Margaret Bolinska is van Poolse afkomst maar woont al meer dan 20 jaar in België. In Polen ontwierp en maakte ze wandtapijten. Nu schildert ze en experimenteert daarbij met verschillende technieken. In het gemeentehuis van Tremelo loopt een tentoonstelling van Marga (haar roepnaam) tot 30 november. Gisteren was het de vernissage. Bij de laatste opening van de tentoonstelling in het Geriatrisch Centrum was Marga er ook. We kennen elkaar al enkele jaren: sinds we samen een cursus aquarel volgden. Ik beloofde naar haar vernissage te komen.

Zowel in de omgang als in haar werken is Marga vooral zachte gevoelsmatigheid. Brutaal uit de hoek komen past niet bij haar. In haar werken vertaalt zich dat door zachte overgangen van kleuren, een uitzondering niet te na gesproken. Toch gebruikt ze heftige kleuren: het ‘leeft’ in haar.

Christel was meegegaan, samen op stap is altijd leuk. Gelukkig duurden de ‘inleidende woorden’ niet te lang, was de wijn lekker en de hapjes in overvloed. Natuurlijk kom je dan mensen tegen die je kent van de academie en waarmee het plezierig om praten is.

Marga nodigde ons uit om eens naar haar atelier te komen. Dat zullen we zeker eens doen. Vrouwen moeten elkaar steunen in het veroveren van een eigen artistieke ruimte, letterlijk en figuurlijk.

.

Dick Berents schreef een boek: ‘Stalin en Hitler komen in de hemel’, met als ondertitel: ‘De hele geschiedenis aan de hand van moppen en misvattingen’.

Dick Berents overloopt in vogelvlucht de geschiedenis, haalt anekdotes aan die de ronde doen en vaak niet waar zijn en haalt moppen aan die circuleren in of over die periode.

Hij vertrekt bij de oudheid, over middeleeuwen, de tijd van de revoluties en de negentiende eeuw. Natuurlijk komen de wereldoorlogen en Duitsland in het bijzonder uitgebreid aan bod. Maar Rusland en Stalin worden ook niet gemeden. De Verenigde Staten en de Koude oorlog krijgen ook hun deel.

Al lachend krijg je nog eens een beknopt overzicht van de (westerse) geschiedenis. Het doet deugd om nog eens op een guitige manier de geschiedenis te benaderen. Humor maakt het leven leefbaar.

En als ‘machtige’ mensen in hun hemd worden gezet, geeft dat toch een bijzonder gevoel van opluchting: zo ‘enorm’ waren ze toch niet. ’t Waren ook maar mensen, laten we ze ook zo beoordelen.

Ik kan ieder die nood heeft aan relativeren dit boek aanraden: geschiedenis kan ook leuk zijn.

Karl Marlantes, de schrijver van het boek ‘Oorlog voeren’ analyseert aan de hand van de eigen ervaringen als marinier in de Vietnam oorlog, wat het betekent voor het individu oorlog te voeren.

Oorlog is voor hem een noodzakelijk kwaad: ‘Zolang er mensen zijn die eenvoudig gek zijn of bereid zijn om te doden uit winstbejag of machtswellust, zullen we mensen nodig hebben, strijders, die bereid zijn om te doden om die mensen een halt toe te roepen.’

Vanuit die visie vertrekt hij om te kijken wat oorlog met de concrete (meestal erg jonge) mensen doet. Hij is niet tegen het oorlog voeren zelf, omdat dit soms noodzakelijk is, wanneer overleg geen oplossing meer biedt en de tegenpartij in de aanval gaat. Een samenleving mag zich verdedigen en daarom stuurt ze haar jonge mannen en vrouwen er op uit om dat te doen. Maar niet alle oorlogen worden gevoerd om een hoger belang dat verdient verdedigd te worden. Zo heeft de oorlog van de gealliëerden in de Tweede Wereldoorlog een hoger belang gediend: de bevrijding van Europa van het nazisme. De oorlog in Irak werd om verkeerde redenen aangegaan: die berustten op een leugen.

Maar los van dit hoger belang, is er de concrete soldaat die vecht en in dit vechten mensen doodt, dorpen platbrandt, plundert, verkracht … en de vraag die de schrijver daarbij stelt: waarom doet die concrete soldaat dat, wat doet dit met hem … om ten slotte de vraag te stellen: hoe kan die zich terug integreren in de maatschappij die hij verliet voor zijn oorlog.

