Gebruik baard, pruik en snor nooit om uw gezicht te verbergen!
Hoofdpunten blog wandelen
sinterklaas
30-04-2006
Op zoek naar Zwarte Piet
Een zesde verklaring: een half-Moorse huurling als voorbeeld
Volgens Langeler (1994) wordt onze Moors uitziende Zwarte Piet verklaart met het verhaal van Cristoforo Moro, die in de zestiende eeuw als huurlingenaanvoerder met succes voor Venetië vocht tegen de Turken onder de vaandels van San Marco en San Nicolo. Hij trad zeer misdadig op tegen vrouwen en kinderen. Na zijn dood kwamen om hem te eren zijn helm en dolk in de San Nicolokerk te Venetië terecht. Maar hoe en waarom deze volwassen, brute donkere huurling een kleine tweehonderd jaar later met een Moorse page in een Nederlands sinterklaasboek kan worden verbonden, blijft helaas een onbeantwoorde vraag. Deze theorie is vergezocht (letterlijk en figuurlijk).
uit: Op zoek naar Zwarte Piet - Frits Booy Stichting Nationaal Sint Nicolaas Comité
Een speurtocht naar de herkomst, de ontwikkeling en de betekenis van de Dienaar van Sinterklaas.
Een vijfde verklaring: Zwarte Piet als maanmytisch wezen!
Volgens Hoek (1960) is Zwarte Piet de levende personificatie van de donkere maan, dat wil zeggen nieuwe maan. Zijn bewijzen hiervoor zijn: 1) De zak; deze is te klein om alle stouteriken in te stoppen. Nee, ze dient om een voorstelling te geven van het zo moeilijk te verklaren feit, dat de volle maan uit de hemel verdwijnt. De donkere figuur zou haar in een zak hebben opgeborgen. 2) Het strooien; bij nieuwe maan kan men de sterren beter zien schijnen en dat wordt uitgebeeld door het strooien.
Als men Zwarte Piet juist wil kleden, moet zijn kostuum niet geel/groen of zoiets zijn, maar zwart met rode randen: zwart van de nacht en rood van de opkomende maan. In Tsjechië en Slowakije verschijnt Sint Nicolaas met een zwarte figuur, de duivel (nieuwe maan), en een witte figuur,een engel (volle maan) het Goede, dat bij ons in Sinterklaas zelf is overgegaan. Ook deze theorie is niet te bewijzen.
uit: Op zoek naar Zwarte Piet. Frits Booy Stichting Nationaal Sint Nicolaas Comité
Een vader verteld aan zijn zoon over Sinterklaas. Zegt-ie: "Ach schei toch uit met je Sinterklaas.
Ik heb alles gevonden in de kelder, het kostuum, een baard en die staf.
Ik geloof allang niet meer in Sinterklaas; En,"zegt-ie "nou we toch kerels ondereen zijn, met die ooievaar kan je ook wel inpakken." Zegt z'n vader: "O ja, weet je dan hoe 't wel gaat?"
"Ja," zegt-ie,"Kinderen worden geboren en ik zal net zo lang zoeken tot ik die boor ook gevonden heb."
Volgens schrijver Anton van Duinkerken (1948) kocht bisschop Nicolaas van Myra een Ethiopische slaaf, die christen was geworden met als doopnaam Petrus. Hij werd Piter genoemd. Nicolaas gaf hem de vrijheid. Uit dankbaarheid hiervoor is deze Piter zijn leven lang in dienst van de bisschop gebleven. Een aardig verhaal, maar in de oudste bronnen en afbeeldingen betreffende bisschop Nicolaas is helemaal niets over een dienaar te vinden.
Zwolle - Met een bestraffende toespraak van de officier van justitie en een proeftijd tot december zijn een hulpsinterklaas en twee zwarte pieten er woensdag in Zwolle genadig vanaf gekomen. Het drietal had in september in vol ornaat een supermarkt in Zwolle beroofd van een volle kar pepernoten.
