De experimenten in de academie laten hun invloed gelden. Ik zoek wat kleur in de tekening te brengen. Ik houd me aan de vijf lijnen en daarachter vlakken. Weer gebruik ik verschillende grijzen als achtergrond, maar verlevendig de tekening met een rode omranding. Daarvoor gebruik ik ecoline, een soort inkt.

Een paar verticale lijnen en daarachter enkele vlakken. Ik probeer met verschil in grijzen te werken. Het donkerder grijs is met streepjes bekomen, het lichtere met verdunde Oost-Indische inkt. Ik voel mijn zelfvertrouwen groeien, ‘k ben nog niet uitgetekend. Ik voel dat ik weer vertrokken ben, hopelijk voor een lange rit.

Wanneer ik mijn tekenpen afspoel, voel ik me heerlijk ontspannen. Nu kan ik probleemloos genieten van mijn boek en dromen van het volgende werk.

Terwijl ik wat aan het oprommelen ben, ontdek ik een foto die me al heel lang aanspreekt, daarom dat ik ze bewaard heb. Vrouwen (nauwelijks zichtbaar) achter een weefgetouw. Het zijn vooral die lijnen die me aanspreken en daarachter die vage contouren van de weefsters. Daar moet toch iets mee te doen zijn.

Ik leg die foto op de tekentafel en laat ze op mijn inwerken. Soms vertrek ik van een foto, maar geef er dan mijn eigen interpretatie aan. Ik voel het nu ook werken. Wie kon er zich enkele dagen terug niet concentreren omdat ze te moe was? Dat blijkt nu allemaal voorbij. Ik krijg er zin in. Waar is mijn tekenmateriaal … en laat niemand mij storen.

Dan krijg ik zin om iets met streepjes te maken. Enkele jaren terug heb ik daar uitgebreid van genoten, toen ik het gedicht ‘Todesfuge’ van Paul Celan uitbeeldde met gebruik van streepjes. Het is een vorm van meditatie.

Nu wil ik gebruik maken van licht en donker. Ik meng de Oost-Indische inkt met water, zodat die in verdunde vorm kan gebruikt worden. Jammer is dit niet goed zichtbaar op bijgevoegde foto.

Ik ben uren bezig. Ik merk dat ik terug met veel plezier werk. Ook de vermoeidheid is wat weggeëbd. Ik ontdek dat ik terug met plezier achter mijn tekentafel sta.

Ondertussen ga ik terug naar de academie, maar veel presteer ik daar niet. Nu mijn eindwerk af is, lijk ik een beetje doelloos. Ik heb nog wel werk opstaan, maar ik wil dat in mijn atelier afwerken deze vakantie … tenminste, als het ooit eens zomer wordt en warm. Ik experimenteer met waterverf en Oost-Indische inkt, een beetje met het eindwerk voor tekenen van volgend jaar in het vooruitzicht. Gelukkig is dat niet direct voor morgen. ‘k Probeer gewoon te genieten van het bezig zijn.

Die aanhoudende regenperiode is niet zo goed voor oude gewrichten: ik voel de stramheid zich in mijn hele lichaam nestelen. Wanneer komt de zon en de versoepelende warmte?

Om die stramheid in mijn polsen en handen tegen te gaan, wil ik lussen tekenen, zoals kleuters in het laatste jaar van de kleuterklas als voorbereiding krijgen op het schrijven. Door afwisselend groot en klein te werken maak ik het voor mezelf wat boeiender en daardoor krijgt de tekening nog een plezant effect.

De concentratie verbetert: deze tekening heb ik maar één keer onderbroken. Toegegeven: de tekening vraagt ook niet zoveel uren werk. Laat ik mezelf maar bemoedigen: goed gedaan.

Dan maar een nieuw blad nemen. Nu teken ik echte rondjes en kleiner dan de vorige. ‘k Krijg er plezier in. Toch krijg ik het blad niet in een keer volgetekend. Ik spreek mezelf moed in. Wanneer ik blijf volhouden zal het plezier wel terugkomen.

Ik vind het resultaat wel leuk. Zal ik me verder toeleggen op die rondjes?

De exposities zijn opgeruimd, de doeken staan klaar voor de eindejaarstentoonstelling maar ik kan er niet van genieten. Ik ben doodop, leeg, op het paniekerige af: ’t is net of ik nooit nog iets zal kunnen tekenen. Het lezen vlot ook al niet te best: ik kan me nauwelijks concentreren. En dan regent het de dagelijkse porties. Ik voel me als een kind dat zich niet meer weet te handhaven in de wereld omdat het te moe is … maar kan je nu de ganse dag door slapen?

Ik besluit iets te doen aan dat ‘me verloren voelen’. Dus leg ik een blad papier klaar en Oost-Indische inkt en een pen. Zo, nog keukenrol erbij … en dan eerst een koffie. Nu aan de slag.

Dat valt best tegen. Nochtans geef ik mezelf gewoon de opdracht rondjes te trekken. De zich herhalende beweging geeft vaak rust. Ik merk dat ik me nauwelijks kan concentreren. Na een paar lijntjes zoek ik terug mijn leeshoek op, waar ik met moeite een kwartier zoet ben. Terug naar de tekentafel. Dit herhaalt zich toch een viertal keer. Dan is het blad vol.

Het geeft me wel voldoening dat ik deze opdracht afgewerkt heb. Alleen, de concentratie is er nog niet. ’t Zal nog veel te oefenen worden.

En dan breekt de finale los. Altijd een speciaal moment, zeker de laatste finale. Op de muziek van Marco Borsato ‘Rood’ komen alle dansers op de scene, gekleed in het rood: Aira Ensemble met tutu en pointes, wat wel wat bevreemd tussen het geweld van de anderen, maar ze houden stand. Zij krijgen vooral ruimte bij de zachtere momenten. Alle dansers weten dat ze het goed gedaan hebben, nu mag alle spanning ‘vrij’ gedanst worden. Ook de zaal leeft mee. Het lied van Marco Borsato is een meezinger en meestamper.  En dan weer de verrassing: op de laatste muziekstoot gaan alle handen als één beweging de lucht in en blijft iedereen in die houding staan. Gedaan!