De marinier wordt goed opgeleid tot ‘vechtmachine’: technieken worden eindeloos ingeoefend, zijn lichaam wordt geconditioneerd om pijn te verdragen en moeilijke periodes van honger, dorst, verwonding te verdragen zonder in paniek te raken of althans paniek te onderdrukken. Hij wordt psychisch opgeleid om zijn medestrijder nooit in de steek te laten, de tegenstander als vijand te beschouwen en daardoor zijn inlevingsvermogen tot nul te herleiden.

Na maanden van oorlog voeren is hij terug gekomen uit Vietnam, in een maatschappij die hem als ‘veteraan’ verfoeide. Hij ontdekte hoe hij de ervaringen uit Vietnam steeds weer ontvluchtte in adrenaline-eisende jobs, drank en drugs. Tot hij toegeeft dat er toch wat mis is met hem en op zoek gaat naar hulp voor zijn Post Traumatisch Stress Syndroom (PTSS). En niet alleen met hem loopt het fout. De zelfdodingen bij veteranen ligt enorm hoog, velen kunnen niet meer normaal functioneren in de samenleving. De samenleving zit met een groot probleem dat ze alleen kan oplossen door een goede (psychische) voorbereiding van de militairen en een doordachte opvang als die terugkomen, zodat de psychiatrische problematiek beperkt blijft.

In het boek gaat hij de confrontatie van zijn verleden aan: vanuit concrete ervaringen beschrijft hij wat hij voelt, denkt … en plots wordt die vechtmachine een jonge man die feitelijk niet voldoende opgeleid is om die oorlog die hij uitvecht voor een samenleving die ‘elders’ is, psychisch te overleven.

Gisteren werd er op het nieuws vermeld dat de Belgische militairen de luchthaven van Kaboel verlaten. Worden ze direct overgevlogen van Afghanistan naar ‘thuis’? Een tijd geleden las ik een bericht dat er ergens een vijfsterren hotel voor terugkerende militairen ter beschikking stond om de ’overgang’ te vergemakkelijken. Toen was ik verontwaardigd, nu sta ik er anders over. Karl Marlantes pleit voor zo’n ‘verzorging’ na oorlogsperiode. Lichamelijk verzorgd worden (lekkere en goede maaltijden, een lekker bed, massage, sport …), sessies waarin de voorbije ervaringen aan bod kunnen komen, zodat de militairen stilaan weer ‘medeburgers’ kunnen worden, die niet meer moeten wakker worden van nachtmerries, die terug gewoon de relatie met vrouw en kinderen kunnen hernemen zonder een knop te moeten omdraaien van vechter naar vader of partner, zoals gebeurt wanneer zij vanuit een oorlogssituatie met thuis bellen of schrijven.

Dit boek geeft een zicht op een aspect van het oorlog voeren dat zelden aanbod komt. Voortaan zal ik anders lezen over oorlog.

Oorlog voeren

Karl Marlantes

ISBN978-90-290-8855-8

Meulen hoff

Vroeger, toen ik nog kind was, werden de mensen die stervend waren ‘berecht’. De pastoor werd geroepen voor ‘een berechting’, die zorgde voor een misdienaar. De pastoor droeg een superplie boven zijn soutane en de misdienaar droeg een rode soutane met daarboven ook een superplie maar dan meer op maat van de dienstdoende jongens. Samen gingen ze op stap: de misdienaar vooraan met een lantaarn om de weg bij te lichten en een belletje dat hij liet rinkelen om te vragen de weg vrij te maken en een eerbiedige houding aan te nemen, vb. een man diende zijn pet of hoed af te nemen. Daarachter de priester met het heilige oliesel en een geconsacreerde hostie, het viaticum, om de stervende te begeleiden op de weg naar de hemel (met dank aan Karel voor de uitleg). Die sacramenten verborg hij onder een soort sjaal (jammer, Karel kent de exacte benaming niet).

Ooit heb ik eens als kind zo’n ‘berechting’ op straat voorbij zien gaan. Waarschijnlijk een winterse ochtend, het duister hing nog in de straat (toen was er nog geen verlichting zoals nu). Van verre hoorde ik het belletje rinkelen van de misdienaar. In de stilte van de straat (er waren toen nog geen auto’s) trok dat onmiddellijk de aandacht. Ben ik van het voetpad gestapt, heb ik geknield? Ik weet het niet meer. Wel raakte het me te weten dat er ergens iemand ‘op sterven’ lag, het verbond me met een vorm van geheim waar niet zo vaak over gesproken werd.

Nu spreekt men over ziekenzalving en die stelt men niet meer uit tot het laatste moment. Men probeert daar een zinvol ritueel van te maken. Zo kunnen terminale zieken afscheid nemen, niet alleen van hun eigen concrete leven, maar ook van degenen van wie ze houden, bij volle bewustzijn.

