Dit was een werkstukje waar ik bijna mijn tanden op stuk beet. Toch is het me gelukt het geheel tot een goed einde te brengen. Alleen moet ik nu wachten tot na de herfstvakantie om het af te werken: het afzetten is weer een andere invalshoek, daar kan ik best wel wat steun voor gebruiken.

Omdat de proeflapjes toch niet voor de etalage voorbestemd zijn, laat ik een trekje in mij aanbod komen dat altijd wel latent aanwezig is: zuinigheid. Onze generatie is zo opgevoed, omdat dit na de oorlog nodig was: zuinig zijn. Niets mocht verspild worden, want stel dat het nog eens een oorlog wordt. Mensen van mijn generatie lijken dat met de moedermelk meegekregen te hebben: niets weggooien, zorgen dat ook de restjes opgebruikt worden.

In het werkje op de foto zie je regelmatig verdikkingen: daar heb ik draden aan elkaar gezet, zowel bij de donkere als de lichtblauwe draden. Ik koos voor het verwerken van overschotjes i.p.v. mij met een lange nieuwe draad te bedienen. Zo leer ik draden aaneen zetten. Normaal knip je dan op het einde die draadeinden dicht bij het werkstuk af, zodat het nauwelijks opvalt. Omdat het toch om een werkstukje ging heb ik het maar zo gelaten. De puntjes moeten niet altijd op de i gezet worden ... of was ik zo blij dat de cirkel rond was?

Elke dag met Toby wandelen … is er dan nog tijd voor kloswerk?

De klossen laat ik niet los, elke dag neem ik ze ter hand. In de les maken we proeflapjes om de verschillende slagen aan te leren. De leerkracht wil dat we ook kennis maken met de klassieke kant: wie dat graag doet kan er zich dan verder in specialiseren. Bij die klassieke stukjes hoeven we maar een derde van de cirkel af te werken, zodanig dat we de techniek leren. Ik maak de cirkel gewoon helemaal rond, ik doe het zo graag. Trouwens, door er thuis aan te werken moet ik mezelf helpen. Als ik me vastgeklost heb kan ik geen beroep doen op de juf maar moet ik alles terugklossen tot ik de plaats bereik waar het mis gegaan is. Zo leer ik het wel grondig kennen.

Ik maak nog veel fouten die ik pas laat ontdek maar omdat ze bij de verdere afwerking niet hinderen laat ik het maar zo. Deze kantwerkjes zijn toch voor de archiefdoos bestemd. ’t Voornaamste is het leerproces en mijn plezier daarin.

Ja, dank je wel, het gaat prima met Toby. Een gezellige hond, vooral als hij aan de voeten van Karel ligt. De nachten brengt hij in alle rust door en ’s morgens begroet hij ons met veel enthousiasme.

We proberen een dagritme op te bouwen. ’s Morgens blijft hij in alle gemoedelijkheid op zijn dekentje liggen, ook als we ontbijten. Dat moest hij wel even aangeleerd worden, maar nu heeft hij geen nood meer om rond de tafel te cirkelen als wij eten: hij weet dat hij toch niets krijgt en naar zijn plaats verwezen wordt. Tussen negen en tien uur ga ik er een goed uur mee wandelen. Ik voel me met de dag gezonder worden: elke dag heerlijke dorpslucht inademen en een aantal kilometer stappen. Dat allemaal gratis, je moet alleen toelaten dat de hond je even laat luchten.

Het wandelen gaat prima. Als een stofzuiger snuffelt Toby de grond af naar allerlei lekkere geuren: oude hondendrollen, rottende melk in een weggegooide melkfles of allerlei organische schatten die wachten tot ze helemaal verrot zijn. Toby doet dan uitgebreid waaraan hij behoefte heeft en ik hou het opruimzakje in aanslag. We verstaan elkaar.

Als een echte heer loopt hij voorbij de huizen waar andere honden zitten, zonder veel commentaar te leveren. Er komt hoogstens wat geblaf, maar verder kunnen die anderen hem niet uit zijn evenwicht brengen. Tot hij een kat ruikt. Dan is het hek van de dam en heb ik alle moeite om mijn evenwicht niet te verliezen. Dan komt de jachthond in hem boven. Als die kat te dicht in zijn buurt komt moet ik hem erg kort houden en hem dwingen aan die temptatie voorbij te gaan. Eerst blijft hij stokstijf staan, één en al gespannen aandacht. Dan wil hij er op los vliegen. Moest hij vrij lopen hij zou waarschijnlijk die prooi verscheuren. Telkens is het een opluchting dat wij zonder kleerscheuren de situatie hebben overwonnen.

