Terwijl we naar Leuven rijden zakt het gegrepen zijn door de begrafenis stilaan weg. We springen even binnen in het Danscentrum, een koffie drinken en ondertussen wat bijpraten met Aike en Carlo. Zoals altijd zijn ze druk in de weer.

Dan naar Leuven. Ik parkeer de auto in de parkeergarage in de Naamsestraat, dan hoef ik geen omweg te maken om vanavond de schilderijen te gaan ophalen, want Leuven is één groot lussenspel, je moet het stadsplan goed in je hoofd hebben om er met de wagen doorheen te rijden.

Zoals gewoonlijk gaan we naar het restaurant dat we blijven uitverkiezen: niet groot, prettig om zitten en vooral een lekkere keuken. Het is vrijdag, marktdag in Leuven, en bijna alle tafeltjes zijn bezet. We nemen plaats en met een glas wijn zetten we de middag in. Op het einde van de maaltijd maken we kennis met onze rechterburen. Ja, de mosselen smaakten uitstekend en ze komen van Vilvoorde. Af en toe stappen ze op de bus, de halte is om de hoek, en zakken ze af naar Leuven. Dan gaan ze wat rondwandelen en komen eten in dit restaurant. Omdat ze met de bus zijn kunnen ze een glas wijn extra drinken. Ze hebben gans hun leven gewerkt en nu profiteren ze op hun manier van hun pensioen. Er komen ook wat gekende verhalen over de ‘vreemdelingen’. We luisteren maar want het lijkt niet het beste moment om die verhalen in vraag te stellen. De man geeft nog wat extra verhaalkunst ten beste wanneer hij het over de fiscus heeft: de officiële maffia. Die komt je niet afdreigen maar pakt het gewoon. Er is nog wat wijn over … naarmate die geconsumeerd wordt zullen de verhalen wellicht straffer worden. Onze wijn is echter op en de tentoonstelling wacht. We zullen daar wel koffie drinken.

De tentoonstelling is wel een succes. Gisteren meer dan 300 personen en nu is het weerom druk. Ik doe nog eens mijn ronde terwijl Karel bij mijn werken blijft zitten. Wanneer Karel nadien rond gaat, heb ik moeite mijn ogen open te houden. Ik haal me koffie en hoop dat de nood aan een middagdutje snel overgaat. Af en toe komen er mensen langs die ik ken. Sommigen heb ik in jaren niet meer gezien. Je merkt wederzijds het ouder worden. Maar het gesprek is er niet minder leuk om.

Ik besef dat ik nu al tien jaar weg ben van de universiteit … en dat dit toch wel een hele tijd is. Neen, ik heb geen heimwee naar vroeger, hoewel het ouder worden soms wat moeilijk ligt.

Karel gaat even de stad in, frisse lucht opdoen. Hij belooft tegen 17u terug te zijn. Ik hou me bezig met wat rondslenteren, nog eens kijken naar de foto’s en tekeningen van de standjes naast mij. Gelukkig is het boeiend wat ze aanbieden. Ik heb ook een boek meegebracht en tussen door lees ik wat, want echt er zomaar bijzitten is niets voor mij. Karel is vroeger terug dan verwacht. Hij kocht twee boeken … over Spinoza natuurlijk.

Even na 17u stap ik op om de wagen te halen. Ik wil op tijd in de smalle straat kunnen parkeren, voor de grote vloed komt, zodat ik tijdig kan vertrekken naar huis.

Wanneer ik tegen 17u30 de straat indraai (achterste voren, want het is daar enkele richting) ben ik de eerste. Ik parkeer me tegen de deur aan die we gebruiken om de werken op te halen. Ik bel Karel om mee te delen dat ik aangekomen ben … maar die reageert niet. Later zal blijken dat er op dat moment een nogal luidruchtige groep studenten een optreden bracht en hij het daardoor waarschijnlijk niet gehoord heeft. Ik heb gelukkig mijn boek meegebracht en kan nu mijn lectuur ongestoord verder zetten. Even voor 18u ga ik naar boven. Samen haken we de schilderijen af. Ik verontschuldig me bij de organisator dat ik vertrek midden een optreden, maar dat ik tijdig thuis moet zijn voor een afspraak.

De lift is vrij, daar kunnen we dus gebruik van maken. Ook het regenen is bijna opgehouden, daar boffen we mee. Want het is niet zo goed voor de schilderijen om natgeregend te worden en nadien terug in de droogte te hangen. Zelfs doeken en lijsten van goede kwaliteit kunnen last hebben van krom trekken door het vocht.

Het is druk bij het uitrijden van de stad. Ze zijn al een paar weken aan het werken aan de ring rond Leuven en wij moeten de versmalling gebruiken. Gezien we goed op tijd konden vertrekken kan ik rustig aanschuiven zonder zenuwachtig te worden omdat het zo traag voortschuift. We vermijden de autosnelweg want daar kan het rond deze tijd erg druk zijn, zeker op een vrijdagavond. Langs de gewone baan rijden we naar Werchter en komen daar uitgebreid op tijd toe. Ik kan de schilderijen nog uitladen en mijn mails lezen.

Tegen 19u sta ik klaar voor de volgende activiteit: de vernissage van de IGCS (inter gemeentelijke culturele samenwerking) in ‘Den Egger’ in Scherpenheuvel.

Vrijdag rijden Karel en ik samen naar Leuven. Eerst een paar boodschappen doen, dan iets gaan eten en proberen tussen 13 en 14 uur in de tentoonstellingsruimte te zijn. Als Karel zin heeft zal hij wat gaan wandelen. Wel wil hij helpen bij het afhaken van de werken, naar beneden halen en ze in te laden in de auto. Daar ik om 19 uur wordt opgehaald betekent dit dat we juist 1 uur tijd hebben om eens de werken ingeladen, in het vrijdagse spitsuur naar huis te rijden.

Eerst moeten we even langs bij de bank, rechtover de kerk in Rotselaar. Wanneer ik het straatje indraai komt er een begrafenisstoet af. Ik parkeer me zo smal mogelijk tegen de stoep aan. Vooraan stappen twee meisjes: ongeveer 12 en 15 jaar. De twee kinderen kunnen hun tranen niet tegenhouden, ze lijken verdwaald in een wereld die onwezenlijk is. Het grijpt me enorm aan: waarom moeten die kinderen zo ondergedompeld worden in verdriet? Omdat de andere deelnemers aan de begrafenis allemaal nogal jonge mensen zijn, dertig- veertigers, vermoed ik dat de moeder van de meisjes begraven wordt. De stoet is niet zo groot maar erg stil. Dat een jonge vrouw sterft en twee kinderen moet achterlaten is vreselijk.

Wat me een paar minuten terug nog een vrolijke uitstap naar Leuven leek, verliest plots zijn aantrekkingskracht. Met tranen in de ogen zet ik de auto in gang. Karel heeft geld opgehaald en is er terug bij komen zitten. Ik krijg niets tegen hem gezegd.

Verdriet en woede vragen in mij om aandacht. Woede om het verdriet dat die kinderen moeten ondergaan, verdriet om de snijdende pijn van het afscheid nemen. Ik weet dat daaraan niet te ontkomen is. Leven betekent ook dit leven verlaten, ook als er mensen nablijven die rouwen.

Ik kan alleen maar verhopen dat allen die ik daarjuist voorbij zag gaan opnieuw hun draai vinden en kunnen genieten van dit leven, vooral die twee meisjes.

Donderdag ga ik alleen naar de tentoonstelling. De zaal is open van 13 tot 18 uur, maar ik blijf maar tot 16 uur want ik wil ’s avonds nog gaan schilderen in de academie.

Ik neem de tijd om rond te kijken. Sommige kunstenaars ken ik of vanuit de vroegere werksituatie of omdat ik ze bij andere gelegenheden reeds ontmoette. Dus een praatje is leuk meegenomen. Ik neem ook wat foto’s. Het doet deugd mensen te ontmoeten die plezier hebben in hun bezig zijn, fier zijn op hun werk en blij zijn dit ook te kunnen tonen, vooral in deze prachtige ruimte.

Er is ruim aanbod: fotografie, keramiek, modeltekeningen, schilderijen, patchwork … en studenten die vanaf 16 uur optredens verzorgen. Er is in de grote ruimte een klein podium voorzien met stoelen ervoor. Jammer dat ik er niet zal kunnen bijzijn.

Wanneer er interesse is voor mijn werk geef ik wat uitleg. Ik krijg ook een paar complimenten. Sommigen appreciëren de doeken niet alleen om de inhoud maar om de uitgesproken kleuren. Het is leuk om je werk gewaardeerd te weten.

Kunst in eigen huis is een tentoonstelling van gepensioneerde werknemers en studenten van de KU Leuven. Het is wel boeiend om die jongeren aan het werk te zien.

Met een student maak ik wat uitgebreider kennis. Ik werd getroffen door een tekening van hem. Met een paar lijnen zet hij een model neer. Het heeft waarschijnlijk geen 5 minuten geduurd, maar de lijnen zijn zo raak, zo sprekend, zo sober … en is één en al leven. Het maakt me gewoon blij zoiets te zien.

Hij studeert ingenieur- architect (een zeer zware studierichting). Elke week gaat hij in Gent modeltekenen volgen. Op dit moment loopt er nog een tentoonstelling van hem in het Museum van Design in Gent. Met een groep jongeren werd hij gevraagd een visie op designkunst weer te geven. Voor hen is het niet: afblijven en niet aanraken omdat anders er sporen van ‘leven’ zouden achterblijven op de meubels. Neen, voor die groep jongeren mag je objecten wel aanraken, ook als er een vingerafdruk achterblijft, je mag de zetel wel uitproberen en er in gaan zitten.

Ik ben een paar jaren terug in het Design museum te Gent geweest: heerlijk om zien. Het moet voor zo’n jong iemand wel boeiend zijn aan een project in dat museum mee te doen. Tijdens de tentoonstelling in de Museumhallen hier zal ik ergens een plaatje vinden dat verwijst naar de discussie die de jongeren voerden rond designkunst: aanraken. Ik zal de aangeboden schetsboeken ook doorbladeren.

