Terwijl ik de foto’s bekijk komt de tentoonstelling weer in beeld. Toch mooi dat we in een maatschappij leven waar we naar de academie kunnen gaan, een techniek aanleren waarin we onszelf kunnen uitdrukken.

Dan denk ik aan de oorlogslanden. Daar geldt maar één wet: vernietiging … ook van het culturele leven.

Ik ben geboren tijdens oorlogsjaren (1942). Ik heb daar een paar vage, angstige herinneringen aan. Maar sindsdien heb ik geen oorlog meer moeten meemaken.

Ik kan me alleen dankbaar voelen. Niet ten opzichte van een of andere god … want waarom beschermt hij of zij de mensen niet die … Maar als ik naar de (sterren)hemel kijk, die onmetelijke ruimte en mezelf daarin ontdek als een minuscuul nietsje van bewustzijn: dan voel ik me dankbaar omdat ik dit concrete leven gekregen heb.

Hieronder nog enkele foto’s van de tentoonstelling

Christel heeft weer heel wat foto’s genomen van de tentoonstelling van de academie en stuurt ze me door: leuk om alles nog eens terug te zien. Bij de jongeren en kinderen zie je nog vaak heel spontane creaties,  ze grijpen me recht naar het hart. De volwassenen moeten ‘leren’ en in het aanleren van bepaalde regels van bv. perspectief of een figuur neerzetten, terug op zoek gaan naar hun oorspronkelijke niet gereglementeerde, spontane creativiteit. Soms wel moeilijk na een leven van binnen de lijntjes kleuren en zich houden aan reglementen (o.a. wetten en verplichtingen) allerhande.

Voor mezelf merk ik dat, hoe meer ik durf in te gaan op het spontane en creatieve van een kinderlijke kant die ik in mezelf ontdek, hoe meer het leven me te bieden heeft. ’s Morgens wakker worden en denken aan mijn tekentafel. Waarom zou ik nog in bed willen blijven: het leven (tekenen of … ) roept. En laat dat stof maar liggen: als ik het wegneem komt er zich onmiddellijk een nieuwe lading aan bieden. Dus dat vermanend stemmetje dat eist dat eerst het ‘werk’ (de plicht) moet gedaan worden voor de tekentafel (de ontspanning) zich mag aanbieden leg ik het zwijgen op. Dat stemmetje komt uit vorige eeuw. Nu ben ik een oude, 21-eeuwse vrouw. De dagen die me nog resten wil ik intens beleven, o.a. achter mijn tekentafel.

Ik ben niet zo bijbelvast, maar de uitspraak: wie niet wordt als deze kinderen … kan ik alleen beamen. Daarom, kinderen van alle leeftijden: teken, schilder, maak muziek, leef je uit in de grond, verbouw je huis, schrijf, lees  … zoek in jezelf datgene wat je innerlijke bewogenheid vorm geeft en beperk het ‘geleefd’ worden tot wat nu eenmaal nodig is om bv. je brood te verdienen of je huis leefbaar te houden.

In de ruimten van kunstkring ‘Gesigneerd’ in Baal, stelde de academie van Werchter werken van leerlingen ten toon. De onderliggende bedoeling is deze academie meer kenbaarheid te geven.

Christel en ik hadden afgesproken samen naar het aquarelsalon in Berchem te gaan … maar het was de laatste dagen zo druk … ik voelde me overvraagd. We bleven thuis, maar een uitstapje naar de buurtgemeente Baal kon er wel af. En we hebben het ons niet beklaagd.

Feitelijk verraste de tentoonstelling me. Ik had een eerder chaotische bedoening verwacht want alle afdelingen van Werchter moesten mee de tentoonstelling in. Naast de volwassenen die elk een dag- en avondatelier voor tekenkunst en schilderen hebben, zijn er ook nog de jongeren en kinderen.

De tentoonstelling was heel sober gehouden. Elk atelier kwam naar buiten met maar een paar werken, zodat er voldoende ruimte was om elk werk tot zijn recht te laten komen. Natuurlijk opteerden de docenten voor werken die mochten gezien worden: je kreeg de indruk dat je van de verschillende technieken eens mocht proeven. Zo trof ik twee kantwerkjes, die fragiel tussen de meer grotere werken stil om aandacht vroegen, bijna ontroerend van eenvoud, een prestatie van het jongerenatelier.

