Ik heb twee lino platen uitgesneden met alleen maar lijnen. De ene plaat heeft horizontale, de andere verticale lijnen. Die wil ik nu boven elkaar afdrukken. Daarbij moet ik wel zorgen dat de twee platen juist dezelfde oppervlakte beslaan op het papier. Daarom leg ik op de ondergrond een papier waarop de grootte van de lino plaat is aangeduid en ook de grootte van het papier. Nu de eerste lino met inkt inrollen, op de voorbestemde plaats leggen, papier erover, afdrukken, de afdruk wegnemen en dan de lino. De tweede lino plaat inrollen, ook op de juiste plaats leggen en dan de afdruk er weer bovenop. Normaal moet de tweede afdruk op dezelfde oppervlakte terecht komen. En dat lukt. Ik ben fier over mijn prestatie.

Ik gebruik nog eens de rode achtergrond: het was een overschildering van een mislukt werk van acryl op papier. Uit een groot paper kreeg ik vier kleinere die konden gebruikt worden bij het afdrukken. Werden bij de eerste afdruk de horizontale lijnen het eerst op papier gezet en daarna (in een lichtere kleur) de verticale lijnen, nu doe ik het omgekeerde. En je merkt het verschil.

Op een ander overschot van een acrylwerk dat niet uit de kleuren kwam, probeer ik nog maar eens een afdruk. De achtergrond dringt zich nu teveel op.

Nog een ander acrylwerk dat om de papiermand vroeg wordt gebruikt. De achtergrond is veel te druk. Dat weet ik nu voor de toekomst: rustig aan met die achtergrond, de lino moet aan het woord komen.

Nu ik zelf over een handpers kan beschikken, kan ik me uitleven in allerlei experimenten. Ik gebruik een van mijn linosneden: die met de grotere vissen. Eerst heb ik met acryl de achtergrond vuurrood geschilderd. Ik zet de lino in met een koude kleur en druk af, nieuwsgierig wat het resultaat gaat zijn. Het kleurencontrast zit goed, maar de druk zelf is nog niet zo ideaal. Ik ben nog maar een leerling in het vak dus moet ik nu nog niet ongeduldig worden.

Hier gebruik ik een donkere achtergrond en druk de lino in wit af. De zijkant heeft te weinig inkt gekregen.

Ik gebruik dezelfde donkere achtergrond en neem een blauw als drukinkt. Dit lijkt me expressiever dan het wit. Nu ja, wit is zo smetteloos, zo onschuldig dat het op zich vaak saai wordt.

Na de boodschappen ligt het snijden van de lino op me te wachten. Ik verheug er me op zoals een kind op een cadeautje.

Lino snijden slorpt mijn aandacht helemaal op. Het is juist die concentratie die me zoveel plezier bezorgt: alsof ik op vakantie ben. Omdat ik zuivere lijnen wil bekomen, moet ik er echt mijn aandacht bijhouden. Net of ik in een avontuur beland: durf ik of durf ik het niet.

Gelukkig heb ik prima materiaal. Met het nodige geduld bereik ik wel wat ik wou. Wel oppassen voor de vingers, maar het lukt me om mijn vingers ‘achter’ het mesje te houden. Ik moet wel rustpauzes inlassen, mijn armspieren tekenen protest aan

Toch geraakt de lino op een dag uitgesneden. Nu wachten op de drukpers in de academie.

Vanmorgen eerst samen gepoetst, ook dat moet af en toe gebeuren. Na de middag is de tijd aan ons. Karel duikt weer achter zijn pc en ik kan eindelijk de lino plaat boven halen. Het wordt echt tijd dat ik stop met ontwerpen en aarzelen en nog iets proberen, want ik slaap niet meer goed. Ik heb besloten bij dat ene ontwerp te blijven en daar hou ik me nu aan.

Ik mag niet vergeten in spiegelbeeld te werken. Niet dat het erg zou opvallen bij iets abstract, maar het ‘voelt’ voor mij niet goed als het niet in de juiste richting weergegeven wordt.