Het geeft een aparte sfeer jong en oud samen te zien exposeren. Bij de jongeren is uitproberen troef, bij de ouderen merk je vaker meer kundigheid, stielkennis.

De inrichters vroegen ons zoveel mogelijk aanwezig te zijn. Het is leuk als mensen je kunnen aanspreken om een vraag te stellen, wat uitleg te krijgen over je werk of de visie daarop. We worden ook wel verzorgd: de zaal is verwarmd en je kan steeds iets fris drinken of voor koffie kiezen. Zo hou ik het wel vol.

Vandaag wordt de tentoonstelling ‘Kunst in eigen huis’ opgebouwd in de Museumzaal van de Universitaire Hallen. Omdat die Hallen in het centrum van Leuven liggen, heeft elke deelnemer een bepaald uur gekregen om zijn werken af te leveren en dan verder te rijden naar een parking, ook van de universiteit.

Vannacht weinig geslapen, deels omdat ik nadenk over de parkeerproblemen: zal ik tijdig op de afspraak zijn, welke parking moet ik opzoeken. Maar er is nog iets dat me belet in te slapen. Samen met een vriendin heb ik doeken besteld via internet bij ‘Het Verkooppunt’ in Nederland. Die zijn geleverd. Karel is gewoontegetrouw gans de dag thuis … maar als hij even een frisse neus gaat halen, staan de verpakkingen aan de voordeur hun opwachting te maken. Alleen heb ik twee verpakkingen van een bepaald formaat besteld en betaald … en is er maar één verpakking geleverd. Zo’n verpakking van drie grote doeken kost bijna honderd euro. Dus een e-mail naar de firma.

Om mijn verbeelding in bedwang te houden, zodat ik rustig word om in te slapen, probeer ik ontwerpen te construeren voor nieuwe schilderijen… maar rustig word ik er niet van en … slapen, neen, dat lukt niet.

Deze morgen de auto geladen. Toch een prachtig karretje, biedt veel plaats om te laden. Voortdurend ga ik de e-mailbox controleren of er nog geen reactie komt van de Nederlands firma. Tot nu toe niks.

Na de middag, zonder middagslaapje, onmiddellijk naar Leuven.

We komen 5 minuten voor de afgesproken tijd toe. Het uitladen gaat vlot. Met de lift de schilderijen naar de Museumzaal, plaats opgezocht, Karel uitgelegd hoe ik de schilderijen zou willen ophangen terug naar mijn auto om naar de parking te rijden. Op weg ontdek ik nog een parkeerruimte (betalend, maar overal in Leuven moet je betalen) dicht bij de Hallen, dus die gebruik ik maar, lang zal het ophangen niet duren.

Wanneer de schilderijen hangen, ga ik nog eens rondkijken, nieuwsgierig wat de anderen te bieden hebben. De meesten zijn nog volop aan het uitpakken, dus nog geen tijd voor kennismaking of een praatje, dat zal voor morgen zijn.

Christel had nog een aankondiging gevonden van een andere tentoonstelling in Haacht: ‘Reenactement’ in het gemeenschapscentrum ‘De Breughel’. Omdat we nu toch in Haacht waren en tijd hadden gingen we ook daar eens kijken.

Het verschil kan niet groter zijn dan met de Haachtse kunstenaars. Het is een vernieuwd gebouw, pas geopend: licht, ruim, waw! De omgeving moet nog aangelegd worden, maar binnenin is het een complex om enthousiast over te zijn. Er zijn, naast de vele bureaus, ruimtes voorzien voor culturele activiteiten, o.a. tentoonstellingen. Een groep (beroeps)kunstenaars heeeft enkele zalen afgehuurd. De huurprijs zal wel iets hoger liggen dan die van het parochiecentrum (is gratis).

In de enorme inkomhal staan beelden opgesteld. Er is genoeg ruimte om er rond te wandelen. Op de tweede en derde verdieping zijn twee ruime zalen met grote ramen die voor een overvloed van licht zorgen. De schilderwerken krijgen ademruimte om tot hun recht te komen.

Zowel Christel en ik genieten van wat aangeboden wordt, vooral de aquarellen spreken ons aan. Toevallig is de kunstenares aanwezig, dat zorgt voor een praatje bij het plaatje.

Wanneer we rond zijn gaan we terug naar het gelijkvloers waar zich een koffieruimte bevindt. Bij een koffie praten we bij, enthousiast over wat we gezien hebben.

251012  Haachtse Kunstenaars

Met Christel afgesproken om een bezoek te brengen aan de tentoonstelling ‘Haachtse Kunstenaars’. Ze komt me om twee uur halen: dan is bij haar de vaat gedaan en heb ik even wat kunnen rusten.

Van de zeven Haachtse kunstenaars kennen we er twee vanuit de academie. Ik ben benieuwd hoe hun werk zich aanbiedt, want een doek toont heel anders op een schildersezel tussen de drukte van mensen en schildersgerief dan in een zaal die voor tentoonstellingen uitgerust is. Ik ken de zaal niet waar het werk getoond wordt, dus ben ik wel nieuwsgierig.

Als we de zaal binnenkomen komt een gevoel van ontmoediging opzetten: het is een parochiecentrum waarvan de muren kunnen gebruikt worden om schilderijen op te hangen … maar de donkere tafeltjes en stoelen trekken alle aandacht naar zich toe, van de schilderijen weg. De verlichting is op café-niveau, niet echt geschikt voor een tentoonstelling. Daardoor krijgt de ruimte een sombere indruk en lijken de werken te verdwijnen. Vooral daar de werken meestal klein van formaat zijn.

Maar ik laat me niet intimideren en bekijk de schilderijen een voor een. Jammer dat je tussen de tafels moet manoeuvreren om een beetje van op afstand te kunnen kijken. Vier kunstenaars schilderen. met acryl of  olieverf, een kunstenaar werkt met aquarel. Er is ook een glaskunstenaar bij. Hij brengt wat kleur in de ruimte. Een fotograaf zorgt niet alleen voor mooie foto’s maar heeft een techniek ontwikkeld waardoor, mits een aangepast brilletje, de foto’s driedimensioneel gezien worden.

Jammer dat deze zaal geen recht doet aan de werken, de kunstenaars verdienen beter. Alleen nog maar de tafels en stoelen eruit zou een heel ander ervaren worden, zeker als de muren wat extra licht zouden krijgen.

Wel ontroert het me hoe mensen hun creativiteit vorm geven, hoe ze er mee naar buiten komen. Ze mogen best tonen wat ze realiseerden.

Hieronder wat foto’s.

Vanmiddag besefte ik plots dat volgende week ‘Kunst in eigen huis’ plaats vindt. Dat betekent dat ik op 24 oktober netjes mijn werken inlever … maar die moeten voorzien zijn van een behoorlijk ophangsysteem. Dus op zoek naar mijn doos waarin ik de oogjes om de draden (is een speciaal soort nylon-ijzerdraad) te bevestigen en schroeven daarvoor gelaten heb.

Kom ik in mijn atelier terecht. En voor ik het besef verhuis ik de kasten, dozen, nog niet beschilderde doeken, enz. enz., want op 4 november zet ik, naast onze tuinkamer ook het atelier open voor het publiek. Ik wil daar de zes doeken hangen van ‘Bewustwording als vrouw’, maar daarvoor heb ik minstens 5 meter ruimte nodig waar doeken van 100 op 70 kunnen hangen. Ik wil dat ze echt kunnen gezien worden, want voor mij hebben die doeken veel betekenis. Het is een nadenken geweest over mijn ‘vroeger’, hoe ik als kind en jonge vrouw ingekapseld werd in een denken dat in feite mijn ervaren tegensprak. Wat vond ik de kerkelijke rituelen fantastisch … een sprookje gelijk … ik gaf me daar aan over, strooide met bloemen en kleurrijke papiersnippers in de processie. Heerlijke momenten uit de kindertijd. Dat men naast die beeldrijke rituelen een denken en moraal meegaf dat een mens ontkende in zijn mens-zijn … het heeft jaren geduurd voor ik dat alles door kreeg.

Bij het uitschilderen van die reeks is dat allemaal door mij heen gegaan. Ik neem die serie mee naar ‘Kunst in eigen huis’ en nadien zullen  ze te zien zijn in mijn atelier. Ik ben zelf benieuwd hoe die werken op mij af zullen komen.

Wanneer alle kasten en dozen een plaats in een hoek hebben gekregen, neem ik de doos met het materiaal waarvoor ik naar het atelier gekomen ben en ga aan de slag in de tuinkamer. Drie grote doeken voorzien van een handig ophangsysteem. En terwijl ik toch bezig ben vraag ik Karel of hij de doeken meteen op hun plaats wil hangen. Hij neemt de doeken van vorige kunstroute weg en hangt de nieuwe in de plaats. Er moeten wel een paar extra schroeven in de muur bevestigd worden. Gelukkig is Karel handig. De doeken doen het goed waar ze hangen. Het geeft een heel ander beeld wanneer de doeken wat ruimte krijgen dan dat je met je neus erop geplakt zit. Ook Karel vindt de werken goed. Meestal heeft hij moeite met abstracte werken, maar nu krijg ik toch een schouderklop.

Mijn gevecht met de materie is plots helemaal vergeten, nu is het genieten geblazen.

Wanneer de vrienden vertrokken zijn is het tijd voor de academie. Na het intens gesprek van deze dag is schilderen wel een welkome afleiding. Bij de discussie probeer je de eigen ervaringen met rationeel onderbouwde argumenten in een visie te plaatsen. Schilderen is voor mij eerder een duik in het onderbewuste nemen en laten bovenkomen wat zich aanbiedt.