Dan maken de choreografen hun opwachting. Op dat moment veert het publiek recht: die staande ovatie hebben ze wel verdiend. Iedereen krijgt bloemen. Wanneer de choreografen weer verdwijnen krijgt het publiek bij de laatste vertoning een bisnummer. Stilaan gaat het licht aan: de betovering wordt doorbroken. Wanneer het doek valt voel ik me een beetje van deze aarde. Natuurlijk ben ik speciaal betrokken bij de opvoering, het zal je dochter maar zijn die de leiding heeft. Ik ben er fier op.

Terwijl alle dansers zich voorbereiden op de grote finale, geeft Sarah Mancini een gastoptreden.

Als gastoptreden is er een solo te zien van Sarah Mancini. Zij werd bekend als danser bij ‘The Ultimate Dance Battle’ in 2011 en dit jaar bij de live-show van ‘So You Think You Can Dance’. Als kind en jongere heeft ze in het Danscentrum intens gedanst. Ze was zelf ook een Aira-danser. Op 18-jarige leeftijd begon ze aan een professionele dansopleiding inTilburg waar ze dit jaar afstudeert.

Sinds enkele jaren is ze een vaste kracht in ons docententeam. Ze heeft zich in haar solo laten inspireren door de zachte muziek en de intens gezongen tekst: Alles is liefde.

Het podium is van haar.

En of het podium van haar is. Soms heb je de indruk dat er verschillende dansers aan het werk zijn. Ondanks dat het podium in de stadsschouwburg veel ruimte biedt, blijkt dat voor Sarah geen probleem: ze vult die ruimte met overtuiging.

De tekst van het lied waarop ze danst nodigt uit tot intens meegaan.

Er is verrekte veel te zeggen en te liegen nog veel meer

Heel veel bagger bloot te leggen al doet het graven nog zo’n zeer

Ik ben een eikel maar ik leer

Een oceaan om in te vluchten, nooit jaloers te hoeven zijn

Liefde om je hart te luchten. Een oceaan, hoe lekker zou het zijn

En was er iets waar ik om wenste voordat de put droog kwam te staan

Dan was het lang zullen ze leven, familie waar ik veel van hou en voor wie ik sterven zou

Een oceaan om in te schuilen, nooit meer alleen hoeven te zijn

Ik heb gesmeekt niet meer te huilen, asjeblieft

Het leven jaagt geen angst meer aan, ik heb al zover moeten kruipen

Het laatste stuk zal ook wel gaan, tot ik ga staan

Een oceaan om in te vluchten, nooit jaloers te hoeven zijn

Liefde om je hart te luchten. Een oceaan, alleen van mij

Een oceaan om te verzuipen, een dag of wat een held te zijn

Laat die ander nu maar kruipen. Een oceaan vol tranen is van mij

Alleen van mij

Aira Royalty is gegroeid uit Aira Dance. De show- en streetdance groep Aira Dance is opgericht in september 2003. In 2009 werden ze ambassadeur Urban Dance voor Vlaanderen. In 2010 werd Aira Dance omgedoopt tot Aira Royalty en krijgt streetdance een prominente plaats in de opleiding en performance.

Deze groep staat onder leiding van Steeve Austin, gekend als choreograaf van ‘So You Think You Can Dance’. In 2012 won Aira Royalty de nationale danswedstrijd ‘Show Your Style’ op het evenement ‘Unbreakle’ en keerde huiswaarts met een mooie som aan prijzengeld.

Tijdens de pauze kan ik even met Steeve, de choreograaf spreken. Hij vertelt dat de bewegingen van streatdance of Hip-Hop jaar na jaar evolueren, alsof de samenleving in die dansen over de eigen evolutie verhaalt. Het is niet zomaar bewegen of acrobatisch heen en weer springen. De dansers proberen in hun particuliere wijze van bewegen iets universeels te leggen.

En of ze wat te zeggen hebben. Je voelt hun levenskracht door de zaal stromen. Puur genieten.

Na de pauze is het de beurt aan Compagnie Aira.

‘Danscentrum Aike Raes richtte in september 2000 met Compagnie Aira een eigen modern dansgezelschap op. Deze groep staat onder de artistieke leiding van Aike Raes. Met een mix van hedendaagse dans en jazzdans brengen zij een artistieke verantwoorde maar tegelijkertijd ook uitermate toegankelijke dansstijl. De dansers krijgen een opleiding die bestaat uit technieklessen: klassiek ballet, hedendaagse dans en jazzdans. Compagnie Aira heeft al drie eigen producties gecreëerd: Walking in my Shoes, Aqua en deze laatste met live muziekbegeleidng van ’No angry Young man’. In februari wonnen ze met het stuk “My sister” de 1^ste prijs in de wedstrijd Jong Danstalent 2013.

De choreografische leiding is in handen van Aike. Ik ben extra benieuwd, vooral naar de opvoering van ‘My sister’. Deze dans droeg ze op aan haar zus (Sangeeth). De relatie met haar zus betekent veel voor haar.

Je bent mijn zus

je bent mijn zus, we kwamen ter wereld

zo onschuldig, met zoveel noden

soms waren we vrienden maar soms was ik zo wreed

elke nacht vroeg ik je om bij mij te waken terwijl ik sliep

ik was zo bang in het donker

jij leek door die plekken te gaan waar ik zo bang was

je leefde binnenin mijn wereld zo zacht

met als enige bescherming je vriendelijke natuur

jij bent mijn zus

en ik hou van jou

ik wou dat al je dromen konden uitkomen

we voelden de dingen zo anders aan, toen

zo gelijkend zijn we door de jaren heen

onze manier van lachen, de manier waarop we de pijn voelen

zoveel herinneringen

maar er is niets te winnen met terug te denken

aan gezichten en werelden die niemand anders ooit zal kennen

je bent mijn zus

en ik hou van jou

mogen al jouw dromen uitkomen

dat is wat ik wil voor jou

ze zullen uitkomen (ze zullen uitkomen)

vertaling: Karel D'huyvetters

Aike schreef nog een tekst bij de dans:

‘Een zus ben je voor altijd, voor elkaar, naast elkaar, tegen elkaar. Een zus is geen vriendin. Die kies je niet. Ze wordt jou gegeven. Vanaf die dag is het met vallen en opstaan streven naar een liefdevolle relatie. Een zus-zus relatie is niet altijd eenvoudig. Van jongs af aan wordt er gekibbeld. Liefde maakt blind. Soms zijn er periodes van weinig contact, is het water veel te diep. Soms voel je je eenzaam, buitengesloten en krijgen frustraties de vrije loop. Soms wil je helpen en het lukt niet. Soms wil je luisteren en hoor je niets. Soms is ze boos en weet je niet waarom …

Een zus-zus relatie is uniek. Liefde en respect overwinnen elk gevecht. Het moet. Voor elkaar, voor zichzelf.’

