloos, zelfs zonder vluchtelingen? Maar dat vergeten we liefst zo vlug mogelijk: als het je eigen kind niet is, ebt de sensatie rond verkrachting en moord vlug voorbij.

Nu is het net of het statuut vluchteling een basis voor verdachtmaking vormt en de poort open zet naar verdenking van criminele feiten, alsof dat er als evidentie bij hoort.

Vluchtelingen zijn er altijd al geweest, zoals de armen in het bijbelverhaal.

In dit werk denk ik vooral aan de vluchtelingen die de zee oversteken om een toekomst te veroveren die beter zal zijn. Maar velen geraken de zee niet over, worden opgeslokt door het water. En als ze de andere kant bereiken … wat wacht hen dan?

Je zal maar proberen je land te ontvluchten om een betere toekomst op te bouwen. Een land dat in oorlog is, gebombardeerd wordt door eigen en buitenlandse legers, waar de economie plat ligt, hulpkonvooien belet worden om het meest noodzakelijk om te overleven in de belegerde steden in te voeren. Alleen honger, angst en wellicht de dood staan te juichen. Alle vluchtelingen zijn ook economische vluchtelingen. Waren ze zeker dat ze hun kinderen kunnen voeden, zorgen voor hun ouders, medische hulp kijgen als ze die nodig hebben … wie zou alles dan verlaten en hun hele hebben en houden beperken tot wat ze in een plastieken zak kunnen proppen? Onder hen kunnen we dan een groep onderscheiden die omwille van godsdienstige, artistieke, filosofische, politieke of … overtuiging vervolgd worden. En zoals in alle groepen vinden we bij hen goede lieden en criminelen, zoals in onze sameneving … maar allemaal zijn het mensen.

In dit werk wil ik de mensen 'op weg' oproepen: weg van hun land, op weg naar het onbekende.

Jenny Verbinnen is docente Monumentale Kunsten aan de Hagelandse Academie. Bij de eindejaarstentoonstelling bezocht ik haar atelier en wat haar leerlingen daar aanboden, deed me wel verrast opkijken. Een veelvoud van technieken (weven, zijdeschilderen, acryl …) werd er uitgeprobeerd. Toen ik een aankondiging van haar eigen tentoonstelling onder ogen kreeg, wou ik wel eens gaan kijken wat zijzelf, als kunstenares, te bieden had. Van die tijd en verplaatsing had ik geen spijt. Gewoon prachtig wat ze ten toon stelde.

Hieronder enkele foto's, hoewel die moeilijk kunnen weergeven hoe het werk er echt uitziet.

Nog een laatste reeks foto's om het heimwee naar dat moois te stoppen. Papier heeft blijkbaar ongekende mogelijkheden om zich, onder geduldige en vaardige handen, te laten vormen.

Bij de tentoonstelling hoort ook een mooi verzorgde catalogus. Natuurlijk schaf ik me die aan. Dan kan ik thuis daar af en toe eens bladeren en opnieuw het plezier beleven dat ik tijdens de tentoonstelling zo intens beleefde. Maar niks kan de echte aanwezigheid in de tentoonstellingsruimte vervangen: daar heb je precies extra zintuigen beschikbaar om wat aangeboden is in je op te nemen.

Om de twee jaren organiseert Kunststichting Perspektief VZW van Haacht een papierkunst tentoonstelling. De vorige tentoonstelling was gewoon prachtig. Daarom, wanneer de uitnodiging in de bus valt, spreken Christel en ik onmiddellijk af om er heen te gaan … en de mannen willen het ook zien.

We worden niet teleur gesteld. Weer is het een prachtige verzameling van papierkunst geworden. Ik laat jullie meekijken … hoewel de foto's maar een povere weergave zijn van wat er getoond wordt.

