En dan stort ik me op de uitdaging van de ‘letters’. Ik hou de boot naar het probleem van de vormgeving nog even af door terug te gaan naar een van de eerste teksten in het Nederlands, waarschijnlijk een fragment uit een liefdeslied:

Hebban olla uogala nestas hagunnan hinase hi(c) (a)nda thu uuat unbidan uue nu

Het is de vertaling van de Latijnse paralleltekst die ervoor staat:

Habent omnes uolucres nidos inceptos nisi ego et tu. Quid expectamus nunc.

De vertaling zou luiden:

Alle vogels zijn nesten begonnen, behalve ik en jij. Waar wachten wij nu op?

De tekst moet niet direct ‘herkenbaar’ zijn … laat de vorm maar zijn gang gaan en als je analyserend toekijkt ontdek je de woorden. In mij blijft de tekst echter al zovele jaren, nadat ik hem voor de eerste keer las, nagloeien. Ja, waarom het avontuur nog niet ingaan  van …? Durf ik een nest bouwen om mijn ervaringen in neer te leggen zodat ze rust vinden?

Het gebruik van al dan  niet verdunde Oost-Indische inkt geeft een speels accent aan de tekening. Speelsheid is een kracht die energie geeft om het leven aan te kunnen als het allemaal zo in het honderd loopt.

Dit is een vormgeving van ‘toen’ in de titel brieven van ‘toen aan later’

Tijdens de maand juli heb ik dagen en dagen geklost. Daarna begon de tentoonstelling in december mijn gedachten op te eisen. Dus haalde ik mijn pen en Oost-Indische inkt boven en richtte mijn aandacht op het tekenpapier dat voor me lag.

Een blanco papier confronteren is telkens toch een vorm van faalangst overwinnen. In mijn gedachten heb ik wel een vorm van ontwerp klaar, soms erg duidelijk, soms wat vager … maar de eerste lijnen op dat witte papier zetten is toch een grote stap. Soms denk aan een parachutesprong: eens gelanceerd kan je niet meer terug. Zo ook met die eerste lijn op het witte blad, zelfs als die met potlood voorbereid is. Ik moet mezelf vaak geruststellend toespreken: als het mislukt, is dat erg? Het papier heeft nog een achterkant of ik kan het tot een kleiner formaat versnijden … en zelfs als het niet meer bruikbaar is: het is geen kapitaal dat ik weg gooi.

Ik had reeds heel wat ontwerpen gemaakt rond de formele vorm van een beschreven blad, nu onderzocht ik de iconografie van letters. Door de Oost-Indische inkt in verschillende verdunningen te gebruiken ontstond een soort van dieptewerking in de tekening.

Voor de lijnen zelf hanteerde ik sjablonen, daardoor ontstond een repetitieve vorm in de tekening. Hierbij krijgt de vorm nog voorrang op het inhoudelijke. De emoties of bedenkingen worden nog even terzijde gelaten. Door het aanbrengen van ritmering in de herhaling van dezelfde vormen krijg je een wereld aangeboden die eerder bevreemdend aandoet.

Er zijn geen ‘herkenbare’ vormen of spanningen die verwijzen naar het dagdagelijkse werkelijkheid, vb. een bloem ‘herken’ je aan de bloemblaadjes, stengel, enz. Ik wil een ander kader creëren, van wat nog niet werd vorm gegeven, om daarin de ervaring te plaatsen en tot een nieuw formuleren te komen.

Om concreter te zijn: als ik mijn ervaren afzet tegenover hoe ‘men’ denkt, vb. over zelfdoding … dan kan ik daar mezelf niet in terugvinden. Laat ons zeggen dat ‘men’ niet nadenkt over zelfdoding, men benadert alleen de sensationele kant van het gebeuren als iemand door zelfdoding uit het leven stapt. Zelfdoding heeft met een vorm van geweld te maken wat emoties in gang zet. Ik zoek een andere benadering, naar een ander kader, andere woorden, zodat ik mijn ervaring kan plaatsen en in die plaatsing mezelf terug vind: zo klopt het voor mij. Dit proces is nooit ‘af’. Telkens opnieuw moet je op zoek naar een betere formulering, een nog meer nauwkeurige benadering van je ervaring. Hoe precieser je dat ervaren kan uitdrukken, hoe meer rust er komt t.o.v. die verschrikkelijke realiteit. Tevens dompel je onder in het besef dat elk tot uitdrukking brengen, ontsnapt het aan een ‘definitief’ formuleren. Enerzijds omdat je, door elk authentiek formuleren, je wezen verandert en dat je met dat veranderde zijn opnieuw de realiteit benadert, anderzijds omdat het net nooit lukt om door te dringen tot het allerdiepste ervaren van jezelf omdat dit ontsnapt aan het taal-bewustzijn, wat die taal ook mag zijn.