Alsof de dansers aanvoelen hoe diep dit thema bij Aike (choreografie) ingrijpt, sleuren ze de toeschouwers mee naar alle hoogten en laagten van het menselijk beleven. Later verneem ik dat heel wat mensen dit zeer aangrijpend vonden.

Een hele verrassing is: ‘Je bent me ontgroeid’ van de gastchoreografe Anna Karenina Lambrechts. Een jonge choreografe, pas 19 geworden, koos voor een van de mooiste moedergedichten van de Nederlandse letterkunde, een gedicht van Hugo Claus … of hoe ernstig jonge vrouwen kunnen zijn.

Zelf schrijft Anna Karenina bij dit stuk:

Je bent mij ontgroeid. Het is een zin uit het gedicht ‘De moeder’ van Hugo Claus. Het gaat over hoe de dichter zijn moeder na al die jaren niet meer herkent en over hoe ze van hem vervreemd is. Vervreemding staat dus centraal. Je denkt een persoon te kennen maar je komt erachter dat je hem/haar niet meer herkent. Iets of iemand is je vreemd geworden. Dat gevoel heb ik vooral proberen te creëren in de trage stukken waarvoor ik een nummer van Max Richter gebruik. In het snelle stuk gaat het vooral over hoe je probeert in te gaan tegen dat gevoel. Ik gebruik ook het gedicht zelf, het wordt gebracht door twee dansers.

De moeder – Hugo Claus

Ik ben niet, ik ben niet dan in uw aarde.
Toen gij schreeuwde en uw vel beefde
Vatten mijn beenderen vuur.

(Mijn moeder, gevangen in haar vel,
Verandert naar de maat der jaren.

Haar oog is licht, ontsnapt aan de drift
Der jaren door mij aan te zien en mij
Haar blijde zoon te noemen.

Zij was geen stenen bed, geen dierenkoorts,
Haar gewrichten waren jonge katten,

Maar onvergeeflijk blijft mijn huid voor haar
En onbeweeglijk zijn de krekels in mijn stem.

‘Je bent mij ontgroeid’, zegt zij traag mijn
Vaders voeten wassend, en zij zwijgt
Als een vrouw zonder mond.)

Toen uw vel schreeuwde vatten mijn beenderen vuur.
Gij legde mij neder, nooit kan ik dit beeld herdragen,
Ik was de genode maar de dodende gast.

En nu, later, mannelijk word ik u vreemd.
Gij ziet mij naar u komen, gij denkt: ‘Hij is
De zomer, hij maakt mijn vlees en houdt
De honden in mij wakker.’

Terwijl gij elke dag te sterven staat, niet met mij
Samen, ben ik niet, ben ik niet dan in uw aarde.
In mij vergaat uw leven wentelend, gij keert
Niet naar mij terug, van u herstel ik niet.

Terwijl een stem het gedicht voorleest dansen twee meisjes hun interpretatie van ‘De Moeder’. De zaal blijft muisstil volgen. Wellicht herinneren velen zich dit gedicht en de schrijver. Ik zie nog de laatste beelden toen hij de wereld uitzwaaide voor hij de kliniek binnenstapte om afscheid te nemen van het leven.

Veel tijd om na te denken is er niet want Aira Royalty overspoelt de scene met niet te stuiten levensgeweld.

De emotie van het Aira Ensembe is nog niet weggeëbd of een  nieuwe golf komt eraan. Aike had me verwittigd dat een zeer emotioneel geladen optreden was. Het voorbije jaar kende de school diep aangrijpende ervaringen en al dansend proberen ze dat een plaats te geven. Was Aira Ensemble geconfronteerd met hun mededanser die in NY plots zeer ernstig ziek werd, de (leeftijds)groep van de Mini’s werden zwaar aangegrepen door het busongeval in Sierre: zeven dansers uit de school waren onmiddellijk betrokken bij dat ongeval, ofwel door het verlies van een zeer nabij familielid ofwel door het ongeval zelf mee te maken. Ook dit jaar werden rond de verjaardag van dit gebeuren vanuit de school activiteiten ontwikkeld om de kinderen die wilden op een of andere manier de kans te geven met dit trauma om te gaan.

Aira girls is het cheerleading team van Dansccentrum Aike Raes. Zij verzorgen sinds 2005 de animatie tijdens basketbalwedstrijden van de ‘Leuven Bears’, het Leuvens basketbalteam in eerste nationale. Naast de vele danslessen maken zij nog tijd vrij om zichzelf te trainen in verschillende turntechnieken,o.a. tumbling en acrobatie. In 2010 en 2012 en 2013 hebben zij het Belgisch Kampioenschap Cheerleading gewonnen. Hierdoor worden zij op regelmatige basis gevraagd om grote sportevenementen te animeren.

Mini Aira Girls is een cheerleading team voor kinderen van negen tot twaalf jaar. Zij treden op met de Aira Girls. De Mini-cheerleaders volgen wekelijks technieklessen. Samen met de ‘grote’ Aira Girls oefenen zij zich in tumbling en acrobatie. Mini Aira Girls is een goede gelegenheid voor jonge dansers om podiumervaring op te doen.

Move me

Gemis … Een leegte die steeds aanwezig is.

En ‘ik’?

Verdriet, pijn, eenzaamheid.

Waarom ‘ik’?

Frustratie, woede, machteloosheid.

En wat met ‘ik’?

Ik beweeg, stapje voor stapje.

Ik laat los, stukje voor stukje. Niet te veel,

Altijd een klein beetje meer.

Ik dans … voor jou.

Sarah Coene (choreografe)

Het is een wervelend komen en gaan van grote en kleine dansers. Ze dansen of hun leven er van afhangt. Tot de muziek rustiger wordt, en alleen een dansertje dat de busramp overleefde nog rechtstaat en omgeven door een zachte bundel licht, langzaam verdwijnt in de achtergrond. Maar het leven herneemt zich en Madonna zet aan. Niets kan dit levensgeweld intomen. Ze tonen hun kunnen van tuimelingen en acrobatische uithalen. Tot plots de laatste muzieknoot weerklinkt en alle dansers in één gebaar een zestal pyramiden vormen. Waw!

