Het WZC Zilverlinde te Olen nodigde Christel en mij uit om gedurende 6 weken onze werken te tonen. Na een eerste kennismaking waren we allebei enthousiast: niet alleen om de komende tentoonstelling maar ook over wat we gezien en gehoord hadden in dat woon- en zorgcentrum. Het is een kleinschalig project met een zestigtal bewoners. De zich afwisselende tentoonstellingen stimuleren de bewoners om nieuwsgierig te blijven en 'buitenwereld' toe te laten in hun leefwereld.

Begin februari laadden we de auto vol … en benieuwd trokken we op weg. Op voorhand heb je wel een idee wat je waar gaat hangen. Maar het echte resultaat krijg je toch maar te zien als alles een plaats gekregen heeft. Tijdens het ophangen hadden we wel wat contact met de bewoners. Sommigen spraken ons aan … er kwamen om de zes weken wel nieuwe werken, maar een praatje maken met de kunstenaars is toch nog een beleving appart, ook voor ons. Dat het daarom wat langer duurde dan gepland was, is dan niet zo erg. Sinds het tijdperk van de gsm of smartphone hoef je maar op een knopje te klikken en krijgt het thuisfront je boodschap te horen dat je wat later thuis zal zijn.

We beloofden terug te komen om voor de bewoners die interesse hadden, wat uitleg te geven bij de tentoontseling, zodat ze meer plezier zouden beleven aan 'het kijken naar'.

Zelf vind ik die uitleg geven een hele uitdaging: hoe bezorg je deze mensen een leuke namiddag? Duimen maar.

Drie kunstenaressen hebben een tentoonstelling gerealiseerd. Ann Geirnaerdt toont werken in brons, Hilde Oreye zegt het met juwelen en Adja Ouedraogo schildert. Vooral deze laastte kunstenares greep me recht in het hart. Heel ongecomplexeerd stelt ze thema's aan de orde over het individuele en maatschappelijke gebeuren met veel schilderkundige kracht. Ze laat de intimiteit tussen moeder en kind a.h.w. losbarsten naar het publiek, terwijl ze die tevens in alle zachtheid vormt geeft. De tegenstelling tussen uitbundigheid en raken aan het bijna onzegbare is heel grijpend, ook bij haar werken die haar sociale gegrepenheid uitdrukken.

De juwelen en bronzen werken hebben ook hun zeggingskracht, maar verdwijnen een beetje bij de kracht van kleuren van de schilderwerken.

In het cc Gasthuis in Aarschot stellen Hilde Hermans en Veerle Rooms ten toon. De ruimten van het cc Gasthuis biedt wel een unieke sfeer: je ruikt er nog als het ware het vroegere klooster.

Omdat ik toch in de buurt moest zijn, ging ik even kijken en daar kreeg ik geen spijt van.

Van het internet geplukt:

De Aarschotse Kunstenares, Hilde Hermans, is een verhalenvertelster in beelden. Ze is gefascineerd door tekens die mensen achterlaten in verlaten plaatsen. Dit gegeven verwerkt ze in bevreemdende grafische werken of foto’s die ze met enkele textielingrepen tot intrigerende beelden omtovert. Zo vangt ze de verhalen en levens van onbekenden. Haar beeldend werk is van een verfrissende realiteit, alsof de stenen figuren zo weer terug in beweging kunnen komen. Oude portretten van kinderen worden een nieuw leven gegeven.
Veerle Rooms heeft zich de jongste decennia gemanifesteerd als een van de belangrijkste hedendaagse Belgische grafische kunstenaars. Ze is steeds vertrokken van de wetenschap dat de grafische kunstvormen deel uitmaken van het historisch kader waarin de “mededeling” sedert de oertijden als “schriftuur” is geëvolueerd tot tekening en tekst.
Hieronder enkele foto's van hun werken, maar wat van wie is kan ik niet meer achterhalen.

Stilaan opent mijn bewustzijn zich voor een wereld 'naast' Arne. Ik verzorg met veel aandacht en plezier de planten alsof deze handelingen een begin zijn tot een nieuw leven.

Naarmate ik kan aanvaarden dat mijn zoon uit dit leven weg gegaan is, groeit hij in mij tot een warme aanwezigheid. Het is geen rode maar een gouden draad die ons bindt. Ik moet mijn 'rode draad' verder leven, samen met Karel en de andere kinderen. Arne zelf is verdwenen in wat ik 'zijn verte' noem. Ik geloof niet in een hiernamaals, noch dat ik mijn zoon zal wederzien na mijn dood. Dat hoeft voor mij niet.

