Gebruik baard, pruik en snor nooit om uw gezicht te verbergen!
Hoofdpunten blog wandelen
sinterklaas
27-10-2007
Waar is het paard van Sinterklaas?
Waar is het paard van Sinterklaas?
Dit vervolg op de Nederlandse kinderfilm "Het paard van Sinterklaas" van twee jaar geleden, kreunt haast onder een overdosis schattigheid. Niet één maar twee fotogenieke kinderen zijn nu op zoek naar de schimmel van de "Goedheilig Man", en dat tegen de achtergrond van enkele actuele sociale thema's. Puik werk dus van scenariste Tamara Bos. De klungelige beeldregie en onbeholpen vertolkingen (onder meer van Jan Decleir) zorgen voor een nonchalange die wondermooi past bij de relatieve thematiek. Sinterklaas komt dus extra vroeg dit jaar, maar dat vinden wij absoluut niet erg.
Dikwijls wordt de redding van schippers en drenkelingen gecombineerd met andere thema's, zoals de reis naar het Heilig Land. Een andere legende gaat over hongersnood die Lycië trof vijf jaar na Nicolaas' dood. Nicolaas verscheen in de gedaante van een aartsvader, wandelend op de zee. Hij kocht de lading van de vijf graanschepen en beval de kapiteins in Myra aan wal te gaan. Zij volgden echter de raad van de duivel en zetten koers naar Constantinopel. Daarop begon het te stormen. Pas toen de kapiteins van koers veranderden, ging de wind liggen. Ook in meer recente legenden duikt Nicolaas als schutspatroon der zeelui op. Zo zou hij volgens een Normandisch kroniekschrijver aan Willem de Veroveraar zijn verschenen tijdens diens overtocht van het Kanaal. En bij het overbrengen van Nicolaas' gebeente naar Bari (1087) stormde het zodanig dat het schip moest uitwijken naar een haven: Patara. Nicolaas wou nog éénmaal zijn geboortestad bezoeken...
uit: Het leven van Sint-Nicolaas, Lieven Dehandschutter
In heel wat legenden werpt Nicolaas zich op als beschermer der zeelieden. Eén van de legenden beschrijft de hachelijke situatie van een bemanning tijdens een zware storm. De matrozen vreesden voor hun leven en schreeuwden Nicolaas om hulp. Met Gods toestemming verscheen Nicolaas aan de hemel en sprak: "Ziet, gij hebt mij geroepen. Hier ben ik om U bij te staan." Dit gaf de zeelieden weer moed en kracht. Nicolaas wendde het gevaar af en leidde hen naar een veilige haven.
Aan land gingen de matrozen op zoek naar hun redder. Zij vonden hem in een kerk, waar hij zijn gewone bezigheden als bisschop uitoefende. Zonder dat zij iemand hadden geraadpleegd, herkenden zij Nicolaas onmiddelijk. Zij wierpen zich voor zijn voeten neer om hem te danken. (wordt vervolgd)
uit: Het leven van Sint-Nicolaas, Lieven Dehandschutter
Niet iedereen is blij met de kleur van Zwarte Piet. Al een tijdje gaan er stemmen op dat het hulpje van Sinterklaas net zo goed groen of blauw zou kunnen zijn.
Waarom is Zwarte Piet eigenlijk zwart? In de middeleeuwen werd Sinterklaas graag afgebeeld met een geketende, vaak zwarte duivel aan zijn zijde. Zwart stond hier voor het overwonnen kwaad, niet voor een donkere huidskleur. Deze duivel bleef lang aanwezig in allerlei volksgebruiken. Jongeren op het platteland maakten op Sint Nicolaasavond hun gezichten zwart en lieten kinderen schrikken, waarbij zij bedelden voor geld of iets lekkers. Deze enge figuren smolten op den duur samen met sinterklaas: ze werden - soms zwart, soms wit - tot het vaste hulpje van Sint.
In 1845 kwamen al die types samen in Zwarte Piet. Vanaf dat moment leek hij meer op een soort Afrikaanse bediende, zoals rijke mensen die vroeger in dienst hadden.