De zaal is even verrast maar daarna klinkt een overweldigend applaus. Lichten aan: we gaan iets drinken. Ik zie mensen nog even de zakdoek boven halen. Ik ben dus niet alleen tot tranen toe bewogen.

We gaan naar de artiestenbar, daar zullen we Aike zien. En ja, ze is zeer tevreden over de opvoering. Ze straalt over haar vermoeidheid heen, neen, eten zal ze straks wel doen, eerst moet het tweede deel afgewerkt worden.

Omdat we ruim de tijd hebben voor het optreden met de Damba groep als openingsact, duik ik de kelders in, achter de scene, in de hoop daar Aike een goede dag te kunnen zeggen. Lang moet ik niet zoeken: in de eerste kleedkamer staat ze zich te schminken. Op mijn vraag hoe het gaat grommelt ze iets van: een slechte generale, ’t zal dus een goed optreden worden. Veel meer heeft ze niet te zeggen. Ze is al gefocust op het optreden en dan reikt haar interesse niet verder dan uitkijken naar het belsignaal dat het begin van het optreden aangeeft. Met mijn fototoestel in aanslag ga ik op weg, kijken of er iets is dat mijn aandacht trekt. Omdat de groep nu kleiner is, hebben de dansers meer ruimte, die ze dan ook uitgebreid benutten: hier iemand die nog even de opeenvolging van de dansbewegingen herhaalt, daar iemand die een beetje afgezonderd, nog een berichtje zendt, anderen doen nog wat extra calorieën op met een lolly. Ja, spanning is er wel, maar ze hebben er vertrouwen in. Dan wordt het tijd voor het optreden.

Ik haal mijn kaarten bij Carlo op: hij heeft voor prima plaatsen gezorgd. Na het optreden van de Damba-groep is het de beurt aan het Aira Ensemble.

‘Sinds september 2009 heeft Danscentrum Aike Raes deze productiegroep opgestart. Deze groep staat onder artistieke leiding van Goedele De Raeymaeker. De dansers zijn gepassioneerd door klassiek ballet en pointes, maar verliezen ook andere technische dansstijlen niet uit het oog. Jazz en hedendaagse dans zijn een must in hun brede vorming en dansbeleving. De choreografieën zijn opgebouwd vanuit klassiek ballet. In de zomer van 2010 stond deze groep voor het eerst op een podium in het buitenland (Praag). Vorig jaar hadden ze een eigen avondvullend programma: contrast. Zij werden uitgeroepen tot ‘Ambassadeur van Vlaanderen voor klassieke dans voor 2013.

Onder de titel ‘4 x liefde’ treden ze op. Goedele De Raeymaeker (choreografe) schrijft volgende tekst in het programmaboekje:

Gevoelens komen zo maar naar boven

Je weet niet waar vandaan en waar naartoe

Door het lachen voel je de kilte

Door het huilen het geschreeuw

Door mijn stilte hoor ik mijn gedachten

In mijn slaap voel ik mijn tranen

In mijn beweging voel ik mezelf

De liefde blijkt een onuitputbare bron van inspiratie. Vriendschap, verliefdheid, passie maar ook verlies zijn thema’s die verweven zitten doorheen de choreografie.

Afgelopen zomer zijn deze dansers op dansstage geweest in New-York en daar is één van hen maar nipt aan de dood ontsnapt. Het was een heftige ervaring die hen als groep nog nauwer samen bracht en hen helpt om de choreografie intenser te beleven en over te brengen.

Ik merk dat ik met tranen in de ogen hun dansen volg, zeker als ‘Ne me quitte pas’ van Jacques Brel weerklinkt. Op het einde krijgt de danser die het in NY zo moeilijk had, de bloem aangeboden die alle dansers in hun haar dragen: ze hoort bij hen. Een kippenvelmoment. Later verneem ik dat er nog mensen met tranen in de ogen zaten.

Damba: dansers met bijzondere aandacht.

Even uit het programma boekje: In onze huidige samenleving is er al meer aandacht om mensen met een handicap een goede thuis te geven. Ook op sportvlak zijn er vele initiatieven en bestaan er clubs waarin mensen met een handicap welkom zijn of een eigen ploeg vormen.

Danscentrum Aike Raes trekt zich het lot van deze kinderen en jongeren sterk aan en voelde een gezonde drang om een extra dimensie aan dans toe te voegen in de school.

Sinds 2007 krijgen ‘bijzondere’ kinderen de kans om op een aangepaste manier les te volgen. Het Damba-project werd vanaf het begin zorgvuldig vorm gegeven door het combineren van deskundige know how van dansdocenten met professionele onderbouwing van therapeuten.

Op deze manier worden kinderen optimaal begeleid vanuit verschillende invalshoeken. Dit geeft ruimte aan de kinderen om zichzelf te zijn, plezier te beleven en zich te ontwikkelen naar eigen behoefte en verlangen.

Wegens organisatorische redenen is het moeilijk hen een plaats te geven tijdens een grote vorstelling maar bij een optreden als dit, met een beperkt aantal dansers, is het een ideale gelegenheid om hen te laten schitteren.

En of ze schitteren op het podium. Het is niet de eerste keer dat ze mogen optreden. Telkens de dansschool de kans ziet om de Damba-groep in het voorprogramma te laten optreden, worden ze uitgenodigd. En wat zijn ze zich bewust van dit ‘echte’ optreden. Ze genieten ervan. Netjes geschminkt en gekapt stappen ze heel enthousiast de scene op. De muziek is erg ritmisch, zodat de zaal al gauw meeklapt, wat de dansers nog een extra stimulans geeft. De twee docenten staan mee op het podium om de dansbewegingen aan te tonen. Sommige dansers weten wel wat ze moeten doen en tonen dat ook, anderen moeten goed kijken hoe het weer in elkaar zit. Maar elke danser volgt zijn eigen inspiratie. Je ziet aan hun gezicht dat ze genieten … en dat doet de zaal ook. De dansers raken de toeschouwers door hun complexloze overgave aan het gevoel iemand te zijn die wat te bieden heeft. En ze hebben wat te bieden. Hun kwetsbaarheid roept een reflex op van tederheid, zorg dragen … het ontwapent van elke grootdoenerij om het beste op te roepen dat een mens te bieden heeft: graag zien.