Laat me stellen dat ik deze tekening opdraag aan al degenen die op zoek zijn naar dat formuleren buiten het ‘men denkt’, om dan te kunnen stellen: zo ver kan ik het nu al verwoorden.

Wanneer we met Toby gaan wandelen nemen we vaak een weg die langs een  notenboom loopt. Zoals van een notenboom verwacht wordt staat hij nu ook afgeladen vol met noten in hun groene bolster. Stilaan breekt de tijd aan dat de bolsters van kleur veranderen en hun inhoud op de grond laten vallen.

Toen we vandaag voorbij de notenboom wandelden, zagen we op de grond al wat noten liggen … en ineens werd ik weer dat kind van vroeger. Op weg naar school kwam ik ook voorbij een notenboom, die met breed uitwaaierende takken zichzelf stond te zijn. In de herfst liet de boom zijn noten vallen … en wij kinderen raapten de noten op die op de openbare weg vielen.

’s Morgens vroeg ging ik vaak naar de mis, zoals toen gewoonte was … en die noten waar een motiverende attractie op de weg naar de kerk, waar het altijd zo kil aanvoelde. Ik was de eerste die na een nacht herfstweer de notenboom passeerde en stak mijn zakken vol met wat ik kon oprapen. Later kwamen dan de andere kinderen … maar ik had mijn voorraadje reeds meegenomen.

Die verse noten vond ik het lekkerst: de schaal openbreken, het vliesje van de pit halen … en knabbelen maar. Vooral als ik uit school kwam en honger had, waren die noten een festijn.

En nu tref ik weer noten op mijn weg. Ik heb me gebukt en werd weer het kind van toen: ik vulde mijn zakken met wat ik vond en thuis ontbolsterde ik de noten indien nodig, deed het houten omhulsel kraken, pulkte het gele, bittere vliesje er af en stak de witte kern vol overgave in mijn mond: heerlijk!

Die notenboom maakt de uitstap met Toby extra boeiend: je legt niet alleen een paar kilometer af langs geasfalteerde of platgetreden wegen, maar je duikt zo je kindertijd in, alsof er geen jaren ‘van verstand’ tussen liggen.

Hoe zalig kan de herfst zijn, zelfs bij regenweer.

Felix is echt kundig in ‘sfeerschepping’.Hieronder een paar werken die daarvan getuigen … hoewel het geen optimale foto’s zijn: zowel Christel als ik waren ons fototoestel vergeten en zij heeft dan maar haar smart phone boven gehaald. Toch geven die foto’s een beeld van zijn manier van schilderen.

Een week na de academie stelt Felix Torfs zijn schilderijen ten toon in de ruimten van kunstkring ‘Gesigneerd’ in Baal. Ik leerde Felix kennen als collega-medewerker van de kunstkring. Toen ik mijn medewerking aan de kunstkring stopzette (ik werd zeventig en vond dat ik best voor jongere mensen plaats kon maken) kwamen we elkaar vaak tegen bij het wekelijks boodschappen doen. Steeds maakten we tijd voor een praatje zodat we op de hoogte bleven van elkaars creatieve activiteiten en het plezier die onze honden ons bezorgden.

Nu is het de beurt aan Felix om met zijn werk naar buiten te komen. Ik weet dat hij een goed schilder is, maar wanneer ik zijn werken aan de muur zie hangen, komt er nog meer bewondering in mij naar boven.

Karel is gek op een zicht op Leuven … helaas is dit niet meer te koop. Dan zoek ik iets uit dat mij erg aanspreekt: Ochtenddrukte … het bedelende meisje dat bijna overlopen wordt door mensen die in een andere wereld leven (zie foto hiernaast). Hoewel de muren bij ons thuis vol hangen met schilderijen of volgestouwd zijn met overladen boekenrekken, zal ik er wel een plaatsje voor vinden.

Karel is blij dat ik enthousiast ben maar heeft het wat moeilijk dat zijn favoriete werk reeds verkocht is.

Terwijl ik de foto’s bekijk komt de tentoonstelling weer in beeld. Toch mooi dat we in een maatschappij leven waar we naar de academie kunnen gaan, een techniek aanleren waarin we onszelf kunnen uitdrukken.

Dan denk ik aan de oorlogslanden. Daar geldt maar één wet: vernietiging … ook van het culturele leven.

Ik ben geboren tijdens oorlogsjaren (1942). Ik heb daar een paar vage, angstige herinneringen aan. Maar sindsdien heb ik geen oorlog meer moeten meemaken.

Ik kan me alleen dankbaar voelen. Niet ten opzichte van een of andere god … want waarom beschermt hij of zij de mensen niet die … Maar als ik naar de (sterren)hemel kijk, die onmetelijke ruimte en mezelf daarin ontdek als een minuscuul nietsje van bewustzijn: dan voel ik me dankbaar omdat ik dit concrete leven gekregen heb.

