Het grote moment breekt aan: de werken worden opgehangen … nu zal duidelijk worden wat deze tentoonstelling te bieden heeft. Ik vind het wel spannend. Maar veel tijd om te dromen of te piekeren is er niet. Gelukkig dat Felix meehelpt, want na een paar werken gehangen te hebben, voel ik mijn armen zwaar en op het einde loodzwaar worden. Het is het glas, hoe dun ook, dat werken zo zwaar laten doorwegen.

Maar het vordert en na een goed uur doorwerken, krijgt de tentoonstelling al vorm. Natuurlijk hangen nog niet alle werken op de correcte hoogte en perfect horizontaal.

De drie zesluiken vragen wel meer aandacht. Maar we hangen ze alleen maar op en zullen ze op elkaar afstemmen wanneer Christel hier is. Christel heeft beloofd donderdag langs te komen om de werken te helpen juist hangen: zij heeft daar een scherp oog en nog meer geduld voor. Vooral dat laatste missen we nu, we zijn gewoon moe en vinden het aanbod van Christel een uitstekend idee. Tentoonstellen is veel meer dan plaatjes (laten) kijken, er gaat een hele wereld achter schuil van vriendschap en samenwerking.

Maandag voor de tentoonstelling breng ik een eerste lading werken naar Baal. Ik heb de sleutel van het gebouw en de tentoonstellingsruimte gekregen en kan nu aan de slag.

Eerst de werken van hun voorlopige bewaarplaats in de tv-ruimte naar de auto versassen, dat doe ik al zondagnamiddag, rustig aan, terwijl het even ophoudt met regenen. De werken die ik meeneem zijn niet zo groot en stapelen gemakkelijk. Om ze te beveiligen breng ik tussen het glas beveiligingsplastiek aan, zo riskeer ik minder glasbraak. Dat laatste kan ik nu missen als kiespijn, er is wat anders te doen dan naar een glazenier lopen voor een nieuw glas.

Maandag rij ik voorzichtig naar Baal. Om 10 uur ben ik afgesproken met Felix, die komt me helpen. Ik ben niet graag alleen in zo’n gebouw. Je weet nooit of er zich een probleem voordoet waarbij je hulp kan gebruiken.

Auto parkeren voor de ingang en uitladen. Het miezert. Gelukkig dat ik de plastieken verpakking kan gebruiken om de werken te beschermen tegen dat plakkerig nat. Ik zet de werken af tegen een muur op het gelijkvloers en Felix brengt ze, trap op, naar de eerste verdieping. Wanneer de wagen leeg is, verhuis ik hem een eindje verder om te parkeren en ga Felix helpen om trappen te lopen.

Een volgend fase is het verdelen van de werken. Omdat ze aan de achterkant al gemerkt zijn, verloopt dat vrij snel. Felix telt hoeveel draden er nodig zijn om de werken op te hangen en vult aan waar nodig. Daarmee zit het werk er hier, voor vandaag op.

Morgen om 10 uur spreken we opnieuw af, dan gaan de werken aan de muur.

Thuis laad ik nog een aantal grotere werken in de auto zodat die morgen meekunnen. Maar rusten na de middag zit er niet in. Hoewel alles volgens planning verloopt, is er nog zoveel te doen. Dus verzamel ik mezelf maar en begin aan de prijslijst … die in feite een toelichtinglijst wordt.

Om mezelf niet te overvragen begin ik al enkele weken voor de startdatum van de tentoonstelling met de concrete uitwerking. Ik heb al een lijstje gemaakt van de  werken die ik wil meenemen en op een plannetje van de tentoonstellingsruimte aangeduid welk werk ik waar wil hangen.

Twee weken voor de start haal ik stilaan de werken, die op een vroegere kinderkamer gestapeld staan,  naar beneden. Telkens ik de trap af moet neem ik een paar werken mee. Zo voel ik niet dat ik moet trappen lopen, want alles in een ruk naar beneden sjouwen zou toch wel wat te veel gevraagd zijn. Ik stapel de werken in de tv-kamer aan de zijkant, zodat de verkeershinder beperkt blijft.

Ik vind het verzamelen van mijn werken een plezante bedoening. Een werk dat je een hele tijd niet meer onder ogen kreeg kan je met een nieuwe blik bekijken. Sommige werken maken me enthousiast, andere benader ik eerder met een kritische blik. Dat zal wellicht allemaal normaal zijn. Maar met de werken die ik verzamel, moet ik het doen. Toch blijft het gevoel dat het een mooie expositie wordt.