De lino plaat is grijs. Om gemakkelijk te werken bewerk ik het gedeelte dat niet mag uitgesneden worden met Oost-Indische inkt. Zo krijg ik al een beeld, als ik de plaat voor de spiegel hou, hoe de lino er uit gaat zien bij het drukken.

Ik wil de lino in verschillende fases afwerken. Eerst de basis uitwerken, drukken en als het meevalt op een doek afdrukken, zodat ik er rond kan schilderen. Daarna de plaat verder bewerken, weer afdrukken, ook op doek en tenslotte een laatste keer waarin de zwarte vlakken tot een minimum herleid worden. ‘k Ben echt benieuwd wat dit gaat geven. Ongelooflijk hoe spannend het is. Morgen , wanneer ik fris ben en de Oost-Indische inkt volledig opgedroogd is, kan ik aan het uitsnijden beginnen.

Feitelijk voel ik me ‘spelen’. Het uitproberen en bezig zijn is het voornaamste, het resultaat zullen we wel zien. Als het meevalt zal het wellicht eens getoond worden op een of andere kunstmanifestatie, daarna gaat het in het archief, waar de kinderen het eens zullen ontdekken. Dan weten ze tenminste dat hun moeder op haar oude dag plezier beleefd heeft aan het leven.

Ze had deze morgen vreselijk gehuild, ze kon maar niet ophouden. ’t Viel haar allemaal zo zwaar: ouder worden en ervaren dat je niet meer kan wat vroeger wel kon. En dan was haar poes gaan lopen. Een poes die reeds 8 jaren in huis was en waar ze zoveel vriendschap van kreeg. Ze was 84 en haar wereld werd kleiner en kleiner. Ze was zo afhankelijk geworden, niks kon ze nog alleen.

Na het huilen had ze zich herpakt: ze had een afspraak met de kapster en daar wou ze nu niet tonen hoe ellendig ze zich voelde. Ze had er zelfs grappen zitten maken. Daarmee voelde ze zich beter. Toch was het nog altijd triestigheid troef. Nu we samen zaten op een drink voor Nieuwjaar wou ze er niet meer over zeuren. Ze wilde genieten van het samenzijn: “Zie je, ik ben er nog en kan dit nog meemaken”. De champagne maakte iedereen vrolijk, ook zij lachte voluit: het ouder worden werd even vergeten. Straks zou iedereen weer naar huis gaan. Dan zou ze weer haar leeftijd en de ongemakken ervan ontmoeten.

Ik vond haar verhaal zo in-triest. Ik zou haar willen troosten hebben, een arm rond haar schouder, iets liefs zeggen. Wellicht zou ze verschrikt teruggedeinsd hebben: in haar wereld werd die taal niet gebruikt.

Hoe kan je iemand troosten die de kou van ouder worden aan de lijve ondervindt?

Vandaag hebben we geen enkele afspraak, ook geen boodschappen te doen. Ja, de vaat die we gisteren lieten staan, moeten we eerst wegwerken, maar dan is alle tijd voor onszelf. Karel duikt een of andere vertaling in van een tekst van of over Spinoza en ik installeer me achter mijn tekentafel.

Het wordt stil in de kamer, alleen achtergrondmuziek is hoorbaar. Zijn we wel thuis? Later besef ik dat zelfs de koffie niet aan bod gekomen is, vergeten in het opgeslorpt zijn door het werk. Gelukkig begrijpen we elkaars ‘obsessie’. Een dag samen en nauwelijks iets zeggen, zo verdiept zitten we in onze eigen wereld. Tegen de middag ontwaken we als het ware: af en toe moet er gegeten worden. Na de maaltijd gaat Karel onmiddellijk verder met zijn bezigheid, ik probeer wat te slapen. Dat lukt me niet. Voortdurend ben ik bezig met het ontwerp voor de lino die geïntegreerd kan worden in een schilderij. Ik besluit maar de siësta achterwege te laten.