Hieronder nog enkele foto’s van de tentoonstelling

Christel heeft weer heel wat foto’s genomen van de tentoonstelling van de academie en stuurt ze me door: leuk om alles nog eens terug te zien. Bij de jongeren en kinderen zie je nog vaak heel spontane creaties,  ze grijpen me recht naar het hart. De volwassenen moeten ‘leren’ en in het aanleren van bepaalde regels van bv. perspectief of een figuur neerzetten, terug op zoek gaan naar hun oorspronkelijke niet gereglementeerde, spontane creativiteit. Soms wel moeilijk na een leven van binnen de lijntjes kleuren en zich houden aan reglementen (o.a. wetten en verplichtingen) allerhande.

Voor mezelf merk ik dat, hoe meer ik durf in te gaan op het spontane en creatieve van een kinderlijke kant die ik in mezelf ontdek, hoe meer het leven me te bieden heeft. ’s Morgens wakker worden en denken aan mijn tekentafel. Waarom zou ik nog in bed willen blijven: het leven (tekenen of … ) roept. En laat dat stof maar liggen: als ik het wegneem komt er zich onmiddellijk een nieuwe lading aan bieden. Dus dat vermanend stemmetje dat eist dat eerst het ‘werk’ (de plicht) moet gedaan worden voor de tekentafel (de ontspanning) zich mag aanbieden leg ik het zwijgen op. Dat stemmetje komt uit vorige eeuw. Nu ben ik een oude, 21-eeuwse vrouw. De dagen die me nog resten wil ik intens beleven, o.a. achter mijn tekentafel.

Ik ben niet zo bijbelvast, maar de uitspraak: wie niet wordt als deze kinderen … kan ik alleen beamen. Daarom, kinderen van alle leeftijden: teken, schilder, maak muziek, leef je uit in de grond, verbouw je huis, schrijf, lees  … zoek in jezelf datgene wat je innerlijke bewogenheid vorm geeft en beperk het ‘geleefd’ worden tot wat nu eenmaal nodig is om bv. je brood te verdienen of je huis leefbaar te houden.

In de ruimten van kunstkring ‘Gesigneerd’ in Baal, stelde de academie van Werchter werken van leerlingen ten toon. De onderliggende bedoeling is deze academie meer kenbaarheid te geven.

Christel en ik hadden afgesproken samen naar het aquarelsalon in Berchem te gaan … maar het was de laatste dagen zo druk … ik voelde me overvraagd. We bleven thuis, maar een uitstapje naar de buurtgemeente Baal kon er wel af. En we hebben het ons niet beklaagd.

Feitelijk verraste de tentoonstelling me. Ik had een eerder chaotische bedoening verwacht want alle afdelingen van Werchter moesten mee de tentoonstelling in. Naast de volwassenen die elk een dag- en avondatelier voor tekenkunst en schilderen hebben, zijn er ook nog de jongeren en kinderen.

De tentoonstelling was heel sober gehouden. Elk atelier kwam naar buiten met maar een paar werken, zodat er voldoende ruimte was om elk werk tot zijn recht te laten komen. Natuurlijk opteerden de docenten voor werken die mochten gezien worden: je kreeg de indruk dat je van de verschillende technieken eens mocht proeven. Zo trof ik twee kantwerkjes, die fragiel tussen de meer grotere werken stil om aandacht vroegen, bijna ontroerend van eenvoud, een prestatie van het jongerenatelier.

En natuurlijk waren er docenten en kwamen leerlingen van vroeger en nu een kijkje nemen. Meteen werd het ‘vlug eens gaan kijken’ daarmee onderuit gehaald. We namen de tijd en genoten van het weerzien, de gesprekken … en de koffie. De cirkel rond de tafel breidde zich uit. Toen de koffie op was maakten we plaats voor anderen die zouden aanschuiven.

Ik beloofde eens op een avond binnen te springen in het schildersatelier. Zo zou ik de werken kunnen zien waaraan ze nu bezig zijn.

Ondertussen kregen we in de kantklas het thema aangeboden waar we dit jaar rond gaan werken: eindeloos lijnenspel. Het zijn maar woorden. Ze hebben de bedoeling om in je fantasie te gaan wroeten. Wat kan dit allemaal oproepen. Waar leg je het accent.

Lieve, de docente, heeft voor iedereen een briefje klaargemaakt met wat uitleg bij die twee woorden … en om het geheel wat fantasierijker te maken heeft ze de kant ‘eindeloos’ met een zwarte bovenstreep gemarkeerd en bij lijnenspel het rood gehanteerd. Ze maakte er een leporello van … en stikte met de naaimachine met zwart en rode draad een vervolg aan die lijnen en liet de draad ‘eindeloos’ uitlopen, of toch een eindje. Ik voel mezelf innerlijk voelen van krullen van plezier wanneer ik ‘de opdracht’ in handen krijg … creatief werk hoeft niet altijd diep ernstig  te zijn en in deze klas is het speelse vaak aanwezig.