Tegenwoordig stuit dit veel mensen tegen de borst. De zwarte is zo het knechtje van een witte baas, en dat is een racistisch beeld. Dit gevoel leidde er in 2001 toe dat allochtone kinderen tijdens een Sinterklaasoptocht de pruiken van Zwarte Pieten aftrokken en pepernoten teruggooiden. Een aantal scholen in Amsterdam Zuid waar veel allochtonen wonen, voerden toen de 'Sint Nicolaascode' in: Zwarte Piet moest als een gelijke van Sinterklaas worden behandeld en niet als zijn knecht. Sommige scholen besloten zelfs dat het nog beter was als de Pieten helemaal niet zwart meer waren, maar groen of blauw. Voor veel anderen was dit een beetje overdreven: Zwarte Piet en Sinterklaas zijn voor kinderen twee goede vrienden. De huidskleur maakt daarbij helemaal niets uit.
Er wordt elk jaar weer driftig op gezweet: het verlanglijstje. Wat mag je vragen aan Sinterklaas? Vraag je niet te veel? Het is een eeuwenoud probleem voor kinderen.
Eigenlijk is het een gekke situatie. Je krijgt van iemand een kado en je mag van tevoren zeggen wat het moet worden. Die situatie bestaat bijvoorbeeld bij trouwerijen (de wenslijst) maar is vooral leuk bij Sinterklaas. Bij een huwelijk kun je nu namelijk alles vragen, maar bij de Sint moet je er rekening mee houden dat hij je nog kan straffen of belonen op Sinterklaasavond.
Traditioneel werden kinderen namelijk elk jaar met Sinterklaas afgerekend op hun gedrag van het afgelopen jaar: "wie zoet is krijgt lekkers, wie stout is de roe." Ook dreigde altijd de straf om in de zak mee naar Spanje te moeten. Omdat kinderen dat wisten, keken ze goed uit met wat zij van Sinterklaas verlangden: niet te veel vragen en Sint vooral beloven héél braaf te zijn het komende jaar.
Hoe dat werkte , kun je al zien in het oudste verlanglijstje dat er nog bestaat: eentje van 3 december 1793. Een Amsterdams meisje, Hendrika Maria Ten Oever, schreef aan Sint Nicolaas dat zij graag een witte strik wilde, omdat haar zondagse strik al zo vies was. Ook vroeg zij om een stuk kant en 'wat lekkers'. In ruil daarvoor beloofde zij Sint beter naar haar vader en moeder en naar de pastoor te luisteren. "Ik sal ook smorgens wat vroeger opstaan". Of het haar gelukt is, zullen we aan Sinterklaas moeten vragen.....
° Appeltjes van Oranje. De appeltjes worden in verband gebracht met de legende van de bruidschat. De scene laat drie gouden zakjes zien die Nicolaas door een raam naar binnen werpt. Later hebben kunstenaars daar goudbollen van gemaakt. Wie de legende niet kent, kan in de afbeeldingen van de legende gemakkelijk de gouden bollen interpreteren als de appeltjes van oranje. De mooie rijmmogelijkheid op 'Spanje' heeft ongetwijfeld het gebruik versterkt.
° Myra. Begin 1998 is er in Bari een officieel verzoek van de Turkse overheid binnengekomen om het gebeente van Sint-Nicolaas aan de Turken terug te geven. Het is immers negenhonderd jaar geleden 'gestolen' uit Myra. Economische redenen zijn waarschijnlijk de drijfveren achter dit verzoek. De bedevaartsplaats Bari trekt in de meidagen als de overbrenging van het gebeente wordt herdacht en gevierd, honderdduizenden bezoekers.
° Sinterklaas. De naam is afkomstig van Sint Heer Klaas.
uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt
Sommige sinterklaasgebruiken kunnen verklaard worden: ° Uit Spanje. Er is nog nooit een afdoende verklaring gevonden voor het feit dat Sinterklaas wordt gehuisvest in Spanje. Een van de veronderstellingen haakt in op de overbrenging in 1087 van het gebeente van Sint-Nicolaas naar Bari in Zuid-Italië. Lange tijd heeft Zuid-Italië deel uitgemaakt van het Spaanse rijk. Wie op bedevaart ging naar Sint-Nicolaas of gebeden had bij het graf van de heilige in Bari, zei dat hij of zij in Spanje was geweest. (wordt vervolgd)
uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van hasselt.