In de namiddag is het de beurt aan Karel om met Toby op stap te gaan. En Toby herkent het ritueel. Karel heeft zijn jas nog niet aangetrokken of Toby staat al klaar. Hij laat zich gewillig de leiband aan binden. De beide heren genieten van samen op stap te gaan. Nadien komen ze dan ook moe thuis om te genieten van een rustige vooravond. Toby bij voorkeur aan de voeten van zijn baasje.

Onze buren hebben ook katten, die regelmatig bij ons in de tuin komen wandelen, want er is daar ook een hond en tot nog toe is er van echte vriendschap tussen die dieren geen sprake. Sinds Toby vanachter het raam die poezen op zijn manier begroet heeft, komen ze niet meer langs. Wellicht hebben ze een andere uitgangsbuurt gevonden.

Ondertussen genieten we uitgebreid van onze nieuwe huisgenoot en de heerlijke buitenlucht.

Kunstkring Gesigneerd heeft een tentoonstellingsruimte die ruimte biedt aan plaatselijke kunstenaars om met hun werken naar buiten te komen. Nu was het de beurt aan de leden zelf: ze spraken af om elk een drietal werken te maken rond WOI die dan zouden geëxposeerd worden. Ik wou dat absoluut zien. Ik ken de mensen van Gesigneerd en was benieuwd naar hun werk. Zondag was de laatste dag … dus wist ik hoe mijn zondagnamiddag besteden.

Met Maria, een vriendin die aquarelleert, trok ik naar die tentoonstelling. En ik was verrast.

Een tentoonstelling die aanspreekt, ook al heb ik er al enige gezien i.v.m. WOI. Ik denk dat elke deelnemer van een tentoonstelling met het thema WOI, nadenkt over oorlog en het vernietigende ervan. Uit die innerlijke confrontatie haalt men inspiratie die men dan met een eigen beeldentaal vorm geeft. Er waren ook enkele gedichten.

Ik nam de tijd om alles rustig te bekijken en te lezen. Jammer dat ik mijn fotoapparaat thuis vergeten was.

Alleen blijken we als samenleving zo weinig te leren uit ‘toen’. ‘Nooit meer oorlog’ werd de naoorlogse slogan … maar nog geen dertig jaar later verkrampte de wereld weer onder oorlogsgeweld.

We kennen ‘hier’ nu al een lange periode van ‘vrede’. Onze kinderen vinden dat een evidentie … maar oorlogen worden nu elders uitgevochten. Ik hoor nog de verhalen van mijn moeder. Zij had altijd een voorraad zout en zeep … want "het moest nog eens oorlog worden". Onder die woorden en voorraad beluisterde ik haar angsten. Daarmee moeten we nu geen rekening meer houden: er zijn nutsvoorzieningen. Als je water nodig hebt, draai je een kraantje open. Elektriciteit komt binnen zonder dat je rekening hoeft te houden met verduistering of bombardementen die alles plat leggen. Natuurlijk hebben we nu het risico dat tijdens de winterperiode de elektriciteit een paar uur kan afgesloten worden. We houden daar rekening mee en kopen gauw een houtkachel om bij te warmen. Beseffen we wel in wat een luxe situatie we leven? Dikwijls denk ik aan de vrouwen die in veel mindere omstandigheden proberen kinderen te baren, van warmte en eten te voorzien, op te voeden. Waar blijven ze de kracht halen?

Veel kan ik aan hun situatie niet doen, wel dankbaar zijn dat ik op deze plek geboren ben. En nadenken hoe oorlogssituaties vermijden ook op micro-niveau.

Bijlagen:
WO1n.jpg (737 KB)   

Vandaag kom ik mijn belofte na mijn inleiding voor mijn werken voor een andere groep ouderen te hernemen. Ook nu ben ik tijdig aanwezig, zodat ik alles rustig kan klaar leggen en genieten van de omgeving. De trap in de grote hal is werkelijk prachtig. Heel dynamisch slingert die zich naar de eerste verdieping en dan verder. Zoiets verwacht je niet in een verzorgingstehuis.

Zoals afgesproken komt een vriendin me helpen. Zij zelf is erg benieuwd naar mijn uitleg. Dat maakt de activiteit extra leuk: ze kent mijn werk, maar zal ik haar kunnen boeien?