Uiteindelijk zal ik vandaag vier ontwerpen maken. Bij het laatste uitproberen voelde ik de concentratie afnemen: ik maak voortdurend fouten, kleine dan. Ik voel dat de oog-hand coördinatie wat minder goed verloopt, mijn lijnen zijn niet meer zuiver. Gelukkig zijn het ontwerpen, toch wil ik daar ook precieze lijnen.

Wanneer Karel van achter zijn pc komt, vallen zijn ogen bijna uit zijn kop. Hij geeft toe dat hij wat te intens heeft gewerkt. Dat is niet de eerste keer … je kan er maar deugd van hebben.

Ik ben tevreden van mijn dag. De vorige ontwerpen vond ik maar niets. Nu weet ik welke richting ik uit wil. Dat geeft een gevoel van opluchting: ’t Gaat toch lukken.

Mijn rug protesteert … maar mits een nacht goed slapen is dat weeral vergeten.

Ik wil iets bekomen met een drukke kern en een soort tentakels die voor spanning zorgen. Op taartkarton probeer ik een eerste ontwerp uit.

Nu wil ik de lijnen wat hoekiger maken, dat geeft een robuustere indruk. Neen, dat bevalt me niet zo.

Terug naar de vloeiende lijnen en een meer horizontaal accent leggen, maar nu met aquarelpapier, zodat het vocht van de Oost-Indische inkt het papier niet doet krullen. De kern is te klein en er is teveel zwarte ruimte overgebleven. Het laatste ontwerp (bovenaan) geeft me wel een goed gevoel: het zal iets in die richting worden.

Het begon met het overschrijven van de catechismus als achtergrond voor een reeks tekeningen. Dat voerde me terug naar mijn kindertijd én naar het liedje van Wim Sonneveld: Het dorp.

Ik maakte eerst een ontwerp, daarna hernam ik die tekening op de achtergrond van catechismus vraag- en antwoorden en om af te sluiten wou ik er dan een lino mee maken met als afmeting 30 cm x 40 cm. Steeds bleef het lied van Wim Sonneveld in mij meezingen, het typeerde zo raak het dorp waar ik geboren ben en waar ik opgroeide. Het roept een zekere melancholie op. Wellicht omdat ik terugkijken naar toen, laat samenvallen met zon, nog niet weten van toekomst, de dag beleven zoals die zich aanbiedt. Niet alleen het dorp veranderde, ook ik. Mijn leven vulde zich en dat ‘vullen’ roept geen melancholie op, eerder het gevoel: ik heb het gehaald maar nu is het genoeg geweest. Ik geniet nu van de dagen omdat ik weet dat het anders kan verlopen. Een mens is een broos wezen.

Dat neemt niet weg dat de tekst van ‘Het dorp’ me erg aanspreekt, en gezongen door Wim Sonneveld blijf je wel even luisteren.

Het Dorp 

(Wim Sonneveld) 

Thuis heb ik nog een ansichtkaartwaarop een kerk, een kar met paard,een slagerij J. Vanderven.Een kroeg, een juffrouw op de fiets,het zegt u hoogstwaarschijnlijk niets, maar het is waar ik geboren ben.Dit dorp, ik weet nog hoe het was,de boerenkinderen in de klas,een kar die ratelt op de keien.Het raadhuis met een pomp ervoor,een zandweg tussen koren door,het vee, de boerderijen.En langs het tuinpad van mijn vaderzag ik de hoge bomen staan…Ik was een kind en wist niet beterdan dat het nooit voorbij zou gaan…Wat leefden ze eenvoudig toenin simpele huizen tussen groenmet boerenbloemen en een heg.Maar blijkbaar leefden ze verkeerd:het dorp is gemoderniseerden nou zijn ze op de goede weg.Want ziet hoe rijk het leven is:ze zien de televisiekwisen wonen in betonnen dozenmet flink veel glas, dan kun je zienhoe of het bankstel staat bij Mienen d’r dressoir met plastic rozen.En langs het tuinpad van mijn vaderzag ik de hoge bomen staan…Ik was een kind en wist niet beterdan dat het nooit voorbij zou gaan…De dorpsjeugd klit wat bij elkaarin minirok en beatlehaaren joelt wat mee met beatmuziek.Ik weet wel, ’t is hun goede recht,de nieuwe tijd, net wat u zegt,maar het maakt me wat melancholiek.Ik heb hun vaders nog gekend,ze kochten zouthout voor een cent;ik zag hun moeders touwtjespringen…Dat dorp van toen, het is voorbij;dit is al wat er bleef voor mij:een ansicht en herinneringen…Toen ik langs het tuinpad van mijn vaderde hoge bomen nog zag staanIk was een kind, hoe kon ik weten dat dat voorgoed voorbij zou gaan?