Enkele aanvullende wetenswaardigheden over sinterklaasgebruiken
Enkele aanvullende wetenswaardigheden over sinterklaasgebruiken (slot)
° De zak. De herkomst is onduidelijk. Op oude afbeeldingen zien we Sinterklaas al met de zak op zijn rug. Sommigen menen dat de zak het symbool is van de donkere dagen voor Kerstmis, omdat kwade krachten het licht van de maan hebben meegenomen (in de zak). Misschien is het ook gewoon praktisch om de cadeaus in een zak mee te brengen (kun je over je rug gooien, wat met een doos niet kan).
° Strooien van pepernoten. Noten bevatten de zaden voor het nieuwe jaar. Vallen zij op vruchtbare bodem, dan zullen er nieuwe gewassen groeien. Zo verklaard, wordt er verband gelegd met de jaarcyclus: die in de lente groeit en bloeit en in de zomer nieuwe oogst geeft, dus op haar beurt de kringloop voortzet. De strooier is het symbool van de natuur en de nieuw te verwachten vruchtbaarheid. Een andere verklaring zoekt de bron van het gebruik in de legende van de bruidschat, waar Nicolaas goudstukken strooit voor de verarmde meisjes.
uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt
Enkele aanvullende wetenswaardigheden over sinterklaasgebruiken
Enkele aanvullende wetenswaardigheden over sinterklaasgebruiken (2)
° Schoorsteen: De offers werden onder het rookkanaal gelegd. De stoet van Wodan kon door de schoorsteen constateren dat er offers werden gebracht. De schoorsteen is de verbinding tussen aarde en hemel.
° De klomp/ schoen zetten: Gebruik om de offers in de klomp (agrarisch schoeisel) te doen. Sommigen hebben in deze klomp ook de maansikkel van de opkomende, nieuwe maan gezien. Het zou het symbool zijn van de nacht die het nieuwe leven aankondigt.
° De Roe: Oorspronkelijk zou dit bundeltje takjes samengesteld zijn uit jonge twijgjes, waar het nieuwe leven nog in te vinden was. Teken van vruchtbaarheid: wat je ermee aanraakte zou tot groei en bloei komen. Verworden tot een werktuig om te straffen, gelijk aan de ketting, waarmee vooral in Duitse streken de schrikfiguur wordt uitgerust. (wordt vervolgd)
uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt.
Enkele aanvullende wetenswaardigheden over sinterklaasgebruiken
Enkele aanvullende wetenswaardigheden over sinterklaasgebruiken (1)
'De waarden van het sinterklaasfeest' In deze paragraaf geven wij een aanvulling:
° Pakjesavond op 5 december. Op 5 december is Nicolaas gestorven en opgenomen in de hemel, in het goddelijke. Hij is opnieuw geboren na dit aardse leven. In de katholieke kerk wordt de avond voorafgaand (het Vigilie) gevierd. Een vergelijking is te maken met kerstavond (24 december)
De volgende gebruiken vertonen mogelijk verwantschap met de Germaanse mythologie:
°Schimmel. Germaanse voorstelling van het goddelijke. Alleen godheden reden op een wit paard, symbool van zuiverheid en rechtvaardigheid. De Germanen noemden de schimmel van Wodan Sleinir.
° Rijden over de daken. Germaanse voorstelling van Wodan. Met een gezelschap verspieders en temidden van jachtige wolken trok Wodan als een woedende rijder door de lucht en sloeg zo zijn volk gade. Wie uit zijn huis naar buiten keek, zag de stoet als het ware over de daken van de andere huizen rijden.
° Wortel en wat hooi voor het paard. Offers van de Germaanse landbouwers om hun god gunstig te stemmen. (wordt vervolgd)
uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt.