Wanneer de mensen zich installeren in de ruimte, komt een ergotherapeute me verwittigen dat de luisteraars nu wel verschillend zijn van de vorige groep: het zijn (al dan niet beginnende) dementerenden die op een gesloten afdeling zitten. Nu ja, wat maakt het me uit. Ik ben hier voor hen en ga proberen hen toch op een of nadere manier aan te spreken. En dat lukt bijzonder goed, hoewel, een vrouw (tje) valt prompt in slaap, ik hoop dat ze van haar verlate siësta geniet. Maar de andere bewoners zijn aandachtig. Wellicht vinden ze het leuk het ene prentje na het andere te zien … zoals ze ook televisie kijken zonder wellicht het verhaal te snappen. Toch volgen ze goed, want wanneer ik hen een tekening toon met een gele cirkel op de achtergrond vinden sommigen dat heel mooi: geel is opwekkend, brengt a.h.w. de zon binnen.

Het meest ontroerende moment was wellicht toen ik een tekening toonde waarbij ik als thema na het tekenen het liedje: ‘k Heb de zon zien zakken in de zee’ ontdekte. Ik vertelde er over en begon het liedje te zingen … en een paar mensen zongen mee. Op het einde stond ik gebaren te maken zoals ik vroeger deed als leidster bij de jeugdbeweging. Ik voelde me ook weer zo jong. Ik heb het altijd leuk gevonden met de anderen samen iets prettig te beleven. Pas toen ik weer thuis was besefte ik dat ik zelf de leeftijd heb om, als de jaren me gegund zijn, over enkele jaren ook in een verzorgingsinstelling terecht te komen. Wat een cadeau gaven me die ‘demente’ bewoners.

Tijdens de uitleg en het tonen van de tekeningen kwam er bezoek voor de aanwezige bewoners … en die mensen bleven zitten en luisterden geboeid mee. Toen ik na de uitleg even een toilet op zocht, kwam ik een man tegen die zijn moeder in een rolstoel ergens naar toe reed. Hij groette me ontzettend lief. We (h)erkenden elkaar.

Het was inderdaad een andere groep. Ik paste mijn verhaal wat aan. Maar de tekeningen tonen was voor die mensen al een hele belevenis. Ik blijf er nu nog van nagenieten.

Een hond in huis, toch een hele beleving. We leren met elkaar leven. Toby laat mij ’s morgens uit: we proberen een uurtje te wandelen. Gelukkig is het heerlijk wandelweer. Ik geniet van de buitenlucht, het flink doorstappen. Zal ik ook als het weer minder goed is, de moed vinden om naar buiten te gaan?

In de namiddag maakt Karel met Toby een uitgebreide wandeling.

Karel kan zich terug concentreren op zijn lectuur en schrijfwerk. Ondertussen ligt Toby te slapen aan de voeten van zijn baasje, heel vertederend.

De kennismaking met de puppy van de oudste dochter verliep prima: we kunnen samen op stap gaan met onze honden.

Nu nog zorgen dat er een omheining komt, zodat Toby vrij kan rondlopen in de tuin. Dat gaat eind deze maand gebeuren. Ik weet niet of over Toby boeiende verhalen te vertellen zijn. Hij is een rustige welopgevoede hond die tot nog toe niks stuk bijt, niet kwijlt, de frigo aan hem laat voorbij gaan en zeer aanhankelijk is. Zowat de ideale hond voor ons. Alleen als er een kat in de buurt is, komt de jachthond in hem boven: dan moet ik de leiband echt stevig vasthouden. Maar af en toe mag het toch eens spannen in een hondenleven, niet?

Alle aandacht gaat naar Toby. Eten geven, gaan wandelen, een plasje en poepje laten doen … hoewel wat dat beest allemaal uit zijn lijf duwt, ongelooflijk. Waar hij de plas blijft halen om zijn domein af te bakenen daar sta je versteld van. Heeft hij soms een extra reservoir? Karel probeert een afspraak te maken met de dierenarts maar die komt pas over enkele dagen uit vakantie, dus dat bezoek wordt even uitgesteld.

We verwittigen de kinderen dat we een nieuwe huisgenoot hebben. Ze willen natuurlijk Toby zien en we spreken af voor zondag, en ja ze mogen blijven eten, die drukte kan er nog wel bij.

Toby geniet van onze aanwezigheid en wij van de zijne. Over voer is hij niet zo enthousiast. Hij ruikt er aan en zalhet pas op eten als hij waarschijnlijk vergaat van honger. Wellicht was het een ander merk van hondenvoer waarop hij grootgebracht is. Nu, wij kennen niets van honden. We wachten af hoe hij reageert en proberen hem het leven zo hondsvriendelijk te maken.

En weer wordt het avond en het nachtelijk scenario van de vorige dag herhaalt zich. We werken weer in ploegen … maar zo’n nachten worden een probleem, dat kunnen we niet volhouden. Een vriend, die zelf al lang vertrouwd is met honden, raad ons aan hem ’s nachts in onze nabijheid te laten slapen. Toby moet vertrouwen krijgen in de nieuwe omgeving en zijn baasjes. Van het vorige adres naar het asiel, naar hier thuis, op enkele dagen tijd, is voor zo’n beest wel best een min of meer traumatische ervaring.