Wanneer we aan de schouwburg zijn, gaan we aan de zijgang de grote poort onder en komen zo bij de deur van de artiestenbar: daar hebben we afspraak met Aike en Carlo … hoewel, Aike zal ik wel nauwelijks te zien krijgen, voor een optreden is ze samen met haar dansers om hen te bemoedigen of nog gauw een laatste ding te regelen.

In de artiestenbar is het erg druk. Jonge dansers laten hun haar in een staart verwerken terwijl achter de bar vrienden van Aike en Carlo zorgen dat iedereen voorzien wordt van drank en eten: zowel de vrijwilligers achter de schermen als de dansers kunnen beroep op hen doen.

En met het woord ‘vriendschap’ kan ik de sleutel van het goed draaien van het danscentrum benoemen.

Een voorstelling vraagt enorm veel voorbereidend werk.

De dansers moeten vaak repeteren. Aike wil perfectie … en dat kan je maar verkrijgen door te oefenen. Om een groep op eenzelfde moment van de muziek eenzelfde dansbeweging te laten maken vraagt oefenen en nog eens oefenen. De tekst van de dans (de opeenvolging van de dansbewegingen) dient bijna ‘geautomatiseerd’ in een lichaam te zitten, geen aarzeling naar de volgende pas, geen nadenken meer over het zetten van de voeten. De danser moet de bewegingen zo in zich opgenomen hebben dat die er ‘als van nature’ uit terugvloeien.

Ook het podium dient voorbereid te worden. Deze opdracht valt deze uitvoering nogal mee. De choreografen kozen voor ‘soberheid’. Overtuigd van de kwaliteit van wat de dansers brengen zou geen aandacht naar decor mogen gaan. Carlo stelde het zo: als we ‘grote’ optredens geven (met bv. alle afdelingen van klassiek, modern of jazz ofwel de andere richtingen als streetdance, breakdance en hedendaagse dansvormen) dan zijn daar altijd wel groepen bij van een lager niveau. Omdat iedereen die les volgt mag meedoen, zal dan bij groepen die niet direct een hoog niveau halen, het dansen ondersteund worden door vb. wat extra spelen met licht of een aanpassing in het decor, zodat het toch een boeiend kijk-moment wordt.

Deze uitvoering stelt het zonder decor, tenzij voor de finale, waar met neerdalende schermen gewerkt is. Maar geluid en ook belichting stellen wel eisen. Achter de coulissen zijn vrijwilligers aan het werk om te zorgen dat de groepen tijdig uit hun ‘verblijfplaats’ gehaald worden, met de gepaste kledij aan, geschminkt en gekapt volgens afspraak, dat er achter de coulissen gemakkelijk van kleding kan gewisseld worden (waar soms erg weinig tijd voor is). Gezien de groepen niet zo groot zijn (samen een tachtigtal dansers) verloopt alles nogal rustig. In de stadsschouwburg is gelukkig veel ruimte om de dansers op te vangen. Bij de grote optredens verblijven daar soms tot 400 kinderen en jongeren.

Al die mensen krijgen een ‘goed onthaal’ in de artiestenbar. Bernard zorgt al jaren voor een warme maaltijd voor de ’werkers’, want iedereen werkt mee om het optreden te doen lukken.

En het mierennest, waar elk individu zich wijdt aan de opgenomen taak, is stilaan een vriendengroep geworden, die jaar na jaar aangroeit met nieuwe ouders die het belangrijk vinden dat hun kinderen dansen in het danscentrum, die ontdekken dat de vriendschap die ze door samenwerken ontwikkelen ook voor hen betekenis heeft.

Die vriendengroep ‘draagt’ het danscentrum. Natuurlijk zijn Aike en haar collega’s niet weg te denken, Is Carlo als financieel beheerder een noodzakelijk element om de dromen van Aike tijdig te stoppen en cijfers voor te leggen … maar geen dromen, geen verlangens van de choreografen, geen dansers die met zoveel enthousiasme op de scene staan, geen nauwkeurige becijfering … als die vrienden er niet waren, die vaak verlof nemen van het werk om hun bijdrage te leveren. En niet alleen tijdens het optreden zijn die vrienden er.

Ze vormen een verbondenheid waarvan ze de waarde wellicht niet echt kunnen beseffen. In nood kunnen ze beroep op elkaar doen … maar dat niet alleen. Het plezier om met elkaar iets te drinken, te praten over … Waarover ze praten doet er niet toe. Ze zijn blij elkaar te zien, omdat er een vorm van ‘graag zien’ in het spel is, elkaar waarderen om wat ze zijn. Wat me zo opvalt: in die vriendengroep heeft de sociale positie nauwelijks invloed, ze zijn betrokken bij elkaar als mens, als vrouw, als man. Ze leren elkaars kwetsbaarheid kennen en behoeden, wellicht omdat ze zich herkennen in de ander.

Vanuit dat perspectief kan ik de inspiratie van de dansschool beter begrijpen. Hier worden kinderen, jongeren gestimuleerd om via ‘dansen’ en de discipline die dit vereist, zichzelf te ontplooien, eigen mogelijkheden te ontwikkelen. Geen egotripperij (ik ben de beste), wel aandacht voor groepsvorming, wel aanmoediging voor wie een verdere weg wil afleggen in dans, wel aandacht voor een kind of jongere die op een bepaald moment in een kwetsbare situatie komt. Wat de dansers leren is de waarde van vriendschap, samen werken, samen zijn, zoals ze dat zien bij hun ouders, hun lesgevers, bij Aike en Carlo (voor jonge dansers toch een soort idolen).

Vriendschap als fundament van een dansschool, een steviger basis kan je niet hebben. Hoewel Carlo: blijf maar cijferen, want in de bijbel kan men leven van de hemelse dauw, maar in onze samenleving is dit toch iets ingewikkelder. En Aike, blijf maar dromen en probeer die te realiseren: wat kan je jongeren beter aanbieden dan durven geloven in de toekomst?

Vrijdag en zaterdag treedt de dansschool op in de Leuvense schouwburg en Karel en ik gaan kijken. Ik ben blij eens van huis weg te kunnen: met dat regenweer zitten we hele dagen binnen. Niet dat dit zo erg is: er liggen nog zoveel boeken klaar om te lezen, mijn tekentafel staat ook ongeduldig op mij te wachten … en tussendoor raak ik ook verzeild in de academie. Maar daar lukt het me niet om goed te werken: ik kan me niet concentreren. Erg vervelend: net of ik nooit meer zal kunnen schilderen of tekenen. Daarom: eens andere lucht inademen zal deugd doen.

