na zovele jaren

keer ik terug

naar de vertrouwde plaatsen

ik herken

de straten

de grijze lucht

het kleffe

van mist en

gevallen bladeren

winkels verlaten

donkere holen in een zoekende stad

auto’s

vertraagd

gemeden uit de straat van ooit eens toekomst

kleurrijk de mensen

vooral de kinderen

ze lachen

schreeuwen

hollen hun ouders vooruit

willen Sinterklaas zien

lang de rij

van wachten op

liedjes

een kind zingt mee

straks

handenvol zoets

en de belofte van

braaf zijn

huiswerk maken

om uit te kijken

naar de morgen van het grote feest

Na het bezoek aan BAM hebben we nog ruim de tijd voor onze trein er is. Koffie drinken is een mogelijkheid. We laten ons liever verleiden door een tentoonstelling niet ver van BAM die deze morgen, toen we er voorbijkwamen reeds onze aandacht trok: L’Homme et son ombre.

Het is een zaal, wellicht een vroegere kerk of kapel aan het dakgebinte te zien. Veel foto’s, een soort opeenvolging van doorzichtige gordijnen en dan nog een zaaltje.

Een man geeft ons uitleg. In Afrika is de schaduw iets beangstigend. Bij een project in een schooltje in Burkina Faso trachtte men de kinderen de angst voor de schaduw te laten overwinnen. Eerst gaf men uitleg hoe schaduw ontstaat, zodat ze rationeel konden vatten wat ‘schaduw’ is. Daarna begonnen de experimenten met de schaduw: aan de buitenkant van de schaduw wit zand strooien, keien leggen. Daarna ‘spelen’ met de schaduw, allerlei figuren vormen op de grond door met een groep kinderen zo te gaan staan dat er een speciaal effect optreedt (wij als kinderen deden met onze handen allerlei kunstjes zodat een wolf of een konijn op de muur geprojecteerd werd). Ongelooflijk hoe de aandacht voor de schaduw licht oproept. Daarna werd de schaduw als onderwerp genomen voor een schilderij. De kinderen kennen daar geen tekenpapier: afval van verpakkingen doen dienst als doek. Het werken met de schaduw wordt op foto vastgelegd, zodat we dat in onze wereld kunnen zien.

De tekst ‘L’Ombre d’ Aminta’ begeleidt je langsheen de foto’s, doorheen de gordijnen die als een soort labyrint om je heen hangen maar waardoorheen foto’s van het leven in het dorp worden geprojecteerd. Uiteindelijk beland je in een soort schattenkamer waar echte werken van de kinderen hangen. Ik krijg kippenvel als ik de papieren verpakking herken van waarschijnlijk een cementzak. Het contrast tussen de rijke wereld hier en de zon in de wereld ginds raakt me. Deze korte ontmoeting met de wereld ginds maakt me wat stiller.

Terug buiten botsen we weer op de kermis die nu open is. Enkele joelende kinderen trotseren de kou (nu ja, in de zon is het wel lekker) en wij zoeken ergens een gelegenheid voor koffie.

De terugreis loopt niet zo vlot: de trein heeft ongeveer een uur vertraging. Wel wordt de reizigers meegedeeld wat de oorzaak is van die vertraging: er is maar één spoor beschikbaar en onze trein moet wachten op de doorgang van een trein uit de andere richting. Ik laat een sms-je naar Brigitte, de docente schilderen, dat ik wat later kom.

Na de foto’s van Burkino Faso relativeer je die treinvertraging: we geraken wel thuis, ook al is het een uur later en ook al hebben we honger. En vanavond zal ik nog kunnen schilderen, ook al begin ik later dan gepland.

Anne en Pol hadden vroegen of we meegingen voor naar BAM (beaux-arts Mons) voor de tentoonstelling ‘Le modèle a bougé’. Gezien de positieve ervaring van de tentoonstelling van Rik Wouters in Mechelen, lieten we ons dat geen twee maal vragen.