Terug naar de hondenwinkel. We kopen een bench die past in de gang. Als we onze slaapkamerdeur open laten kunnen we reageren op zijn klagen en weet Toby dat we er nog zijn.

Dat lijkt het wondermiddel bij uitstek. Wanneer het licht uitgaat horen we Toby onrustig worden tot hij blaft. Ik roep hem toe stil te zijn … en hij blijft stil, de ganse nacht. Eindelijk kunnen we slapen.

Voor we met Toby naar huis gaan willen we wat noodzakelijke inkopen doen. We hebben wel een paar dagen terug tweedehands een bench gekocht, maar voor de rest moet alles nog aangeschaft worden wat een hond nodig heeft: eten, onderlegger voor de bench, een leiband, poepzakjes … In de zaak mogen we met Toby binnen. Met het touw aan de halsband snappen andere kopers dat die hond uit een asiel komt, trouwens, dat ruik je ook. Maar met zo’n dier aan een touw heb je onmiddellijk gesprekspartners die goede raad willen geven. Dat op zich is al een leuke ervaring: hoe een hond sociale verbinding tot stand brengt. We kunnen het niet laten hem ook een speeltje te kopen: iets dat het uitzicht heeft van een touw, dat verhard is en als de hond er stukken van opeet nog voedzaam is. Zou goed zijn voor de tanden … ik denk vooral voor de fabrikant.

Dan naar huis. Toch wel een mooi moment: over de drempel stappen in het besef dat dit dier je voor de rest van zijn of ons leven zal vergezellen. En wat is Toby rustig. De auto is voor hem een evidentie. De huiselijke ruimte maakt hem nieuwsgierig. Hij onderzoekt al snuffelend vreemde geuren en voorwerpen. Een dekentje dat ik van ergens opduik verklaart hij onmiddellijk als zijn lievelingsplekje en valt daarop prompt in slaap.

Hij krijgt te eten … maar daar is weinig enthousiasme bij te bespeuren. Wellicht heeft hij geen honger van de stress: al die nieuwe indrukken, vooral geuren. Karel laat hem buiten en hij doet voorbeeldig zijn behoeften. Je merkt dat deze vierjarige, gecastreerde reu prima is opgevoed.

’s Avonds ligt hij aan onze voeten te waak-slapen. Dan wordt het voor ons bedtijd. We stoppen Toby tegen zijn zin in de bench. We zijn nog niet op onze slaapkamer of hij jankt en blaft. De vorige uren liet hij geen geluid horen, maar dat haalt hij nu in. Karel naar beneden. Na enige tijd terug naar boven. Terug naar beneden. Ik luister hoe Karel probeert Toby rustig te krijgen. Zolang Karel bij hem zit, lukt dat prima. Nog niet in bed begint het blaffen en janken opnieuw. Straks komen de buren aankloppen of het niet stiller kan, want zowat het halve dorp geniet mee met deze nachtelijke minnestreel.

Naar beneden, terug naar boven … tot we afspreken in shiften te werken. Ik zal de eerste periode aanpakken … zo kan ik nog wat klossen, dan gaat de tijd zo voorbij. Toby is voorbeeldig stil. Tot goed drie uur hou ik het vol. Ik trek naar boven, maar ik ben nog niet aan de slaapkamer of het janken en blaffen begint. Nu komt Karel in aktie. Hij heeft wel nog geen oog dicht gedaan. Natuurlijk zijn we beiden ook te opgewonden om te slapen … net als Toby.

We zijn blij dat de morgen zich aankondigt: een nieuwe dag en wellicht zullen de aanpassingsproblemen wel overgaan. Toby moet immers ook wat tijd krijgen om te wennen.

Neen, voor mij geen hond. Zo’n dier blaft, kwijlt, springt met zijn natte poten op je nieuwe jas, scheurt boeken stuk, steelt het vlees uit de boodschappenmand, gaat op je plaats in de zetel zitten, zwaait met zijn staart tedere herinneringen in de vernieling, laat overal vies haar achter, heeft vlooien, vraagt voortdurend om aandacht, jankt ’s nachts zodat je niet kan slapen en valt de postbode aan. Neen, ik kijk niet direct uit naar zo’n bron van destructie. Maar vooral: waar moeten we er mee blijven? We hebben een grote tuin (hoewel, alles is relatief), maar die is niet volledig omheind. In huis staan zoveel boeken, mijn tekengerief, al de prulletjes die een mens verzamelt in de loop van een leven. De ruimte is vol, hoewel dat ook relatief is.