.....er kwam wéér een Sinterklaas binnen. 'Goedenavond vrienden,' wilde hij zeggen. Maar hij bedacht zich onmiddelijk toen hij de twee andere klazen zag. 'Hoe durven jullie mij zo na te spelen, bedriegers! Jullie grote mensen, jullie moesten je schamen. Nep-sinterklazen! Wat moet Peter hier niet van denken?' Marie-Inge proeste het ineens uit van het lachen. 'Voor nep-sinterklazen bestaat slechts één oplossing: op de knieën en vergeving vragen.' De twee andere Klazen begrepen meteen wat de bedoeling was van de knipoog van de derde Sint-Nicolaas. 'Ach, vergeeft u ons, Sint-Nicolaas, wij wilden u slechts komen helpen. U heeft het zo druk op deze avond van 5 december. Wij dachten dat u misschien geen tijd zou hebben voor die kleine Peter en daarom....' 'Het is goed zo, sta maar op. Ik vergeef het jullie. Trek dat pak uit , doe die baard af en laten we er met z'n allen een gezellige avond van maken. En, waar is Peter nou.' Vader en moeder stonden wel even raar te kijken. Aan de stem hadden ze direct herkend wie die laatste sinterklaas was. Absoluut, opa! Wie had dat nu met hem afgesproken? 'Achter de piano,' zei Marie-Inge, die nog steeds moest lachen. En opa-Sint begon te lachen zoals alleen opa kon lachen. Peter kwam met verlegen lachje achter de piano te voorschijn. Hij had precies gehoord wat er gezegd was. Zonder aarzeling kroop hij bij opa-Sint op schoot. Deze Sint klonk hem heel vertrouwd. En stralend van geluk zong hij het mooiste lied uit zijn repertoire: 'Hoor, wie klopt daar kinderen Hoor, wie klopt daar kinderen Hoor, wie klopt daar buiten tegen het raam? 't Is een vreemdeling zeker Die verdwaald is zeker, 'K zal hem vragen naar zijn naam.'
uit: Sinterklaas op school, naar een idee van Paul Schamineé
Sinterklaas was gaan zitten in de mooiste leunstoel van de kamer en begon zijn toespraak. 'Goedenavond vrienden, dag beste Peter,' zei hij met zijn diepe basstem. 'Ik ben blij dat ik in dit huis ben. Er woei op zee namelijk zo'n hevige storm, dat ik dacht...' Er werd hard op de deur gebonsd. Iedereen keek elkaar verbaast aan. Wie zou er nu moeten komen op sinterklaasavond? Zouden de buren iets komen lenen? Maar die bonzen toch niet op de deur?! 'Heb jij iemand uitgenodigd?' vroeg vader aan moeder. 'Ik niet, ik zou niet weten wie het moest zijn'. De kamerdeur zwaaide open. Er viel een diepe stilte in de kamer. Met grote ogen van verbazing zagen ze wie er binnenkwam: Sinterklaas! 'Goedenavond vrienden, dag beste Peter. Ik ben dit gastvrije huis maar door de achterdeur binnengekomen, want er was niemand die de voordeur voor mij open wilde doen. En we hebben toch héél hard en héél lang gebeld, niewaar Piet?' En hij wendde zich tot zijn knecht. Op dat moment ontdekte hij dat een soortgenoot reeds de tijd gevonden had dit huis met een heilig bezoek te vereren. Kleine Peter barstte in gesnik uit en kroop weg achter de piano. In de kamer brak een heftig tumult los. Vader en moeder begonnen tegelijk aan elkaar van alles te vragen. De twee sinterklazen verloren hun waardigheid en begonnen tegen elkaar te schreeuwen. De eerste sinterklaas schreeuwde: 'Je bent een bedrieger. Jij bent de échte niet. Maak dat je wegkomt'. Dreigend hief hij zijn staf op. De tweede sinterklaas reageerde verontwaardigd: 'Wie is hier vals? Ik niet! Pieten gooi hem d'r uit.Meteen!' En ook hij hief dreigend zijn staf op. Weer werd er op de deur gebonsd. En wat niemand voor mogelijk had gehouden, gebeurde: (wordt vervolgd) uit: Sinterrklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt
'Marie-Inge, zet je de televisie even uit? Peter wil liedjes gaan zingen bij de schoorsteen,' zei vader. Kleine Peter zat op zijn knietjes voor de open haard en zong zijn hele repertoire aan sinterklaasliedjes. 'Sinterklaas kan mijn liedjes horen, hé vader?', zei Petertje. 'Natuurlijk, Peter, Sinterklaas is vast vlak in de buurt. Misschien komt hij wel even langs als hij tijd heeft. Je kunt nooit weten.' Moeder, die het gesprek hoorde, keek even met vraagtekens in haar ogen naar vader. Zou hij het toch weten dat ik een sinterklaas gehuurd heb? En meteen ging de bel. 'Wacht maar, blijf maar zitten, ik doe wel even open,' riep moeder, want ze dacht aan hààr Sinterklaas. Inderdaad, daar stond Sinterklaas, met Zwarte Piet. Op fluistertoon gaf moeder nog een paar aanwijzigingen over kleine Peter. De kamerdeur zwaaide open en Peter begon te zingen: 'Sinterklaasje kom maar binnen...', direct bijgevallen door Marie-Inge. Een beetje aarzelend zong vader mee. Hij keek verbaasd naar moeder, want ze deed alsof het de gewoonste zaak van de wereld was dat de bisschop op bezoek kwam. Wist zij van zijn plan? Met z'n allen zongen ze ten slotte uit volle borst het welkomstlied. Het was een heel koor dat daar stond te zingen ter ere van de Sint. Kleine Peter genoot zichtbaar. Hij toonde geen enkele angst en zong hardop mee. Misschien kwam het door het krachtige gezang dat niemand hoorde dat er opnieuw gebeld werd. En nog een keer. (wordt vervolgd)
uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt
Eindelijk was het dan zover: 5 december.Het heerlijke avondje was aangebroken. Kleine Peter legde voorzichtig een wortel bij de openhaard. 'Dat is voor uw paard, Sinterklaas,' zei hij ernstig. Moeder knikte. Ze was de hele week druk bezig geweest met de voorbereiding. Ze had inkopen gedaan en surprises gemaakt. Ze had in de keuken dikke speculaas staan bakken. En ze had nog een speciale verrassing bedacht voor haar kleine Peter. Toen ze in de krant een advertentie zag, 'Sinterklaas te huur. En niet duur!' had ze meteen beslist. Met een goede Sinterklaas zou het pas écht een verrassende avond kunnen worden. Ze vertelde het aan niemand, niet aan vader en niet aan haar dochter van twaalf, Marie-Inge. Nee het moest geheim blijven. Moeder was echter niet de enige die een verrassing bedacht had. Vader voerde ook iets in zijn schild. Op internet had hij een site gevonden met de tekst: 'Sinterklaas te huur. Niet duur voor één uur! Een feest voor het kind Door die goede Sint.' En met een fax had vader een Sinterklaas besteld, op 5 december tussen zeven en half acht. Wat zou die kleine Peter opkijken! En nu was het dan zover. Het heerlijke avondje kon beginnen.(wordt vervolgd) uit: Sinterklaas op school, Jos Beke, Peter van Hasselt
Na de middag gingen we ondergronds : de resten van het paleis van de hertogen van Bourgondië, dat ooit op de Koudenberg stond. Dr. Paul. de. Ridder, historicus, werkzaam in de Albertinabibliotheek aan de kunstberg, Brusselkenner als geen een en echte Vlaamse Brusselaar, gidste ons rond. Twee uur en die waren om voor we het beseften. Het kleinste steentje kwam tot leven en de geschiedenis van Brussel kregen we er zo bij in geuren en kleuren. Een geweldige gids met een encyclopedische kennis over zijn stad en haar verhaal.
En Sint Nicolaas, zagen we die ondergronds? Neen, maar eigenlijk was hij mee in clergy, hij hield ons in de gaten terwijl wij wat cultuur opstaken - zoals hij had beloofd- en zag dat het goed was.
Zo'n gids krijgt uiteraard dorst en zijn publiek ook. Wij zijn nu eenmaal Bourgondiërs! Samen sloten wij deze fijne dag af met een straf biertje, voor wij de trein opstapten.