Mieke Coecekelbergh stelde ten toon in Gesigneerd te Baal en natuurlijik was ik nieuwsgierig naar haar werk. Ze is ook van Wercher en dat heeft als nadeel dat je bij een kunstroute, een moment om het werk van iemand te zien, je eigen winkel moet open houden. Ik kende het werk van Mieke door vorige exposities. Maar nu was ik bijzonder benieuwd: vorig jaar leed ze aan kanker, schrijft over die ervaring nu een boek en tijdens mijn tentoonstelling kregen we ruimte om uitgebreid met elkaar te praten. Het ziek zijn, de af te leggen weg, verandert een mens. Mieke is er als een prachtige vrouw uit te voorschijn gekomen … en dat zie je in haar werk.

Mieke heeft altijd zeer intens verbonden geschilderd met de natuur. Die thematiek bleef ze trouw. Haar kleuren waren vroeger ook uitbundig: ze kon haar temperament niet verdoezelen. In haar nieuwe werk zie je nog de voortzetting met het vroegere werk, maar er is een intensheid ontstaan die bijna pijn doet. Het 'vlamt' van het doek af, terwijl er door het lijnenspel een kanalisatie van die energie voltrokken wordt waardoor je niet ten onder gaat maar juist een geconcentreerde kracht ontwikkelt om uit de diepte van je ellende op te staan en te zeggen: hier ben ik.

Feitelijk voel ik me ruimer ademhalen als ik de sterkte van vrouwen mag ontmoeten. Ondanks we weten dat het leven onontkombaar uitloopt op de dood zeggen we elkaar: sterker dan de dood is nu de kracht van leven … en ervaren we dankbaarheid dat dit ons gegeven wordt.

We spreken een dag af met de verantwoordelijke om de mensen die willen, wat in te leiden om te genieten van ons werk. Thuis hebben we allebei deze intro voorbereid: Christel heeft wat schilderijtjes meegebracht waarin ze vooral aandacht wil wekken voor haar werken met 'onder- en bovenlagen'. Ik heb een reeks tekeningen uitgekozen (werken die ik vroeger maakte) waarin ik laat zien hoe je van de kleinst mogelijke tekening (een punt) kan groeien naar mijn huidig werk nu. Zelf ben ik verrast als ik die tekeningen terugzie. Ik maakte die zowat vier jaren terug. Mijn thema was toen: de zeggingskracht van punten en lijnen, een soort filosofie van het tekenkundig bezig zijn.

We vertrekken goed op tijd, zodat we ons rustig kunnen installeren en een beetje thuiskomen in de leefwereld die daar aangereikt wordt en waarin tijd evolueert naar tijdeloosheid.

Na het middagdutje komen de mensen binnen, een vijftien. Het is wat zoeken om zowel mensen in een rolstoel, met rolator of gewoon zonder hulpmiddellen, een plaats te geven die voor iedereen komfortabel is en waarbij ze alles goed kunnen zien … want 'kijken' is wel het belangrijkste dit uurtje.

Christel geeft eerst haar uitleg. Het is wel mooi om te zien hoe de mensen met veel aandacht volgen. Aan sommige werkjes mogen ze 'voelen'. Ze volgen de uitleg van Christel met aandacht. Christel heeft borstels meegebracht: daarmee schildert ze. Die worden vakkundig in handen genomen en beoordeeld, want een borstel, hoewel geen schilderborstel, is nog iets uit de leefwereld van vroeger.

Daarna kom ik aan de beurt. Ik heb al mijn tekeningen in een plastieken hoes gestopt, zodat ze kunnen vastgenomen worden zonder risico ze te beschadigen. En iets in handen nemen om te bekijken geeft toch een intenser plezier dan het op afstand te zien voorbij gaan.

Ook ik overleef het zonder kleerscheuren.

Aan het einde van de uiteenzetting krijgt elke bezoeker van ons een kaartje met een portretje van Christel op getekend, als bedankje voor hun aandacht. Van de instelling krijgen Christel en ik ook een cadeautje: een zakje met een pakje lindenthee en een theeëitje met onderlegger. Leuk om mee naar huis te nemen. Voor ons was het in elk geval een geslaagde namiddag.