We zouden met het openbaar vervoer gaan: als 65+-sers reizen we voor €5,20 heen en terug van om het even waar, naar om het even waar. Afspraak in Haacht, vandaar naar Leuven en dan rechtstreeks naar Mons. Omdat ik slecht hoor vraagt het me enorme inspanning om deel te nemen aan een gesprek in de trein. Dus trek ik me terug in een boekje en laat het praten aan de anderen over: ze hebben me niet nodig om een geanimeerd gesprek te voeren.

Mons is een kleine stad. De sfeer is ook zo verschillend van bv. Leuven of Mechelen, die ook maar kleine steden zijn. Waarschijnlijk komt het doordat het niveauverschil erg groot is op korte afstand, terwijl wij ‘het vlakke land’ gewoon zijn. Wat me deed huiveren waren de sigarettenpeuken aan de horecazaken. Bij ons worden er meestal rookvoorzieningen aan de deur getroffen, zodat de peuken niet in lagen opgehoopt liggen. Of kom ik alleen in de meer burgerlijke contreien.

Mons is niet groot. Wegwijzers begeleiden ons naar het infocentrum voor toeristen. We worden er erg vriendelijk ontvangen, net of ze al lang op ons zaten te wachten. Het museum dat we willen bezoeken is niet ver weg, we krijgen een Nederlandstalig boekje mee met de bezienswaardigheden van Mons.

Na wat doorstappen (bergop) komen we aan bij het museum: wat te vroeg, het museum opent pas om 12 uur. Maar we mogen alvast een Nederlandstalige bezoekersgids meenemen en de baliemedewerkster wenst ons ook in het Nederlands een prettige middag. We trekken terug naar het centrum en zoeken iets om iets vlug te eten. Nog een koffietje en ondertussen is het twaalf uur geworden. Terug naar BAM.

Aan de balie herkennen ze ons. Even wat uitleg, betalen (€3 p.p., dank zij 65+) en dan kunnen we aan onze rondgang beginnen. Ik geniet er wel van. Een video boeit me enorm: de kunstenaar zit op een stoel en heeft een stapel boeken voor zich. Die schuift hij één voor één onder de voorste poten van de stoel. Naarmate de boeken onder de stoel zich opstapelen, gaat de stoel schuiner staan. Het lijkt een circusstunt. De video houdt de spanning vast tot het einde: het lukt maar nauwelijks. Een andere video toont een groep mensen (modellen) die langzaam draaien terwijl de camera in tegenovergestelde richting beweegt, zodat de achtergrond in die draaiende beweging mee opgenomen wordt.

De tentoonstelling is op het gelijkvloers opgebouwd. Ergens voel ik spijt dat het zo beperkt is. Maar het inspireert me wel.

Op de andere verdiepingen is de vaste collectie ten toon gesteld. Zoals in alle musea zijn het meestal oudere werken. Goed om eens door te lopen. Ik laat me wel verrassen door enkele doeken. De kelderverdieping is voorbehouden aan foto’s. We kregen een formulier mee waarmee we onze voorkeursfotograaf konden aanduiden. Dat deed ik dan maar we zullen wel niets meer vernemen over het resultaat. Het is een manier om het publiek te betrekken bij de tentoonstelling.

De bovenste verdieping beloofde een vergezicht over de stad. Dus naar boven: maar de glazen deuren zaten op slot en het uitzicht bleek niet zo denderend: een hoge balustrade voor de veiligheid en voor de rest leek het museum ingesloten door andere hoge gebouwen.

Het museum zelf is gerestaureerd (2007), met veel licht in de trappenhal. Hoewel: de trappen ontbreken, je moet een schuine helling op, een soort voortzetting van de oplopende straten waar je vandaan komt.

Als we het museum verlaten worden we nog een goede reis gewenst door het personeel. Dat is dan een voordeel van een klein museum: het kan een persoonlijker toets aanbieden.

Enkele dagen terug ging ik een paar uren op de kleinkinderen passen. Na twee uur zou de echte babysit komen en kon ik naar de vergadering die in mijn agenda stond.