Ondanks zijn turbulent leven, ondanks de pijn om de droom die stukgeslagen werd, heb ik vrede met hem. Hij rust in mij als een intense kracht die me sterk maakt. Ik ben dankbaar dat hij aanwezig was in mijn leven gedurende die 25 jaren. Soms kan de pijn oplaaien, maar die pijn hoort bij hem, is om hem: het is niet niks een kind te verliezen. Het is een pijn die ik, omwille van hem, als een zorgzame moeder meedraag. Die pijn wegnemen zou betekenen dat mijn zoon uit mij zou weggeroofd worden, dat ik hem weer zou verliezen.

We komen drie keer per jaar speciaal rond Arne samen. Op Allerheiligen bezoeken we samen zijn graf en daarna gaan we meestal bowlen en iets eten. Op zijn verjaardag en zijn sterfdag zien we elkaar ook: we vieren iedere verjaardag, waarom niet die van de geliefde zoon of broer. Niemand kan zo afwezig aanwezig zijn als Arne op die dagen. Zijn ziekte, zijn druggebruik verscheurde ons gezin. Toen hij uit het leven stapte maakte hij ruimte om de zoektocht naar hem en naar elkaar aan te vatten. We wisten niet dat we elkaar zo nodig hadden, dat we zoveel van Arne hielden.

De reeks 'De rode draad' is een eerbetoon aan Arne, aan de andere kinderen die de moed hadden door de pijn van het gemis heen te groeien en aan Karel die dat ondersteunde met zijn stille 'steeds aanwezig' zijn.

Mijn wereld valt stil. Gans mijn wezen is vervuld van mijn zoon. Wakker worden is vallen in gemis. Ik laat me leven en toch moet er moet zoveel 'geregeld' worden, bv. zijn begrafenis.

We kiezen voor een 'absoute', dat is een vorm van liturgie die toelaat om zelf veel inbreng te doen. We schrijven allemaal een brief aan Arne, zoals hij een afscheidsbrief naliet. Daarin zeggen we dat we van hem houden, dat we de moed zullen hebben om zijn er-niet-meer-zijn te dragen.

Terug thuis … valt de stilte oorverdovend op me neer.

Het moeizame innerlijke werk van alle navelstrengen een voor een doorknippen moet beginnen. Ik ben uitgeput, enorm moe, slaap zonder problemen in … maar zie er tegen op weer een dag te moeten beginnen.

Toch blijkt dat stilaan te lukken. Op een dag ontdek ik bij mezelf dat ik echt lach, gewoon van plezier … zonder aan Arne te denken. Mag dat? Ja dat mag. Zo worden stilaan openingen ontdekt naar een leven naast het rouwen.

De rode draad is gebleven, maar is nu mijn 'rode draad' geworden. Stilaan verwijdert Arne zich van mijn concreet bestaan: hij gaat zijn verte in en komt terug als mijn geliefde zoon die ik altijd bij mij mag dragen.

Een pracht van een lentedag. De lucht is strak blauw, bijna adembenemend. Hoewel het weekend is moet ik nog naar een vergadering van het werk. Arne zou een dag naar huis komen: maar Karel is er om hem op te vangen.

Wanneer ik mijn jas aantrek: telefoon. Arne belt me om te zeggen dat hij straks komt. Natuurlijk, dat was toch zo afgesproken? Ik voel me een beetje wrevelig. 't Is allemaal een beetje veel aan het worden.

't Zou mijn laatste gesprek zijn met mijn zoon.  

Later zie ik hem terug. Hij ligt diep in zichzelf verzonken, dood. Het onvoorstelbare is gebeurd.

We zijn er allemaal en staan rond zijn sterfbed. Ieder gegrepen door het niet-denkbare.

Wanneer ieder terug naar huis gaat, straalt de zon alsof ze vergeten is dat het nog maar 13 maart is en een kind dood achtergebleven is in het mortuarium. De rest van de week blijft het prachtig lenteweer. Het helpt om de dagen door te komen, hoewel …

' s Morgens wakker worden en in het besef vallen: Arne is er niet meer. Pas na dagen zal mijn lichaam wennen aan dit besef, net of mijn lijf aanpassingstijd nodig heeft om dit bewustzijn tot zich toe te laten.

De 'rode draad' hoeft niet meer, hij hangt er weerloos bij nu zijn troostende voorspelling zo negatief is uitgekomen. Er is ook geen uitdagende, moeilijke, angstwekkende … wereld meer waarin mijn zoon meegenomen wordt. De draden met 'het hier' zijn losgeslagen.