En natuurlijk waren er docenten en kwamen leerlingen van vroeger en nu een kijkje nemen. Meteen werd het ‘vlug eens gaan kijken’ daarmee onderuit gehaald. We namen de tijd en genoten van het weerzien, de gesprekken … en de koffie. De cirkel rond de tafel breidde zich uit. Toen de koffie op was maakten we plaats voor anderen die zouden aanschuiven.

Ik beloofde eens op een avond binnen te springen in het schildersatelier. Zo zou ik de werken kunnen zien waaraan ze nu bezig zijn.

Ondertussen kregen we in de kantklas het thema aangeboden waar we dit jaar rond gaan werken: eindeloos lijnenspel. Het zijn maar woorden. Ze hebben de bedoeling om in je fantasie te gaan wroeten. Wat kan dit allemaal oproepen. Waar leg je het accent.

Lieve, de docente, heeft voor iedereen een briefje klaargemaakt met wat uitleg bij die twee woorden … en om het geheel wat fantasierijker te maken heeft ze de kant ‘eindeloos’ met een zwarte bovenstreep gemarkeerd en bij lijnenspel het rood gehanteerd. Ze maakte er een leporello van … en stikte met de naaimachine met zwart en rode draad een vervolg aan die lijnen en liet de draad ‘eindeloos’ uitlopen, of toch een eindje. Ik voel mezelf innerlijk voelen van krullen van plezier wanneer ik ‘de opdracht’ in handen krijg … creatief werk hoeft niet altijd diep ernstig  te zijn en in deze klas is het speelse vaak aanwezig.

Het thema spreekt me enorm aan. Mijn eindwerk van tekenen had er mee te maken. Laat het lijnenspel maar losbarsten.

Maandag kan ik nauwelijks op mijn benen blijven staan in de kantles. Na de koffiepauze trek ik dan maar naar huis. Het was leuk om iedereen terug te zien … maar de verhalen zullen wel in de loop van volgende weken komen.

Terwijl ik naar huis rij, laat ik de voorbije dagen terugkomen: ik heb er van genoten maar nu ben ik dringend aan rust toe.

Waarom neem ik deel aan zo’n markt? Gewoon omdat de sfeer van een markt mij aanspreekt. Mensen komen en gaan, soms zijn er onverwachte ontmoetingen, dan weer zie je vrienden of kennissen om een leuk gesprek mee te voeren.

Ook is zo’n evenement een stimulans om wat door te werken. Ik heb me nu toegelegd op het snijwerk, Christel op haar portretten. Alleen al voor jezelf die spullen eens op een rijtje (of in een standje) zetten heeft een soort heel makend effect: dit is een stuk van mezelf.

Natuurlijk is iets verkopen leuk, zeker als het gaat om mensen die je niet kent. Ik verkoop wel eens iets, maar niet massaal, daarvoor spreekt mijn werk te weinig het publiek aan dat zich daar aanbiedt. Zoals een dame in een rolstoel, voortgeduwd waarschijnlijk door haar dochter, mij vroeg: waarvoor dient het, wijzend op de leporello’s en de uitgesneden … ja, hoe benoem je die uitgesneden dingen met een ledkaarsje erin? Die dingen dienen tot niets, het zijn gewoon dingetjes die je wellicht mooi vindt, sfeer brengen, hebbedingetjes die je een tijdje ergens neerzet om van te genieten.

Toen ik aan Karel vertelde van die mevrouw en erbij zei dat ik meer ‘herkenbare’ dingen zou moeten maken om te verkopen, antwoordde hij: wil je dat? Neen, ik wil dat niet, ik wil gewoon de dingen creëren die ik leuk vind. Gelukkig hoef ik niet te leven van ‘de verkoop’, dat geeft me de vrijheid om te genieten van wat ik doe, feitelijk terug te ‘spelen’ zoals in mijn kindertijd.