Ondertussen worden de muren in de tuinkamer ook leeg gemaakt en zoek ik wat oudere werken uit om die leegte weer op te vullen. We zijn gewoon van steeds werken aan de muren te hebben … en wanneer die muren kaal geplukt worden … gewoon akelig, net of je in je blootje staat.

Dan worden de werken op de achterkant van een nummer voorzien, waardoor ik weet welk werk aan welke muur op welke plaats zal hangen.

Ondertussen probeer ik ook een lijst op te stellen van de werken die gaan geëxposeerd worden. Toch weet ik nog niet hoe ik de lijst ga presenteren: met foto’s, met uitleg … dat laat ik over aan de inspiratie van de dag.

Voorlopig geen blogs meer wegens voorbereiding van de tentoonstelling 'Brieven van toen aan later'. Een verslag volgt nog.

De afdrukken vragen wat droogtijd en na de onderbreking moet  er vooral opgeruimd worden. Dus werken Christel en ik tijdens de pauze verder,  om van de afdrukjes nog enkele kaartjes te maken, de rets zullen de kinderen volgende week moetendoen. Christel snijdt de afdruk op de juiste afmeting en ik lijm het resultaat op het onderliggend kaartje. Het is wel doorwerken, want na een goed kwartier duiken de kinderen weer het lokaal binnen, benieuwd wat het resultaat is van hun werken. Ze zijn ontzettend enthousiast en vragen of we volgende week terugkomen. Wanneer we moeten toegeven dat het niet gaat, zijn ze echt ontgoocheld. Maar er zijn nog genoeg afdrukjes om verder te werken en ik laat het papier, de mesjes en snijmatten achter,zodat volgende week alles kan afgewerkt worden. Natuurlijk hoop ik mijn spullen weer te zien, maar ik vertrouw op Lorenzo dat hij dat ter harte zal nemen.

Ik ben erg tevreden over het resultaat van beide groepen. Christel is ook enthousiast: ze heeft een deugddoende namiddag beleefd. We rijden samen naar huis en naarmate we verder rijden, slaat bij mij de vermoeidheid toe. Oma zijn is heerlijk en een kerstatelier begeleiden voor een kleinzoon die ontzettend fier is op zijn oma … voor geen goud van de wereld wil ik dit ruilen voor een rustiger activiteit. Laat ik straks maar neertuimelen in een luie zetel: deze namiddag is een echt cadeau dat ik niet zou willen missen.

op de foto: niets kan deze concentratie breken zo worden de kinderen opgeslorpt door wat ze doen.

in volle actie ... ondertussen wordt het erg warm in de klas. Gelukkig kunnen de kinderen seffens uitwaaien.

pauze: de druktafel ligt er verlaten bij.

tijdens d epauze nog even wat kaartjes lijmen.

het resultaat mag best gezien worden.

We waren goed op tijd vertrokken naar De Muze: zo konden we rustig acclimatiseren. Natuurlijk hadden we thuis al alles grondig voorbereid. Christel had de gel-plakken opnieuw gesmolten en in stukken verdeeld, zodat de kinderen elk individueel op hun eigen ritme konden werken. Ik zorgde voor voldoende mesjes: gelukkig had Christel een set mesjes in voorraad die ze ooit eens aankocht omdat ze in reclame waren. Ik zorgde dat elke houder een nieuw mesje kreeg, zodat het snijden moeiteloos zou gebeuren. We hadden elk wat voorbeelden bij en Lorenzo zou zijn werkjes die hij vroeger reeds maakte meebrengen, zodat zijn klasgenootjes konden zien wat het resultaat kon zijn. En natuurlijk is het toch enorm te kunnen zeggen: dat heb ik vroeger reeds bij mijn oma gemaakt.

Lorenzo kwam ons begroeten aan de poort en hielp de bagage binnen dragen. We kregen een ruimte toegewezen en installeerden ons: Christel met de gel-druk, ik met het snijwerk.

Even wat afspraken maken met een begeleidster: bleek dat de tijd die ons werd gegeven, nogal kort was: anderhalf uur. Niet getreurd: we zouden de inleidende uitleg heel kort houden en de kinderen zo vlug mogelijk aan de slag laten gaan.