Alsof de oudste kinderen het afgesproken hebben: mijn oudste dochter en de oudste zoon van Karel halen een puppy in huis. Dan gaan we op bezoek: en wat is zo’n jong dier lief. Karel droomt al langer van een hond en die droom wordt aangewakkerd door die puppy’s.

Om een lang verhaal kort te maken: we praten over de voor- en nadelen van een hond in huis nemen. We willen een rustige hond, dus geen puppy die sokken stuk bijt en nog alles moet aanleren. Ook geen grote hond, want die kegelt je zo omver als je wat ouder wordt. Ook moet het een kortharig beest zijn, kwestie van niet overal vuile lange haren te vinden.  We gaan op bezoek in asielen voor honden, om vertrouwd te raken met het verschijnsel hond: want zowel Karel als ik zijn nieuwelingen als hondenbaasjes. En ja, die tuin moet nog omheind en binnen in huis moeten toch nog wat voorbereidingen getroffen worden: vooral ik wil een bench, om die hond veilig achter tralies te hebben als het nodig is, vooral ’s nachts.

Ik voel me innerlijk stilaan meer toegevend worden om zo’n dier in huis te nemen … maar erg van harte is het niet. Karel zal aan die hond wel veel plezier beleven: de uren dat ik ‘uit huis ben’ heeft hij dan gezelschap, hij kan er mee gaan wandelen, wat goed is voor zijn gezondheid, wellicht ontmoet hij andere hondenbaasjes (m/vr) waarmee hij het over het weer en de honden kan hebben.

En zo gaan we weer eens op stap naar een hondenasiel. Feitelijk heb ik er niet veel zin in … het kantklossen ligt te wachten. Samen op stap gaan vind ik ook wel leuk en gezien Karel niet met de wagen rijdt (vroeger heel stoer met een moto) wil ik wel voor de mobiliteit zorgen.

Van op meer dan honderd meter rieken we het hondenasiel al. Later zal iemand me uitleggen dat die doordringende geur door het voedsel komt. De voeding bepaalt de geur van de urine en de uitwerpselen van dier en mens.

We parkeren de auto en vragen of we de dieren eens mogen zien. Natuurlijk mag dat. De kooien zijn ruim en min of meer proper. Worden de dieren niet genoeg gelucht zodat ze hun behoefte in de kooi moeten doen? En wat een lawaai! De mormels blaffen dat horen en zien vergaat. Dat maakt me niet direct enthousiast om me open te stellen voor zo’n huisdier. We kijken rond, gaan ook naar de laatste kooi achter de hoek.

En dan gebeurt er iets in mij: noem je zoiets liefde op het eerste zicht? Ik ben weg van die hond. Waarom weet ik niet. Voor dat beest wil ik al mijn vooroordelen (en vooral angsten) op zij schuiven. Niet dat hij bijzonder lief of smekend kijkt. Gewoon het gevoel: dat is de hond die bij ons (of liever mij) past. We krijgen van de asielbeheerder een leiband om even te gaan wandelen. Hij wandelt rustig met ons mee. Zowel Karel als ik zijn verkocht: deze hond hoort bij ons, met hem willen we het avontuur van samenwonen aan.

Terug in het asiel worden papieren in orde gebracht. Daar vernemen we dat de hond Toby heet. Hij krijgt een halsband met een koord mee. Als het niet gaat mogen we hem binnen de negen dagen terug brengen. Voor mij hoeft hij nooit meer terug: Toby hoort bij ons.

Het kantklossen heeft me in zijn greep. ’s Morgens ben ik enthousiast om op te staan want de klosjes liggen te wachten. Voorlopig maken we nog verkennende proeflapjes. Omdat ik het echter zo graag doe, waag ik me bij een cirkelvormig proeflapje, de cirkel helemaal af te werken.

Het verloopt nogal moeizaam. Denkelijk besteed ik evenveel tijd aan het terug losmaken van de kant dan aan de opbouw ervan. Maar ook bij het losmaken leer je bij. Telkens stuit ik op hetzelfde probleem … tot ik plots besef waarom dat probleem ontstaat. Een foute interpretatie van een aspect van de technische tekening. Eens dat inzicht er is, gaat het vanzelf … nee, niet vanzelf. Het vraagt volledige concentratie en dan nog sluipen er foutjes in het werk. Maar kant verdraagt geen fouten: een verkeerde slag komt later te voorschijn als een fout in de voorstelling. Dus moet ik nog regelmatig lostornen en op zoek gaan waar mijn misslag plaats vond.