De gestolen waar is vervolgens aangeboden op de Spaanse ambassade in Den Haag. De actie werd gefilmd en was een onderdeel van de theateract "Not The Dr.Phil Show" van cabaretiers Willem Alkema en Wim Holsappel. De supermarkt kon de actie niet waarderen en deed aangifte.
Vandaag (05/04/2006) verschenen de drie voor de officier van justitie die moest beslissen of het al dan niet tot een rechtszaak zou komen. Zij besloot echter dat het bij een proeftijd kon blijven. " We mogen nu tot december niets doen dat een strafzaak opleverd", zei Holsappel. In vol ornaat verscheen het drietal voor de officier van justitie. De officier stond ze ondermeer in dichtvorm te woord. "Dat het niet tot een rechtszaak zou leiden, was al snel duidelijk", aldus Holsappel. Omdat de theatermakers in september met een show het land intrekken, hebben ze voorlopig in Zwolle geen ludieke acties gepland.
De cassière die volgens de supermarkt door de actie getraumatiseerd raakte, heeft inmiddels een bloemetje gekregen van het duo. "En ze krijgt nog een dvd met de opnamen", beloofde Holsappel.
uit: de Standaard (06/04/2006) kijk inhoud blog: "Niet alleen in de Aldi" (27/09/2005)
Pietjes glijden door de schoorsteen Pietjes klimmen op het dak langs de regenpijp naar boven met cadeautjes in hun zak klauteren op vieze daken heel voorzichtig - pan voor pan en daar worden al die Pietjes echt ontzettend smerig van dus als het allerlaatste kindje ook een pakje heeft gehad moeten al die Pietermannen keurig een voor een in bad.
bron: Marianne Busser en Ron Schröder, Het grote versjesboek
Een derde, voor-Germaanse, verklaring, en wat voor een! (2)
In een theatrale uitbeelding van natuurlijke krachten (zang en dans) sprak de sjamaan namens de geest van het woud met zijn bomen, vruchten, kruiden en dieren, en namens de mens, de jager en verzamelaar. In wezen bemiddelde hij tussen hen, waarbij hij de mistieke liefde, het respect en de dankbaarheid van de jager ten aanzien van zijn prooi liet zien, want beiden maakten immers deel uit van dezelfde natuur. Zo probeerde de mens van toen het misterie van het leven te begrijpen en er zich mee te verenigen.
De sjamaan was dus de religieuze leider, maar ook de leider wat betreft kennis van vuur, voedsel, genezing, tijd en voorouders. Vanaf prehistorische tijden tot een eind in de Middeleeuwen schijnt de meest gerespecteerde sjamaan van een clan duivel te zijn genoemd, zijn helpers vaak heksen. Tot in de zestiende eeuw stonden ze - vaak in afgelegen streken - nog hoog in aanzien.
De Kelten, Germanen, Grieken en Romeinen annexeerden deze primitieve volkeren veelal en namen ook hun natuurgod Herne over. Deze werd gereduceerd tot een figuur van minder belang, lachwekkend en ondeugend, vooral ook vanwege zijn duidelijk seksuele aspect.
Pieterbazen, Pieterbazen, Pieterbazen zijn nooit moe. Midden in de koude winter Komen wij naar Belgie toe.
Als de golven huizenhoog staan, zeggen we: geen nood. No, no, no...We kruipen In 't vooronder van de boot.
Als het regent...als het regent... dan zegt Sinterklaas: wat nu? Maar daar kunnen wij toch tegen met een Spaanse paraplu!
Laat die regen lekker regenen, no, no, no... geen nood! Geen karwei is ons te moeilijk, geen cadeau is ons te groot.
Pieterbazen, Pieterbazen, Pieterbazen zijn nooit moe, laat de grote wind maar razen, wij gaan naar de kinderen toe.