Het is druk als de kinderen binnen komen, maar eens op hun plaats wordt het dan plots heel stil. De groep van Christel is heel bedrijvig de gel-plakjes aan het insmeren en het ene experiment na het andere verlaat de werktafel: op het einde is het nog zoeken om een plaatsje te vinden in de klas om de werkjes te laten drogen.

In mijn groepje geef ik wat uitleg hoe ze ‘veilig’ snijden (van de vingers weg) en hoe ze moeten zorgen dat op het einde alles nog aan elkaar hangt: dus voldoende bruggetjes laten. Het zijn knappe kinderen die onmiddellijk snappen waarover ik het heb.

Ze leggen heel hun wezen in wat ze doen. Tussendoor komen ze even op adem: laten hun werkje zien, bewonderen elkaars werkjes en moedigen elkaar aan met kei-tof en mooi zeg. Leuk zo’n groepje onder je hoede te mogen nemen. Zelf moet ik niet veel doen. Wanneer een snijwerkje klaar is gaan ze aan een andere tafel het snijwerkje op het onderliggend kaartje vast lijmen. Ook dat moet ik maar een keer voor doen.

Stilaan verandert het klaslokaal van uitzicht: overal liggen drukwerkjes of staan kaartjes uit te nodigen. Wat jammer dat ze die kaartjes niet meteen mogen meenemen naar huis want ze vinden hun werkjes zo mooi.

op de foto: de werkruimte voor het snijden.

aan deze tafel worden de werkjes op de kaarten gelijmd.

ook de tafel voor gel-druk staat paraat: nu nog wachten op d ekinderen.

er wordt geen woord meer gezegd: de opdracht is begrepen en nu maar snijden

de andere kant van de tafel is even die verzonken in het snijwerk

De Muze is een lagere school in Haacht die werkt volgens de opvoedingsvisie van Freinet. Een van de activiteiten zijn ‘ateliers’ waarbij personen van buiten de school (meestal familie) betrokken worden. Zo worden in november ‘kerstateliers ‘ op touw gezet, waarbij de kinderen spulletjes maken die later op de kerstmarkt, die de school later organiseert, verkocht worden.

Vorig jaar vroeg Lorenzo me of ik een ‘kerstatelier’ wou geven en bv. kerstkaarten maken. Omdat hij me het zo vol overtuiging vroeg en ik dat wel zag zitten, ben ik dan op een vrijdagnamiddag de school binnengestapt en heb met een groep kinderen kerstkaarten gemaakt. En dat viel allemaal reuze mee: de kinderen waren enthousiast, de begeleiders evenzeer en zelf voelde ik me ook heel tevreden. Dit was voor herhaling vatbaar.

Wat me vooral bijbleef was de wijze waarop de kinderen met elkaar omgingen: heel bemoedigend, heel hulpvaardig, heel geduldig … ik kon mijn ogen en oren bijna niet geloven. De Muze is een kleine school. De sfeer is er totaal anders dan op een grote school. De kinderen worden individueel gevolgd, er is veel ruimte voor communicatie, problemen en conflicten worden benoemd en uitgepraat en centraal staat ‘respect’ voor elkaar en voor de omgeving.

Dit jaar werd de vraag opnieuw gesteld. Lorenzo zit in zijn laatste jaar lager onderwijs … dus was dit een laatste kans om nog eens met een groepje kinderen aan de slag te gaan. Ik vroeg aan Christel of ze niet mee wou gaan en ook een groepje kinderen begeleiden. Dat zag ze wel zitten: zij zou gel-druk geven en ik zou de kinderen leren ‘uitsnijden’. Het resultaat zou dan tot een kerstkaart verwerkt worden.

Foto: zo begon de vrijdagnamiddag van het atelier: de kinderen en begeleiding verzamelen en de groepjes die op voorhand werden afgesproken, worden gevormd. Christel krijgt vijf kinderen onder haar hoede, ik neem er zes mee naar de aangewezen ruimte.

Het weer was zonnig, de bladeren kregen prachtige kleuren en bij het minste briesje sneeuwden ze de grond vol. Ik stond achter mijn tekentafel die rust en heelheid in een werk neer te leggen. Ik zou de grond bedekken met bladeren uitgevoerd in Oost-Indische inkt. Met aangelegde O.I. tekende ik er een soort keien achter. Ik dacht aan mijn zoon: ook zijn graf is bedekt met keien. Om af te sluiten moest er iets geel komen dat het geheel zou oplichten. Alsof ik daardoor mijn verzoening met zijn dood wou uitdrukken.