Het thema spreekt me enorm aan. Mijn eindwerk van tekenen had er mee te maken. Laat het lijnenspel maar losbarsten.

Maandag kan ik nauwelijks op mijn benen blijven staan in de kantles. Na de koffiepauze trek ik dan maar naar huis. Het was leuk om iedereen terug te zien … maar de verhalen zullen wel in de loop van volgende weken komen.

Terwijl ik naar huis rij, laat ik de voorbije dagen terugkomen: ik heb er van genoten maar nu ben ik dringend aan rust toe.

Waarom neem ik deel aan zo’n markt? Gewoon omdat de sfeer van een markt mij aanspreekt. Mensen komen en gaan, soms zijn er onverwachte ontmoetingen, dan weer zie je vrienden of kennissen om een leuk gesprek mee te voeren.

Ook is zo’n evenement een stimulans om wat door te werken. Ik heb me nu toegelegd op het snijwerk, Christel op haar portretten. Alleen al voor jezelf die spullen eens op een rijtje (of in een standje) zetten heeft een soort heel makend effect: dit is een stuk van mezelf.

Natuurlijk is iets verkopen leuk, zeker als het gaat om mensen die je niet kent. Ik verkoop wel eens iets, maar niet massaal, daarvoor spreekt mijn werk te weinig het publiek aan dat zich daar aanbiedt. Zoals een dame in een rolstoel, voortgeduwd waarschijnlijk door haar dochter, mij vroeg: waarvoor dient het, wijzend op de leporello’s en de uitgesneden … ja, hoe benoem je die uitgesneden dingen met een ledkaarsje erin? Die dingen dienen tot niets, het zijn gewoon dingetjes die je wellicht mooi vindt, sfeer brengen, hebbedingetjes die je een tijdje ergens neerzet om van te genieten.

Toen ik aan Karel vertelde van die mevrouw en erbij zei dat ik meer ‘herkenbare’ dingen zou moeten maken om te verkopen, antwoordde hij: wil je dat? Neen, ik wil dat niet, ik wil gewoon de dingen creëren die ik leuk vind. Gelukkig hoef ik niet te leven van ‘de verkoop’, dat geeft me de vrijheid om te genieten van wat ik doe, feitelijk terug te ‘spelen’ zoals in mijn kindertijd.

Maar tegenover die dame die vroeg: waartoe dient dat (mijn moeder zou ook die vraag stellen en met haar wellicht de meeste mensen) was er ook iemand die een leporello kocht: alleen Oost-Indische inkt, zonder kleur. Met haar heb ik een heel boeiend gesprek gehad over kinderen en de zorg om ‘problematische’ kinderen. Wat waren we dicht bijeen als mede-vrouwen, als mede-moeders. Daarna verdwijn je uit elkaars wereld … maar het maakte voor mij die dag meer dan geslaagd. Zoiets van: de echtheid van leven mocht even verwoord worden.

Tegen tien uur parkeren we de auto voor de deuren van de dansschool. Eerst Aike begroeten, dan de wagen leeg maken, vervolgens een koffietje drinken en dan aan het werk.

Feitelijk vraagt het opstellen van zo’n tentoonstelling niet zoveel inspanning: het is binnen (lekker warm t.o.v. gisteren op Tremartre), er is een goed ophangsysteem, de ruimte is gekend dus op voorhand kan je zo wat plannen wat waar gaat hangen.

Bij het uitladen ontdek ik dat een glas gebroken is van een van de grote werken. Gelukkig zijn het wisselkaders en heb ik meer werken meegebracht dan ik kan ophangen. Ik verhuis de tekening van achter het gebroken glas naar een kader die heel is. Het gebroken glas probeer ik voorzichtig in te pakken zodat niemand gekwetst wordt.

Het ophangen verloopt vlot … en over het eindresultaat ben ik best tevreden: het mag gezien worden.

Omdat alles zo ‘plots’ moest gebeuren, hebben we geen prijslijst opgemaakt: die zullen we straks opmaken en doorsturen naar Carlo, zodat hij die kan printen en op de voorziene plaats leggen.

We zijn  tijdig thuis, zodat ik met een uurtje vertraging naar de kantles kan. Het materiaal voor die les heb ik zaterdag reeds klaargezet, zodat ik alleen maar moet inladen en wegwezen … en dat doe ik ook, hoewel een middagdutje wel welkom zou zijn. Maar rusten kan straks. Ik kijk nu uit naar het weerzien met de collega’s van het kantatelier.

De auto staat klaar voor het vertrek naar Tremelo … maar het regent en blijft regenen.

Dan maar de  buienradar raadplegen: na acht uur komen er opklaringen die zeker twee uren aanhouden. Oef! Ik ben met Christel en Ludo afgesproken om kwart over acht: wellicht is de grond dan al wat opgedroogd en kunnen we uitpakken.