Laat hem razen, laat hem blazen. No, no, no... geen nood. Over muren, over daken, langs de gevel en de goot, Zonder één geluid te maken, naar de hoogste schoorsteen toe. Pieterbazen zijn nooit moe.
Een derde, voor-Germaanse, verklaring, en wat voor een! (1)
Er bestaat sinds 1995 een opzienbarende theorie over de herkomst van Sinterklaas, Zwarte Piet en de Kerstman, en alle bijhorende voorlopers en aanverwante zaken, van Van Renterghem (1996). Dit is op zich een spannende en boeiende uiteenzetting over bijzondere folkloristische figuren en verschijnsels door de eeuwen heen. De kern van deze studie is de volgende: nog sterker dan in de Keltische en Germaanse tijden werd de mens in Europa in de eeuwen ervoor beheerst door een zeer hechte verwantschap met de natuur. Omdat veel ervan niet te verklaren viel, geloofde men toen dat alles bezield was. De voornaamste mytische personage hierbij was de natuurgod Herne, te vergelijken met de heidens-klassieke god Pan: het allesomvattende. Deze godheid was de personificatie van de meest primitieve oerkracht aller tijden: vruchtbaarheid, dat wil zeggen: de soort in stand houden door voedsel en voortplanting. Degene die hem het meest na stond, was de sjamaan, een soort priester/medicijnman, voorloper van de Germaanse druïde en de christelijke priester. Hij beeldde de band tussen de mens en de natuur uit. Hij vermomde zichzelf als deze oerkracht bij rituele feesten van zang en dans met behulp van een gewij of horens, een dierenmasker, vacht, poten en staart, soms met duidelijk staan mannelijk geslachtsdeel (het vruchtbaarheidssymbool bij uitstek!). Attributen daarbij waren een tak of boompje.
Hevige strijd om de juistheid van deze twee theorieën (2)
De rooms-katholieke herkomsttheorie vertoont toch enkele zwakke punten, vragen die niet via legenden en dergelijke kunnen worden beantwoord. Zo is het merkwaardig dat in vele Midden-Europese streken, vooral in het Alpengebied, de duivelachtige figuren in de traditionele Nicolaasgebruiken meer centraal zijn komen te staan dan de heilige zelf. Nog moeilijker wordt het te verklaren, waarom onder andere in Duitsland de Nicolaasfiguur zich ontwikkelde tot een afschrikwekkende gestalte waarmee de jeugd werd bang gemaakt.
In de Nederlandse en Vlaamse sinterklaascultuur duiken er weer heel andere vragen op. Als onze sinterklaasgebruiken namelijk niets met Wodan en de zijnen te maken hebben, hoe is het dan te verklaren, dat onze Sinterklaas a) op een schimmel b) over de daken rijdt met c) een bediende, die lekkers en geschenken d) door de schoorsteen gooit? Bisschoppen reden sinds de late Middeleeuwen weliswaar aan hun stand verplicht op een paard, maar van bisschop Nicolaas van Myra is dat niet bekend. En over de daken ging hij zeker niet! Hij gooide geld of goed gevulde beurzen via een deur of raam naar binnen, maar had daarbij geen assisterende bediende.
Uit dit alles blijkt dat we die Germaanse elementen niet zomaar mogen negeren, laat staan ontkennen. uit: op zoek naar Zwarte Piet. Frits Booy
Hevige strijd om de juistheid van deze twee theorieën (1)
In de 19de eeuw ontbrandde er tussen onderzoekers een hevige strijd over de herkomst van Sint Nicolaas en zijn zwarte dienaar. Rooms-katholieke geleerden vonden, ja eisten bijna, dat deze figuren alleen maar te verklaren waren uit de rooms-katholieke leer en heiligencultuur. De legenden en biografieën over de heilige bisschop Nicolaas van Myra, die soms een duivel aan zich onderwierp, bewezen dat volgens hen afdoende. De vele Nicolaasoptochten en Nicolaasdrama's door scholieren en studenten lange tijd gehouden respectievelijk opgevoerd, versterkten deze theorie. deze roomse geleerden waren fel tegen de theorie van anderen, die inhield dat Sint Nicolaas en zijn knecht (ook) uit de Germaanse mythologie zouden zijn ontstaan, namelijk afstammend van oppergod Wodan en diens begeleiders. Niet alleen vonden de roomse geleerden deze theorie heidens dus verwerpelijk, maar ook ontbraken er concrete bewijzen voor. Met dat laatste hadden ze wel een sterk punt. K. Meisen (1931) zou dit christelijke standpunt opnieuw verdedigen. De nazi-autoriteiten verboden het boek echter, omdat een belangrijk aspect van de Edelgermaanse cultuur erin werd verworpen.