Lof van de vergelijking

Maarten Asscher

Met het trekken van vergelijkingen moet men oppassen: meestal lopen ze wel op een of andere manier mank. Maar als je daarvan nu eens een deugd maakt en de vraag stelt: wat kunnen we ontdekken op het moment dat de vergelijking niet meer klopt? Appels en peren…

Dat doet Maarten Asscher en hij nodigt de lezer uit om samen met hem op ontdekkingstocht te gaan in de wereld van de mank lopende vergelijkingen. Hij doet dat vaak met humor, in een taal die sprankelt van vinding. Als lezer is het genieten van begin tot einde. Zo gaat het in het eerste essay over Kees Fens en Predrag Matvejevic. Deze laatste schrijft in zijn Bréviaire méditerranéen, een exuberant en onstuitbaar eerbetoon aan de zee der zeeën (p.23). Maarten Asscher is er weg van maar Kees Fens zit niet op die lijn. Om het verschil in opvatting te verduidelijken tussen Kees Fens, die een duidelijk begin en einde wil en Predrag Matvejevic die gewoon zijn ondergedompeld zijn wil weergeven, schrijft Maarten Asscher: In plaats van mercantiele tulpenbollen zijn daar nutteloze maar schitterende mozaïeken, die al duizenden jaren onder dezelfde zon liggen te wachten, op niets.

In een twintigtal essays probeert de schrijver, op basis van een vergelijking, iets kenbaar te maken, tot opheldering te brengen. De thema’s zijn zeer divers: Cleveringa, een moedige jurist met een sprekend geweten tijdens en na WOII, Hamlet en Telemachus of hoe twee zonen reageren op de dood van hun vader. Er komen ook heel aangrijpende thema’s aan bod, vb. zelfdoding. Daarbij wordt het onderwerp uitgebreid tot de Japanse cultuur en bijvoorbeeld de kamikazevluchten, en een vergelijking gemaakt tussen de afscheidsbrieven van de kamikazepiloten en de theatrale en hypocriete afscheidsbrief van de bedenker van het kamikazesysteem, Onishi. Deze figuur wordt tegenover Primo Levi en overlevenden van de Holocaust geplaatst. Dan verdwijnt het vrolijke uit de taal van Maarten Asscher. Het thema van de dood wordt herhaald in Neutraliteit versus engagement. Soldaten die een brief naar huis schrijven die pas mag verstuurd worden als ze sneuvelen. Met daarin deze passage: In dit opzicht is de afscheidsbrief van een soldaat een van de meest intense documenten die een mens kan opstellen, in termen van indringendheid slechts te vergelijken met de laatste woorden van een zelfmoordenaar, de ultieme wens van een gehangene of de definitieve afscheidsbrief aan een geliefde. In het zicht van het levensgevaar, het zekere levenseinde of de aanstaande definitieve verdwijning verandert een mens in woorden die hij alvast klaarzet. De mens is woord geworden. Een groter engagement met de taal laat zich moeilijk indenken. (p. 100)

Zo heeft de schrijver het ook over Napoleon en Alkmaar, geboorteplaats van de schrijver, waar de keizer alleen maar doorreed om van paarden te wisselen; Drie manieren om Jood te worden, over identiteit en vrijheid, eenaangrijpend essay over het bekomen of door anderen opgedrongen worden van de Joodse identiteit.