Eerst zou L. de taaloefening maken. Ik nam naast hem plaats, want speelvogel als hij is, zou hij van de aanwezigheid van oma Lut, die niet zo streng is, gebruik maken om met andere zaken bezig te dan zijn dan die moeilijke woorden te schrijven. Hij schrijft links. Linkshandige kinderen hebben het toch moeilijker om mooi te schrijven want ons schrijft is gericht op rechtshandigen. De eerste woorden vlotten niet: ou of au moeilijk hoor. L. heeft de neiging om er een ‘w’ achter te schuiven want ‘dat hoor je toch als je dat woord uitspreekt’. Ineens vind ik die tweeklanken ook moeilijk want hoe leg je dat uit aan een jongetje dat na een dag school lopen nog huiswerk moet maken terwijl hij met zijn autootjes wil spelen. Maar het lukt hem de hele oefening in te vullen. Dan nog 10 woordjes ‘dictee’. Het is duidelijk met enorm veel moeite dat ook die woordjes op papier komen.

Diepe zucht van opluchting, potlood in de pennenzak, boekentas klaarmaken voor morgen. Ondertussen een hele uitleg over de brief die hij aaneengeplakt heeft voor Sint-Niklaas met zijn verlanglijstje voor dit jaar. De wortel ziet er al verlept uit, die wil hij vervangen, want als vannacht de Sint langs komt moet zijn paard toch een mooie wortel hebben. Ik leg uit dat paarden ook wel eens een wortel lusten die niet zo vers is, want van binnen blijven die wortels sappig. Ik weet niet of deze uitleg correct is, maar hij laat de wortel in zijn klomp bij de kachel. Ik denk: in deze tijd van crisis dient men ook met de wortels voor het paard van Sinterklaas spaarzaam om te gaan.

En dan is het eindelijk speeltijd voor L. Ondertussen is de oudere zus van school toegekomen. We gaan vanavond vroeg eten, zodat ik nadien rechtstreeks naar de vergadering kan. Ze kan eerst nog wat tv kijken, terwijl de lasagne in de oven op temperatuur komt. Na het eten volgt haar studietijd, maar daartegen is de babysit er.

L. laat me een tekening zien, en of ik die mooi vind. Natuurlijk vind ik zo’n tekening prachtig. Hij wil iets ineenknutselen en daarom heeft hij een nietjesmachine nodig. Geen probleem, hij vindt wat hij zoekt. Ik trek me terug en probeer wat te lezen. Plots staat L. bij mij en geeft mij zijn tekening: ik moet lezen wat op de achterkant staat:

omalut

dag omalut ik zou graag (hebben) dat je nog eens komt.

daaronder een hartje en zijn naam.

Mijn avond kan niet meer stuk. Daarenboven is de lasagne prima hoewel de oudere zus vind dat ‘de lasagne van oma Lut’ lekkerder is. Schatten van kinderen toch.

Ondanks ik goed geslapen heb, sta ik met een dwaas hoofd op. Nochtans ben ik gisteren matig geweest in eten en drinken. Ik moet vaststellen dat ik gewoon moe ben. Ook Karel is moe. De drukte van de voorbije weken begint te wegen.

Feitelijk hebben we de zondag nodig om wat te bekomen van de activiteiten in de week. Eens een lange siësta nemen, wat rondlummelen, uitgebreid lezen. Het komt er de laatste tijd niet meer van. Anderzijds: ik zou de voorbije zondagen niet willen missen.

Het is ondertussen ook kouder geworden. Niet direct mijn favoriet weer. Geef mij maar een hittegolf. Terwijl iedereen loopt te puffen, blijkt mijn energie niet op te kunnen.

Ik voel me zeurderig, net of de wereld op me weegt. Ik heb geen zin mijn mineur stemming op de politiek of ander chagrijn te steken, ik weet waar alles vandaan komt: ik ben te oud om de huidige drukte goed aan te kunnen, maar dat wil ik niet gezegd hebben. Gelukkig kan ik de voormiddag wat voor me uit luieren voor ik naar de tekenles ga. Ik neem me voor het rustig aan te doen: een begonnen tekening afwerken en als er tijd overblijft nog wat vlugge schetsen maken van de collega’s.