Maar tegenover die dame die vroeg: waartoe dient dat (mijn moeder zou ook die vraag stellen en met haar wellicht de meeste mensen) was er ook iemand die een leporello kocht: alleen Oost-Indische inkt, zonder kleur. Met haar heb ik een heel boeiend gesprek gehad over kinderen en de zorg om ‘problematische’ kinderen. Wat waren we dicht bijeen als mede-vrouwen, als mede-moeders. Daarna verdwijn je uit elkaars wereld … maar het maakte voor mij die dag meer dan geslaagd. Zoiets van: de echtheid van leven mocht even verwoord worden.

Tegen tien uur parkeren we de auto voor de deuren van de dansschool. Eerst Aike begroeten, dan de wagen leeg maken, vervolgens een koffietje drinken en dan aan het werk.

Feitelijk vraagt het opstellen van zo’n tentoonstelling niet zoveel inspanning: het is binnen (lekker warm t.o.v. gisteren op Tremartre), er is een goed ophangsysteem, de ruimte is gekend dus op voorhand kan je zo wat plannen wat waar gaat hangen.

Bij het uitladen ontdek ik dat een glas gebroken is van een van de grote werken. Gelukkig zijn het wisselkaders en heb ik meer werken meegebracht dan ik kan ophangen. Ik verhuis de tekening van achter het gebroken glas naar een kader die heel is. Het gebroken glas probeer ik voorzichtig in te pakken zodat niemand gekwetst wordt.

Het ophangen verloopt vlot … en over het eindresultaat ben ik best tevreden: het mag gezien worden.

Omdat alles zo ‘plots’ moest gebeuren, hebben we geen prijslijst opgemaakt: die zullen we straks opmaken en doorsturen naar Carlo, zodat hij die kan printen en op de voorziene plaats leggen.

We zijn  tijdig thuis, zodat ik met een uurtje vertraging naar de kantles kan. Het materiaal voor die les heb ik zaterdag reeds klaargezet, zodat ik alleen maar moet inladen en wegwezen … en dat doe ik ook, hoewel een middagdutje wel welkom zou zijn. Maar rusten kan straks. Ik kijk nu uit naar het weerzien met de collega’s van het kantatelier.

De auto staat klaar voor het vertrek naar Tremelo … maar het regent en blijft regenen.

Dan maar de  buienradar raadplegen: na acht uur komen er opklaringen die zeker twee uren aanhouden. Oef! Ik ben met Christel en Ludo afgesproken om kwart over acht: wellicht is de grond dan al wat opgedroogd en kunnen we uitpakken.

We zijn bij de eersten. Het is droog met af en toe een streepje zon. Uitpakken … en Ludo zorgt dat de tentjes mooi uitgevouwen worden. Omdat de tentjes niet echt waterdicht zijn bij een serieuze regenbui, plaatst Ludo nog een grote plastiek over het geheel. Mooi zo, nu zitten we  droog en kan het installeren beginnen.

Tegen elf uur gaat de markt open … we hebben dus iets meer dan twee uren voor de installatie en dat blijkt geen luxe te zijn.

Aan de organisatie hebben we gevraagd om een plaats naast ons vrij te houden voor Cecile Verdonck, een studiecollega van vroeger, die prachtige eigenhandig gemaakte kaartjes verkoopt ten voordele van het Reumafonds: mooie teksten kalligrafisch getekend. We hebben al verschillende keren samen deelgenomen aan Tremartre. Het is dan ook met veel plezier dat we elkaar begroeten.

‘De club’ komt ook opduiken. Ze krijgen een grote en twee kleine tafeltjes. Een plaats om te werken en een plaats om hun werken te koop aan te bieden. Wanneer ze zich geïnstalleerd hebben, haal ik tekenpapier en stiften boven voor een gezamenlijk project onder de titel ’lucht’. Al wat er hen invalt bij dat woord mogen ze op papier zetten. Ze werken voortreffelijk samen. Later zullen ze dan in papier snijden, wat vooral Lorenzo en Amber aanspreekt. Tussendoor gaan ze eens de markt verkennen, of iets eten.’s Avonds besluiten ze dat ze een heerlijke dag gehad hebben en volgend jaar weer mee doen.