Ik voel me erg ‘geladen’. ‘k Voel eerder nood om aan te klagen, want hadden we het niet over incest, doodslag, witteboordcriminaliteit … en daar zou de concrete mens geen keuze hebben in het al dan niet uitvoeren van zijn misdaad? Slachtoffers zouden dus niet kunnen aanklagen, ter verantwoording roepen, zeggen dat het onrecht moet stoppen maar uitgeleverd zijn aan misdaden die niet te voorkomen waren? Zou dat een juiste interpretatie van Spinoza zijn?

En de verfborstel verplaatst zich over het doek met een snelheid die me laat zweten: ik wil zoveel zeggen maar mijn uitdrukkingsmogelijkheden zijn zo beperkt. En weer gaat er een streep verf over het doek.

De figuur die verwijst naar ‘De schreeuw’ blijft aanwezig, maar de basis wordt grillig, weinig toegankelijk. Ik voel mijn opstandigheid in mijn bewegingen kruipen. Nu wil ik geen interpretatie meer horen van wat Spinoza ooit schreef. Ik wil hier en nu mijn ‘neen’ uitschreeuwen, maar gekanaliseerd in een veilig medium, waardoor niemand beschadigd wordt.

Wanneer ik uitgeraasd ben, was ik mijn borstels uit. Waarschijnlijk zal dit ongeveer de definitieve versie worden, misschien hier of daar iets verbeteren dat technisch niet zo goed is uitgevoerd. Bij kunstlicht verandert de kleur, daarom Ik wil het doek ook nog eens bij daglicht bekijken. Ik twijfel of ik geen warme kleur in het doek moet verwerkten om het af te maken, ik mis precies iets. Maar dat zien we volgende keer wel.

Woensdag komen er vrienden langs. Het was al een tijdje vastgelegd. Karel zal koken. De voorbereiding voor het bezoek heeft al iets feestelijk, je verheugt je al op voorhand.

En natuurlijk gaat het gesprek over Spinoza. Wat zou je willen: de twee mannen zijn toch wel wat meer dan liefhebbers, ze bestuderen de boeken van en over Spinoza met veel toewijding. Wij vrouwen volgen op afstand. Proberen hun standpunten te begrijpen… en vooral te toetsen aan de ervaring. Voor mij moet een filosofische interpretatie verband houden met de ervaren werkelijkheid.

Tot we op het punt komen van: is een mens ’bepaald’ door de samenhang van zijn cellen, de omgeving, noem maar op… of heeft een mens toch voldoende autonomie om niet louter resultaat van gegevens in en buiten hem/haar te zijn. De kernvraag is: kan een mens, binnen de context die hem bepaalt, toch beslissen om kwaad te doen of te laten. Voor mij als criminologe is dat toch erg belangrijk. Als een misdadiger niet verantwoordelijk kan gesteld worden voor zijn daden… wat zitten we dan te knoeien met een rechtssysteem waarin gewikt en gewogen wordt naar die verantwoordelijkheid. Wat bazelen we dan over re-integratie in de maatschappij.

Van actieve psychopaten is geweten dat ze recidiveren, dat de samenleving tegen hen beschermd moet worden. Een seriemoordenaar zal bij zijn eerste moord wellicht nog een aarzeling voelen, en is bij die aarzeling geen beslissing meer mogelijk om het niet te doen? Is ons antwoord op die problematiek juist? Mag een Marc Dutroux of een Ronald Janssen nog vrij komen of moeten we een wettelijk systeem oprichten waarbij zo iemand maatschappelijk dood (daardoor ongevaarlijk) wordt gemaakt door hem echt levenslang op te sluiten? Maar zijn andere misdadigers, de kleine en grote criminelen overgeleverd aan hun ‘lot’, of kunnen we hen na een straftijd terugplaatsen in de gemeenschap in de hoop dat ze andere keuzes maken?

Ik kan me moeilijk neerleggen bij de visie over de mens dat hij het ‘resultaat’ is van factoren en dat hij geen mogelijkheden heeft om een deel van zijn daden zelf te bepalen. Ik droom de mens niet als ‘totaal vrij’, dergelijk beleven treffen we bij psychotici aan. Sommige momenten staan ze dan boven de natuurwetten en denken ze te kunnen vliegen als een vogel. Niet iedereen die ‘defenestreert’ zoals het in de psychiatrie genoemd wordt (uit het venster springt) beleeft dit als totale vrijheid. Ook uit diepe wanhoop of angst kan het gebeuren en in sommige totalitaire landen wordt er wel eens een duwtje gegeven na een ondervraging door de politie.

Toch beschikt de mens, indien niet ‘psychisch onbekwaam te handelen’ in mijn ogen over een vorm van vrijheid die hem losrukt van zijn onafwendbare voorbestemming, die hem ruimte geeft om na te denken, een autonome beslissing te nemen of na het handelen, bv. spijt te hebben, schuldgevoel te ervaren na iets gedaan te hebben dat niet zo goed was.

De maatschappij leert van kinds af wat goed en niet goed is: afblijven van de warme kachel, zindelijk worden, beleefd zijn, op school goed leren… tot een morele houding van omgaan met mensen. Niet alles wat we zo aangereikt kregen kan je als juist beoordelen. Hoe dachten we vroeger over bv. seksualiteit, over de joden, over…? Ondertussen is er een hele evolutie op gang gekomen Ook als individu evolueer je al dan niet mee. Elke samenleving heeft zo normen ontwikkeld waaraan elk lid zich dient te houden. Maar ‘moord’, in niet-‘rituele’ omstandigheden, blijft overal verboden. Rituele omstandigheden zijn bv. oorlog, zelfverdediging, godsdienstige offers, strafuitvoering. Daar is het doden van een mens gekanaliseerd binnen bepaalde voorwaarden. Dan is de concrete soldaat, zelfverdediger, priester of beul niet schuldig (zij voeren maar uit) maar ligt de verantwoordelijkheid bij het politieke, de rechtsopvatting, het godsdienstige of strafrechtelijke systeem. Wel kan de vraag gesteld worden of de geformuleerde voorwaarden moreel verantwoord zijn.

Nadenken over wat moreel kan of niet kan is wat mensen altijd al gedaan hebben. Daardoor is er een evolutie merkbaar. Vroeger moest je eerst gaan biechten als je gemasturbeerd had voor je ter communie ging. Hopelijk zijn die psychische martelpraktijken achter de rug. In 1914 trokken de soldaten feestvierend naar de oorlog, nu denkt men anders over de waarde van ‘oorlog voeren’. De doodstraf is in veel landen afgeschaft, omdat er toch bezwaren tegen deze vorm van definitieve bestraffing te vinden zijn.

De mens valt niet automatisch samen met zijn ‘zo in de wereld zijn’. Er is evolutie merkbaar. Op een gegeven moment hebben we ons als mens onderscheiden van het dier. Die evolutie is doorgegaan. Een dier is overgeleverd aan zijn instincten: bv. bij honger een prooi doden. De mens is geëvolueerd naar een wezen dat nadenkt over zijn in de wereld zijn, is niet meer overgeleverd aan zijn instincten, zijn fysische en psychische constitutie, zijn individuele en maatschappelijk verleden, hoewel dat allemaal een grote rol speelt. Er zijn momenten dat een mens beslissingen neemt waarin duidelijk gekozen wordt voor goed of kwaad. Waarom bereiden moordenaars en verkrachters zo vaak hun misdaad voor? Telkens stellen ze daden die hen dichter bij hun misdaad brengt. Bij elke stap die ze ondernemen, stemmen ze toe met de uitvoering van hun voornemen.

Ook dit is een keuze: pleiten voor de autonomie van de mens. Dat stelt de mens aanwezig in zijn grootheid.

Waar een vriendenbezoek toe leiden kan: dagenlang nog bezig blijven met nadenken, een innerlijke dialoog aangaan. Maar is dat niet kenmerkend voor echt samenzijn: elkaar uitnodigen om zichzelf in vraag te stellen?

Maandagavond kwamen we met andere ouders samen die een kind verloren door zelfdoding. Zo’n avond grijpt toch altijd aan, zeker als er ouders aanwezig zijn waarvan zoon of dochter nog niet zoveel tijd terug uit het leven stapte. Daar is de verbijstering nog zo in volle intensheid aanwezig, pijn nog zo verscheurend, het zoeken naar het waarom zo ondragelijk. Het confronteert ieder met zijn/haar  ervaren: je weet uit ervaring wat die woorden betekenen. Maar je ziet ook hoe moedig mensen dit rouwen aangaan. Dat werkt troostend.

Wanneer ik dinsdag voor mijn groot doek sta kan ik bijna niet wachten om aan de slag te gaan. Ik schilder als het ware blind weg, vanuit het diepste van mezelf. Iets in mij weet wat dit doek moet uitzeggen. Ik zou willen dat ik vlugger met de verf kon werken, de materie houdt me als het ware gevangen in zijn traagheid.

Wanneer ik op het einde van de les het doek bekijk doet het me denken aan ‘De Schreeuw’ van Munch, alleen is die schreeuw nog opgesloten. Ik denk aan gisteravond. Daar gaat dit werk over.

Ik voel me een beetje onderste boven … en vooral heel moe. ‘k Ben blij dat ik het schilderen een dag mag laten rusten: morgenavond zal ik het doek proberen afwerken.

Wanneer ik een volgende keer aan mijn groot doek werk is er een week verlopen. Vol goede moed haal ik het doek van achter de bescherming van plastiek.

Het is een heel ritueel voor ik aan het schilderen begin: verf uitpakken, borstels klaarleggen, water halen en niet vergeten: de keukenrol en vodden voor als ik aan de slag ga. Ook zet ik de muziekinstallatie klaar. Van Karel kreeg ik een koptelefoon met afstandsbediening. Mijn walkman had het plots begeven. Het verschil is enorm. Nu zit ik net in een concertzaal. Meestal begin ik met Shostakovich, liefst zijn achtste symfonie. Als alles klaar ligt ga ik naar de automaat een koffie halen. ’t Is wel in een plastieken bekertje, maar toch smaakt het. Daardoor is het vertrekpunt gegeven: ik zet mijn koptelefoon op en zoek naar de gewenste verf.