In de academie installeer ik me zonder veel enthousiasme. Rustig aan zal ook wel lukken. Eerst trakteer ik me op een koffietje, wellicht pept me dat wat op.

Ik kan me niet echt concentreren. Ik verknoei mijn werk. Zo erg is dat nu ook niet: ik wou gewoon wat uitproberen. Maar normaal wil ik elk werk wel verzorgen. Dan maar proberen schetsen maken van de collega’s. Het is de bedoeling van snel iets op papier te zetten, zodat een houding intuïtief vorm krijgt. Natuurlijk lukt het me nu niet. Ze bewegen zich, veranderen plots van houding … ik moet er geen verontschuldiging voor zoeken: ik ben er met mijn hoofd niet bij. Na wat knoeiwerk besluit ik er mee op te houden en naar huis te gaan om de zondagse siësta in te halen. Wellicht lukt het me dan morgen beter.

Ruim voor de openingstijd is alles aan kant en kan ik me installeren in ‘een hoekje met een boekje’. Toch durf ik me niet totaal verliezen in de lectuur. Ergens blijf ik luisteren naar eventuele stappen van bezoekers die hun komst aankondigen. Ik moet me geen zorgen maken: de voormiddag is niemand te zien. Denkelijk heeft het sombere mistige weer de mensen thuis gehouden.

Even na de middag komt Christel en Ludo koffie drinken. Zo kan ze mijn werken eens ‘geëxposeerd’ zien en kunnen we de laatste afspraken maken voor de tentoonstellingen en deelname aan de kerstmarkt van Kumbe. Karel en Ludo hebben het dan uitgebreid over pc-perikelen en trekken zich terug achter de computer. Ja, tegenwoordig kan je al die draden opbergen en draadloos met de buitenwereld in verbinding staan. En meteen nog wat beter dit en nog wat scherper dat. ’s Anderendaags zal Karel dat in orde maken, want zo mooi is dat kabelveld niet en zeker bij het poetsen is het een in-de-weg.

Wanneer Christel en Ludo vertrekken blijkt het startsein gegeven voor de bezoekers. En ja, ze willen iets om te drinken. Er komen vrienden binnenvallen waarmee we de laatste jaren alleen via e-mail of telefonisch contact hebben: ze wonen in Kalken, voorbij Gent. Natuurlijk is dat niet onbereikbaar, maar ik beperk mijn autorijden tot Leuven en de buurtwinkels. En nu wilden ze van de gelegenheid gebruik maken om elkaar terug te zien. De tafel wordt te klein, maar mits wat bijschuiven lukt het net. Er wordt kennis gemaakt, Karel zorgt dat ieder zijn natje en droogje heeft. Ikzelf zorg voor de ontvangst van andere bezoekers. Een glas wijn of iets fris wordt niet afgeslagen, zo hebben we tijd om aan de praat te gaan. Wanneer ik vraag naar de eigen creatieve werkzaamheden blijkt toch meestal iemand van het koppel of de groep zich daaraan te wagen. Sommigen zoeken op een eigen manier een weg, anderen volgen academie. Vaak merk je wel dat jongere vrouwen vroeger wel creatief bezig waren maar nu een stap terugzetten: werk en kleine kinderen vragen zoveel energie dat er voor zichzelf nog weinig ruimte over is. Jammer, maar dat is realiteit. Maar eens ze geproefd hebben van schilderen, tekenen of om het even wat, blijven ze uitkijken om terug aan de slag te gaan wanneer de kinderen meer zelfstandig zullen zijn.

Ondertussen is het aan tafel erg levendig geworden. Ik hoor lachsalvo’s en weer wordt de meegebrachte cake aangesneden (hij is echt lekker, dank je wel F.). Ik heb al een bijkomend krukje gehaald om mee aan te schuiven want ik heb trek in koffie, maar voorlopig komt die pauze niet aan bod.