Van Brussel tot Berchem hield Nicolaas weer zijn mantel over ons open en konden wij weer zitten in overvloed. Tegen West-Vlaanderen is zijn mantel blijkbaar niet krachtig genoeg. Zij spoorden toen juist ook naar huis en we mochten weer 20 minuten staan, wel met heel vriendelijke excuses van de NMBS. Luc Vermeulen uit: Tijdingen van het Sint-Nicolaasgenootschap
De grote Gever en Kindervriend troont er zwierig helemaal in de hoogte en op het altaar : de Nicolaasicoon van Vladimir. In tegenstelling met wat de naam laat vermoeden, gaat het hier om een Griekse icoon uit de 12de eeuw en die zijn zeer zeldzaam in West-Europa. Toen was het kindje gedoopt en konden wij het koor in om het prachtige houtsnijwerk van J.B. Van der Haegen te bewonderen : het leven van Sint-Nicolaas in 10 taferelen met de bekende legenden. Lieven deed ons inzien dat Renaat Van de Linden gelijk had wanneer hij hierover schreef: "De reeks sierlijke medaillons geldt als een unicum in de.Sint-Nicolaasiconografie. Hier vinden we technische vaardigheid, een neiging naar het decoratief stilerende en het inschakelen van realistische bijzonderheden. Jan-Baptist Van der Haegen bindt grootsheid en vroomheid. De Vlaamse barokbeeldhouwer stuit in zijn verrassende virtuositeit op geen technische moeilijkheden. De fel bewogen personages wekken de indruk, van een gebeeldhouwd schilderij. We ontdekken er het vluchtig samengaan van inwendige bewogenheid."
Nu nog even rond de kerk: een gevelbeeldje boven de Sint-Niklaas gang, Wijnhandel Nicolaas op de hoek van de Taborastraat en - het kon niet beter uitkomen, want we hadden dorst - de St.Nicolaas Estaminet in de Korte Boterstraat. Het heeft gesmaakt tussen de nicolaiana achter de bar en aan de muren. Leuk, een abdijbiertje drinken met onze heilige Patroon overal aanwezig en goedlachs toekijkend. (wordt vervolgdt)
Sint-Nicolaas in Bruocsalla - Brussel (1) 5 mei 2007: 16de Vlaamse Nicolaasroute.
"Lieve kinderen, beste vrienden, Ik ben blij dat jullie er weer zijn om mij een bezoekje te komen brengen en dan nog wel in Brussel. Ik verheug mij erop jullie te ontmoeten in mijn residentie aldaar. Ik zal jullie ook in de gaten houden als jullie ondergronds gaan. Lieve kapoenen, braaf zijn, hé!"
Met deze openingswoorden in de brochure verwelkomde ons allergrootste Heilige Vriend op 5 mei een twintigtal leden van zijn fanclub, die stonden te wachten op de trein in het station van Sint-Niklaas (VL.) Het werd wel rechtstaan tot in Berchem, want heel West-Vlaanderen zat op de trein voor een evenement in de Antwerpse Zoo. Van Berchem naar Brussel Centraal konden we zitten in overvloed. Had Nicolaas ingegrepen?
Na 10 minuutjes stappen onder een reeds lekker zonnetje, kwamen we aan zijn "residentie in Brussel" : de Sint-Niklaaskerk. Het is een fascinerende kerk waarvan de grondvesten teruggaan tot de 12de eeuw en waarin heel het wel en wee van Brussel wel ergens is terug te vinden. Abbé Salomon Odeka yuguma, de huidige - Afrikaanse, - pastoor, had ons een klein uurtje gegeven voor een geleid bezoek aan de kerk. Alleen was hij even vergeten dat wij kwamen en was hij juist aan het dopen in het koor waar uitgerekend de interessantste nicolaiana te zien zijn. Maar - op z'n Afrikaans - geen nood, het kwam allemaal wel in orde.... Voorzitter Lieven Dehandschutter begon ons alvast rond te gidsen in de rest van de recentelijk zeer mooi gerestaureerde kerk. Hij kent ze door en door sinds hij de brochure "Het leven van Sint-Nicolaas, tien taferelen van Jan-Baptist van der Haegen in de Sint-Nicolaaskerk te brussel" maakte, uitgegeven door het SNG. Nicolaas op de preekstoel, Nicolaas op twee zuilen naast het altaar, tussendoor een heel groot beetje geschiedenis van het gebouw en zijn verdwenen toren, de Heilige van Myra op het 19de eeuwse reliekschrijn in koper van de martelaren van Gorkum - onze zusterstad in Nederland! - bewonderen en het schrijn zelf en dan naar het barokke Nicolaasaltaar. IMPOSANT!! (wordt vervolgd)