Maar het vlot niet zo goed. Soms kan ik er in vliegen en evolueert een doek snel onder de intensheid van het moment, dan weer kan ik me nauwelijks opladen om me te concentreren op mijn werk. Ik probeer me te laden leiden door de opzet van vorige week. Ik zal wel zien waar ik uitkom. Een beetje ontevreden spoel ik na de les mijn borstels uit: soms zit het mee, soms niet. Nu niet dus.

En af en toe moet ik ook naar de tandarts. Zijn er mensen die dat graag doen? Ik niet en daarbij regent het, daardoor wordt de hindernis die ik moet overwinnen nog eens zo zwaar. Maar eens de behandeling voorbij, geef ik mezelf een pluim: goed gedaan en de volgende afspraak ligt reeds vast. Weldra sta ik weer met een goed verzorgd gebit … te schilderen en te zwijgen.

Komen gedachten bij mij op: hoe deden de mensen dat vroeger. Nu hebben we goede pijnstillers wanneer de tanden protest aantekenen, een tandarts heeft een ruime behandelkamer met allerlei tangetjes en materiaal waarvan ik de naam niet ken, een boormachine die me toch wel afschrikt en nog wat ditjes en datjes. Wat deden ze vroeger? Pijn lijden tot de tand het uit eigen beweging begaf?

Maar ondanks de tandverzorging zorg ik om tijdig de academie te halen. Ik wil aan een groot doek beginnen: 2m op 2m.

Het systeem dat ik bedacht heb om het doek bruikbaar te maken om te beschilderen klopt: op platen die aanwezig zijn in de academie hang ik eerst een laag plastiek, daarop bevestig ik met een stevig nietjesmachine het doek … en dan aan het werk.

Ik heb een ontwerp in mijn hoofd en heb dit al op klein formaat met stift uitgeprobeerd. Maar eens voor dat grote doek, lijkt dat ontwerp niet erg bruikbaar. Dus hou ik in mijn achterhoofd de cirkelende figuren bij en vooral de kleur blauw.

Eer overal een lik verf op ligt is mijn arm lam. Maar dapper werk ik door tot de tijd om is. Morgenvroeg zal ik het doek, als het droog is, komen afdekken met plastiek om te vermijden dat andere gebruikers van de ruimte het met verf of ander materiaal besmeuren.

‘k Ben wel tevreden eens op dat formaat te kunnen werken, hier moet je niet voorzichtig uitkijken om een veeg verkeerd neer te schilderen. Ik ben echt benieuwd wat het uiteindelijke resultaat gaat opleveren;

Het is alsof Neruda in het gedicht ‘De mensen’ de aarde opnieuw bevolkt met zijn oorspronkelijke bewoners. Hij noemt ze als het ware bij hun naam waardoor ze een aanwezigheid verkrijgen die heel indringend is: in dat paradijs was het woud doordrongen van hun bestaan.

Om die aanwezigheid vorm te geven gebruikte ik het bruin als basiskleur omdat hij in ‘Amor America’ de mens reeds oproept met de woorden ‘jonge krijger van donker en koper’.

En dan gaan we naar het MAS (museum aan de stroom in Antwerpen). Op de achtste verdieping treffen we de collectie aan van Paul en Dora Janssen-Arts (van Janssen Pharmaceutica). Deze collectie stelt voorwerpen (schatten) ten toon van de oorspronkelijke bewoners van Amerika en ‘vertelt indringend over de onlosmakelijke band tussen leven en dood in het Amerika van voor Columbus’ (website MAS). Die collectie is door dr. Jansen legaal ‘aangekocht’ … rechtstreeks van de producent? Wij pronken met het culturele eigendom van mensen die we ‘onbeschaafd’ noemden, die we dringend onze godsdienstige en politieke opvattingen moesten bijbrengen, die we praktisch uitroeiden. Zou het geen tijd worden voor herstel van de vernietiging die we hebben aangericht … beginnend met ons ‘oordeel’ over deze mensen te bevragen?

 ‘Plantengroei’ is de tweede zang in ‘Canto General’ van Pablo Neruda. Daarin bezingt hij in een overvloed van beelden de planten, bossen … het paradijs dat aarde, dat Amerika heet. Zo roept hij ook de dieren en de vogels, het water en de aarde op. Alles in één bruisend levensgevoel.

In het tweede schilderij probeer ik ook dat bruisende, levenskrachtige weer te geven. Maar ook de ertsen die aanwezig zijn in de aarde, goud, koper … en waarop zal gejaagd worden door de heersers der aarde.

Mijn eindwerk voor schilderen in de academie steunt inhoudelijk op gedichten uit ‘Canto General’ van Pablo Neruda. Het is soms zoeken en ploeteren voor mij om die gedichten in een abstracte vorm te gieten. Maar als het schilderij dan af is, word ik in een enorme rust gedompeld, alles lijkt samen te vallen en het leven blijkt van een ongekende eenvoud … tot het volgende werk zich aanbiedt.

In het eerste schilderij gaat het over het ontstaan van Amerika, dat Neruda situeert voor de komst van Columbus (1492 ontdekking van Amerika) en zijn opvolgers, de kolonisten. En wij nu een grote mond op zetten over de ‘vreemdelingen’ en hun godsdienst die ons land in onze paranoïde wanen zullen overspoelen, in bezit nemen en de huidige bewoners verjagen. Wie ging er naar Amerika? Avonturiers die uit waren op de rijkdom van dat nieuwe land, armoezaaiers die hoopten op een beter leven en misdadigers die zich op die manier vrij kochten want ginds had men – goedkope- arbeidskrachten te kort. En ook missionarissen. Welke godsdienst veroverde het continent? Juist ja. Wie werd er uitgeroeid … niet de blanken.

Terug naar het eindwerk … maar ook die gedachten spelen mee in het tot stand komen van mijn schilderijen. Neruda begint zijn ‘Canto General’ met ‘Amor America’ het aantreffen van Amerika in al zijn grootsheid en schoonheid. Als marxist kan hij geen scheppingsverhaal ontvouwen, toch doet het er aan denken. In het paradijs dat hij aantreft leeft de oorspronkelijke bewoner in vrede met de natuur en deze vrede zal later door de kolonisatie wreed verstoord worden.

In mijn werk laat ik dat Amerika a.h.w. oprijzen uit het water (de oceaan) om langzaam vorm te krijgen in de felle kleuren zo kenmerkend voor de bewoners van nu, die afstammen van de oorspronkelijke bewoners.

Kunstkring Gesigneerd uit Tremelo, waar ik lid van ben, raakte twee jaren terug de locatie kwijt waar we kunstenaars de kans boden ten toon te stellen. De gemeente beloofde ons een nieuw lokaal aan de hand te doen. Eerst werd ons de zolder van het oude gemeentehuis toegewezen … maar de brandweer vond het gebouw niet stabiel genoeg voor de energie die Gesigneerd er zou op loslaten. Nochtans was het een pracht van een gebouw, heel sfeervol. Maar inderdaad, voor veel volk leek dat gebouw niet bestand. De muren zouden het wel eens kunnen begeven.

Opnieuw uitkijken naar een andere locatie. Tot de oplossing kwam in de vorm van een groot klaslokaal (of waren het vroeger twee klassen?) in een oud maar stevig schoolgebouw in Baal, een deelgemeente van Tremelo. Deze locatie zou wel bestand zijn om volop mensen te ontvangen voor vernissages van weer een tentoonstelling … alleen er was wat werk aan om die twee ruime lokalen om te vormen tot een expositieruimte.

Maar gesigneerders laten zich niet afschrikken en steken de handen uit de mouwen. Eerst moeten de ramen gedicht tussen het klaslokaal en de gang. Meten, cijferen, platen aankopen … en na een intense periode van zagen, boren, hameren en plamuren zijn de ramen verdwenen en een effen muur biedt zich aan.

Van de gemeente krijgen we de verf aangeboden, maar het verfwerk moeten we zelf doen. Was de ramen doen verdwijnen al een hele klus, het verven belooft nog meer werk. Eerst dienen de hoge plafonds (je kent dat, die vroegere klaslokalen, toen er nog niet gedacht werd aan energiebesparende maatregelen, trouwens, toen waren de winters niet zo straf en waren de kinderen beter bestand tegen de koude) en de muren afgewassen, daarna een laag primer en twee lagen verf.

Zelf ben ik vrijdag ook een paar uren mee gaan verven … maar voor een oud mens is het toch wat teveel. Maar de gelederen van Gesigneerd kent dappere mannen maar vooral vrouwen. Stilaan geraakt de locatie in orde. Er is een ruime opbergruimte en die gaat dienst doen. Vroeger nam ieder een deel van het materiaal mee (vb. glazen, keukenhanddoeken… tot spandoeken en reclamepanelen voor het aankondigen van onze activiteiten). Nu krijgt alles zijn plaats in die opbergruimte en als er iets nodig is gaan er geen stresserende e-mails over en weer van wat is waar gebleven, maar kunnen we moeiteloos alles terugvinden. Hieronder enkele sfeerbeelden.

ik hou het bij een stoel op de begane grond

Vandaag staat alles in het teken van de verkiezingen of liever: de uitslag van de verkiezingen.

‘s Morgens naar het stemlokaal: zoals alle burgers mag en moet ik mijn stem uitbrengen. We reserveren de nodige tijd ervoor, want soms kan het wel even aanschuiven zijn. In de loop van de voormiddag komt een vriendin langs: even bijpraten bij een kop koffie. ’s Namiddags komt Christel mij ophalen voor een sessie modeltekenen. Mijn hoofd staat er wel niet naar, ik ben zo opgeslorpt door het schilderen van mijn eindwerk dat het tekenen en dan zeker het modeltekenen ergens in een onderste lade is terechtgekomen. Maar Christel stimuleert me om toch te gaan. Modeltekenen is een discipline apart, alleen door veel te oefenen kan je er wat mee bereiken.