Het is drukker dan de eerste zondag. Tegen sluitingstijd overwegen we om naar het restaurantje in Werchter te gaan, maar Karel stelt voor vlug wat spaghetti te maken, dan kunnen we thuis blijven zonder het gesprek te onderbreken en genieten van de warmte. Van de prettige onderwerpen van deze namiddag schakelen we over op de meer persoonlijke: de kinderen, het schrijven van Karel, ouder worden. Voor we het beseffen is het avond. We beloven elkaar vlugger terug te zien en helemaal opgewarmd zwaaien we elkaar uit. Voel ik daar al een stukje heimwee opduiken?

Omdat Anne die ‘Les deux pénitants’ uitkapte het Nederlands niet zo goed beheerst, vertaalt Karel mijn gedichten in het Frans. Zo krijgt Anne een weerspiegeling van wat haar beeld in mij allemaal tot taal maakt. Karel vindt het leuk om doen. Hij is nu eenmaal een man die geniet van met taal bezig te zijn. Daarbij komt hij tot de vaststelling dat door die vertaling een gedicht echt doorleefd wordt. Zo is zijn vriend Paul Claes, ook zo’n verwoede taalman, wat lijken die twee soms erg op elkaar, ook aan vertalingen begonnen: om zich te verplichten de aangeboden teksten tot in de finesses te doorgronden.

Zelf vind ik het ontzettend leuk dat Anne me op die manier kan ontmoeten in de diepere gelaagdheid van mijn wezen. Vriendschap is zo’n raar verschijnsel. Ik ben graag bij Anne, ze is zo’n stralende vrouw, geen gedoe van kunstenaarschap. Ze benoemt zichzelf als beeldhouwster, het woord artieste wordt door anderen op haar wereld geplakt. Beeldhouwen doe je met hamer en beitel, na jaren krijg je daar grote zware handen van. Het is hard werken, telkens de faalangst overwinnen van: zal ik het kunnen. Maar als we samen zijn gaat het soms eens over de kunst (vb. als we elkaar onze werken tonen) maar meestal over de kinderen, mekaar aanmoedigen om de tijd die nog rest niet te verdoen aan poetsen en wat voor ons uit filosoferen over het leven en de noten die dit jaar zo overvloedig zijn.

Twee ouder wordende vrouwen die nog intens in het leven staan. We weten dat de tijd nadert dat ik de borstel moet neerleggen en zij haar beitel. Maar voorlopig zijn we nog puberaal tegendraads. We zijn nog niet klaar met het leven. Zoveel is nog te verkennen, zoveel nog onuitgesproken. Laten we elkaars steuntje zijn om verder te gaan, een schouder bieden voor als het moeilijk wordt. Ondertussen is Karel soms een taalbrug en daagt Pol (man van Anne) me uit om die vroege jaren van toen te herinneren. De oorlog heeft wel pijn gedaan.

Zaterdag 3 en zondag 4 december organiseert ‘Gesigneerd’ naar jaarlijkse gewoonte ‘Kerstmarkt in kunstsfeer’. De markt gaat door in de Damiaanschool, Baalsebaan 10 te Tremelo telkens van 13 tot 18 uur.

Voor wie leuke dingen wil zien en een paar gezellige uren doorbrengen is dit de aangewezen plaats. Christel en ik organiseren een standje van Kumbe (kunstenaars met beperking): de opbrengst gaat naar het dagcentrum Rozemarijn in Keerbergen. Daarnaast verzorgen we elk ons eigen standje met zelfgemaakte wenskaarten en schilderijen en heeft Christel met enkele vriendinnen een standje met zelfgemaakte juwelen. Het belooft druk te worden. Gelukkig kunnen we in een zaal terecht zodat ik me geen zorgen hoef te maken hoe warm te blijven.