Erg veel bezoekers zien we niet in de voormiddag, maar in de namiddag, met een zon die verwarmt, wordt het druk … en ik word moe. Gelukkig begint de afbraak van de markt even na zessen … en krijg ik hulp van de kinderen. Die weten echt van aanpakken. Voor volgend jaar willen ze er bij zijn voor de opbouw. Lorenzo stelt het zo voor: oma Lut gaat in een stoel zitten genieten hoe wij alles in haar plaats zullen doen. Een vooruitzicht dat belooft!

Zaterdagnamiddag straalt me veelbelovend tegemoet: alles is klaar voor morgen, ik kan nu volop genieten van de rust na de drukke dagen van voorbereiding.

Na de boterhammen installeer ik me in mijn leeszetel, neem een boek ter hand en voel me wegdrijven door een dutje. Karel vraagt of ik de email uit de dansschool gelezen heb. Neen, niet gezien. Wat stond er in?

Kunstenaars kunnen de muren van de dansschool gebruiken om hun werken gedurende een maand te tonen. Nu bleek de communicatie niet goed verlopen te zijn … en konden de kunstenaars die zich aangemeld hadden niet komen … bleven de muren leeg en dat bij het begin van het dansjaar. Of ik niemand kende die wou ten toon stellen of had ik zelf zin?

Ineens was ik natuurlijk klaar wakker. Ik dacht aan de werken die reeds ingekaderd waren voor ‘Kunst in eigen huis’, een groepstentoonstelling in de Hallen van de KULeuven. Met nog wat kleinere werken erbij die toch meegingen naar Tremartre was mijn aanbod compleet.

Even gebeld naar Christel of ze meedeed. Dat zag ze wel zitten: veel van haar werkjes gingen mee naar Tremartre, dus die diende ze daarna niet op te bergen. Met enkele grotere werken erbij, zou zij wel haar deel van de muren kunnen vullen.

In plaats van te slapen, sleurde ik de werken naar beneden om ze maandag na Tremartre, naar de dansschool te vervoeren. Mijn armen protesteerden wel tegen al dat verhuizen. Nu ja, rusten zou ik wel daarna doen.

Morgen proberen te genieten van Tremartre en maandag naar de dansschool. Ik begon er naar uit te kijken.

Natuurlijk vraagt een kunstmarkt heel wat voorbereiding. Vooral omdat ik telkens iets nieuw wil aanbieden. Dit jaar heb ik me toegelegd op papier snijden en mijn collectie leporello’s uitgebreid. Christel heeft het vooral in ‘portretten’ gezien. Op verschillende soorten achtergrond (aquarel, gel druk, acryl …) tekent ze portretten, niet naar foto’s of bestaand model, maar gewoon ‘uit het hoofd’: ze laat de inspiratie haar hand leiden. Het resultaat is werkelijk prachtig.

Vrijdag spraken we af om samen te werken. Zij had wat passe-partouts nodig en ik heb een snijlat waarmee ik dergelijke dingen kan maken. Dat is een perfecte samenwerking.

De passe-partouts voor haar grotere kaders leverden geen problemen op. Ze had echter een langwerpige kader, waarin een voorgesneden passe-partout diende vergroot te worden. Het materiaal van die voorgesneden  passe-partout was van een dubieus soort karton en hoewel ik een nieuw snijmesje gebruikte, kartelde de rand: zo kon de passe-partout geen dienst doen.

Karel was toevallig in de buurt en zocht mee naar een oplossing: de nagelvijl en nadien de voetenvijl werden uitgeprobeerd … zie de foto hierboven. Het resultaat mocht gezien worden.

Zaterdag deden we vroeg boodschappen, zodat ik de auto kon leegmaken en poetsen (wat af en toe nodig is met een hond die altijd meereist) en daarna vullen met de spullen voor Tremartre.

Het bleek een heel avontuur, zoiets als: hoe krijg je tien olifanten in een ‘deux chevauke’. Maar na een paar keren in en uitladen, lukte het me om alles gestapeld te krijgen. Al zeg ik het zelf: ik ben een kei in het vullen van een ruimte. Er bleef nog een kleine ruimte over voor mijn handtas en mijn lunchpakket.