uit: Op zoek naar Zwarte Piet - Frits Booy Een speurtocht naar de herkomst, de ontwikkeling en de betekenis van de dienaar van Sinterklaas
Piet, zijn knecht, zo zwart als roet, Met een ketting aan zijn voet, Kijkt door 't vensterglaasje. Als dan allen, groot en klein, Goed en wel naar bed toe zijn, Roept hij Sinterklaasje.
In sommige gebieden in Noord-Duitsland en Zuid-Oostenrijk nam Ruprecht van lieverlee de functie van Sint Nicolaas over, zelfs tot en met diens naam (Ru-Klaus, Rumpelklas, Busseklas, Pelznickel). In Lutherse streken verdween de roomse Nicolaas natuurlijk zeker, hoewel pas na lange tijd. Zijn plaats werd ingenomen door het 'Christuskind', dat de brave jeugd eveneens geschenken bracht. In een aantal streken werd het 'heilige Kind' begeleid door knecht Ruprecht, die in hem een nieuwe meester had gevonden en dus blijkbaar onuitroeibaar was. Nog sterker; in bepaalde gebieden is Ruprecht uiteindelijk als enige van de drie hiervoor genoemde figuren in de folklore overgebleven. Dus was de oude Germaanse traditie taaier dan de christelijke leer.
In Oostenrijk werd Sint Nicolaas in de 17de en 18de eeuw vergezeld door een engel en een duivel, genaamd Krampus. deze is getooid met belletjes en sleept met kettingen; hij heeft een grote roe en stukjes houtskool voor de stouteriken. Dat is heden ten dage nog steeds het geval. Ook kent men daar Klaubauf, behaard, met hoorns, lange rode tong en kettingen. In sommige streken van Duitsland wordt de knecht nod steeds met Beëlzebub aangeduid. In roomse kringen in West-Duitsland treedt Sint Nicolaas nog altijd met zijn knecht Ruprecht op.
Vroeger kwam in St-Nicolaasspelen in Vlaanderen een zwartgemaakte en met dierenhuiden (dus een soort duivel) omhangen persoon voor, die kettingen achter zich aan sleepte. Telkens weer wist Sint Nicolaas hem te overwinnen. Later zou deze man de knecht van Sint geworden zijn.
uit: Op zoek naar Zwarte Piet Frits Booy Stichting Nationaal Sint Nicolaas Comité
Al in 1420 werden de duivelse dienaren van de jongensbisschop Nicolaas in de stadskroniek van Bazel genoemd. Dit verschijnsel vond zijn hoogtepunt in de 16de eeuw en verbreide zich over Midden-Europa. In Duitsland, Zwitserland en Oostenrijk kregen deze dienaren van lieverlee een eigen naam zoals Ruprecht (=schitterend door roem, wat slaat op een Germaanse god) en Beëlzebub of Pelsebock (=vliegenpoep), Kampus (krammen=klauwen pakken), Klaubauf (klaub auf=raap op, namelijk appels en noten), Hans Muff (muffen= knorrig kijken) en Swarze Peter! Ze begeleidden - al dan niet gemaskerd - daar Sint Nicolaas die nu zelfstandig gaat optreden, dus los van het Nicolaasfeest op de scholen. Dit gezelschap bezocht en bezoekt sindsdien uitsluitend gezinnen met kleine kinderen. Knecht Ruprecht zag er uit als een sombere monnik met een lange baard, met zak en roe. Later wordt hij meer 'beschaafd' uitgebeeld.