Natuurlijk gaat daar heel wat voorbereidend werk aan vooraf. Eerst moeten de aankondigingspanelen, die de gemeente zal plaatsen, in orde gebracht. Het zijn steeds dezelfde panelen maar met andere opdruk. De oude letters en cijfers die voor de volgende activiteit geen dienst meer kunnen doen worden weggenomen en vervangen door andere zodat de juiste boodschap ontstaat. Daarvoor worden letters en cijfers geknipt uit zelfklevende plastieken folie en op het vrijgemaakte paneel gekleefd. Het is wel een hele klus, maar terwijl je samen werkt kunnen de laatste nieuwtjes gedeeld worden en lig je soms in een deuk van het lachen.

Ieder lid van ‘Gesigneerd’ heeft zo zijn specifieke taak. Iemand zorgt voor het contact en afspraken met de gemeente, een ander verzorgt de contacten met de pers, weer iemand anders maakt de affiche. Ook het eten en drinken dienen georganiseerd, zo kan je bv. pannenkoeken of taart eten. Niet vergeten: betalingen, huren van de zaal en tafels, rekruteren van deelnemers, toewijzen van de plaatsen …

De dag voor de kunstmarkt duik ik alvast de tuin in om klimopslingers te veroveren, die kunnen als versiering dienstdoen. In elk geval is iedereen welkom.

Elk jaar krijgen we in de schilderklas de gelegenheid om een tiental sessies naaktmodel te volgen. Wellicht de meest intense uren van de opleiding. Enerzijds besef je dat je per jaar maar enkele uren kan deelnemen, dus moet je die tijd goed benutten. Anderzijds vraagt het modeltekenen en –schilderen een enorme concentratie. Alleen door te oefenen bereik je resultaat. Eerst moet je proberen een lichaam wat in de juiste verhouding te tekenen, daarna is het proberen de verkortingen omwille van het perspectief juist te krijgen.

Enkele jaren terug tekende ik mijn eerste poging. Als ik er nu op terugkijk voel ik mij verlegen. Je zag wel dat het om een menselijke figuur ging, maar daarmee was ook alles gezegd. Nu lukt het beter, hoewel niet alle fouten verdwenen zijn.

Ik probeer de raad van Anne (de beeldhouwster) op te volgen. Eerst goed kijken en dan bepaalde punten aftoetsen ten opzichte van elkaar. Geduld en veel oefenen staan op het programma. Daarnaast probeer je nog iets expressief op doek of papier te zetten.

Meestal beginnen we de les met korte schetsen van 10 minuten. Het is echt tegen de tijd opboksen. Die kortstondige schetsen verhinderen dat je vastloopt in een bepaald probleem. Je moet doorwerken en is het niet helemaal zoals het moet, je leert intuïtief te werken. Ik hou daar van. Kleine explosies van aandacht. Na die inleiding wordt een langere houding uitgewerkt. Deze week werkten we met pastel, volgende week gaan we aan de slag met acryl.

Christel had een fototoestel bij en nam me in volle actie. Ik was zo opgeslorpt door het werk dat ik niet eens wist dat er een foto genomen werd. ‘k Vind het wel leuk: zo kan ik aan de kinderen tonen waarmee hun moeder bezig is. Echt, ze hoeven zich geen zorgen te maken over mijn tijdsgebruik: ik verveel me nog altijd niet. En na zo’n avond ben je leeg gewerkt en dat geldt niet alleen voor de ouderen.