Parijs kwam er tussen. Bladeren en keien waren afgewerkt … maar ik kon niet meer verder werken. Ik nam een ander blad en zocht mijn toevlucht tot streepjes: elk streepje een traan voor verdriet dat niet uitgesproken kon worden (zie het werk van gisteren).

Wanneer het dan wat rustiger wordt en de nieuwsberichtgeving niet meer helemaal aan de aanslagen gewijd zijn, neem ik de tekening van de bladeren en keien opnieuw ter hand. Hoe moet het nu verder. Neen, de vogel die in zacht geel en door de wind in het werk gedragen zou worden, kan nu niet meer. Ik zou een vogel met gebroken vleugels moeten oproepen, verschrikt opvliegend om zoveel vernietiging.

Ik laat het werk een dag liggen en denk na. Het enige dat ik als juist aanvoel is een strenge structuur, zoals de omtrek van het graf van mijn zoon. Het voelt alsof mijn wereld zich daardoor weer kan inpassen in de realiteit. En ik zet streep na streep … tot het gestolde verdriet een vorm gekregen heeft.

Zoals de storm over het land raast, beuken mijn gedachten tegen me aan. Er is het medeleven met de individuele betrokkenen. De geliefden van de dodelijke slachtoffers moeten een rouwproces door dat afschuwelijk is: hoe verwerk je de dood van een geliefde die cynisch werd afgemaakt, gewoon omdat hij of zij toevallig in het spreidingsgebied van kogels kwam? Wat met de gewonden: hoe moeten zij verder met hun leven: fysiek en psychisch?

En natuurlijk stel ik me de vraag: hoe evolueer je tot terrorist?  Hoe kijken ouders, broers en zussen naar de foto’s uit de kindertijd van de aanslagplegers. Hoe zouden ze gereageerd hebben als toen voorspeld werd dat dit kinderen zou eindigen als terrorist (m/vr).

Hoeveel studies zijn er al niet uitgevoerd naar het ontstaan van het fundamentalisme, want niet alleen de Islam kent dit fenomeen. Elke godsdienst, elk politiek systeem is vatbaar voor fundamentalisme. Als op dit moment een dominee in Amerika durft beweren dat de mensen die in Bataclan vermoord werden feitelijk een verdiende straf ondergingen omdat ze naar een duivels evenement gingen, weet ik niet meer waar ik het heb. Hoe kan iemand in de eenentwintigste eeuw, die kan lezen en schrijven, een dergelijke uitspraak doen? En wat met het nazisme? Duitsland was een ontwikkelde natie, zowat de culturele richtingwijzer in Europa … en toch verviel dit land tot een onvoorstelbare barbarij.

Ik trek me terug achter mijn tekentafel. Ik moet streepjes trekken. Streepjes troosten me. Ik vorm vlakken … een soort brieven. Elk vlak is een vorm van ‘meningsuiting’ … maar elk vlak omkader ik: er is een grens. Als ik een dag gewerkt heb ontdek ik hoe ‘rijk’ het samengaan van de ‘begrensde’ verschillende meningen is. De grens is ‘vernietiging’. We moeten leren praten met elkaar: op individueel niveau, maar ook tussen gemeenschappen. Geweld lost niets op, dat bewijzen de oorlogen.

Maar hoe bereiken we het niveau van het ‘met elkaar spreken’? De oorlogstaal die nu gebruikt wordt ontmoedigt me, hoewel ik weet dat niet anders kan verwacht worden: er staat meer op het spel dan een volgende terreuraanslag … politici willen herverkozen worden. Toch zijn er andere uitspraken die durven stellen dat niet ‘alles’ kan voorkomen worden. Dat is realistisch en biedt de mogelijkheid om inspanningen te leveren tot preventie.

Ik omgrens mijn bezorgdheid in lijnen. Ik geloof in een andere opstelling dan antwoorden met geweld. Natuurlijk moet je jezelf beschermen en verdedigen als je aangevallen wordt … maar wat is de visie over ‘erna’? Zelfs al zou je een bepaald fundamentalisme door geweld kunnen wegvegen … wat doe je om te vermijden dat er opnieuw zoiets ontstaat?