We zijn bij de eersten. Het is droog met af en toe een streepje zon. Uitpakken … en Ludo zorgt dat de tentjes mooi uitgevouwen worden. Omdat de tentjes niet echt waterdicht zijn bij een serieuze regenbui, plaatst Ludo nog een grote plastiek over het geheel. Mooi zo, nu zitten we  droog en kan het installeren beginnen.

Tegen elf uur gaat de markt open … we hebben dus iets meer dan twee uren voor de installatie en dat blijkt geen luxe te zijn.

Aan de organisatie hebben we gevraagd om een plaats naast ons vrij te houden voor Cecile Verdonck, een studiecollega van vroeger, die prachtige eigenhandig gemaakte kaartjes verkoopt ten voordele van het Reumafonds: mooie teksten kalligrafisch getekend. We hebben al verschillende keren samen deelgenomen aan Tremartre. Het is dan ook met veel plezier dat we elkaar begroeten.

‘De club’ komt ook opduiken. Ze krijgen een grote en twee kleine tafeltjes. Een plaats om te werken en een plaats om hun werken te koop aan te bieden. Wanneer ze zich geïnstalleerd hebben, haal ik tekenpapier en stiften boven voor een gezamenlijk project onder de titel ’lucht’. Al wat er hen invalt bij dat woord mogen ze op papier zetten. Ze werken voortreffelijk samen. Later zullen ze dan in papier snijden, wat vooral Lorenzo en Amber aanspreekt. Tussendoor gaan ze eens de markt verkennen, of iets eten.’s Avonds besluiten ze dat ze een heerlijke dag gehad hebben en volgend jaar weer mee doen.

Erg veel bezoekers zien we niet in de voormiddag, maar in de namiddag, met een zon die verwarmt, wordt het druk … en ik word moe. Gelukkig begint de afbraak van de markt even na zessen … en krijg ik hulp van de kinderen. Die weten echt van aanpakken. Voor volgend jaar willen ze er bij zijn voor de opbouw. Lorenzo stelt het zo voor: oma Lut gaat in een stoel zitten genieten hoe wij alles in haar plaats zullen doen. Een vooruitzicht dat belooft!

Zaterdagnamiddag straalt me veelbelovend tegemoet: alles is klaar voor morgen, ik kan nu volop genieten van de rust na de drukke dagen van voorbereiding.

Na de boterhammen installeer ik me in mijn leeszetel, neem een boek ter hand en voel me wegdrijven door een dutje. Karel vraagt of ik de email uit de dansschool gelezen heb. Neen, niet gezien. Wat stond er in?

Kunstenaars kunnen de muren van de dansschool gebruiken om hun werken gedurende een maand te tonen. Nu bleek de communicatie niet goed verlopen te zijn … en konden de kunstenaars die zich aangemeld hadden niet komen … bleven de muren leeg en dat bij het begin van het dansjaar. Of ik niemand kende die wou ten toon stellen of had ik zelf zin?

Ineens was ik natuurlijk klaar wakker. Ik dacht aan de werken die reeds ingekaderd waren voor ‘Kunst in eigen huis’, een groepstentoonstelling in de Hallen van de KULeuven. Met nog wat kleinere werken erbij die toch meegingen naar Tremartre was mijn aanbod compleet.

Even gebeld naar Christel of ze meedeed. Dat zag ze wel zitten: veel van haar werkjes gingen mee naar Tremartre, dus die diende ze daarna niet op te bergen. Met enkele grotere werken erbij, zou zij wel haar deel van de muren kunnen vullen.

In plaats van te slapen, sleurde ik de werken naar beneden om ze maandag na Tremartre, naar de dansschool te vervoeren. Mijn armen protesteerden wel tegen al dat verhuizen. Nu ja, rusten zou ik wel daarna doen.

Morgen proberen te genieten van Tremartre en maandag naar de dansschool. Ik begon er naar uit te kijken.

Natuurlijk vraagt een kunstmarkt heel wat voorbereiding. Vooral omdat ik telkens iets nieuw wil aanbieden. Dit jaar heb ik me toegelegd op papier snijden en mijn collectie leporello’s uitgebreid. Christel heeft het vooral in ‘portretten’ gezien. Op verschillende soorten achtergrond (aquarel, gel druk, acryl …) tekent ze portretten, niet naar foto’s of bestaand model, maar gewoon ‘uit het hoofd’: ze laat de inspiratie haar hand leiden. Het resultaat is werkelijk prachtig.

Vrijdag spraken we af om samen te werken. Zij had wat passe-partouts nodig en ik heb een snijlat waarmee ik dergelijke dingen kan maken. Dat is een perfecte samenwerking.