Maarten Asscher is iemand die zijn veelzijdige interesses in dit boek kwijt kan. Zijn belezenheid toont hij bijvoorbeeld in Het schip en de lading: Het fregatschip Johanna Maria als ideeënroman. Een heel ander gebied is zijn voorstelling van Freud en hoe die door de Duitse archeoloog Schliemann geïnspireerd werd om het bewustzijn in woorden van ‘gelaagdheid’ te beschrijven. Dan weer schakelt hij over naar een aspect van het rassenprobleem in Amerika. In Een dansende vader, over het verschil tussen een zwarte en een blanke. Het gaat over de vader van de schrijfster Bliss Broyard: Anatole Broyard was een zwarte, die zich heel zijn leven lang - tot op zijn sterfbed - voordeed als een blanke … Broyards gelaatstrekken waren niet negroïde en zijn huidskleur was, zoals ook op latere foto’s te zien valt, opvallend licht, eerder gelig dan zwart. (p.120). Boeiend is hoe de in oorsprong uit zwarte ouders geboren, in een zwart armoedig milieu opgegroeide zwarte jonge man bij het dienst nemen in het leger zichzelf een blanke identiteit toekent, daarnaar leeft en daardoor de voordelen van het blank-zijn kan ervaren.

De schrijver weet van zijn belezenheid en zijn veel weten dankbaar gebruik te maken om de lezer mee te nemen in een plezierig leesavontuur. Zo krijgt de schrijver via zijn vader een doos foto’s in handen, die de familie Asscher betreffen (De Doos van Laterveer. Over eigen en andermans familie). Nu blijkt dat de mensen die afgebeeld zijn op die foto’s helemaal geen deel uitmaken van de familie. Maar door de foto’s te bekijken worden die ‘vreemden’ te midden van een hele stapel foto’s van dierbaren en nazaten, gaandeweg een eigen verwant, op dezelfde wijze waarop een geliefd romanpersonage deel gaat uitmaken van je persoonlijke emotionele gemeenschap. (p. 132)

In Niet de tralies, maar de deur, schrijven in een gevangeniscel en in een werkkamer is Asscher op zoek naar de gelijkenissen tussen het zich terugtrekken in een werkkamer om de geconcentreerde arbeid van het schrijven aan te gaan en het schrijven in een gevangeniscel. Uiteindelijk komt hij tot het doordringende verwoorden van: De ware onvrijheid van de gevangen schrijver is gelegen in het verlies van de macht over zijn afzondering. Het gaat niet om de tralies, het gaat om de deur.( p. 147)Hij besluit dit essay met: Iedere schrijver is tot op zekere hoogte een gevangene van zijn schrijverschap, maar alleen een vrije schrijver kan zich gelukkig prijzen dat hij tevens zijn eigen cipier is.(p.147)

Van de zich opsluitende of opgesloten schrijver, die beschikt over een paar vierkante meter, naar de schrijfster die de wereld als dorp beleeft in: Het dorp en de wereld, over het uur van de rebellen van Lieve Joris. Wellicht geeft hij de essentie van het schrijverschap van Lieve Joris weer in volgende zin: Wat Lieve Joris doet is niet louter field research, het is literaire vivisectie op de actuele geschiedenis. (p. 151) En even verder: Zo slaagt ze erin om het drama van een onbegrijpelijke historische werkelijkheid die nog bezig is te voltrekken 256 bladzijden lang invoelbaar te maken.(p. 152)

In Ernest Dowson en Francis Donne, hoe het is om te sterven roept Asscher het leven en de wereld van de schrijver Ernest Dowson op en zijn kort verhaal The Dying of Francis Donne uit 1896, dat wat mij betreft te lezen valt als een even indrukwekkende als overtuigende voorafschaduwing van zijn eigen levenseinde vier jaar later. (p. 159)

Dan gooit de schrijver het over een andere boeg in Het grote en het kleine verhaal, generalisten en specialisten in de kunstgeschiedenis. Hoe moet men tegen de kunstgeschiedenis aankijken? Is het grote verhaal, het overzicht van de samenhang voldoende of moet er toch ruimte zijn voor de duizend kleine verhalen waar het dagelijks werk van kunsthistorici uit bestaat. (p. 173)