Uiteindelijk geraakt de cirkel toch helemaal rond. Hoe de cirkel tot één geheel kan geklost worden, weet ik nog niet, dat zal ik volgende les in het kantatelier wel leren. Heerlijk om beleven: mijn eerste kantwerkje.

Ondertussen maak ik ontwerpen in mijn hoofd om over korte tijd, met het weinige dat ik ken, al een moderne uitvoering te maken. Toch blijf ik verder werken aan mijn brieven. Nu is het ‘schrift’ aan bod. Voor mij is het nu echt speeltijd: dingen doen die ik ontzettend leuk vind. Jammer dat de dagen omvliegen, dat ik af en toe doodmoe ben en dat mijn rug regelmatig protesteert. Maar dat neem ik er met plezier bij: dat zijn kleine mankementjes die de pret niet kunnen bederven.

Afschaffing van de slavernij

Complexe voorgeschiedenis van een wereldwonder

door Mart-Jan de Jong en Yael Wodnitzky

ISBN 978-90-441-3061-4

Evenals prostitutie is slavernij zo oud als de mensheid. Eerst laten de schrijvers de slavernij in de oudheid en middeleeuwen aan bod komen om aan te tonen hoe dit verweven is met de samenleving van die tijden. Dan veroorzaakt de kolonisatie een opbloei van de slavernij. Enerzijds zijn er schepen die voldoende slaven kunnen vervoeren naar andere continenten waardoor een zeer winstgevende slavenhandel ontstaat, anderzijds veroorzaakt de aanleg van plantages een enorme vraag naar arbeidskracht die, gratis afgedwongen, enorme rijkdom oplevert voor de planters. Als men daarbij rekening houdt dat in het denken van toen, waarin de theologische opvattingen ook hun bijdrage leverden, slavernij als iets normaal gezien wordt, kan deze uitbuiting rustig zijn voortgang vinden: ver van de plaatsen waar de politieke beslissingen genomen worden (Engeland, Frankrijk, Nederland om er enkele te noemen) kunnen de groot grondbezitters hun gang gaan in de koloniën, niemand die eventuele beperkende maatregelen tot verzachting van het slavenbestaan kan of wil controleren. Tot het verlichtingsdenken en religieuze vernieuwing de samenleving stap na stap verandert: ook de slavernij wordt in vraag gesteld.

De schrijvers laten het goedkeurend denken over en gewoonten i.v.m. de slavernij aan bod komen, waarna  ze de veranderingen aanduiden die aanleiding geven tot eerst de afschaffing van de slavenhandel en daarna de afschaffing van de slavernij. Ze geven daarbij erg frappante voorbeelden:

Hoe legitimeerden de planters en het Nederlandse bestuur de slavernij, met inbegrip van de beestachtige behandeling die ermee gepaard ging? Veel theologen, dominees, priesters en pastors waren ervan overtuigd dat de slavernij een door God ingesteld systeem was. Zij geloofden dat God bepaald had dat de zwarte Afrikanen de blanke Europeanen als slaaf moesten dienen. … Hiermee bevrijdde hij de slavenhouders van mogelijke schuldgevoelens over het verhandelen en houden van slaven, ook als het christelijke slaven waren. Het geloof dat slaven van nature tot een lager ras behoorden, was heel sterk en wijd verspreid. Men kan dat terugvinden in vele brieven die de kolonisten schreven. (p.59)

Toen de Britten enkele decennia Suriname bestuurden, lieten ze de aanwezige Nederlanders doorgaan met het houden van slaven. En de daarmee verbonden economische activiteiten.

De Britten waren wel ontstemd over de brute behandeling van de slaven in Suriname. Herhaaldelijk vroegen ze de planters minder zware straffen uit te delen en te stoppen met het ongelooflijke wrede radbraken. Bij het radbraken werden slaven met gespreide handen en benen op een groot wagenwiel gebonden. Vervolgens werden al hun ledematen op twee plaatsen kapot geslagen met een zware ijzeren staaf. De negende slag, de genadeslag, werd gericht op het hart en was bedoeld om het slachtoffer in één klap te doden. Hoewel de Britten niet bekend stonden als zachtmoedige heersers, vonden ook zij dat deze middeleeuwse methode niet thuishoorde in een beschaafd land. Ze vonden dat een schandvlek voor de Britse cultuur en beschaving(p .64)

De slaven zelf kwamen vaak in opstand door te vluchten, waarop strenge straffen stonden als ze werden teruggevonden, of kwamen als groep in opstand, opstanden die vaak niets-ontziend werden neergeslagen maar soms ook een ramp voor de planter betekende.