De passe-partouts voor haar grotere kaders leverden geen problemen op. Ze had echter een langwerpige kader, waarin een voorgesneden passe-partout diende vergroot te worden. Het materiaal van die voorgesneden  passe-partout was van een dubieus soort karton en hoewel ik een nieuw snijmesje gebruikte, kartelde de rand: zo kon de passe-partout geen dienst doen.

Karel was toevallig in de buurt en zocht mee naar een oplossing: de nagelvijl en nadien de voetenvijl werden uitgeprobeerd … zie de foto hierboven. Het resultaat mocht gezien worden.

Zaterdag deden we vroeg boodschappen, zodat ik de auto kon leegmaken en poetsen (wat af en toe nodig is met een hond die altijd meereist) en daarna vullen met de spullen voor Tremartre.

Het bleek een heel avontuur, zoiets als: hoe krijg je tien olifanten in een ‘deux chevauke’. Maar na een paar keren in en uitladen, lukte het me om alles gestapeld te krijgen. Al zeg ik het zelf: ik ben een kei in het vullen van een ruimte. Er bleef nog een kleine ruimte over voor mijn handtas en mijn lunchpakket.

Toen ik even in mijn auto ging zitten om te kijken of ik genoeg uitzicht had op de baan, diende ik wel een doos te draaien om in mijn rechterzijspiegel te kunnen kijken … maar ook dat lukte nog.

Zo, dat was keurig gedaan. Nu de auto nog in de garage en dan kon ik me verheugen op een ganse namiddag heerlijk ontspannen met een gevoel van: wat kan het leven mooi zijn!

Anne Cornil (zie foto van een van haar werken hiernaast) stuurde ons een uitnodiging voor de groepstentoonstelling in Villa Clementina in Zemst. Christel en Ludo gingen mee. We waren wel benieuwd wat we gingen aantreffen, want niemand van ons had er al ooit over gehoord.

We hoopten dat het binnen te doen zou zijn, want het regende, meestal een miezerige bedoening, maar af en toe toch ook een felle bui.

Eerst natuurlijk een parkeerplaats zoeken en dan op ontdekkingstocht. De wegwijzers brengen ons voorbij een groot gebouw, de villa, om dan in het park te belanden. Gewoon een prachtig domein. Jammer dat het weer niet mee wil.

Later ontdekken we op internet waar het om gaat in Villa Clementina. Zoals ze in de informatieflyer schrijven: geïntegreerde en inclusieve dagopvang voor jonge kinderen met en zonder beperking.

In een enorme tent horen we muziek: een klein orkest warmt de verkilde luisteraars op. Karel blijft verrukt staan, dat had hij niet verwacht en zeker niet van dat niveau.

De tent is ingedeeld in compartimenten, waar verschillende kunstenaars hun werk exposeren. Het is een internationaal gezelschap dat een gevarieerd aanbod doet. Ik geniet ervan. Op het einde van de rondgang heb ik zin om er zelf aan te beginnen.

Dan volgt de wandeling door het domein. We moeten een paraplu gebruiken want er trekt een bui over. De weg is goed aangeduid … en we kunnen een flinke wandeling maken. Overal hebben beeldhouwers hun werken opgesteld. Tot zelfs in een schuurtje heeft iemand zijn werken ondergebracht … en die doen het daar heel goed tussen het werkmateriaal. Het moet niet altijd een afgestofte omgeving zijn die een kunstwerk tot ‘taal’ laat komen.

Uiteindelijk komen we aan een grote vijver. Wat is het een prachtige locatie om beelden te plaatsen. Ook Anne Cornil heeft hier haar plaats gevonden. Jammer dat er geen zon is. In dit park kan je echt tot stilte komen.

Er is onder een tent een soort terras geïnstalleerd … maar het trekt ons niet aan: te koud, te vochtig … en morgen is het Tremartre.

De tweede foto laat nog enkele muren zien, maar die zullen weldra tegen de vlakte liggen. Wanneer het puin geruimd is, zal de grond bewerkt worden tot een vorm van tuin. Als ik nog eens op bezoek ga, zullen mijn ogen wellicht nog even op zoek gaan naar het huis ‘van vroeger’. Nieuwe indrukken zullen zich aan mij opdringen: de groene beplanting, de enorme ruimte, de straat die niet meer te herkennen is.

Inderdaad, mijn kindertijd is voorbij. Tussen toen en nu ligt een leven waarvoor ik dankbaar ben. Naast de vele klappen die ik incasseerde, kreeg ik ook zoveel mogelijkheden: gezondheid, psychische sterkte om met die klappen te leven, mensen die van me houden en waarvan ik mag houden … gewoon het leven zelf, in de rijkdom en beperkingen van het samenzijn met de geliefden en deze  samenleving. Ik mag oud worden, voorlopig zonder ernstige kwalen. Elke dag mag ik met enthousiasme opstaan omdat mijn tekentafel wacht of omdat andere boeiende projecten zich aanbieden.

