Een deel van het Jakob Smitsmuseum is voorbehouden aan de werken van de kunstenaar waar dit museum naar vernoemd werd. Het museum zelf is een oude pastorie. Steeds meer van die oude pastorieën worden in gebruik genomen voor culturele activiteiten. Meestal is er voldoende ruimte om een mooie tentoonstellingsruimte van te maken.

Ik ben niet speciaal idolaat van Jakob Smits. Toch moet ik toegeven dat er een werk in het museum voor Moderne kunsten in Brussel van hem, me veel opener doet staan voor het werk van deze van oorsprong Nederlandse kunstenaar: ‘De vader van de veroordeelde’. Daarin portretteert hij een man ten voeten uit. Ik heb nog nooit een man zo verslagen op een stoel weten zitten. Ik heb dat werk nu al verschillende keren kunnen zien en nog grijpt het me aan.

Maar die Nederlandse jonge man (° 1855) was zelf zo idolaat van het Kempische landschap, dat hij zich in 1888, op 33-jarige leeftijd in het Molse gehucht Achterbos komt vestigen. Hij kent geen gemakkelijk leven, maar zowel in de getuigenissen over hem als in zijn werken toont hij een toegenegenheid naar ‘de kleine man’ die erg ontroert.

Dat vind je in dit kleine museum terug. Er zijn enkele grotere weken te zien met zijn specifieke manier van schilderen: heel pasteus met dat getemperde wit maar door contrastwerking ontstaat er als het ware een soort lichtinval. Daarnaast zijn er ook heel wat kleinere tekeningen te zien. Hij is gegrepen door het wel en wee van de mensen rondom hem, het is alsof hij die mensen door zijn werk een stem wil geven.

Het museum toont ook brieven die Jakob Smits zelf schreef, vb. beginnend met ‘Cher Monsieur De Clercq’ maar ook een uittreksel uit een krant of tijdschrift waarin iemand een I.M. schreef na zijn dood. Daarin wordt hij dank gezegd om het medeleven van de ‘meester’ met de armen. Jakob Smits schilderde of tekende niet alleen de concrete mens in zijn Kempisch milieu, hij engageerde zich ook om het lot van de mensen te verbeteren. Vaak laat hij een Christusfiguur een dorps- of gezinstafereel binnentreden. Voor hem moet dat een heel doorleefde religieuze beleving vorm geven. Die Christusfiguur als een vorm van hoop (met die speciale witte kleur die straalt).

Tot ik voor een kleine tekening kom: ‘De veroordeling van de stroper’. Drie rechters onderaan die een veroordeling uitspreken. Achter een barrière staat links de veroordeelde omringd door rijkswachters en daarnaast wellicht zijn vrouw en andere familieleden.

In die tijd werd recht gesproken in het Frans, boven de hoofden van die dorpelingen die een of ander dialect brouwden. Zouden die rechters ‘verstaan’ hebben wat die dorpelingen te vertellen hadden, waren ze in staat in een verstaanbaar ‘Vlaams’ de verdachten uitleg te geven van wat er gebeurde? Waarschijnlijk niet. Maar de haas die de stroper gevangen had en die de baron toekwam, was voldoende bewijs. Dat die man bij het maal van de armoede eens wat vlees wou … ach wat … het wild was van de baron en daarmee was alles gezegd.

Ik voel me intens triest en opstandig worden. Naast die ‘chère monsieur …’ komt het drama van de Vlaams sprekende mens die niet ter zake doet, die verdwijnt tussen de eigendomsplooien van de Frans sprekende elite. De aanwezige familie van de beschuldigde leeft in angst voor de gevolgen: wie zal de monden voeden die achter blijven als hij de gevangenis indraait?

Maar recht is geschied: de baron krijgt zijn geleden schade vergoed. Dat was ook arm Vlaanderen: mensen waarover recht werd gesproken in een vreemde taal zonder vertaling.

Met zijn vieren gaan we op stap:Ludo rijdt met de wagen en Christel, Karel en ik rijden mee. Richting Mol voor het 34^ste aquarelsalon, ditmaal rond het thema zand.

De tentoonstelling is op twee locaties te bezichtigen: enerzijds in ’t Getouw, anderzijds in het Jakob Smitsmuseum. We vertrekken rond 11 uur, zodat we tegen de middag toekomen in Mol. Voor ‘t Getouw is een grote parking, dat valt mee, want bij het door Mol rijden staan de wagens bijna op elkaar.