Eerst wil ik de dansschool voorstellen zoals het in het programmaboekje geschreven staat:

Danscentrum Aike Raes opende zijn deuren in 1999. Onder de deskundige leiding van danspedagoge Aike Raes bouwde de school sindsdien een zeer sterke reputatie op. Mede door het stijgende succes en het steeds groeiend aantal leerlingen is het Danscentrum een begrip geworden en kan het ook rekenen op heel wat herkenning en waardering binnen de danswereld.

Het Danscentrum biedt een aangepaste en hoogstaande kwaliteitsopleiding voor iedereen. In de zeer uitgebreide waaier van het lesaanbod staan verschillende dansdisciplines en –stijlen op het programma, alle onder de noemer ‘podiumkunsten’. Elke dansdiscipline is opgedeeld in de leeftijdscategorieën van kinderen, jongeren en volwassenen en wordt verder onderverdeeld in verschillende niveaus.

De lessen zijn aangepast aan elke leeftijdsgroep en gedoceerd vanuit pedagogische leerplannen. Deze consequent doorgedreven opsplitsing in leeftijdsgroepen en niveaus zorgt voor een kwalitatief hoogstaande opleiding op maat van het individu. Niemand hoeft zich uitgesloten te voelen of niet op zijn plaats. Iedereen wordt aanvaard en gestimuleerd tussen gelijken in zijn eigen, in aantal beperkte deelgroep. Door de vele keuzemogelijkheden in disciplines en aantal uren kan elke danser een pakket samenstellen dat beantwoordt aan de eigen specifieke verlangens en mogelijkheden. Die persoonlijke ontplooiing wordt door het docententeam actief begeleid, zodat ook personen met de ambitie om professioneel te gaan dansen goed voorbereid worden op hun verdere studies.

Naast diversiteit is ook kwaliteit onze topprioriteit. Vanaf het begin was het onze vaste bedoeling om met ons Danscentrum uit te stijgen boven het louter amateuristisch tijdverdrijf. Daarom wordt voor onze opleidingen alleen beroep gedaan op geschoolde dansdocenten die de dansers zowel op artistiek als op pedagogisch vlak deskundig begeleiden. Ons docententeam bestaat elk jaar uit een ruime groep van enthousiaste, gedreven medewerkers. Voor elke dansvorm kunnen we rekenen op ervaren vakspecialisten, die een specifieke opleiding genoten hebben en professioneel al hun sporen verdiend hebben. Wij kiezen bewust voor een grote verscheidenheid in ons docententeam, enerzijds om te verhinderen dat één of twee docenten al te zeer een eigen stempel zouden drukken op de opleiding wat tot gewenning en verstarring zou kunnen leiden; anderzijds zal een verruimd docentenaanbod de leerlingen ook stimuleren om nieuwe aspecten van de dans te verkennen en te appreciëren. Dit alles moet op zijn beurt bijdragen tot een evenwichtige en breed uitgewerkte opleiding, die het beste probeert te halen uit elk van de dansers en hen helpt om steeds nieuwe grenzen te verkennen.

Wanneer ik dit lees kan ik alleen maar beamen dat die woorden verwijzen naar de realiteit van de dansschool. Ik ben fier op mijn dochter dat ze dit, samen met Carlo, kunnen realiseren heeft. Er is iets in mij dat verwacht dat ze zo’n hoog niveau ambieert, omdat ze daar enerzijds de begaafdheid voor heeft, daar haar zelfontplooiing ligt en dansjuf worden al bij haar eerste danspasjes als roeping aanbood. Niet dat alles van een leien dakje liep. Aike en Carlo hebben geknokt om dit resultaat te behalen … wellicht een basiservaring voor iedereen die iets wil bereiken.

Vanavond zullen de dansers er weer staan, gedreven om datgene te tonen waartoe ze in staat zijn: een optreden brengen van hoog niveau.

Terloops zegt Karel: er zitten weer eenden op de vijver. Zo lopen er soms katten over het gazon, pikken raven de kaaskorsten weg van de voederplank, hangt er een sperwer in de lucht of horen we een specht hameren. Allemaal normale verschijnselen voor mensen die in een dorp als Werchter wonen.

Zo stelt Karel vast dat er weer eenden op de vijver zitten. Sinds we het eendennest leeg terugvonden hebben we geen eenden meer gezien. Dus: er zitten weer eenden op de vijver. Tot hij ontdekt: het is één eend met haar kuikens. Van waar komt die familie vandaan?

Zou de broedende eend op een nacht haar toekomstige kroost verhuisd hebben naar een meer beveiligde plaats? Was daarom het nest wel verregend maar toonde het geen sporen van een of andere worsteling? Hebben we daarom geen schalen van opgegeten eieren gevonden? Maar hoe verhuis je een nest eieren als eend. Ze zal toch niet de eieren onder haar vleugels gemanoeuvreerd hebben en zo de vijver overgezwommen zijn. Of heeft ze de eieren een voor een in haar bek genomen?

We durven niet naar buiten gaan uit voorzorg dit prille geluk te verstoren. Moeder eend is enorm waakzaam, haar kop staat geen moment stil. Wellicht is dit de eerste waterwenning, want regelmatig duwt ze een van haar kuikens voor zich uit.

Karel haalt er de verrekijker bij: hij telt er tien. Wat zijn die dieren goed gecamoufleerd. Alleen het gele borstdons maakt het mogelijk ze tussen de planten te ontdekken. Door het venster neem ik enkele foto’s. We vragen ons af hoeveel van die kuikens gaan overleven … want deze buurt, natuurgetrouw,  is nogal onveilig voor kwetsbare dieren.

Gisteren was Karel in de tuin en de buurvrouw van rechts achter (er zijn vier tuinen waarmee we een gemeenschappelijke grens hebben) was met haar kinderen twee kippen aan het begraven. Ze waren door een of ander dier doodgebeten. Twee andere kippen waren verdwenen. De kinderen, nog allemaal in de lagere school, waren wel onder de indruk. Dat er regelmatig een ei geroofd wordt waarvan wij de schelpen onder de bomen vinden, dat zijn ze wel gewoon … maar er blijven altijd genoeg eieren over. Maar dat hun kippenbestand zowat gehalveerd is dat veroorzaakt meer commotie. En dat dit gebeurt met zo’n grote kippen. En er lopen nog heel wat beesten rond op hun grond … maar het volwassen hangbuikzwijn … daar zal wel geen vos of wat voor dier ook, naar jagen

Waar zou de eend haar nest hebben? Zou ze naar het braakliggend stuk land achter onze tuin getrokken zijn? Maar wat een afstand zonder kinderkoets. Je ziet, de natuur kent ook zijn migratie problemen en oplossingen. Hopelijk kunnen we de komende dagen en weken verder genieten van dit eendengeluk.