Ik moet niet op de vlucht, moet geen honger leiden, heb een (comfortabel) dak boven mijn hoofd en op het einde van de maand wordt mijn pensioen gestort … ik moet het lot niet delen van die miljoenen mensen die proberen hun schreeuw om leven te realiseren.

Mijn zoon sprong de dood tegemoet. Hoe breng je onder woorden welke weg je dan moet gaan, welke weg broer en zussen moeten gaan? Elke dag  duik je, nog warm van het slapen, weer dat verscheurende bewustzijn in: hij is er niet meer. Tot je uiteindelijk kan aanvaarden: inderdaad, hij is er niet meer. En dan ontdek je iets als: ik ben blij dat ik mijn zoon bij mij mocht hebben, dat ik van hem mocht houden de jaren dat hij hier was, dat hij nu bij mij is als een warme aanwezigheid.

Intense vreugde en diep rouwen liggen zo dicht bij elkaar. Beiden zijn aspecten van gelukkig zijn.

Zoals beloofd bezorgt mijn neef foto’s van het grootouderlijke huis bij de afbraak.

Eerst een foto bij het begin van de werken. Het gedeelte dat omver ligt is later bijgebouwd. Ik herinner me een soort houten schuur die tegen het huis aangebouwd was en waar kippen hun onderkomen vonden. Het oorspronkelijke huis staat er nog in de compacte sterkte die het zo’n kleine honderd jaren terug ook uitstraalde. Daarin heeft een gezin gewoond van negen mensen: grootvader, grootmoeder, zes zonen en als laatste geschenk een dochter, de moeder van mijn neef. Ik geloof dat er, naast die zeven kinderen,  twee kinderen erg vroeg gestorven zijn. Mijn grootmoeder vertelde dat ze dat ene kindje (een zoontje dat Dolfke genoemd werd) na zijn dood, nog altijd hoorde huilen en dat ze dan hem probeerde te troosten. De volgende jongen die geboren werd kreeg dezelfde naam: Dolf en werd later mijn vader.

Ook de vrouwen van toen, die de ganse dag moesten labeuren om hun gezin te voeden, te kleden (mijn grootmoeder naaide met de hand heel wat kleding en breide tot in haar laatste jaren sokken en truien voor de overvloedige familie), die nog niet bekomen waren van de ene zwangerschap of weer een kind in de buik droegen, die vrouwen treurden ook om een kind dat stierf (en kindersterfte kwam toen meer voor dan nu). Maar ze moesten die levende monden vullen, geen tijd voor gevoelens die alleen in de zachtheid van weemoed aan bod kunnen komen. Van mijn grootvader heb ik geen verhaal vernomen waarin hij zijn dode kinderen herdacht. Toen was het waarschijnlijk niet mogelijk als vader om een kind te rouwen. Mijn  grootvader was een grote, fysiek erg sterke man. Hij kon vloeken als de beste (wat enorm indruk op mij maakte) … maar ik heb herinneringen waarin ik zijn zachtheid en liefde voor ons kleinkinderen bewaar. Wellicht heeft hij gevloekt bij de dood van zijn ‘Dolfke’, ergens in het veld, waar niemand hem hoorde en heeft hij daarna de tuin opgespit in een tempo dat iedereen verbaasde.

Ik voel me erg gegrepen wanneer ik de kraan ‘grijpensklaar’ zie staan over het huis. Een huis dat zovele verhalen, al dan niet verteld, in zich draagt, waarvan elke muur getuigt, waar elk venster openheid op de wereld daarbuiten bood. Die verhalen verdwijnen niet met de stenen die vermalen worden, die draagt elk lid van de familie met zich mee, ieder met een eigen interpretatie.

Het is goed dat er plaats gemaakt wordt voor toekomst. Daar moet vaak het verleden voor afgebroken worden. Dat doet soms pijn. Het is een rouwproces: ik rouw om wat vroeger was, het deugddoende en het mankement, om aan mijn kinderen de mogelijkheid te bieden een eigen weg te kunnen gaan. Zij zullen rouwen om hun grootouders, hun ouders, de broer die uit het leven stapte, het verlies van …

Het gestorven Dolfke mag huilen, het huis herleid worden tot puin. Rouwen maakt toekomst mogelijk.

Op mijn verjaardag is de club druk aan het werk. Omdat ik nog wat te doen heb aan mijn tekentafel, verdwijn ik regelmatig. Tijdens de pauze verrassen ze me met zelfgemaakte verjaardagskaarten, erg leuk. Ik laat de tekeningen dan een paar dagen hangen in de keuken, zo kan ik er wat langer van genieten.

Voor de vijfde keer op rij organiseert kunstkring ‘Gesigneerd’, op zondag 6 september, een kunstmarkt onder de naam  ‘Tremartre’. Op het Damiaanplein, rond de kerk van Tremelo, worden dan de standjes opgesteld, dit jaar een 150.