Waarom ik daarover schrijf? Omwille van Jakob Smit. Hij heeft verschillende schilderijen met het thema ‘berechting’. Een groot werk hangt in Brussel, in de buurt van ‘De vader van de veroordeelde’. Ook in het museum in Mol hangt een kleiner schilderij over dit onderwerp.

Voor hij naar de Kempen kwam, woonde Smit in Amsterdam. Was hij vertrouwd met die katholieke sacramenten of was het daar, in dat kleine Kempische dorp dat hij voor het eerst met dat soort rituelen kennis maakte? Het moet hem enorm geraakt hebben.

Dan bedenk ik: hoe moeten we later onze nakomelingen vertrouwd maken met het inhoudelijk aspect van zo’n tijds- en streekgebonden schilderijen? Waar leren kinderen nog van Sint-Sebastiaan en de pijlen die hem doorboorden? Hoeveel kinderen weten nog wie ‘Jezus’ is en wat de wonde en het bloed in zijn zijde betekenen? Zo ook de ‘berechting’ en andere sacramentele rituelen. Om hun eigen cultuur te begrijpen zullen kinderen geschiedenis moeten krijgen die handelt over godsdienstige opvattingen en gebruiken, samenlevingsvormen, arbeid met eenvoudige middelen, want bv. klompen groeiden zo maar niet aan de bomen. Ik heb nog klompen met de hand weten maken, ik kan werken die daarover gaan nog begrijpen … maar wat zullen de volgend generaties begrijpen van die overgeleverde cultuur? Wellicht moeten we wat bescheidener zijn met het vertellen over oorlogen en gebiedsuitbreidingen, koningen en keizers en meer gaan kijken hoe mensen heel concreet leefden. En als je het toch over oorlogen hebt, vertel er dan bij hoe er geroofd, geplunderd, verkracht en gemoord werd … veel heilige doelen lagen daar niet aan de grondslag, meestal was honger naar nog meer bezit het basismotief.

Jakob Smit werd gegrepen door de concrete mensen die hij in zijn omgeving zag. Hij gaf die tijd en die mensen stem in zijn tekeningen en schilderijen. Daardoor heeft hij mij leren kijken naar zijn werken. Nu raken ze me en kan ik meteen ook de schoonheid van zijn werk in mij opnemen.

Een deel van het Jakob Smitsmuseum is voorbehouden aan de werken van de kunstenaar waar dit museum naar vernoemd werd. Het museum zelf is een oude pastorie. Steeds meer van die oude pastorieën worden in gebruik genomen voor culturele activiteiten. Meestal is er voldoende ruimte om een mooie tentoonstellingsruimte van te maken.

Ik ben niet speciaal idolaat van Jakob Smits. Toch moet ik toegeven dat er een werk in het museum voor Moderne kunsten in Brussel van hem, me veel opener doet staan voor het werk van deze van oorsprong Nederlandse kunstenaar: ‘De vader van de veroordeelde’. Daarin portretteert hij een man ten voeten uit. Ik heb nog nooit een man zo verslagen op een stoel weten zitten. Ik heb dat werk nu al verschillende keren kunnen zien en nog grijpt het me aan.

Maar die Nederlandse jonge man (° 1855) was zelf zo idolaat van het Kempische landschap, dat hij zich in 1888, op 33-jarige leeftijd in het Molse gehucht Achterbos komt vestigen. Hij kent geen gemakkelijk leven, maar zowel in de getuigenissen over hem als in zijn werken toont hij een toegenegenheid naar ‘de kleine man’ die erg ontroert.

Dat vind je in dit kleine museum terug. Er zijn enkele grotere weken te zien met zijn specifieke manier van schilderen: heel pasteus met dat getemperde wit maar door contrastwerking ontstaat er als het ware een soort lichtinval. Daarnaast zijn er ook heel wat kleinere tekeningen te zien. Hij is gegrepen door het wel en wee van de mensen rondom hem, het is alsof hij die mensen door zijn werk een stem wil geven.

Het museum toont ook brieven die Jakob Smits zelf schreef, vb. beginnend met ‘Cher Monsieur De Clercq’ maar ook een uittreksel uit een krant of tijdschrift waarin iemand een I.M. schreef na zijn dood. Daarin wordt hij dank gezegd om het medeleven van de ‘meester’ met de armen. Jakob Smits schilderde of tekende niet alleen de concrete mens in zijn Kempisch milieu, hij engageerde zich ook om het lot van de mensen te verbeteren. Vaak laat hij een Christusfiguur een dorps- of gezinstafereel binnentreden. Voor hem moet dat een heel doorleefde religieuze beleving vorm geven. Die Christusfiguur als een vorm van hoop (met die speciale witte kleur die straalt).