Terug thuis is het nog wat vroeg om de verkiezingsberichtgeving te volgen. De duvel staat al koud in koelkast, dat is voor vanavond. Karel zorgt voor het eten en ik ploeter me door het boek dat op mijn leestafel ligt: Robespierre – De moordenaar van de Franse revolutie. De inhoud is wel boeiend maar het verhaal wordt niet goed aangeboden. Ik hou niet van geschiedenis die niet weet te kiezen tussen roman en nuchtere verslaggeving. Zinnen als: de koning sprak met bibberende stem … dat kan ik er zelf bij verzinnen.

Maar eens het nieuws in aantocht is planten Karel en ik ons voor de tv. Benieuwd wat de resultaten gaan geven. Benieuwd hoe de winnaars en verliezers gaan reageren op de uitslag. Als het me te bar wordt, vb. als ze teveel door elkaar praten, heb ik nog een doorloper (vorm van kruiswoordraadsel) bij de hand.

Morgen zal de rust weerkeren in het land, worden de stemhokjes afgebroken en ga ik een ander boek ter hand nemen. Hopelijk weet dat boek mij beter te boeien

In welke straat hangen geen affiches, klein of groot, in verband met de verkiezingen? Hoeveel bomen zijn gesneuveld om het papier te produceren dat overal verspreid hangt of in de brievenbus is gestopt? Zou zo’n wijze van campagne voeren één stem meer opleveren voor een of andere partij? Daarbij stralen de kandidaten die willen verkozen worden van op de affiches je zegezeker lachend toe, hun tanden ontblotend alsof ze reclame maken voor tandpasta. Als je de ene affiche na de andere passeert, krijg je zelf bijna kramp van die voortdurend aangehouden vrolijkheid.

Eerlijk gezegd, het boezemt mij weinig vertrouwen in, die lach over de partijen heen. Enerzijds brengen de politici de boodschap hoe ‘ernstig’ ze de problemen van het dorp of stad willen aanpakken, anderzijds confronteer je voortdurend die lachende gezichten. Vandaag lijken ze opgefokte springveren die op alle kleine of grotere manifestaties zich laten zien, iedereen een handje schudden, je bijna als een intieme vriend benaderen. Eens alle drukte weer verdwenen is en ze hun zetel of zitje in de gemeenteraad hebben ingenomen … proberen de verkozenen hun voorbije beloften niet te vergeten … als de omstandigheden het toelaten.

Na zondag kan de verkiezingsafval weer verzameld worden, verdwijnen de verkiezingsborden en daarmee de papieren lach uit de straat en kunnen we weer normaal doen. Dan krijgt het oog weer rust en kunnen we ons voorbereiden op de kleuren van de herfst en winter.

En wie ons dan nog begroet met een lach is waarschijnlijk een echte vriend of vriendin.

Voor ouderen zal de naam van FBI directeur J. Edgar Hoover geen onbekende klank hebben. Curt Gentry, een onderzoeksjournalist met naam, schreef over Hoover een biografie, met als ondertitel: de man en zijn geheimen.

Ik kocht het boek in het Spit (tweedehandswinkel). Het is een volumineus werk (meer dan 500 pagina’s). Ik heb geen plezier kunnen beleven aan die lectuur: mocht het om fictie gaan ik zou het vlug opzij gelegd hebben, het was gewoon te ongeloofwaardig. Maar de realiteit overtreft het voorstellingsvermogen. Tot de laatste pagina heb ik verder gelezen en opgelucht het boek terug weggelegd: Hoover was in hoge mate lijdend aan paranoia … alleen werd hij niet psychiatrisch begeleid, maar kon hij het binnenlands veiligheidssysteem van Amerika op zijn maat uitbouwen en dat betekende een behoorlijke hap uit de Amerikaanse begroting. Wat Hoover realiseerde had naast een positieve kant ook een wansmakelijk aspect.

Hij was gebeten door het gevaar van het communisme dat hij overal aanwezig zag. Iemand met een andere mening als de zijne (conservatief tot en met) werd al gauw als communist gebrandmerkt en meteen werd een dossier opgestart met vaak onwettig verkregen inlichtingen (vb. het aftappen van telefoon zonder vergunning, huiszoekingen zonder toelating …). Ook smeuïge verhalen over seksuele escapades al of niet verzonnen verdwenen in het dossier, waardoor de geviseerde chanteerbaar werd. In die tijd werd homoseksualiteit nog als oneerbaar beschouwd en maakte Hoover jacht op mensen met die geaardheid, terwijl hij zelf zijn homoseksualiteit in het verborgene beleefde. Hij diende onder verschillende presidenten … ook van die had hij dossiers, waardoor hij deze in zijn macht kreeg. Het was genoeg dat de betrokkenen ‘vreesden’ dat Hoover over feiten beschikte waarop de maatschappij met afkeuring zou reageren, om hen bang te maken en tegemoet te komen aan Hoover en zijn wereld. En als iemand niets laakbaars gedaan had in zijn leven, zorgde Hoover er wel voor dat er roddels werden verspreid. Hoover was intelligent, een goede organisator en wanneer hij zich vastbeet in een overtuiging zou wel gezorgd worden dat er daarvoor bewijzen gevonden werden, zoals de CIA bewijzen vond voor de chemische wapens waardoor Irak werd binnengevallen.

Zo heeft hij vele carrières gebroken, mensen de zelfdoding ingejaagd. Hij was ook niet vies om vijanden te laten uitschakelen … Martin Luther King, John en Robert Kennedy om de bekendsten te noemen. Ondertussen zorgde die man voor de binnenlandse veiligheid, terwijl hij vaak probeerde ook de buitenlandse veiligheid onder zijn hoede te krijgen.

En hij bleef maar in dienst. Niemand die hem durfde met pensioen sturen … uit vrees wat hij zou kunnen naar buiten brengen: over seksueel overspel tot financiële malversaties. Tot op een morgen hij dood aangetroffen werd in zijn appartement.

Dagenlang werden dossiers verhuisd, verbrand, versnipperd door enkele intieme betrokkenen. Toch bleef er nog genoeg over om een beeld te krijgen van de waanzin van waaruit die man opereerde. Daar zorgde o.a. Curt Gentry voor. Men ontdekte dat hij op verschillende wijzen de fiscus heeft omzeild. M.a.w. datgene waarvoor hij anderen vervolgde, aangeklaagde en broodroofde beoefende hij met veel vlijt zelf. Maar omdat hij zoveel macht had kon niemand iets tegen deze tiran ondernemen, zelfs de presidenten verkozen wijselijk te zwijgen.

Het is een boek waarin het ongelooflijke als realiteit wordt bovengespit. Als men vaak zo’n boeken leest zou men niet alleen walgen van het politieke spel maar gewoon het geloof in de medemens verliezen. Niet dat het besef van de kleine kanten van een mens zo walgelijk is, het is des mensen, maar de wijze hoe men daar mee omgaat, hoe men die al dan niet kleine kanten uitbuit, hoe één persoon zich daarmee macht toe eigent. Niet alleen Goebbels (Duistland) en Beria (USSR) waren viespeuken eerste klas om mensen aan flarden te scheuren met hun geheime diensten, Amerika kreeg ook zo iemand.

Een warme douche is welkom na de lectuur van zo’n boek. Maar heb je de vunzigheid van zo’n boek weggespoeld, dan zorgt het nieuws wel dat je nood krijgt aan een andere douche: het (seksuele) misbruik van afhankelijke patiënten door hun hulpverleners. En hoewel dit al jaren geweten was, nu pas gaat de doos van Pandora open.

Een wandeling zal me goed doen … hoewel, hoe vervuild is de lucht?

Over enkele weken heb ik kort na elkaar twee tentoonstellingen. De eerste tentoonstelling is erg kort: donderdag 25 oktober van 13 tot 20 uur en vrijdag van 13 tot 18 uur en gaat onder de vlag : ’Kunst in eigen huis’. In de museumzaal van de KU Leuven stelt men dan werken ten toon van de senioren van de KU Leuven samen met werken van studenten, als het ware een confrontatie tussen jong en oud. Alles is prima georganiseerd, tot zelfs het binnenbrengen van de werken: omdat er geen parkeerplaats is in het centrum van Leuven krijgen we een bepaald uur toebedeeld waarop we de werken kunnen uitladen en dan worden we naar een parking elders doorverwezen. Ik doe met enkele werken mee en ben erg nieuwsgierig naar wat de anderen te bieden hebben.

De tweede tentoonstelling is een deelname aan een kunstroute: IGCS (inter gemeentelijke culturele samenwerking). Ook vorig jaar nam ik deel. Nu kan je bij mij terecht op 4 en 11 november van 10 tot 18 uur.

Bij een kunstroute ontvang je de mensen bij je thuis. Is gezellig: kan je bij een kop koffie of een glas wijn kennis maken. Alleen vraagt dit wel wat voorbereiding. Ik wil mijn laatste werken tonen, dus die moeten ergens een plaats krijgen waar ze goed kunnen gezien worden. Gelukkig staan ook de muren van mijn atelier ter beschikking. Hopelijk valt het weer wat mee, want om telkens buiten te gaan als het regent is niet zo leuk.

Ook Monika, mijn achterbuurvrouw doet mee. Zo kunnen de bezoekers door de tuin naar het volgende adres als ze zin hebben.

Denkelijk zal tijdens de WAK van 2013 (week van de amateur-kunstenaar) de kunstroute ’t Alent georganiseerd worden, een Werchterse aangelegenheid. Hopelijk heb ik dan wat nieuwe werken om te tonen, maar er is nog wat tijd tot dan.

Tenslotte stel ik samen met Christel in mei 2013 in het MIXX in Herselt ten toon.

Af en toe ten toon stellen, hoe vermoeiend het ook is, stimuleert wel. Bepaalde werken wil ik af hebben om ze in de tentoonstelling op te nemen. Zo werken Christel en ik ieder voor zich aan twee grote doeken (2m x 2m) in de academie, om ze daarna op te hangen in de gang van het MIXX. Het is leuk om doen want je kan je er op uitleven zonder angst te hebben van een lijntje verkeerd te zetten. Op een groot doek werken voelt heel anders aan dan op klein formaat. Op klein formaat werk je als het ware met ingehouden adem, wordt het verhaal op een intense manier gebracht. Dat voel je ook als je er naar kijkt. Net of je een gedicht schrijft i.p.v. een heel verhaal.