’t Gebouw zelf heeft een restaurant, dus gaan we daar maar heen, dan hoeven we ons niet meer ver te verplaatsen voor een bezoek aan de tentoonstelling.

We kiezen allemaal voor een dagschotel à € 13: soep, hoofdgerecht (goulash) en koffie na. Het is wat geleden dat we elkaar nog uitgebreid zagen, dus is bijpraten nodig. Gek hoeveel je elkaar te vertellen hebt: de kinderen nemen een uitgebreid hoofdstuk in, Karel zit met plannen om de computer wat betere netaansluiting te bezorgen en Ludo is de geknipte man om met raad en daad te helpen, natuurlijk hebben Christel en ik het over onze schildersactiviteiten en als gepensioneerden luisteren we graag naar de verhalen van op de werkvloer.

De tijd is zo om als de sfeer goed is. Netjes betalen en via een binnendeur naar de expositieruimte.

Wat we te zien krijgen is de verplaatsing overwaard. Het verschil in aanbod is groot: van bijna fotografisch figuratief tot abstract. Elke kunstenaar (m/v) heeft een eigen manier van werken. Ik probeer te ontdekken hoe ze het technisch realiseren. Er zijn virtuoos uitgewerkte schilderijen bij. Want bij aquarel kan je je niet permitteren om een fout te maken: elke kleurlaag die je op het papier legt is niet meer weg te werken.

We mogen geen foto’s maken, maar niet getreurd: er is een boek te koop waarin van elke deelnemende kunstenaar een werk aan bod komt. En ondanks dat het boek maar €15 kost zijn de afgedrukte foto’s van prima kwaliteit. Ik kan dat zeker niet laten liggen en neem nog een ander boek in aanbod mee met een overzicht van vorige salons.

Bij het binnenkomen krijgen we een papier waarop we de voor ons beste twee werken moesten aanduiden. Het is moeilijk om kiezen, want er zijn er zoveel die me aanspreken. Uiteindelijk maak ik toch een keuze en het papier verdwijnt in de grote doos. Over enkele dagen eens op internet opzoeken wie de publieksprijs mag ontvangen.

Dan naar de tweede locatie: het Jakob Smitsmuseum. We gaan best met de auto want het is een eindje van ’t Getouw. Maar ook daar vinden gemakkelijk een parkeerplaats. En weer komt dat feestelijke gevoel op me af te mogen kijken naar schilderijen die me aanspreken. Ook hier wordt gevraagd je liefste schilderij te kiezen.

Het Jakob Smitsmuseum heeft ook een vaste collectie van de schilder wiens naam het draagt. Ik deponeer mijn brief met mijn gekozen schilderijen in de doos en neem dan de tijd voor de werken van Jacob Smit.

Daar ik mijn fotoapparaat vergeten was tijdens de opening van de tentoonstelling wil ik er terug heen om wat foto’s te maken.

Ik kom er toe rond etenstijd. Enkele mensen zitten in de kleine living, waar een groot tv scherm gans de dag beelden geeft met nauwelijks klank, samen aan tafel: het eten zal zo opgediend worden.

Gelukkig moet ik hen niet storen, want ik moet in de gang zijn, waar op dat moment niemand is. Ik neem vlug wat foto’s op de drie verdiepingen en spoed me naar beneden.

Terwijl ik voorbij het groepje kom dat zwijgend aan tafel zit, wens ik de mensen smakelijk te eten. Er is één stem die ‘dank je’ zegt, een reflex uit een vroegere periode. Voor de rest stilte. Ze nemen een hap uit hun boterham, in zichzelf opgesloten. Toch zien ze er verzorgd uit, wat hen nog aantrekkelijk maakt om ze aan te raken. Ik hoop voor hen dat de familie het vol houdt om hen te komen bezoeken en dat dit bezoek toch nog doordringt tot het minimale bewustzijn dat ergens nog aanwezig is.

De confrontatie met die dementerende bejaarden grijpt me telkens erg aan. Ooit waren dat mensen in volle levensbloei, nu zitten ze dag na dag te verschrompelen, nog een schaduw van zichzelf.

Ik moet voorbij een eetzaal en een tiental loopwagentjes staan daar netjes in rij tegen de muur geparkeerd. Na het eten zullen die wagentjes weer vastgenomen worden en hulp bieden bij de verplaatsing.

Feitelijk ben ik blij weer in de buitenlucht te komen en terug naar huis te kunnen waar ik nog heel wat projecten wil realiseren terwijl Karel al of niet commentaar geeft. Samen oud worden zonder teveel problemen, geen beter geschenk te bedenken.