Stilaan komt een vorm van rust, van gewenning tot stand. Ik hoor de diagnose schizofrenie vallen. Ik kan het zo moeilijk aanvaarden.

Tijdens mijn opleiding werden de schizofrenen in de antipsychiatrie als een soort profeten gezien, waarbij de moeders alle schuld kregen, zoals men autisme toeschreef aan die 'koude' moeders. Van vaders geen spoor te ontdekken.

Als ik nu mijn zoon ontmoet zie ik geen profeet, wel iemand die stilaan wegzakt in de wereld van de psychiatrie. Mijn angst groeit: wat gaat er van deze jongen terecht komen? Ik voel hoe hij stilaan niet meer kan deelnemen aan het normale leven. Hij maakt zijn laatste jaar houtbewerking nog af, maar van de begaafde student van vroeger is niets meer overgebleven. Vaak zit hij te slapen tijdens de les door de medicatie.

Soms spreekt hij over zelfdoding … dat doodgaan in feite niet zo moeilijk is. Hij voelt zich niet thuis in deze wereld.

En dan gebeurt het onvoorstelbare: op een avond wordt Arne psychotisch. In volle agressie richt hij een ravage aan. Gelukkig vallen er geen gewonden. Uiteindelijk wordt hij door een speciaal daarop getraind interventieteam van de rijkswacht overmeesterd en in een dwangbuis afgevoerd naar spoedgevallen. Hij is drie maanden geleden achttien jaar geworden.

Mijn wereld stort in. Het is alsof een bom is ingeslagen in het gezin. Ik moet me overeind houden en na het werk probeer ik voor de kinderen die nog thuis zijn een warme maaltijd neer te zetten, hol naar de kliniek … om daar een zoon te confronteren die me zo vreemd geworden is. Hij zit onder de medicatie, leeft in een andere wereld … ik schreeuw om een brug die ons terug kan verbinden maar rol 's avonds uitgeput in bed om de zoveelste uitzichtloze nacht door te komen.

Een puber is vaak een getormenteerde opgroeier. Arne hoorde thuis in deze categorie. Op zijn zestiende leerde hij drugs kennen: hasj. Toen dacht ik nog dat dit een zachtaardige drug was … alcohol was toch ook een drug en wie dronk er af en toe geen glas? Dat laatste moet je maar vragen aan mensen die geconfronteerd worden met een alcohol-probleem. Ik was uit mijn studententijd gestapt in de overtuiging dat hasj en consoorten geen kwaad konden. Die overtuiging bleef niet lang overeind.

Tot je ontdekt dat je zoon geld wegneemt. Maatregelen nemen: je geld meenemen bij het slapengaan. Een zoon die 's morgens niet uit zijn bed kan … je sleept hem de auto in om hem naar school te rijden, voor je zelf aan de werkdag begint. Toch bleef hij de lieve jongen die me een extra zoen gaf omdat ik hem aan de schoolpoort afzette.

Hij was een boeiende jongen … maar werd soms van school gestuurd omdat zijn outfit niet direct voldeed aan de normen die men van de leerlingen verwachtte. Natuurlijk, zijn broeken waren even gescheurd als zijn ziel, hij kamde zijn haren tot een 'hanenkam' … daar reageerde hij op: en de juf die haar haren blondeert, mag dat dan? Maar de hanenkam moest plat en er moest een jeans zonder scheuren aangetrokken worden.

En maar hopen dat die pubertijd rap voorbij zou zijn en dat er zich een jonge man met een levensproject zou aandienen. Arne was een begaafde houtbewerker, zo hadden ze er nog niet veel gehad in die opleiding. Nog even doorbijten en hij zou wel zijn weg vinden.

Als ik later terugkijk, ontdek ik wel dat dit kind af en toe te kennen gaf, dat het soms moeilijk was. Maar wie groeit op zonder groeipijnen?

Wanneer ik later verneem dat hij aan schizofrenie lijdt, moet ik denken aan de anti-psychiater Laing, die het had over 'schizofreen-makende ' moeders. Ja, ik stond er alleen voor, ja ik moest zorgen voor een inkomen zodat de kinderen zich konden terugtrekken in een warm nest. Neen ik was er niet altijd wanneer de kinderen mij nodig hadden en neen ik was niet 'de perfecte' moeder. Gelukkig maar dat er zo veel beperkingen in mijn omgang met de kinderen tussen kwamen, hoe zouden ze anders kunnen uitkijken naar iemand anders die hun leven vervulde?

Wat oorspronkelijk een eenheid vormde, wordt verscheurd. Je zou zo graag je kinderen de pijn van leven besparen … gelukkig kan je dat niet. Door de kwetsuren van het leven aan te gaan worden ze zelfstandig, groeien ze uit de symbiose van het ouderlijke nest tot de volwassenen die ze worden.