Het essay De markiezin nam de trein van 9 uur, Paul Valéry’s cahiers als antiroman handelt over de 26.600 pagina’s waarin Valéry de grenzen van zijn denken verwoordt als al denkend stop ik met denken, om te bezien wat ik aan het denken ben, en daar denk ik over na. (p. 178)

Fotografie en autobiografie, Kousebroeks fotosynthese als versmelting met de lezer. Foto’s van vroeger die samenvallen met eigen herinneringen die Kousebroek zo weet te beschrijven dat de intensheid van Kousebroeks historische, autobiografische en essayistische inleving in de door hem gekozen en becommentarieerde foto’s maakt dat de schrijver en de lezer van deze fotosynthese gaandeweg in elkaar overvloeien; zijn vader wordt een beetje mijn vader; zijn prinsheerlijke jeugdherinneringen worden mijn gefantaseerde belevenissen. (p.189)

In Trouwen of niet trouwen, de huwelijkswereld van Delmore Schwartz laat Asscher niet alleen de huwelijksproblemen van de begaafde schrijver Delmore Schwartz aan bod komen, maar vooral die van zijn eigen ouders. Toch blijkt de realiteit moeilijk vatbaar: … dat je je nog zo goed in het huwelijk van je ouders kunt verplaatsen, maar dat de werkelijkheid altijd ongrijpbaar zal blijven? Dat er immers naderhand geen werkelijkheid meer bestaat om te beschrijven, uitsluitend herinnering? En dat die herinnering per definitie tot het domein van de fictie behoort? Alleen al om die reden valt een huwelijk niet zo gemakkelijk met iets anders te vergelijken, al helemaal niet met een ander huwelijk. (p. 202)

Dan komt naar het einde toe het essay te voorschijn Het tegenovergestelde van kunst, over de parallel tussen commercie en ambtenarij waarin Asscher de spanning weergeeft waarmee de cultuurambtenaar moet leven: autonomie en rekenschap afleggen. Asscher verwijst meteen ook naar de uitgeverijen, die in hetzelfde spanningsveld leven, namelijk de schrijver de kans geven om zich verder te ontwikkelen, maar jaarlijks ook verantwoording afleggen tegenover de aandeelhouders over de voorbije (financiële) activiteiten.

Ten slotte eindigen deze essays met De duivenmelker en de arts, de Shoah in feiten en verhalen. Daarin stelt hij het boek van Anton the Dove Fancier met als ondertitel And other Tales of the Holocaust van Bernard Gotfryd tegenover het dagboek van Felix Hermann Oestreicher Ein jüdischer Artz-Kalender. Durch Westerbork und Bergen-Belsen nach Tröbitz. Konzentrationslager-Tagebuch 1943-1945. Gotfryd begon zijn boek te schrijven in 1983, jaren na zijn ervaringen in de kampen. Het dagboek van Oestreicher werd ter plaatse geschreven, wellicht met de bedoeling die aantekeningen later uit te werken. Ook laat Oestreicher enkele gedichten na, met de beklemmende woorden: Wir sind schon lange gestorben,/Wir wissen es nur nicht. (p. 216) Dit essay eindigt met Vergelijken is immers interessant, maar het moet geen doel op zichzelf worden. (p. 218) Daarin is Asscher gelukt. Een boeiende serie essays die men graag zal lezen.

Editor: Willy Weyns

Op de achterflap:

Etienne Vermeersch was in 2012 de zomergast op de ‘rando-filo’, een wandel- en filosofieweek in de Provence, jaarlijks georganiseerd door Leaudelure in de vallei van de Jabron.

Gastheer Willy Weyns en de vijftien deelnemers vuurden gedurende vijf dagen vragen af op de filosoof, over (actuele) thema’s die hen nauw aan het hart liggen: wetenschap en pseudowetenschap, ethiek en bio-ethiek, de financieel-economische crisis, de zesde staatshervorming, multiculturaliteit en fundamentalisme, religiositeit, de actualiteit van mensenrechten en van de verlichting en ook het probleem van de vrije wil.