Dat was ook het geval toen de slaven van De Bruyère weigerden te worden uitbesteed aan diens kwaadaardige buurman. Op zijn plantage was het aantal sterfgevallen onder de slaven zo hoog dat de eigenaar constant op zoek was naar vervangers. Alle slaven wisten dat. Toch zette De Bruyère zijn plan door en vroeg het koloniale leger om bijstand. Toen de soldaten verschenen, brak er een opstand uit. De slaven waren ver in de meerderheid en doodden vele soldaten. Bovendien hakten ze de handen van De Bruyère af. Hierna zat er voor de opstandige slaven niets anders op dan snel het oerwoud in te vluchten. (p. 62)

De strijd tot afschaffing van de slavernij is een moeizame weg. De schrijvers tonen aan hoe dit voor elk land verschillend verloopt. Voor Frankrijk zal de Verlichting en de Franse revolutie een belangrijke rol spelen. In Engeland zal de afschaffing van de slavernij sterk gesteund worden door theologische  overtuigingen. In Nederland vormt de religieuze overtuiging ook een basis tot verandering, maar hier gaat het rustiger. De Verenigde Staten was een koloniaal gebied dat zichzelf in 1776 onafhankelijk verklaarde van Groot-Brittannië en een grondwet aannam waarin vrijheid en gelijkheid een grote rol speelden. Het Noorden was tegen de slavernij, het Zuiden wilde de slavernij behouden. Een burgeroorlog was het gevolg. Uiteindelijk werd ook in de Verenigde staten de slavernij afgeschaft.

Voor de schrijvers is de afschaffing van de slavernij een wonder. Daarom onderzoeken ze welke sociale, politieke en culturele factoren een rol spelen. Wat was de rol van de godsdienst? In een zeer leesbaar boek kan de lezer kennis maken met deze problematiek. Door heel concrete feiten aan te halen maken de schrijvers het afschuwelijke van slavernij invoelbaar. Om de afschaffing mogelijk te maken werden in de meeste landen de planters ‘vergoed’ voor het verlies van hun slaven: ze hadden er kapitaal ingestoken. En dan stelt zich natuurlijk de vraag: wie vergoedt de slaven voor hun jarenlange gratis werken, voor hun lijden?

De bedoeling is de mensen meer vertrouwd te maken met wat er aan de muren hangt. Ik ben in mijn tekenarchief gedoken waardoor ik een overzicht kon maken hoe ik tot de grote werken gekomen ben.

Ik begon met de eenvoudigste, de meest minimale ‘tekening’, nl. een punt. Daarop bouwde ik verder. Met verschillende punten kan je een uitgebreide tekening maken. Het zelfde met een ‘streepje’ en een lijn. Die ‘lijn’ komt dan uitgebreid aan bod. Wat verkrijg je als je lijnen strak naast elkaar op papier zet, als je de lijnen golvend naar elkaar laat toegroeien. Als je de lijnen elkaar laat kruisen. De stap naar de experimenten met een weefmat ligt dan klaar. Van de weefmat naar het vlak. Wat gebeurt er in een vlak als daar horizontale en verticale lijnen in aan brengt. Ook met de Oost-Indische inkt kan je variëren door die inkt te verdunnen. En als je nu eens een penseel gebruikt i.p.v. een pen?

Tussendoor verwees ik, omdat de gelegenheid zich aanbood, naar vroegere situaties: wie herinnert zich niet de weefmatjes van de kleuterklas, ook WOII kwam aan bod, het aanleggen van de waterleiding. De tekenkunde als een soort alibi om herinneringen van vroeger aanwezig te stellen, herinneringen waarvan de jongeren geen weet meer hebben.

En ze volgden mijn verhaal een uur lang erg geïnteresseerd, dat voelde ik aan hun reacties. Ik denk dat ik zeker zo gelukkig was omdat wat ik aanbood met zoveel aandacht en openheid werd ontvangen als die ouderen die een goede namiddag beleefden.

De verantwoordelijke had gevraagd om een uurtje uitleg te geven … en ik klokte zowat op een uur af.

’s Avonds zat ik wel een beetje met schraperige keel. Ik ben niet gewoon zo lang en zo luid te spreken. Over twee weken sta ik er terug. Ik verheug me er nu al op.

Toen ik de negen werken ging ophangen in Het Rust- en VerzorgingsTehuis in Herent, vroeg de verantwoordelijke voor de animatie me, of ik een inleiding kon geven op mijn werken, zodat geïnteresseerde bewoners wat beter zouden begrijpen wat die werken uitdrukten.