We doen ook mee. We: Christel, de jongeren die elke week komen werken in mijn atelier en ikzelf. Het wordt één grote stand van 3 op 9 m. De jongeren hebben hard gewerkt deze vakantie en willen dat nu tonen. Als opdracht kregen ze: zorg dat je werk mooi oogt op Tremartre. Ze kregen wat lijstjes en papier mee, waarmee ze aan de slag kunnen. Ze zijn erg enthousiast: stel je voor dat ze iets verkopen. Ik ben echt benieuwd naar wat ze gaan aanbieden.

Tremartre start om 11 uur en tegen 19 uur sluiten we. De jongeren gaan ondertussen niet in een hoekje blijven zitten. Ze krijgen opdrachten, o.a. op een groot papier een gezamenlijk werk maken. Christel en ik zoeken ook nog technieken die niet teveel gesleur met materiaal vragen. Zo kunnen ze ook snijden in papier, met stiften werken … zolang er geen water moet aangesleurd worden en het vervuilen van kleding kan beperkt blijven is het goed.

Het weer zal veel bepalen. Voorlopig ziet het er niet denderend uit, zeker niet voor de koukleum die ik ben. Natuurlijk, als de regen in overvloed komt opzetten kunnen we de ambiance wel vergeten. Maar wellicht valt het allemaal wel mee … en tegen de kou  is een winterjas wel een hulpmiddel.

Vooral om die jongeren kijk ik er naar uit, en Christel ook: we zijn zo benieuwd naar wat ze meebrengen en hoe ze gaan reageren op de situatie.

Ondertussen is ‘de club’, de jongeren die tijdens de vakantie komen werken in mijn atelier, uitgebreid tot vier: Lorenzo en Chrissy doen ook mee. Erg leuk om het enthousiasme en engagement te zien waarmee ze werken. We beginnen eerst met het werk te tonen dat ze thuis maakten. Daarna wordt er geëxperimenteerd met een bepaalde techniek. Zo hebben ze al gewerkt met gel-druk, met lijnen iets opbouwen, met Oost-Indische inkt en water en met dubbeldruk, waarbij op de ene kant van het dubbelgevouwen papier iets geschilderd wordt dat door het dichtvouwen een afdruk nalaat op de ander kant.

Ludo, de man van Christel, zorgt telkens voor een erg lekker gebak tijdens de pauze … en Karel laat zijn vertaling van Spinoza in de steek om mee plaats te nemen aan tafel, het aanbod is té verleidelijk.

Juli was voor mij een klosmaand. Daardoor kon ik de helft van mijn ontwerp afwerken. Maar toen verpakte ik mijn kantwerk en liet het verdwijnen uit mijn gezichtsveld, want ik wou eens doorwerken aan mijn tekeningen voor de tentoonstelling in december. Na het klossen was het een plezier om weer eens met Oost-Indische inkt aan de slag te gaan. Ook legde ik de titel vast waaronder de tentoonstelling zich zou aanbieden: Brieven van toen aan later.

Ik heb altijd graag brieven geschreven en reeds lang wou ik rond dat thema iets doen, ook al vorige jaren.

Schrift zijn tekeningen, iconen, die door de anderen ‘begrepen’ worden. Ik wou geen concreet schrift oproepen, maar iets dat zich als een ‘schrift’ liet uittekenen.

Ook voor mij begint vandaag een nieuw werkjaar … maar ik heb een weekje uitstel gevraagd. Volgende zondag is het Tremartre, een kunst- en ambachtenmarkt in Tremelo. Het vraagt nogal wat voorbereiding. Enerzijds heb je materiaal nodig dat je kan aanbieden. Nu, dat heb ik in overvloed en dagelijks komen er nog wel spulletjes bij. Nu ben ik in papier aan het snijden. Ik kan er maar niet genoeg van krijgen. Alleen wanneer mijn vingers weigeren nog dienst te doen leg ik het mesje neer.

Er is ook een praktische organisatie. Wat moet ik allemaal meenemen om het klaargemaakte materiaal te tonen. Voor de tentjes zorgen Christel en Ludo: dat sleuren en tent opzetten was me wat te veel geworden. Wel zorg ik voor tafels en stoelen … en dan al het materiaal om zo’n standje uit te bouwen: staanders voor de tekeningen, maar ook touw, een schaar, plakband … je kan het niet bedenken of het moet mee. Want eens je op je plaats staat, moet je je behelpen met het gerief dat je meegenomen hebt. Dus heb ik een bananendoos in mijn tekenruimte gezet waarin ik al de spullen deponeer waarvan ik denk dat die wel eens dienstig kunnen zijn.

Dit jaar nemen we ook de jongeren mee die in mijn atelier komen werken. Ze hebben mooie dingen gemaakt en gaan die proberen te verkopen, terwijl ze ondertussen zich uitleven in allerlei leuke experimenten.

Hopelijk is de zon van de partij. Duimen maar!