Deze gesprekken worden nu uitgegeven. Een bescheiden ogend boekje van 202 pagina’s, klein van letter maar zeer leesbaar gedrukt. De vormgeving doet denken aan een cursus, maar blijkt zeer handig bij verwijzingen.

Eerst geeft Vermeersch een inleiding over zijn uitgangspunten, waar in de latere uiteenzettingen vaak naar verwezen wordt. Wat plezierig aandoet: ‘moeilijke’ termen worden verklaard met verwijzing naar hun oorsprong, bijv. ‘nomologische’ (nomos is wet) p. 36

In de inleiding gaat het over wetenschap. Daarin maakt hij een onderscheid tussen ‘de k-rationaliteit, die we bij het kennen nastreven, en de d-rationaliteit, die betrekking heeft op het doen of handelen. In de eerste vorm vraagt men:’Hoe verwerf ik betrouwbare kennis?’ De tweede betreft de vraag: ‘hoe handel ik rationeel (efficiënt) in functie van mijn doelstellingen?’ (p. 26). Naast deze twee vormen van rationaliteit hanteert hij een ‘ladderschema’ van het onderwerp van de totaliteit der wetenschappen in 6 + 2 niveaus (p. 29).Op het eerste gezicht lijkt het onoverkomelijk moeilijk, maar Vermeersch is, naast een uitmuntend filosoof, ook een uitstekend leraar. Stap voor stap leidt hij zijn toehoorders en nu zijn lezers naar inzicht in wat hij bedoelt, zodat in de latere uiteenzettingen kan verwezen worden naar die basisopvattingen.

En dan worden gebieden geëxploreerd die de nadenkende mens van vandaag raken. Door te verwijzen naar de voorgeschiedenis of naar andere culturen probeert hij die specifieke realiteit te kaderen. Dan merk je hoe onze opvattingen beïnvloed zijn door een Westerse manier van tegen de dingen aankijken, dat we vast zitten in een ‘nu’-overtuiging, terwijl reeds een hele evolutie heeft plaatsgevonden die tot ons huidige denken leidde. Niet dat Vermeersch stelt dat op alle zich aandienende problemen adequate oplossingen te realiseren zijn. Hij probeert een maatschappelijke visie te formuleren waarin de best mogelijke opties voorgesteld worden.

Wat opvalt, is dat hij rustig uiteenzet hoe hij tot een bepaalde opvatting komt. De lezer kan de opbouw van het denken stap voor stap mee volgen. Vermeersch laat de lezer kennis maken met opvattingen en consequenties van andere culturen en godsdiensten, maar nergens voel je een betweterigheid of een negatieve evaluatie van wat anders is, wat verschilt van zijn opvatting. Integendeel, hij probeert op genuanceerde en gegronde wijze uitspraken te doen over het Christendom, de Islam, het Jodendom,… maar haalt met evenveel respect andere godsdiensten en levensopvattingen aan. Dat geeft de lezer de mogelijkheid om het eigen denken af te tasten, te evalueren en bij te stellen.

Hier is een filosoof aan het woord die eerst en vooral mens is, die zijn verworven inzichten wil delen met de anderen, die dat doet op een wijze dat ook een niet-filosofisch gevormde lezer meegenomen wordt. Natuurlijk moet je bij de les blijven, want het is geen gemakkelijk verhaal. De problemen die aangehaald worden beroeren de lezer emotioneel omdat hij er in het dagdagelijkse leven mee te maken krijgt… en hoe reageer je als je gevoelsmatig aangesproken wordt: durf je verder op weg gaan met iemand die het gevoelsmatige durft openbreken naar een rationeel gefundeerd verwoorden?

Een boek om op rustige momenten te lezen en te genieten van de helderheid van het betoog. Wellicht helpt de lectuur om een standpunt in te nemen, van standpunt te veranderen of je ingenomen standpunt te ondersteunen t.o.v. hedendaagse maatschappelijke problemen. M.a.w. doe dit boek je jezelf cadeau als anderen er niet aan denken.