Toen ik even in mijn auto ging zitten om te kijken of ik genoeg uitzicht had op de baan, diende ik wel een doos te draaien om in mijn rechterzijspiegel te kunnen kijken … maar ook dat lukte nog.

Zo, dat was keurig gedaan. Nu de auto nog in de garage en dan kon ik me verheugen op een ganse namiddag heerlijk ontspannen met een gevoel van: wat kan het leven mooi zijn!

Anne Cornil (zie foto van een van haar werken hiernaast) stuurde ons een uitnodiging voor de groepstentoonstelling in Villa Clementina in Zemst. Christel en Ludo gingen mee. We waren wel benieuwd wat we gingen aantreffen, want niemand van ons had er al ooit over gehoord.

We hoopten dat het binnen te doen zou zijn, want het regende, meestal een miezerige bedoening, maar af en toe toch ook een felle bui.

Eerst natuurlijk een parkeerplaats zoeken en dan op ontdekkingstocht. De wegwijzers brengen ons voorbij een groot gebouw, de villa, om dan in het park te belanden. Gewoon een prachtig domein. Jammer dat het weer niet mee wil.

Later ontdekken we op internet waar het om gaat in Villa Clementina. Zoals ze in de informatieflyer schrijven: geïntegreerde en inclusieve dagopvang voor jonge kinderen met en zonder beperking.

In een enorme tent horen we muziek: een klein orkest warmt de verkilde luisteraars op. Karel blijft verrukt staan, dat had hij niet verwacht en zeker niet van dat niveau.

De tent is ingedeeld in compartimenten, waar verschillende kunstenaars hun werk exposeren. Het is een internationaal gezelschap dat een gevarieerd aanbod doet. Ik geniet ervan. Op het einde van de rondgang heb ik zin om er zelf aan te beginnen.

Dan volgt de wandeling door het domein. We moeten een paraplu gebruiken want er trekt een bui over. De weg is goed aangeduid … en we kunnen een flinke wandeling maken. Overal hebben beeldhouwers hun werken opgesteld. Tot zelfs in een schuurtje heeft iemand zijn werken ondergebracht … en die doen het daar heel goed tussen het werkmateriaal. Het moet niet altijd een afgestofte omgeving zijn die een kunstwerk tot ‘taal’ laat komen.

Uiteindelijk komen we aan een grote vijver. Wat is het een prachtige locatie om beelden te plaatsen. Ook Anne Cornil heeft hier haar plaats gevonden. Jammer dat er geen zon is. In dit park kan je echt tot stilte komen.

Er is onder een tent een soort terras geïnstalleerd … maar het trekt ons niet aan: te koud, te vochtig … en morgen is het Tremartre.

De tweede foto laat nog enkele muren zien, maar die zullen weldra tegen de vlakte liggen. Wanneer het puin geruimd is, zal de grond bewerkt worden tot een vorm van tuin. Als ik nog eens op bezoek ga, zullen mijn ogen wellicht nog even op zoek gaan naar het huis ‘van vroeger’. Nieuwe indrukken zullen zich aan mij opdringen: de groene beplanting, de enorme ruimte, de straat die niet meer te herkennen is.

Inderdaad, mijn kindertijd is voorbij. Tussen toen en nu ligt een leven waarvoor ik dankbaar ben. Naast de vele klappen die ik incasseerde, kreeg ik ook zoveel mogelijkheden: gezondheid, psychische sterkte om met die klappen te leven, mensen die van me houden en waarvan ik mag houden … gewoon het leven zelf, in de rijkdom en beperkingen van het samenzijn met de geliefden en deze  samenleving. Ik mag oud worden, voorlopig zonder ernstige kwalen. Elke dag mag ik met enthousiasme opstaan omdat mijn tekentafel wacht of omdat andere boeiende projecten zich aanbieden.

Ik moet niet op de vlucht, moet geen honger leiden, heb een (comfortabel) dak boven mijn hoofd en op het einde van de maand wordt mijn pensioen gestort … ik moet het lot niet delen van die miljoenen mensen die proberen hun schreeuw om leven te realiseren.