En Arne ging zijn eigen weg, niet meer gedragen door de ouderlijke droom van onbezorgd naar zichzelf toegroeien. Hij moest de confrontatie aan met de wereld buiten het warme nest. Die wereld was uitdagend, boeiend … maar soms ook vernietigend. Zo werd hij als vierjarige seksueel misbruikt door iemand waarin hij een vertrouwensfiguur zag. Pas veel jaren later ontdekte ik het. Neen, ik heb mijn zoon niet kunnen beschermen tegen dat misbruik.

We komen samen om de verjaardag van Arne te vieren. We spreken zijn naam uit, omdat hij ons dierbaar is en we zonder hem, dat gezin niet vormen dat we nu zijn. Hij hoort er bij zoals ademhalen bij leven.

13 Februari is de verjaardag van Arne, een maand later stapte hij uit het leven. Hij zou nu 42 jaar worden. Maar in mij blijft hij verder leven als de jongeman van toen: pas 25 jaar.

Met hem is het begrip ' de rode draad' verbonden. Hoe vaak heeft men mij niet proberen te troosten met 'de rode draad in zijn leven' wijst toch op een positieve evolutie. Hij vecht zich een weg door het leven.

Het kon mijn zorgen, mijn angsten niet bedaren. Schizofrenie is een diagnose die niet veel goeds voorpelt. Het duurde bijna vier jaren voor ik kon accepteren dat hij inderdaad leed aan schizofrenie. Van uit mijn opleiding (criminologie) wist ik maar al te goed wat die diagnose betekende en dat was weinig opbeurends. Daarbij was de kans op zelfdoding zeer hoog: 95% van de mannelijke schizofrenen met zijn achtergrond stapten uiteindelijk uit het leven.

Natuurlijk kon hij nog tot die 5% behoren die de stap niet zette. Maar welk leven ging hij tegemoet?

Het medeleven van degenen die het hadden over 'de rode draad' verwarmde me wel een moment, deed me even hopen. … het was immers allemaal zo goed begonnen. Een kind dat verwacht werd, een zoon nadat eerst een dochter was gekomen.

Waarschijnlijk omdat zijn verjaardag en zijn sterfdag een maand later, zich in deze periode van het jaar afspelen, houdt die rode draad mijn aandacht gevangen.

Mijn eerste werk is een statement: een wezen omringd door liefde en zorg, gedragen door de oneindige beweging van de kosmos.

De Haachtse KOL is een tekenatelier voor volwassenen. Tien jaar geleden is het gegroeid uit het geregelde KunstOverLeg van de gemeente Haacht met plaatselijke kunstenaars. De toenmalige schepen van cultuur, de cultuurfunctionaris en enkele kunstenaars besloten, als voorlopig alternatief voor een Haachtse academie, om met een vrij atelier te starten. Sinds 2003 werkt het atelier onder leiding van Sigrid Joosen.

Dit atelier stelde ten toon … en ik ging een kijkje nemen.

Ik was aangenaam verrast door wat ik zag. Geen wereldschokkende prenten maar toch werken die mochten gezien worden. Hieronder enkele beelden.

Ik lever mijn werk af bij mijn dochter en Carlo, de schoonzoon, ontfermt er zich over. Na uren intens meten, nog eens passen, boren en een haak in de muur schroeven, is het zo ver: het werk hangt op zijn plaats.

Zoals beloofd sturen ze me een foto door ... helaas ligt de foto op de zijde in deze blog en krijg ik ze niet correct weergegeven.

En dan kan ik de bestelde wissellijsten gaan ophalen. Ik voel me echt opgeladen. Nu kan ik het werk afmaken en een dag afspreken om ze naar mijn dochter te brengen.

Het inlijsten verloopt vlot: het systeem is gemakkelijk te hanteren. Eerst poets ik het glas wat op en dan leg ik heel voorzichtig de tekeningen op hun plaats, net een sacraal ritueel. Zo is het ook wel een beetje: door die omlijsting komt het werk pas tot zijn recht.

Wanneer ik een foto wil maken, lukt dat niet zo goed: ik heb nergens een muur waar ik het werk kan op hangen, dus leg ik het op de grond. Maar het werk is te groot om er een mooie opname van te maken, althans voor mij in combinatie met mijn fototoestel.

Wanneer het op zijn plaats hangt moet mijn dochter maar een foto maken die het werk wel tot zijn recht laat komen. Ik heb mijn deel van het project gerealiseerd … en ben er blij mee.