Bijlagen:
111012 Tentoonstellen.jpg (297.9 KB)   

Enkele dagen terug schreef ik iets over ‘de berechting’ bij Jacob Smits. Ik vertelde dat ik me zo’n gebeuren herinnerde als kind. Karel noch ik konden op de benaming komen van de sjaal die over de schouders van de priester hing waarmee hij de heilige olie en de hostie beschermde. Het zou waarschijnlijk voor de rest van mijn leven een gat in mijn woordenschat gebleven zijn, maar gelukkig was er Maria, een vriendin van Karel sinds hun jeugdjaren. Maria is onderwijzeres in hart en nieren. Zowel voor Karel als voor mij, is ze onze toeverlaat voor alle grammaticale fouten die onze teksten teisteren: onmiddellijk krijgen we een mail met de nodige aanmerkingen zodat we met bloedrode kaken aan het verbeteren slaan. Ik moet toegeven: bij Karel is dat uiterst uitzonderlijk, maar toch … aan mijn teksten heeft Maria meer werk.

Weet Karel erg veel, Maria weet nog méér te vinden. Toen ze mijn blog over ‘de berechting’ gelezen had, kreeg ik volgende e-mail:

Hééél soms, heel heel soms, kan het gebeuren dat Karel het niet weet maar ik nog wel. Het betreft het schoudervelum. Ik heb het natuurlijk nagekeken vooraleer dit te melden.

Dus ging ik maar op zoek op internet naar het woord ‘schoudervelum’ en ontdekte volgende uitleg bij Wikipedia:

Het schoudervelum is een lange rechthoekige schouderdoek, dat bij de katholieke erediensten wordt gedragen. De Latijnse benaming is het humerale. Andere benamingen zijn het lofvelum en het benedictievelum.

Het schoudervelum wordt door de priester gedragen, als hij een monstrans vast heeft, bijvoorbeeld tijdens een processie. Aan de binnenzijde van het velum zitten zakken, waarin de priester zijn handen kan steken. Het velum zorgt ervoor dat hij de monstrans - uit eerbied - niet met zijn blote handen aanraakt.

Om dezelfde reden kan de subdiaken een schoudervelum dragen om te voorkomen dat hij direct contact heeft met de pateen.

Het velum is vaak rijk geborduurd. De gebruikelijke kleur is wit. Wordt het velum echter tijdens de mis gedragen, dan heeft het de liturgische kleur van de betreffende dag.

Er is niet alleen een schoudervelum, ook een ciborievelum is in de running

Het ciborievelum is in de rooms-katholieke liturgie een ronde doek die over de ciborie hangt als daar geconsacreerde hosties in zitten. Het is een teken van eerbied en bovendien een middel om cibories met het Allerheiligste te onderscheiden van cibories met ongeconsacreerde hosties. In het midden van het ciborievelum zit een gat, omdat op de deksels van de meeste cibories een rechtopstaand kruisje staat. Ook op het velum zelf is dikwijls een kruisje geborduurd, dat aan de voorkant hoort te hangen als de ciborie in het tabernakel wordt geplaatst.

En nieuwsgierig geworden kijk je dan verder … ongelooflijk wat de Rooms katholieke kerk in voorraad heeft van gewaden en al dan niet gewijde objecten. Als kind vond ik dat wel boeiend. Overal waren voorschriften voor, want alles diende op het juiste moment op de juiste plaats met de juiste gebaren en woorden gehanteerd te worden. Als kind sprak dat mijn fantasie aan, mijn gevoelswereld: het plechtige, het ingewijd worden in de wereld van mysteries, wat dat ook wezen mocht. De wereld van de liturgie was helemaal anders dan de wereld waarin ik leefde: de liturgie deed vergeten dat de naoorlogse realiteit niet altijd zo schitterend was. Nu kijk ik er wat bevreemd tegen aan, net of ik teruggeworpen ben uit de betovering van de opvoering.

Margaret Bolinska is van Poolse afkomst maar woont al meer dan 20 jaar in België. In Polen ontwierp en maakte ze wandtapijten. Nu schildert ze en experimenteert daarbij met verschillende technieken. In het gemeentehuis van Tremelo loopt een tentoonstelling van Marga (haar roepnaam) tot 30 november. Gisteren was het de vernissage. Bij de laatste opening van de tentoonstelling in het Geriatrisch Centrum was Marga er ook. We kennen elkaar al enkele jaren: sinds we samen een cursus aquarel volgden. Ik beloofde naar haar vernissage te komen.

Zowel in de omgang als in haar werken is Marga vooral zachte gevoelsmatigheid. Brutaal uit de hoek komen past niet bij haar. In haar werken vertaalt zich dat door zachte overgangen van kleuren, een uitzondering niet te na gesproken. Toch gebruikt ze heftige kleuren: het ‘leeft’ in haar.

Christel was meegegaan, samen op stap is altijd leuk. Gelukkig duurden de ‘inleidende woorden’ niet te lang, was de wijn lekker en de hapjes in overvloed. Natuurlijk kom je dan mensen tegen die je kent van de academie en waarmee het plezierig om praten is.

Marga nodigde ons uit om eens naar haar atelier te komen. Dat zullen we zeker eens doen. Vrouwen moeten elkaar steunen in het veroveren van een eigen artistieke ruimte, letterlijk en figuurlijk.

.

Dick Berents schreef een boek: ‘Stalin en Hitler komen in de hemel’, met als ondertitel: ‘De hele geschiedenis aan de hand van moppen en misvattingen’.

Dick Berents overloopt in vogelvlucht de geschiedenis, haalt anekdotes aan die de ronde doen en vaak niet waar zijn en haalt moppen aan die circuleren in of over die periode.

Hij vertrekt bij de oudheid, over middeleeuwen, de tijd van de revoluties en de negentiende eeuw. Natuurlijk komen de wereldoorlogen en Duitsland in het bijzonder uitgebreid aan bod. Maar Rusland en Stalin worden ook niet gemeden. De Verenigde Staten en de Koude oorlog krijgen ook hun deel.

Al lachend krijg je nog eens een beknopt overzicht van de (westerse) geschiedenis. Het doet deugd om nog eens op een guitige manier de geschiedenis te benaderen. Humor maakt het leven leefbaar.

En als ‘machtige’ mensen in hun hemd worden gezet, geeft dat toch een bijzonder gevoel van opluchting: zo ‘enorm’ waren ze toch niet. ’t Waren ook maar mensen, laten we ze ook zo beoordelen.

Ik kan ieder die nood heeft aan relativeren dit boek aanraden: geschiedenis kan ook leuk zijn.

Karl Marlantes, de schrijver van het boek ‘Oorlog voeren’ analyseert aan de hand van de eigen ervaringen als marinier in de Vietnam oorlog, wat het betekent voor het individu oorlog te voeren.

Oorlog is voor hem een noodzakelijk kwaad: ‘Zolang er mensen zijn die eenvoudig gek zijn of bereid zijn om te doden uit winstbejag of machtswellust, zullen we mensen nodig hebben, strijders, die bereid zijn om te doden om die mensen een halt toe te roepen.’

Vanuit die visie vertrekt hij om te kijken wat oorlog met de concrete (meestal erg jonge) mensen doet. Hij is niet tegen het oorlog voeren zelf, omdat dit soms noodzakelijk is, wanneer overleg geen oplossing meer biedt en de tegenpartij in de aanval gaat. Een samenleving mag zich verdedigen en daarom stuurt ze haar jonge mannen en vrouwen er op uit om dat te doen. Maar niet alle oorlogen worden gevoerd om een hoger belang dat verdient verdedigd te worden. Zo heeft de oorlog van de gealliëerden in de Tweede Wereldoorlog een hoger belang gediend: de bevrijding van Europa van het nazisme. De oorlog in Irak werd om verkeerde redenen aangegaan: die berustten op een leugen.

Maar los van dit hoger belang, is er de concrete soldaat die vecht en in dit vechten mensen doodt, dorpen platbrandt, plundert, verkracht … en de vraag die de schrijver daarbij stelt: waarom doet die concrete soldaat dat, wat doet dit met hem … om ten slotte de vraag te stellen: hoe kan die zich terug integreren in de maatschappij die hij verliet voor zijn oorlog.

De marinier wordt goed opgeleid tot ‘vechtmachine’: technieken worden eindeloos ingeoefend, zijn lichaam wordt geconditioneerd om pijn te verdragen en moeilijke periodes van honger, dorst, verwonding te verdragen zonder in paniek te raken of althans paniek te onderdrukken. Hij wordt psychisch opgeleid om zijn medestrijder nooit in de steek te laten, de tegenstander als vijand te beschouwen en daardoor zijn inlevingsvermogen tot nul te herleiden.

Na maanden van oorlog voeren is hij terug gekomen uit Vietnam, in een maatschappij die hem als ‘veteraan’ verfoeide. Hij ontdekte hoe hij de ervaringen uit Vietnam steeds weer ontvluchtte in adrenaline-eisende jobs, drank en drugs. Tot hij toegeeft dat er toch wat mis is met hem en op zoek gaat naar hulp voor zijn Post Traumatisch Stress Syndroom (PTSS). En niet alleen met hem loopt het fout. De zelfdodingen bij veteranen ligt enorm hoog, velen kunnen niet meer normaal functioneren in de samenleving. De samenleving zit met een groot probleem dat ze alleen kan oplossen door een goede (psychische) voorbereiding van de militairen en een doordachte opvang als die terugkomen, zodat de psychiatrische problematiek beperkt blijft.