Mijn zoon sprong de dood tegemoet. Hoe breng je onder woorden welke weg je dan moet gaan, welke weg broer en zussen moeten gaan? Elke dag  duik je, nog warm van het slapen, weer dat verscheurende bewustzijn in: hij is er niet meer. Tot je uiteindelijk kan aanvaarden: inderdaad, hij is er niet meer. En dan ontdek je iets als: ik ben blij dat ik mijn zoon bij mij mocht hebben, dat ik van hem mocht houden de jaren dat hij hier was, dat hij nu bij mij is als een warme aanwezigheid.

Intense vreugde en diep rouwen liggen zo dicht bij elkaar. Beiden zijn aspecten van gelukkig zijn.

Zoals beloofd bezorgt mijn neef foto’s van het grootouderlijke huis bij de afbraak.

Eerst een foto bij het begin van de werken. Het gedeelte dat omver ligt is later bijgebouwd. Ik herinner me een soort houten schuur die tegen het huis aangebouwd was en waar kippen hun onderkomen vonden. Het oorspronkelijke huis staat er nog in de compacte sterkte die het zo’n kleine honderd jaren terug ook uitstraalde. Daarin heeft een gezin gewoond van negen mensen: grootvader, grootmoeder, zes zonen en als laatste geschenk een dochter, de moeder van mijn neef. Ik geloof dat er, naast die zeven kinderen,  twee kinderen erg vroeg gestorven zijn. Mijn grootmoeder vertelde dat ze dat ene kindje (een zoontje dat Dolfke genoemd werd) na zijn dood, nog altijd hoorde huilen en dat ze dan hem probeerde te troosten. De volgende jongen die geboren werd kreeg dezelfde naam: Dolf en werd later mijn vader.

Ook de vrouwen van toen, die de ganse dag moesten labeuren om hun gezin te voeden, te kleden (mijn grootmoeder naaide met de hand heel wat kleding en breide tot in haar laatste jaren sokken en truien voor de overvloedige familie), die nog niet bekomen waren van de ene zwangerschap of weer een kind in de buik droegen, die vrouwen treurden ook om een kind dat stierf (en kindersterfte kwam toen meer voor dan nu). Maar ze moesten die levende monden vullen, geen tijd voor gevoelens die alleen in de zachtheid van weemoed aan bod kunnen komen. Van mijn grootvader heb ik geen verhaal vernomen waarin hij zijn dode kinderen herdacht. Toen was het waarschijnlijk niet mogelijk als vader om een kind te rouwen. Mijn  grootvader was een grote, fysiek erg sterke man. Hij kon vloeken als de beste (wat enorm indruk op mij maakte) … maar ik heb herinneringen waarin ik zijn zachtheid en liefde voor ons kleinkinderen bewaar. Wellicht heeft hij gevloekt bij de dood van zijn ‘Dolfke’, ergens in het veld, waar niemand hem hoorde en heeft hij daarna de tuin opgespit in een tempo dat iedereen verbaasde.

Ik voel me erg gegrepen wanneer ik de kraan ‘grijpensklaar’ zie staan over het huis. Een huis dat zovele verhalen, al dan niet verteld, in zich draagt, waarvan elke muur getuigt, waar elk venster openheid op de wereld daarbuiten bood. Die verhalen verdwijnen niet met de stenen die vermalen worden, die draagt elk lid van de familie met zich mee, ieder met een eigen interpretatie.

Het is goed dat er plaats gemaakt wordt voor toekomst. Daar moet vaak het verleden voor afgebroken worden. Dat doet soms pijn. Het is een rouwproces: ik rouw om wat vroeger was, het deugddoende en het mankement, om aan mijn kinderen de mogelijkheid te bieden een eigen weg te kunnen gaan. Zij zullen rouwen om hun grootouders, hun ouders, de broer die uit het leven stapte, het verlies van …

Het gestorven Dolfke mag huilen, het huis herleid worden tot puin. Rouwen maakt toekomst mogelijk.

Op mijn verjaardag is de club druk aan het werk. Omdat ik nog wat te doen heb aan mijn tekentafel, verdwijn ik regelmatig. Tijdens de pauze verrassen ze me met zelfgemaakte verjaardagskaarten, erg leuk. Ik laat de tekeningen dan een paar dagen hangen in de keuken, zo kan ik er wat langer van genieten.