Op vrijdag, 24 mei breken we de tentoonstelling af. ’s Morgens komt Kathleen met haar grote wagen me oppikken. Eerst koffie natuurlijk en wat bijpraten. Gek hoe je bij sommige mensen altijd wel iets te vertellen hebt.

Dan de auto in richting Herselt. De schilderijen afhaken gaat veel vlugger dan de tentoonstelling opzetten. Met René, de volgende exposant, hebben we afgesproken de bedrading te laten hangen. Dat is minder werk voor ons allebei. We proberen nu ook de werken van Christel mee te nemen. De werken van Christel zijn niet zo groot en passen nog net in mijn wagen. Het lukt om alles in de auto’s te krijgen. Ook de grote werken moeten mee. Zorgvuldig de werken oprollen en bij Kathleen in de auto leggen.

Nog even kijken of er niets is achtergebleven. Zo’n lege ruimte is toch maar een trieste bedoening. Neen, alles is mee. Nu kan ik weer naar huis, blij dat alles goed verlopen is.

We hebben geluk met het weer: tussen de korte buien door krijgen we de doeken droog in de auto. Ook thuis krijgen we hetzelfde scenario: de werken zijn nog niet allemaal uitgeladen of de regen komt weer aanzetten. Maar niet zeuren, de doeken staan weer netjes in het gelid te wachten op het volgende evenement.

Opbergen moeten we nog niet doen: over drie weken stellen we met de avondklas ten toon op drie plaatsen. In de Mena (een oude brouwerij) het cultureel centrum van Rotselaar, krijgen de mensen ruimte die hun eindwerk laten zien. We zijn met een zevental mensen. Daar krijg ik dus ook een plaats. In de academie zelf is er wat plaats voorzien voor elke klas …. Wellicht geraak ik daar een kleiner werk kwijt. En dan gaan we met de avondklas (17 personen) naar het nieuwe lokaal van Gesigneerd in Baal. Tegen 14 juni moet alles in orde  zijn. Het belooft allemaal erg spannend te worden. Ik neem me echter voor het wat rustig aan te doen, maar ik weet ook dat, eens de uitdaging voor me ligt, ik met veel enthousiasme zal meewerken.

Nu eerst een paar dagen genieten van ‘zonder tentoonstelling’ te zijn. Zo’n tentoonstelling haalt me helemaal uit mijn concentratie. Nu verlang ik er naar om me uit de drukte terug te trekken en aan de slag met pen en Oost-Indische inkt of met borstel en verf. Zal dat genieten zijn.

George Packer is schrijver en journalist. In De weg naar de hel neemt hij de lezer (m/v) mee naar Irak en de oorlog die Amerika uitvocht en de gevolgen ervan.

Nog bijna dagelijks komen beelden van de burgeroorlog die Irak teistert onze huiskamer binnen. Hoe is het zo ver kunnen komen? Deze geschiedenis probeert Packer voor ons duidelijk te maken.

Packer laat zien hoe onvoorbereid, bijna op het criminele af, de regering Bush aan de oorlog begon. Niet dat de plannen voor de oorlog ‘plots’ uit de lucht vielen, integendeel, de regering Bush was als het ware op zoek naar een reden om die oorlog te starten. Nog zie ik beelden van Bush op tv, wandelend in de tuin, even voor hij de beslissing zou nemen zijn leger op Irak los te laten. Reden: de chemische wapens van Sadam Hussein en de bescherming die hij bood aan de terroristen van 09/11 in 2001.

Packer legt de machtspelletjes bloot die het gezicht van de oorlog gaan bepalen. Terwijl Packer verschillende keren naar Irak reist om met eigen ogen de evolutie van de Amerikaanse invasie te zien, te praten met mensen die de oorlog aan de lijve ondervinden, worden er beslissingen genomen door mensen die nooit Irak bezocht hebben, nauwelijks of slecht geïnformeerd zijn, die juiste informatie naast zich neerleggen als dit niet past in hun visie. Dat na de oorlog het land weer moet heropgebouwd worden is blijkbaar niet zo belangrijk … als het ministerie van olie maar draaiend kan gehouden worden.

Het zou een ‘schone oorlog’ worden. Burgers waren geen doelwitten en de (eigen) soldaten zouden nauwelijks verliezen leiden. Het resultaat laat Packer zien: een verwoest land, duizenden en duizenden doden, mensen op de vlucht, mensen uit hun huizen gebombardeerd, proberend te overleven zonder water, elektriciteit, voedselbedeling … en ondertussen is de oorlog geëvolueerd naar een guerillastrijd waarvoor de troepen ter plaatse helemaal niet zijn opgeleid, waardoor soldaten sneuvelen. Ondertussen laat hij de hoofdrolspelers in Washington zijn analyserende pen voorbijtrekken.

Hij laat Irakezen aan het woord die het land willen helpen om tot een aanvaardbaar politiek bestuur te komen. Het is echter allemaal huilen met de pet op. Het is net of de machthebbers in Amerika niet willen weten hoe alarmerend de toestand in Irak is of is het gewoon désinteresse?

Packer sluit zijn overzicht af in 2005. We weten dat ondertussen de laatste Amerikaanse troepen zich in de nacht van 17 op 18 december 2011 terugtrokken uit Irak. We krijgen nog regelmatig beelden te zien van zelfmoordaanslagen. Maar of dit het echte beeld is van het huidige Irak … wellicht zullen we dat in een vervolg op ‘De weg naar de hel’ vernemen.