In het boek gaat hij de confrontatie van zijn verleden aan: vanuit concrete ervaringen beschrijft hij wat hij voelt, denkt … en plots wordt die vechtmachine een jonge man die feitelijk niet voldoende opgeleid is om die oorlog die hij uitvecht voor een samenleving die ‘elders’ is, psychisch te overleven.

Gisteren werd er op het nieuws vermeld dat de Belgische militairen de luchthaven van Kaboel verlaten. Worden ze direct overgevlogen van Afghanistan naar ‘thuis’? Een tijd geleden las ik een bericht dat er ergens een vijfsterren hotel voor terugkerende militairen ter beschikking stond om de ’overgang’ te vergemakkelijken. Toen was ik verontwaardigd, nu sta ik er anders over. Karl Marlantes pleit voor zo’n ‘verzorging’ na oorlogsperiode. Lichamelijk verzorgd worden (lekkere en goede maaltijden, een lekker bed, massage, sport …), sessies waarin de voorbije ervaringen aan bod kunnen komen, zodat de militairen stilaan weer ‘medeburgers’ kunnen worden, die niet meer moeten wakker worden van nachtmerries, die terug gewoon de relatie met vrouw en kinderen kunnen hernemen zonder een knop te moeten omdraaien van vechter naar vader of partner, zoals gebeurt wanneer zij vanuit een oorlogssituatie met thuis bellen of schrijven.

Dit boek geeft een zicht op een aspect van het oorlog voeren dat zelden aanbod komt. Voortaan zal ik anders lezen over oorlog.

Oorlog voeren

Karl Marlantes

ISBN978-90-290-8855-8

Meulen hoff

Vroeger, toen ik nog kind was, werden de mensen die stervend waren ‘berecht’. De pastoor werd geroepen voor ‘een berechting’, die zorgde voor een misdienaar. De pastoor droeg een superplie boven zijn soutane en de misdienaar droeg een rode soutane met daarboven ook een superplie maar dan meer op maat van de dienstdoende jongens. Samen gingen ze op stap: de misdienaar vooraan met een lantaarn om de weg bij te lichten en een belletje dat hij liet rinkelen om te vragen de weg vrij te maken en een eerbiedige houding aan te nemen, vb. een man diende zijn pet of hoed af te nemen. Daarachter de priester met het heilige oliesel en een geconsacreerde hostie, het viaticum, om de stervende te begeleiden op de weg naar de hemel (met dank aan Karel voor de uitleg). Die sacramenten verborg hij onder een soort sjaal (jammer, Karel kent de exacte benaming niet).

Ooit heb ik eens als kind zo’n ‘berechting’ op straat voorbij zien gaan. Waarschijnlijk een winterse ochtend, het duister hing nog in de straat (toen was er nog geen verlichting zoals nu). Van verre hoorde ik het belletje rinkelen van de misdienaar. In de stilte van de straat (er waren toen nog geen auto’s) trok dat onmiddellijk de aandacht. Ben ik van het voetpad gestapt, heb ik geknield? Ik weet het niet meer. Wel raakte het me te weten dat er ergens iemand ‘op sterven’ lag, het verbond me met een vorm van geheim waar niet zo vaak over gesproken werd.

Nu spreekt men over ziekenzalving en die stelt men niet meer uit tot het laatste moment. Men probeert daar een zinvol ritueel van te maken. Zo kunnen terminale zieken afscheid nemen, niet alleen van hun eigen concrete leven, maar ook van degenen van wie ze houden, bij volle bewustzijn.

Waarom ik daarover schrijf? Omwille van Jakob Smit. Hij heeft verschillende schilderijen met het thema ‘berechting’. Een groot werk hangt in Brussel, in de buurt van ‘De vader van de veroordeelde’. Ook in het museum in Mol hangt een kleiner schilderij over dit onderwerp.

Voor hij naar de Kempen kwam, woonde Smit in Amsterdam. Was hij vertrouwd met die katholieke sacramenten of was het daar, in dat kleine Kempische dorp dat hij voor het eerst met dat soort rituelen kennis maakte? Het moet hem enorm geraakt hebben.

Dan bedenk ik: hoe moeten we later onze nakomelingen vertrouwd maken met het inhoudelijk aspect van zo’n tijds- en streekgebonden schilderijen? Waar leren kinderen nog van Sint-Sebastiaan en de pijlen die hem doorboorden? Hoeveel kinderen weten nog wie ‘Jezus’ is en wat de wonde en het bloed in zijn zijde betekenen? Zo ook de ‘berechting’ en andere sacramentele rituelen. Om hun eigen cultuur te begrijpen zullen kinderen geschiedenis moeten krijgen die handelt over godsdienstige opvattingen en gebruiken, samenlevingsvormen, arbeid met eenvoudige middelen, want bv. klompen groeiden zo maar niet aan de bomen. Ik heb nog klompen met de hand weten maken, ik kan werken die daarover gaan nog begrijpen … maar wat zullen de volgend generaties begrijpen van die overgeleverde cultuur? Wellicht moeten we wat bescheidener zijn met het vertellen over oorlogen en gebiedsuitbreidingen, koningen en keizers en meer gaan kijken hoe mensen heel concreet leefden. En als je het toch over oorlogen hebt, vertel er dan bij hoe er geroofd, geplunderd, verkracht en gemoord werd … veel heilige doelen lagen daar niet aan de grondslag, meestal was honger naar nog meer bezit het basismotief.

Jakob Smit werd gegrepen door de concrete mensen die hij in zijn omgeving zag. Hij gaf die tijd en die mensen stem in zijn tekeningen en schilderijen. Daardoor heeft hij mij leren kijken naar zijn werken. Nu raken ze me en kan ik meteen ook de schoonheid van zijn werk in mij opnemen.

Een deel van het Jakob Smitsmuseum is voorbehouden aan de werken van de kunstenaar waar dit museum naar vernoemd werd. Het museum zelf is een oude pastorie. Steeds meer van die oude pastorieën worden in gebruik genomen voor culturele activiteiten. Meestal is er voldoende ruimte om een mooie tentoonstellingsruimte van te maken.

Ik ben niet speciaal idolaat van Jakob Smits. Toch moet ik toegeven dat er een werk in het museum voor Moderne kunsten in Brussel van hem, me veel opener doet staan voor het werk van deze van oorsprong Nederlandse kunstenaar: ‘De vader van de veroordeelde’. Daarin portretteert hij een man ten voeten uit. Ik heb nog nooit een man zo verslagen op een stoel weten zitten. Ik heb dat werk nu al verschillende keren kunnen zien en nog grijpt het me aan.

Maar die Nederlandse jonge man (° 1855) was zelf zo idolaat van het Kempische landschap, dat hij zich in 1888, op 33-jarige leeftijd in het Molse gehucht Achterbos komt vestigen. Hij kent geen gemakkelijk leven, maar zowel in de getuigenissen over hem als in zijn werken toont hij een toegenegenheid naar ‘de kleine man’ die erg ontroert.

Dat vind je in dit kleine museum terug. Er zijn enkele grotere weken te zien met zijn specifieke manier van schilderen: heel pasteus met dat getemperde wit maar door contrastwerking ontstaat er als het ware een soort lichtinval. Daarnaast zijn er ook heel wat kleinere tekeningen te zien. Hij is gegrepen door het wel en wee van de mensen rondom hem, het is alsof hij die mensen door zijn werk een stem wil geven.

Het museum toont ook brieven die Jakob Smits zelf schreef, vb. beginnend met ‘Cher Monsieur De Clercq’ maar ook een uittreksel uit een krant of tijdschrift waarin iemand een I.M. schreef na zijn dood. Daarin wordt hij dank gezegd om het medeleven van de ‘meester’ met de armen. Jakob Smits schilderde of tekende niet alleen de concrete mens in zijn Kempisch milieu, hij engageerde zich ook om het lot van de mensen te verbeteren. Vaak laat hij een Christusfiguur een dorps- of gezinstafereel binnentreden. Voor hem moet dat een heel doorleefde religieuze beleving vorm geven. Die Christusfiguur als een vorm van hoop (met die speciale witte kleur die straalt).

Tot ik voor een kleine tekening kom: ‘De veroordeling van de stroper’. Drie rechters onderaan die een veroordeling uitspreken. Achter een barrière staat links de veroordeelde omringd door rijkswachters en daarnaast wellicht zijn vrouw en andere familieleden.

In die tijd werd recht gesproken in het Frans, boven de hoofden van die dorpelingen die een of ander dialect brouwden. Zouden die rechters ‘verstaan’ hebben wat die dorpelingen te vertellen hadden, waren ze in staat in een verstaanbaar ‘Vlaams’ de verdachten uitleg te geven van wat er gebeurde? Waarschijnlijk niet. Maar de haas die de stroper gevangen had en die de baron toekwam, was voldoende bewijs. Dat die man bij het maal van de armoede eens wat vlees wou … ach wat … het wild was van de baron en daarmee was alles gezegd.

Ik voel me intens triest en opstandig worden. Naast die ‘chère monsieur …’ komt het drama van de Vlaams sprekende mens die niet ter zake doet, die verdwijnt tussen de eigendomsplooien van de Frans sprekende elite. De aanwezige familie van de beschuldigde leeft in angst voor de gevolgen: wie zal de monden voeden die achter blijven als hij de gevangenis indraait?

Maar recht is geschied: de baron krijgt zijn geleden schade vergoed. Dat was ook arm Vlaanderen: mensen waarover recht werd gesproken in een vreemde taal zonder vertaling.

Met zijn vieren gaan we op stap:Ludo rijdt met de wagen en Christel, Karel en ik rijden mee. Richting Mol voor het 34^ste aquarelsalon, ditmaal rond het thema zand.

De tentoonstelling is op twee locaties te bezichtigen: enerzijds in ’t Getouw, anderzijds in het Jakob Smitsmuseum. We vertrekken rond 11 uur, zodat we tegen de middag toekomen in Mol. Voor ‘t Getouw is een grote parking, dat valt mee, want bij het door Mol rijden staan de wagens bijna op elkaar.