Getooid met horens, vacht, staart en hoeven bedreigde hij als metgezel van de heilige Nicolaas stoute kinderen met een roe of ranselde hen daarmee af. Zo'n roe (bijeengebonden rijshout of bosje twijgen) was sedert de Middeleeuwen een geliefd tuchtmiddel bij schoolmeesters. Eigenlijk is dit zeer merkwaardig voor een duivel, want deze zou het kwaad juist moeten aanmoedigen en belonen in plaats van bestraffen. Of moet dat bestraffen zijn onderwerping aan het Goede juist onderstrepen?
Er is ook invloed van het hiervoor al genoemde verschijnsel van de 'Wilde Jacht', het rusteloze leger van Germaanse doden. De christelijke kerk wees dit natuurlijk af en het dodenleger werd gedemoniseerd en kreeg de duivel als aanvoerder. We vinden deze 'duivels' (vaak met maskers) in de Middeleeuwen terug als dienaren van Sint Nicolaas, gespeeld door een scholier (de zogenaamde jongensbisschop), in optochten van scholieren en studenten. Ook hier is nog invloed van oude Romeinse volksfeesten. Vanaf de 16de eeuw trokken in ons land in november/december groepen zwart gemaskerde of zwartgemaakte jongemannen de straten door om aan ramen en deuren te kloppen en te vragen naar stoute kinderen. Ze wilden zo indruk op de meisjes maken bij het zoeken naar een partner. Dit is voortgekomen uit oude Germaanse vruchtbaarheidsriten, die in de Sint-Nicolaascultuur zijn overgegaan. Het Klaasjagen en de Klaasomes op de Waddeneilanden zijn er overblijfselen van (Janssen 1993)
Zoals bekend werd de heilige Nicolaas de beschermer van deze jongeren, nadat hij volgens een legende drie studenten uit de dood had opgewekt. Op zijn sterfdag, officieel 6 december, vierden scholieren en studenten het Nicolaasfeest met het houden van optochten en het opvoeren van toneelstukken, gebaseerd op de Nicolaaslegenden.
In de middeleeuwen had de alles overheersende rooms-katholieke kerk het dualisme ingesteld om haar meest wezenlijke functie te benadrukken en vorm te geven: het Goede werd nadrukkelijk tegenover het Kwade gesteld. Aangezien de meeste trouwe gelovigen naïeve analfabeten waren, moesten abstracte begrippen als Goed en Kwaad, Liefde en Lijden, Hoop en Trouw door menselijke figuren worden voorgesteld. Het Goede werd uitgebeeld door een witte of in het wit geklede menselijke figuur; een engel of een heilige; het kwade door een zwarte of in het zwart geklede bokkenfiguur; Satan of de Duivel. Bokkenfiguur? Dus toch een onbedoeld verband met de Germaanse vruchtbaarheidsriten met offerdieren als de bok? Ja, want beide culturen zijn beïnvloed door de Romeinse godsdienst, namelijk de herdersgod Pan, die seksbelust achter de bosnymfen aanjoeg. Denk ook aan negatieve termen als: een geile bok, een oude bok lust wel eens een groen blaadje,bokkig,bokkensprongen, en bokkenpruik. In de middeleeuwen was de Zwarte (naar het zwarte pek uit de hel) een verhullende bijnaam voor de duivel, die toen ook Pietje Pek of Zwarte Piet genoemd werd. Van de duivel werd geloofd dat hij bij stervelingen via de schoorsteen, de weg van het geestenrijk naar de mensenwereld, binnendrong. Er zijn afbeeldingen uit die tijd die laten zien hoe een duivel een zak (!) met verdorven zielen naar de muil van de hel sleept. In enkele legenden wordt verteld hoe de heilige Nicolaas van Myra vecht met een duivel en deze aan zich onderwerpt. Wie had trouwens iets anders verwacht van een heilige! Sint Nicolaas houdt daarna de duivel aan een ketting in bedwang. We zien dat gevecht vaak in kerken duidelijk afgebeeld. De duivel was dus gedwongen om de heilige te volgen, waardoor hij wat minder angstaanjagend werd. Langzamerhand werd hij meer uitgebeeld als een knecht. In Oost- en Midden-Europa werd hij gretig gebruikt als opvoedkundig middel.