Tot ik voor een kleine tekening kom: ‘De veroordeling van de stroper’. Drie rechters onderaan die een veroordeling uitspreken. Achter een barrière staat links de veroordeelde omringd door rijkswachters en daarnaast wellicht zijn vrouw en andere familieleden.

In die tijd werd recht gesproken in het Frans, boven de hoofden van die dorpelingen die een of ander dialect brouwden. Zouden die rechters ‘verstaan’ hebben wat die dorpelingen te vertellen hadden, waren ze in staat in een verstaanbaar ‘Vlaams’ de verdachten uitleg te geven van wat er gebeurde? Waarschijnlijk niet. Maar de haas die de stroper gevangen had en die de baron toekwam, was voldoende bewijs. Dat die man bij het maal van de armoede eens wat vlees wou … ach wat … het wild was van de baron en daarmee was alles gezegd.

Ik voel me intens triest en opstandig worden. Naast die ‘chère monsieur …’ komt het drama van de Vlaams sprekende mens die niet ter zake doet, die verdwijnt tussen de eigendomsplooien van de Frans sprekende elite. De aanwezige familie van de beschuldigde leeft in angst voor de gevolgen: wie zal de monden voeden die achter blijven als hij de gevangenis indraait?

Maar recht is geschied: de baron krijgt zijn geleden schade vergoed. Dat was ook arm Vlaanderen: mensen waarover recht werd gesproken in een vreemde taal zonder vertaling.

Met zijn vieren gaan we op stap:Ludo rijdt met de wagen en Christel, Karel en ik rijden mee. Richting Mol voor het 34^ste aquarelsalon, ditmaal rond het thema zand.

De tentoonstelling is op twee locaties te bezichtigen: enerzijds in ’t Getouw, anderzijds in het Jakob Smitsmuseum. We vertrekken rond 11 uur, zodat we tegen de middag toekomen in Mol. Voor ‘t Getouw is een grote parking, dat valt mee, want bij het door Mol rijden staan de wagens bijna op elkaar.

’t Gebouw zelf heeft een restaurant, dus gaan we daar maar heen, dan hoeven we ons niet meer ver te verplaatsen voor een bezoek aan de tentoonstelling.

We kiezen allemaal voor een dagschotel à € 13: soep, hoofdgerecht (goulash) en koffie na. Het is wat geleden dat we elkaar nog uitgebreid zagen, dus is bijpraten nodig. Gek hoeveel je elkaar te vertellen hebt: de kinderen nemen een uitgebreid hoofdstuk in, Karel zit met plannen om de computer wat betere netaansluiting te bezorgen en Ludo is de geknipte man om met raad en daad te helpen, natuurlijk hebben Christel en ik het over onze schildersactiviteiten en als gepensioneerden luisteren we graag naar de verhalen van op de werkvloer.

De tijd is zo om als de sfeer goed is. Netjes betalen en via een binnendeur naar de expositieruimte.

Wat we te zien krijgen is de verplaatsing overwaard. Het verschil in aanbod is groot: van bijna fotografisch figuratief tot abstract. Elke kunstenaar (m/v) heeft een eigen manier van werken. Ik probeer te ontdekken hoe ze het technisch realiseren. Er zijn virtuoos uitgewerkte schilderijen bij. Want bij aquarel kan je je niet permitteren om een fout te maken: elke kleurlaag die je op het papier legt is niet meer weg te werken.

We mogen geen foto’s maken, maar niet getreurd: er is een boek te koop waarin van elke deelnemende kunstenaar een werk aan bod komt. En ondanks dat het boek maar €15 kost zijn de afgedrukte foto’s van prima kwaliteit. Ik kan dat zeker niet laten liggen en neem nog een ander boek in aanbod mee met een overzicht van vorige salons.

Bij het binnenkomen krijgen we een papier waarop we de voor ons beste twee werken moesten aanduiden. Het is moeilijk om kiezen, want er zijn er zoveel die me aanspreken. Uiteindelijk maak ik toch een keuze en het papier verdwijnt in de grote doos. Over enkele dagen eens op internet opzoeken wie de publieksprijs mag ontvangen.

Dan naar de tweede locatie: het Jakob Smitsmuseum. We gaan best met de auto want het is een eindje van ’t Getouw. Maar ook daar vinden gemakkelijk een parkeerplaats. En weer komt dat feestelijke gevoel op me af te mogen kijken naar schilderijen die me aanspreken. Ook hier wordt gevraagd je liefste schilderij te kiezen.

Het Jakob Smitsmuseum heeft ook een vaste collectie van de schilder wiens naam het draagt. Ik deponeer mijn brief met mijn gekozen schilderijen in de doos en neem dan de tijd voor de werken van Jacob Smit.