Dat was voor mij geen probleem, integendeel. Enthousiast aanvaarde ik dit voorstel. Ik dacht aan de vele ‘voorbereidende ‘ tekeningen die me stilaan de weg hadden gewezen om tot de grotere werken te komen. Omdat ik wist dat ik veel wou ‘tonen’, vroeg ik de groep niet te groot te maken, desnoods wou ik mijn uiteenzetting wel twee keer komen doen. Onmiddellijk kreeg ik een uitnodiging om twee keren te komen.

Op 2 oktober was het zover. Thuis had ik de tekeningen geselecteerd die ik zou tonen en waaraan ik mijn verhaal van ‘Spelenderlijn tot Lijnenspel’ aan kon ophangen. Ik wist wat ik wou zeggen … alleen, zijn bewoners van een rusthuis nog geïnteresseerd in ‘tekenen’, vooral abstracte tekenwerken? En een uur vol praten is voor mij niet onmiddellijk een groot probleem … maar houden die mensen het vol?

Christel ging mee om me te helpen de tekeningen te tonen, zodat er geen te lange pauzes vielen tussen het uitleggen en het tonen van het materiaal … en ook omdat we elkaar graag helpen.

We waren vroeg genoeg vertrokken zodat we alles op tijd klaar kregen. Dan wat wachten tot iedereen aanwezig was die wou komen. Gek hoe de tijd verandert in zo’n centrum. Het opgejaagde leven van te hollen van de ene afspraak naar de andere, van werk naar kinderopvang, van nog even boodschappen doen naar een afspraak met een vriend(in) wordt hier buiten spel gezet. De tijd krijgt hier alle luxe, wellicht omdat hij nog zo kort is of omdat de mobiliteit van de bewoners beperkt wordt. Er is geen haast meer, de bewoners kunnen niet vlugger dan voetje na voetje en de invulling van hun dagen houdt rekening met hun vertraagde ritme.  

De bewoners kwamen toe, al dan niet aan de arm van een verpleegkundige, met rolstoel, rollator of wandelstok die de gebruiker nadien ‘vergeetstok’ noemde, omdat hij die steun zo vaak vergat en hem dit nu weer overkwam zodat hij terug moest keren.  

Wat me opviel was dat de aanwezigen er verzorgd uitzagen, erg aanraakbaar en met zorg bejegend. Iemand zakte scheef en onmiddellijk werd het kussen op zijn plaats geduwd dat hem wat meer zitcomfort moest geven. Bij iemand zakte een bril wat van de neus en zonder vragen werd die weer op de juiste plaats geschoven. Je zou wensen dat iedereen die ouder wordt met evenveel aandacht zou worden omringd.

Natuurlijk denk ik aan mezelf als ik het nog enkele jaren kan vol houden: zal ik ook in zo’n tehuis terecht komen?

Als laatste project van de vormgeving van de ’briefvorm’ ontwerp ik een zesluik: drie tekeningen van 70 X 50 en drie van 50 x 40. Wanneer die ingekaderd zijn, hangen die werken zonder speelruimte naast elkaar, zodat het duidelijk is dat ze één geheel vormen. Ik heb alleen ‘de omtrek’ van de vormen gebruikt, zowel in het wit laten van het tekenblad als in de opvulling ervan. Ik heb het resultaat op de grond gelegd om een foto te nemen, zo krijg ik een eerste indruk van het geheel. Wanneer de werken zullen ingekaderd zijn verandert de zeggingskracht: door het snijden met zwarte en horizontale lijnen van de kaders ontstaat er meer spanning. Dat hoop ik tenminste.

In de laatste oefening gebruik ik vierkantjes en vul die in met steeds lichter worden kleurtonen.

Met een penseel trek ik verticale streepjes in verschillende kleurtonen. Het zijn gewoon meditatieve oefeningen, leuk om doen. Zo bereid ik me stilaan voor op het oproepen van ‘schrift’ in mijn tekeningen.

Nu wil ik aandacht schenken aan de bladspiegel. Met een penseel trek ik dunne en dikkere lijnen met Oost-Indische inkt. Daardoor ontstaat een lichtspel op het blad.

De middelste vorm heb ik als administratief archief benaderd: opgesloten achter wellicht een deur, ligt het stilaan te vergaan. Hoeveel vergeten archieven benemen ruimte in locaties waar men nooit komt?

Aan de slag met de grootste vorm. Ik laat me inspireren door een boek. De horizontale lijnen verwijzen naar de tekst, de opeenvolgende vormen roepen de bladzijden op. Ook deze vormen kleur ik in met écoline die lichter wordt van kleur naarmate de bladzijden meer naar achter staan.

Met de kleinste vorm teken ik met Oost-Indische inkt een blad ‘briefjes’ en kleur daarna de vlakken met écoline: een mengeling van geel en warm-grijs. Het is een vrolijke bedoening geworden.