Door de aanslagen in Parijs loop ik wel ‘aangeslagen’ rond. Er spookt zoveel door mijn hoofd. Het leven van de slachtoffers dat plots afgebroken wordt terwijl ze waarschijnlijk nog droomden van een boeiende toekomst. De wereld van rouw die in de families en vrienden van de slachtoffers zijn intrede doet … en ik denk ook aan de families van de aanslagplegers: hoe reageren ouders, kinderen, broers en zussen als ze te weten komen wat hun zoon, vader, moeder, dochter, broer of zus aangericht heeft? Hoe reageert de moslimgemeenschap op de vernieling in naam van hun religie?

Ik hoor langs alle kanten ‘oorlogstaal’. Dat beangstigt me. Eerst de taal aanpassen, dan kan overgegaan worden naar de realisatie ervan. Zo begint elke oorlog.

Ik probeer het van me af te schudden maar merk hoe ik het nieuws op de voet volg. Ja, Frankrijk heeft Raqqa aangevallen en de geviseerde objectieven vernietigd … zelfs al zouden de piloten de  bommen kilometers naast het doel gedropt hebben, dan nog laat je het publiek weten dat het raak was. IS lacht om die nutteloze energieverspilling: ze hadden de bui zien hangen: de inwoners en strijders zijn uit Raqqa vertrokken voor er aangevallen werd. Twee dagen later een bericht dat de piloten de strijders zien wegvluchten al ze aangevallen worden en IS dan weer: de verantwoordelijken zijn ontkomen naar Irak.

Waar worden de doden vermeld, hoeveel burgerslachtoffers, hoeveel kinderen? Hoeveel woningen, scholen, gezondheidscentra, bibliotheken zijn vernield? Werkt de waterverdeling nog en de elektriciteit? Kan er nog voedsel de stad binnenkomen?Is er nog leven mogelijk in Raqqa?

Wat is waarheid? Een vraag die ik als kind in de godsdienstles aangeleerd kreeg. Wanneer de archieven opengaan van de feiten nu, zal men iets van de waarheid kunnen vernemen, maar nog zal die waarheid de kleur dragen van de bril waardoor de historicus kijkt en de vragen die hij zich stelt.

Op al de uitspraken die op me afkomen kan ik alleen maar vaststellen: terreur heeft altijd bestaan. Soms werd de terrorist later herbenoemd als ‘sociale instelling’ zoals Robin Hood of werd de mythe geformuleerd van de terrorist als sympathieke opstandeling tegen het gezag zoals Bonnie en Clyde. Toch ging het in beide gevallen om criminelen. En wat te denken van terroristen die daarna het stempel van vrijheidstrijders kregen en als gerespecteerde politici opgenomen werden in het beleid van de natie en wereld zoals Soekarno van Indonesië, Sharon en Ben-Gurion van Israël en zoveel anderen? Hoe moeten we Che Guevara benoemen: terrorist of een held? Wat deden de kolonisatoren in Congo, India, … noem maar op. Waarom klinkt Vietnam zo vertrouwd in de oren?  Was dat allemaal zo fraai?

Wat is waarheid en wat weten we?

De media overstelpen ons nu met beelden en commentaar van wat er zich afspeelt ver van ons met het gevoel dat het naast de deur gebeurt, want we kijken veilig toe vanuit de zachte zetels op de eerste rij.

Hoelang moet de mensheid nog gaan om doordrongen te worden dat geweld beantwoorden met geweld nog nooit een oplossing gebracht heeft. Maar de kiezers willen ‘hier en nu’ een oplossing en zolang de bommen ‘elders’ vallen, kabbelt ons leven rustig verder.

Marina Damen heeft iets met spullen die geen waarde meer hebben. Ze last, vervormt, schildert tot ze van het waardeloze weer iets waardevols kan maken. Zo haalt ze een koude kast uiteen om de deuren en leggers, laden …  te gebruiken als omkadering voor datgene wat ze schildert. Jammer dat de foto’s niet zo best gelukt zijn. Ander materiaal omvormt ze tot iets nieuw, zo wordt een mijnwerkerslantaarn een danseresje. De elegantie en het frêle roepen een tegengestelde wereld op van het zware mijnwerkersbestaan. Met hoeveel geduld zijn de mini radertjes van een uurwerk niet aangelijmd tot een tutu of hoe de omhullende fijnheid als een vorm van troost de rauwheid van het vroegere bestaan van dat voorwerp omringt.