Omdat we gisteravond het onder ons beidjes gehouden hebben, kan ik nu fris tegen de dag aankijken. Ik ben bllij dat over enkele dagen al de feestelijkheden achter de rug zullen zijn. Niet dat ik niet graag feest vier. Het nadeel van feesten is dat de concentratie een beetje aan de zwier gaat. Ik had gehoopt deze dagen erg veel te tekenen en ik heb veel getekend, maar ik voelde hoe ik mezelf de discipline oplegde van de kwast en de Oost-Indische inkt te nemen en aan het werk te gaan, zonder dat er van uit mezelf veel aanbod kwam.

Er zijn zoveel indrukken te verwerken. Je praat met mensen rondom, familie en vrienden, buren en collega’s van de academie. Die gesprekken blijven een tijdje hangen. Soms gaat het om woorden die blij maken. Andere gesprekken zijn dan wat zorgelijker, verwoorden een zwaarder beleven. Dat is nu eenmaal mens-zijn.

En ieder moet zijn of haar eigen weg gaan. Kinderen moeten weg van hun ouders om een eigen ontwerp te realiseren, ouders moeten een eigen invulling geven aan hun leven, zonder daarvoor hun kinderen nodig te hebben. Dit model blijft me altijd voor ogen als ik met mensen praat, ook mensen die ouder zijn dan ik. Iedereen zoekt hoe hij of zij de eigen rol van kind, ouder, vriend of vriendin, geliefde … vorm geeft. Maar een kind kan geen vriendin worden van vader of moeder: een kind heeft recht op zoon of dochter zijn. Je zoekt vrienden en vriendinnen bij leeftijdsgenoten. Als het nodig is zoek je een therapeut(e) op, maar je overgiet je kinderen niet met je eigen problemen. Die grensbewaking is belangrijk: blijf ik binnen de rol die me in deze relatie is toebedeeld. Grensoverschrijdende relaties aangaan is gevaarlijk: het maakt op zijn minst agressie los.

Daarom voor 2014: dat de grenzen geëerbiedigd worden, je zal dubbel zoveel plezier beleven aan het samenzijn met geliefden en vrienden.

Niet te geloven … vanavond vieren we alweer oudejaarsavond.

Zelf zullen we het rustig aan doen. Het feit dat we ‘samen’ dit jaar mogen uitwuiven is al een waardevol cadeau. Op gebied van eten en drinken doen we het kalm aan: hoe ouder we worden hoe beter we ons voelen in een sobere levensstijl. Het feest met mijn kinderen was op kerstavond, het feest met de (klein)kinderen van Karel is voor morgenmiddag. Bijna angstvallig hou ik het gevoel vast dat het leven ‘nu’ zo heerlijk samen valt met mezelf zijn. Ooit was het anders

Alles nodigt uit om ‘feest’ te vieren. En heel wat mensen kunnen zich daarin begeven: het leven vieren. Mooi zo. Het kan deugd doen om gewoon feestend samen te zijn.

Heel wat mensen hebben niet zo’n feestelijk gevoel. Ik denk aan de vele mensen die een geliefde betreuren. Maar ook zo’n dagen kom je door: je blijft gewoon verder ademen, je moet wel. Hen kan ik alleen toewensen: volhouden … wellicht komt er dit jaar wat meer ruimte voor innerlijke rust.

Ik weet dat het een illusie is voor dit jaar te hopen dat oorlog en pijn weggewist worden uit het beleven van de mens en mensheid … maar mogen we niet hopen op een stapje verder te gaan in het proces er naartoe? Ik hoop het van harte.

Het begon met de opdracht in de academie: wie zin heeft kan lino drukken eens uitproberen. Omdat de gewone lino gutsen me niet voldeden kocht ik me mesjes van betere kwaliteit. Karel maakte me een plank waarbinnen ik mijn lino plaat kon bewerken. De werktafel is klaar, ik kan beginnen.