De weg naar de hel

George Packer

ISBN 90 290 7797 2 / NUR 680, 697

Biografie van een legendarische journalist

Artur Domoslawski

Artur Domoslawski is zelf journalist, bevriend met Kapuscinski, noemt hem zijn leermeester. Als hij na de dood de biografie wil schrijven van Kapuscinski en toegang krijgt tot ‘de kamer’ van zijn vriend en leermeester, waarin naast boeken en nog eens boeken ook de aantekeningen nog liggen zoals Kapuscinski zijn werkruimte een jaar geleden achterlaten heeft, stelt hij zich de vraag: hoe kan hij die man in zijn ware gedaante aan de lezer voorstellen. Hij onderzoekt wat Kapuscinski zelf schreef, heeft ontelbare gesprekken met vrienden of mensen die Kapuscinski hebben gekend en ontdekt daardoor een man die hij in feite niet kende. Hij probeert Kapuscinski recht te doen door al die informatie te plaatsen in de tijd en de plaats waar Kapuscinski leefde: het naoorlogse Polen.

Domoslawski roept dan een man op van vlees en bloed en geen mythische held. Door Kapuscinski ruimte te geven om gewoon mens te zijn, met zijn talenten en kleine kanten, zijn passies en angsten kan pas de waarde van de journalist en zijn werk ingeschat worden.

Ryszard Kapuscinski (1932 – 2007) is een internationaal gekend, meestal gewaardeerd maar zeker opmerkelijk journalist. Hij leeft en schrijft (is er verschil tussen de twee?) gedreven door de passie recht te doen aan de armen, degenen die uitgebuit worden.

Daarvoor trekt hij de wereld rond: hij wil aanwezig zijn daar waar de revolutie zich afspeelt.

Al op jeugdige leeftijd laat hij zich door die passie leiden en sluit zich aan bij de communisten. De eerste revolte maakt hij mee in Polen: de destalinisatie treft ook de communistische partij in Polen. Wellicht ontdekt hij daar dat hij zijn passie als schrijver, als journalist kan vorm geven. Hij zal de wereld rond trekken om aanwezig te zijn bij de grote revoluties: in Afrika, maar ook in Zuid-Amerika, Iran …

Zijn journalistiek werk laat geen twijfel over welke kant hij kiest. Het is zelf een voorwaarde voor hem om een ‘goede’ journalist te zijn. Hij vermijdt de officiële berichtgeving en gaat naar de plaatsen waar de ‘kleine’ mensen leven … om te luisteren naar de verhalen die zij te vertellen hebben. Daardoor komt hij de diepere drijfveren op het spoor van de revolutie. Zelf zal hij uiteindelijk stellen dat het niet zozeer om armoede gaat, maar wel om zelfrespect, bevrijding. In ‘De Sjah aller Sjahs (1986)’ ontleedt hij het mechanisme van de macht zo fundamenteel dat de lezers in Polen er hun eigen situatie in herkennen.

Tussendoor ontdek je dan pareltjes van observatie. Zo schrijft hij over de betekenis van de plastieken kan voor de Afrikaanse vrouw die soms kilometers moet lopen om (drinkbaar) water te vinden. De zware stenen kruiken zijn vervangen door plastiek waarbij allerlei formaten te vinden zijn, zodat kinderen ook hun paar liter kunnen dragen.

Maar hoe kijk je aan tegen een journalist die een loopje durft te nemen met de objectieve waarheid? Enerzijds heeft Kapuscinski nood om mythes te creëren, vooral over zichzelf en zijn moed … waardoor Domoslawski op zijn angsten botst. Kapuscinski is het kind gebleven dat graag gezien wil worden en is zo kwetsbaar voor kritiek. Die kwetsbaarheid, het niet kunnen omgaan met kritiek, zal Kapuscinski tot aan zijn dood blijven achtervolgen, zelfs als hij als schrijver wereldfaam geniet en zich geplaatst ziet tussen de andere groten der aarde. Anderzijds zal dit thema een discussiepunt worden: wat is ‘objectieve’ journalistiek, mag je feiten weergeven die niet altijd met de ’objectieve’ situatie overeenstemmen maar wel goed verduidelijken waarom het gaat?

Het boek is geen chronologische opsomming van de ’feiten’ in het leven van Kapuscinski, maar een compositie vanuit verschillende invalshoeken. Dat maakt het boek boeiender, maar ook wat moeilijker om lezen: alles hangt met alles samen. Daardoor komt echter de figuur van Kapuscinski beter uit de verf. Naast zijn passionele bezig zijn met de wereld en de revoluties, komt ook de man te voorschijn die eenzaam is in een af ander oorlogsgebied, die enorm goed kan luisteren maar weinig over zichzelf vertelt, die vader is van een dochter die het hem kwalijk neemt dat hij bijna nooit thuis is, die naast zijn vrouw andere geliefden heeft, die wanneer het tij keert en het niet meer zo gezond is om met de vrienden van vroeger, oud-communisten om te gaan, hen dan ook negeert.

Domoslawski gaat geen enkele controverse die hij in het leven van zijn vriend en leraar aantreft uit de weg. Hij formuleert het echter met zoveel respect en zo ingebed in de leefwereld van toen, dat de ‘fouten’ niet weggespoeld, maar menselijk inleefbaar worden. Juist in dat ‘menselijk’ zijn van Kapuscinski komt zijn grootheid te voorschijn: zijn onrust ‘om er bij te zijn’, zijn gedrevenheid om verdrukten stem te geven, zijn passie om een taal te ontwikkelen die waarheid naar boven brengt, dat alles resulteert in een oeuvre dat, na deze biografie, wellicht uitnodigt om het ook te lezen.

Het is verfrissend voor de lezer die, via de officiële media, min of meer vertrouwd is met de gebeurtenissen in het boek, om eens een andere invalshoek aangeboden te krijgen. Kapuscinski kan het woord terrorist moeilijk uit zijn pen laten komen als hij ziet hoe mensen zelf hun leven in gevaar brengen om hun onafhankelijkheid te bevechten. Kapuscinski, zelf communist, verdedigt de bevrijdingstheologie tegen het kerkelijk instituut in… maar wie herinnert zich niet de berispende vinger van de Poolse paus (Johannes Paulus II) voor de bevrijdingstheoloog en minister van cultuur in Nicaragua, Ernesto Cardenal? Of hoe een mediagenieke paus zijn macht etaleert, wetend dat de hele wereld naar hem kijkt?

De biografie is mooi verzorgd uitgegeven… maar de wikkel doet denken aan slechte commercie en laat niet vermoeden wat een schat er in opgeborgen ligt. Onder de wikkel tref je dan een hardcover aan, zwart met rood kapitaalbandje. Jammer dat er een leeslintje ontbreekt, want dit boek verdient een lint … een erelint, zowel voor de schrijver als voor Kapuscinski.