Deze theorie stamt van Johann Grimm en andere 19de-eeuwse geleerden die de Germaanse cultuur bestudeerd hebben. De Germanen geloofden in vele goden zoals Romeinse bronnen vermelden. Volgens hen werd de oppergod Wodan, onzichtbaar voor stervelingen, vergezeld door twee zwarte vogels, raven. Wodan stuurde deze vooral in het najaar naar de aarde om voor hem na te gaan, of onze Germaanse voorouders behoorlijk leefden. Dezen offerden in het najaar aan Wodan graan, dieren waaronder zwijnen en bokken en vruchten in de hoop op veel vruchtbaarheid in het voorjaar. Nadat het christendom zich voorgoed hier had gevestigd, is Wodan door de jonge rooms-katkolieke kerk bewust vervangen door de heilig Nicolaas, bisschop van Myra. Volgens andere onderzoekers (Brom 1898) werd Wodan, voortaan het kwade beginsel aanduidende, in de Sint-Nicolaasoptochten uitgebeeld als een zwarte knecht, die aan Sint Nicolaas' paard vastgebonden was. Vandaar de spreuk 'Klaai en de duivel', door een misverstand 'Klaai de duivel' geworden, zoals men de duivel in Engeland old Nic noemt. Volgens deze opvatting werd Wodan zélf gedemoniseerd, niet een figuur uit zijn gevolg als Oel! Deze degradatie tot duivel diende in het algemeen om heidense godheden te bespotten en hen daardoor minder angstwekkend te maken.
We kunnen al enkele sinterklaaselementen herkennen. Zo zou er sprake zijn van een jonge Germaanse god Oel, die naar de rookgaten in de hutten van de Germanen werd gezonden om daar te zien en te luisteren, hoe deze zich gedroegen. Deze kwam steeds met zijn gezicht in de zwarte, vettige rook van de stookplaatsen, die uit de daken van de hutten opsteeg, waardoor hij van lieverlee zwart is geworden! Hetzelfde wordt beweerd over Wodans knecht Eckhart of Ruprecht, die laarzen van oppassende mensen op last van Wodan met goud vulde. In dit verband moet ook het Germaanse verschijnsel van de 'Wilde jacht' behandeld worden. Dat houdt in een leger van Germaanse voorouders die geen rust kunnen vinden, dat in de wintertijd onder leiding van Wodan of Ruprecht met zwartgemaakte gezichten door de lucht raasde. (Een verklaring van toen voor stormen en regenbuien in de herfst en winter.)
Wat de roe van Zwarte Piet betreft, deze wordt volgens sommigen verklaard als een vruchtbaarheidsroede uit de Germaanse tijd. Het was een groene tak waarmee geslagen werd om vruchtbaarheid te veroorzaken. Druïden zouden met zo'n tak (maretak?) circa twaalfjarige jongeren aanraken om hen zo bij de volwassenen in te lijven (de zogenaamde initiatie of inwijdingsrite). Vandaar dat in de beeldende kunst en in sommige sinterklaasboekjes bijna altijd kinderen van die leeftijd een roe hebben gekregen (zie het schilderij over het Sint-Nicolaasfeest van Jan Steen)
Voorlichting
Sint en pieten voor Nederlandse rechter
Sint wordt wakker