’t Gebouw zelf heeft een restaurant, dus gaan we daar maar heen, dan hoeven we ons niet meer ver te verplaatsen voor een bezoek aan de tentoonstelling.

We kiezen allemaal voor een dagschotel à € 13: soep, hoofdgerecht (goulash) en koffie na. Het is wat geleden dat we elkaar nog uitgebreid zagen, dus is bijpraten nodig. Gek hoeveel je elkaar te vertellen hebt: de kinderen nemen een uitgebreid hoofdstuk in, Karel zit met plannen om de computer wat betere netaansluiting te bezorgen en Ludo is de geknipte man om met raad en daad te helpen, natuurlijk hebben Christel en ik het over onze schildersactiviteiten en als gepensioneerden luisteren we graag naar de verhalen van op de werkvloer.

De tijd is zo om als de sfeer goed is. Netjes betalen en via een binnendeur naar de expositieruimte.

Wat we te zien krijgen is de verplaatsing overwaard. Het verschil in aanbod is groot: van bijna fotografisch figuratief tot abstract. Elke kunstenaar (m/v) heeft een eigen manier van werken. Ik probeer te ontdekken hoe ze het technisch realiseren. Er zijn virtuoos uitgewerkte schilderijen bij. Want bij aquarel kan je je niet permitteren om een fout te maken: elke kleurlaag die je op het papier legt is niet meer weg te werken.

We mogen geen foto’s maken, maar niet getreurd: er is een boek te koop waarin van elke deelnemende kunstenaar een werk aan bod komt. En ondanks dat het boek maar €15 kost zijn de afgedrukte foto’s van prima kwaliteit. Ik kan dat zeker niet laten liggen en neem nog een ander boek in aanbod mee met een overzicht van vorige salons.

Bij het binnenkomen krijgen we een papier waarop we de voor ons beste twee werken moesten aanduiden. Het is moeilijk om kiezen, want er zijn er zoveel die me aanspreken. Uiteindelijk maak ik toch een keuze en het papier verdwijnt in de grote doos. Over enkele dagen eens op internet opzoeken wie de publieksprijs mag ontvangen.

Dan naar de tweede locatie: het Jakob Smitsmuseum. We gaan best met de auto want het is een eindje van ’t Getouw. Maar ook daar vinden gemakkelijk een parkeerplaats. En weer komt dat feestelijke gevoel op me af te mogen kijken naar schilderijen die me aanspreken. Ook hier wordt gevraagd je liefste schilderij te kiezen.

Het Jakob Smitsmuseum heeft ook een vaste collectie van de schilder wiens naam het draagt. Ik deponeer mijn brief met mijn gekozen schilderijen in de doos en neem dan de tijd voor de werken van Jacob Smit.

Daar ik mijn fotoapparaat vergeten was tijdens de opening van de tentoonstelling wil ik er terug heen om wat foto’s te maken.

Ik kom er toe rond etenstijd. Enkele mensen zitten in de kleine living, waar een groot tv scherm gans de dag beelden geeft met nauwelijks klank, samen aan tafel: het eten zal zo opgediend worden.

Gelukkig moet ik hen niet storen, want ik moet in de gang zijn, waar op dat moment niemand is. Ik neem vlug wat foto’s op de drie verdiepingen en spoed me naar beneden.

Terwijl ik voorbij het groepje kom dat zwijgend aan tafel zit, wens ik de mensen smakelijk te eten. Er is één stem die ‘dank je’ zegt, een reflex uit een vroegere periode. Voor de rest stilte. Ze nemen een hap uit hun boterham, in zichzelf opgesloten. Toch zien ze er verzorgd uit, wat hen nog aantrekkelijk maakt om ze aan te raken. Ik hoop voor hen dat de familie het vol houdt om hen te komen bezoeken en dat dit bezoek toch nog doordringt tot het minimale bewustzijn dat ergens nog aanwezig is.

De confrontatie met die dementerende bejaarden grijpt me telkens erg aan. Ooit waren dat mensen in volle levensbloei, nu zitten ze dag na dag te verschrompelen, nog een schaduw van zichzelf.

Ik moet voorbij een eetzaal en een tiental loopwagentjes staan daar netjes in rij tegen de muur geparkeerd. Na het eten zullen die wagentjes weer vastgenomen worden en hulp bieden bij de verplaatsing.

Feitelijk ben ik blij weer in de buitenlucht te komen en terug naar huis te kunnen waar ik nog heel wat projecten wil realiseren terwijl Karel al of niet commentaar geeft. Samen oud worden zonder teveel problemen, geen beter geschenk te bedenken.

Vrijdag was het de grote dag voor Bertine Verhaegen, Irène Bryse en Patrick Nupie: samen zorgen ze voor een nieuwe tentoonstelling in het Geriatrisch Centrum Damiaan.

Zoals altijd is het welkom hartverwarmend: onmiddellijk krijg je een glas wijn, op hoge ronde tafeltjes staan chips maar ook gezonde gesneden groenten met dipsaus (wellicht iets minder gezond, maar wel lekker). Bertine en Irène ken ik van uit de academie. Patrick is de man van Bertine.

Gezien ik mooi op tijd ben kan ik iedereen rustig een goede dag zeggen. Bertine straalt, dat doet ze altijd een beetje, er zit iets heel vrolijks in haar en dat weerspiegelt zich in haar schilderijen. Maar dat is voor later. Eerst moet er gesproken worden.

De directeur van het Geriatrisch Centrum verwelkomt iedereen. Vertelt over de ‘grote verhuis’ die over enkele weken zal plaatsvinden: dan zal de nieuwbouw af zijn en kunnen de huidige bewoners van het oude gebouw een kamer krijgen in het nieuwe gebouw. Het bewonersaantal wordt niet uitgebreid, maar het woon- en zorgcomfort wordt wel uitgebreid. Het is een prestatie die toch eens mag vernoemd worden.

Daarna komt gewoontegetrouw de burgemeester. Hij zit wat weggedoken en daarom bereikt zijn stem mij nauwelijks. Nu, veel nieuws zal die man niet te vertellen hebben: om de drie maanden is hij er bij om het lint te helpen doorknippen. Gewoontegetrouw hoor ik hem wel Gesigneerd bedanken voor de inzet in de gemeente. Daarna spreekt een neef van Patrick. Hij heeft het kort over de drie kunstenaars. Hij zegt telkens iets over de werken die er hangen.

Daarna richting de tentoonstelling waar ook weer gewoontegetrouw bij de ingangsdeur een lint wordt doorgeknipt door de kunstenaars en de foto wordt genomen.

Zelf ben ik echt benieuwd naar het resultaat. Ik heb wel al iets gezien van Bertine en Patrick, Irène zag ik vaak in de academie aan het werk, maar een tentoonstelling biedt toch een andere kijk op het werk.

Bertine schildert figuren, meestal vrouwen. Heel fris, kleurrijk. Elk schilderij doet heel spontaan aan. Ze probeert de figuren niet in een portret te wringen, maar met enkele lijnen laat ze de vrouwen spreken. Er zit ook iets van humor in. Ik voel het borrelen in mij.

Patrick is nogal gevarieerd in zijn aanbod. In sommige schilderijen neigt hij naar het hyperrealistische en dat is niet direct een aanspreekpunt bij mij. Maar de schilderijen die het zuiden oproepen kan ik wel appreciëren.

Irène heb ik bezig gezien aan de schilderijen en pastels die er nu hangen. Pas nu komen die werken tot hun recht, vooral de pastels: ze zijn mooi ingekaderd en dat verandert een ‘tekenblad’ in een kunstwerk.

Ik ben mijn fotoapparaat vergeten … daarvoor zal ik eens moeten terugkomen, dom van me.

Na de rondleiding gaan we met de groep terug een laatste glas drinken. Ik geraak aan de praat en plots is het veel later dan ik vermoed. Ik neem afscheid van de weinigen die nog overblijven. Tot over drie maanden.

In de schilderklas ben ik aan mijn eindwerk begonnen: zes schilderijen van 1m x 1m die geïnspireerd zijn op de gedichtenbundel ‘Canto General’ van Pablo Neruda, een Chileens dichter die in 1971 de Nobelprijs voor litteratuur kreeg. De gedichten gaan over Noord- en Zuid-Amerika. Hij schreef de gedichten in ballingsschap van 1948 tot 1949, toen hij vervolgd werd door de regering van Videla, die de communistische partij, waarvoor Neruda senator was, had verboden

Enkele van deze gedichten werden door Mikis Theodorakis verwerkt tot een oratorium voor twee stemmen en koor. Die uitvoering sprak me zo aan dat ik me ging verdiepen in de teksten van Canto General.

Canto General werd uit het Spaans vertaald door Mark Braet, Willy Spillebeen en Bart Vonck, (Rainbow Pocketboek 30, ISBN 90-6766-030-2). Ik heb deze bundel op mijn leestafel. Wanneer ik even tijd heb lees ik er wat in.

De gedichten zijn opgebouwd met een zeer beeldrijke taal. De woorden bezingen de schoonheid, overvloed en rijkdom van zijn land. Maar ook de uitbuiting van zijn volk geeft hij stem. Hij noemt de beulen die het volk tot slaven maakt, de rijkdom van de grond in bezit nemen, protest met geweld het zwijgen opleggen en weerspannigen uitmoorden. Tenslotte eindigt hij met woorden van hoop, opstanding, bevrijding.

Neruda schrijft over Chili en Amerika, maar de thema’s die hij aanhaalt zijn in wezen universeel. Wie informatie durft te zoeken, botst op uitbuiting, onbegrensde hebzucht, ecologisch wangedrag …

Ik kan alleen maar aanraden eens te zoeken op internet onder de woorden Canto General, Neruda of Theodorakis en neem de tijd om een van de opnames te beluisteren. Wellicht dat je ook gegrepen wordt door het dramatische van de uitvoering. Zoek dan verder naar de Matthausenliederen gecomponeerd door Theodorakis en je blijft wellicht de verdere dag onder de indruk.

Op de foto: links Pablo Neruda en rechts Mikis Theodorakis