Eerst wordt het papier op maat gesneden en dan kan het tekenen beginnen. Veel woorden moeten er' niet voor gebruikt worden: de tekenpen neemt alle aandacht in beslag.

Ik werk rustig maar intens verder. Op de achtergrond klassieke muziek. Ik denk aan mijn dochter waar het werk zal heen gaan, ik denk aan de andere kinderen. Ik wens hen allen de levensenergie toe die ik probeer vorm te geven.

Op deze foto is het werk te zien zonder omlijsting … op de lijsten is het nog even wachten: ze zijn besteld.

Nu ik weet wat ik wil vorm geven, voel ik me naar het definitieve ontwerp toegroeien. De levensenergie komt in beeld door het gele vlak dat bijna uitdagend over de ruimte is gespannen. De zwarte vlakken hou ik nogal strak, maar ik voel dat ik er toch wat meer soepelheid in mag steken.

Ik kan bijna niet wachten om met de definitieve versie te beginnen.

En dan weet ik plots wat ik ga uitwerken. Het zal de naam 'Ruach' krijgen. Een begrip uit de bijbel dat kan vertaald worden als 'levensenergie'. Dat wil ik aanwezig stellen. Die levensenergie typeert niet alleen mijn dochter en haar man, maar ook de vrienden die hen omringen.

Ik probeer een wat strakkere vorm uit. Ondertussen groeit het concept in mij. Ik hou rekening met de afmetingen waar het werk gaat hangen: de muur is 240 cm op 160 cm. Ik denk aan een dubbele wand van drie lijsten van 50 cm op 60 cm en daartussen twee lijsten van 40cm x 30cm en 20cm x 30cm.

Maar eerst moet ik de gepaste vormgeving vinden. En dat is zoeken.

De oudste dochter vroeg me of ik voor haar een werk wilde maken met Oost-Indische inkt dat bij hen in de gang zou hangen. Leuk dat kinderen je werk waarderen. Na het afbreken van de tentoonstelling in Baal ging ik aan de slag voor dat project.

Eerst liet ik de opdracht op mij inwerken. Wat typeert mijn dochter en haar man? Zeker beweging en elegantie: ze hebben een dansschool uitgebouwd die er mag zijn (zie Dansschool Aike Raes). Het niveau van de dansopleiding is hoog en de organisatie om zoveel verschillende soorten en niveaus van opleidng te verzorgen vraagt organisatietalent. Maar centraal in die enorme onderneming is vriendschap die voor iedereen een vorm van thuiskomen creëert in het complexe geheel.

Eerst wil ik wat vormen uitproberen die voor mij het bewegen oproepen.

En dan haalt de uiterlijke wereld je in. Alles wordt in vraag gesteld. De buitenwereld dringt zich aan je bewustzijn op. Je kan niet anders dan het geweld ervan ondergaan. Je wereld wordt doorkliefd met het vreemde en je oude wereld stort in. Je kan niet anders dan nadenken over wat zich aanbiedt. Zo heeft de zachte revolte van '68 huis gehouden op zowat alle vlakken van de samenleving. De sexuele revolutie kreeg de ondersteuning van het gebruik van anti- conceptiva: men mocht genieten van het lichaam, zonder er meteen een kind bij te maken. Het autoritaire opvoedingsysteem kreeg een zware deuk: het 'gehoorzamen omdat ik het zeg' verdween en men probeerde een kind het 'waarom' duidelijk te maken. Niet iedereen was daar gelukig mee.

Grenzen kunnen ook onder druk van uiterlijke omstandigheden verlegd worden. Niet dat dit altijd door iedereen als positief ervaren wordt. Ik denk aan mijn moeder. Zij hield zich overeind door te geloven wat de kerk haar voorhield … haar kinderen verlieten zowat samen met het ouderlijke dak de kerk en bijhorende rituelen. Naarmate ze ouder werd en merkte dat haar kinderen en kleinkinderen niet meer kerkelijk waren, klampte ze zich sterker en sterker vast aan haar innerlijke overtuiging. Haar kinderen en kleinkinderen zag ze te graag om het door haar kerkelijke opvattingen tot een breuk te laten komen. Ze trok zich terug in haar wereld met haar overtuiging … waar ze waarschijnlijk in alle eenzaamheid de confronatie aanging met haar leven en het einde ervan. Ze werd 91 jaar, helder van geest tot het laatste moment, maar de kloof die haar scheidde van haar kinderen was niet te overbruggen.

De uiterlijke energie wordt weergegeven door de rode lijn die dreigend op de eigen wereld afstevent.