de oude verhalen over

hoe vorige generaties

leefden

liefhadden

stierven

dreigen te verdwijnen

ik zoek mijn geheugen langs

hoe moeder vertelde van Netje

gebocheld

alleen

schuifelend door de dorpsstraat

steun zoekend

bij het Maria beeld

een bijeengespaard kaarsje

ondersteunt haar bede

ik probeer te reconstrueren

hoe grootvader

zondagavond vertrok

te voet naar de stad

om er een week te labeuren

en dan weer terug naar huis

met geld

vuile kleren

en verlangen naar zijn vrouw

zelfs als de woorden nog bijgebleven zijn

opgetekend worden voor later

echt inleven is zo moeilijk

de warmte van de Leuvense stoof

als kind

kan ik nog lijfelijk oproepen

mijn knieën verbrandend

mijn rug bevroren

hoe zoek ik woorden bijeen

om de wereld van toen

uit te leggen aan mijn kinderen

De vorige dagen flink gewerkt om de tuinkamer om te toveren tot een tentoonstellingsruimte. Ik heb er niet veel zin in: na een drukke herfstvakantie wil ik liever een dag niksen voor de academie weer begint. Ik stel mezelf gerust dat er toch niet veel volk langs zal komen. In het voorjaar heb ik deelgenomen aan de kunstroute van Werchter, de geïnteresseerden kennen mijn werk.

Om 10 uur is de ruimte netjes in orde. De vaat is opgeborgen, overtollige boeken verhuisd naar de tv kamer, de vloer geveegd en nu wachten op bezoekers. Ik installeer me met een boek in een zetel.

Rond 11 uur: de eerste bezoekers. Verrassing. Vrienden die ik sinds jaren niet meer gezien heb. Maar alsof we gisteren elkaar nog zagen springt het gesprek open. En ja, koffie is goed. We overlopen de kinderen, het gepensioneerd zijn en hoe de tijd veel te snel gaat. Anderen komen toe. Het wordt gezellig aan tafel. We wisselen onze e-mailadressen uit en beloven elkaar weer te zien.

En ineens is mijn weerzin weg. Ik voel me van binnen stralen. Etenstijd. We maken van het alleen-zijn gebruik om vlug iets te eten, vaat doen, terug in de zetel met een boekje.

Andere vrienden komen binnenvallen. Ik geef nog eens een rondleiding: bij elk schilderij hoort een verhaal. Nog anderen komen toe, mensen die ik niet ken maar aan gesprekken geen gebrek. Boeiende ontmoetingen.

De dag is zo om. Ik voel het wel, mijn ogen branden, mijn stem is nog nauwelijks hanteerbaar. Het donkert buiten. Stilaan kunnen  we afsluiten.

Karel maakt vlug een stoofpotje klaar en ik trakteer me op een glas wijn. Prosit!

De tuin kleurt prachtig. Ik besluit toch nog even te wachten met de wintervoorbereiding. De teunisbloemen dagen met hun fel geel de grijze lucht uit. Ik kan ze nu toch niet uitrukken en op de composthoop kieperen.

Karel heeft de tuin graag wat verwilderd. Het is vaak een punt van discussie want ik ik wil liever wat controle houden over de wildgroei. Verlepte planten snij ik kort, later zullen ze dan opnieuw fris groen worden. Karel heeft ook een punt dat het verwelken en vergaan van planten tot de natuur behoort, dat het een aspect in onze psyche aanspreekt waarin het ritme van leven opgeroepen wordt.

Ik leg me feitelijk graag neer bij de beslissing om de tuin niet te veel te onderhouden. Ik werk graag in de tuin, liefst met blote handen in de aarde. Anderzijds voel ik de jaren die me aanmanen het rustig aan te doen. En schilderen en tekenen vragen toch ook energie.

Ik kan me moeilijk bij het feit van ouder worden neerleggen. Ik zou zo graag nog zoveel doen. Ik weet dat de tijd die me rest dag na dag beperkter wordt. Het lukt me allemaal nog wel, het ene na het andere en sommige dingen laat ik liefst aan de jongeren over. De vroegere jaren tekenen zich af als een hectisch gedoe: geen enkele ervaring mocht voorbij gegaan worden. ‘Nu' ervaar ik zoals de verlate teunisbloemen: nog krachtig in hun bloeien, maar hun dagen zijn geteld. Een paar koude nachten en het is wachten tot volgende lente om hun geel weer te zien schitteren.

Daarom dat ik geen tijd wil verliezen aan dingen die me niet boeien, dingen die ik niet graag doe. Zolang het me vergund is wil ik aanwezig zijn, vorm geven aan mezelf en mijn omgeving.

we lachten

als onbezorgde kinderen

verzwegen dat we wisten

hoe naweeën van de oorlog

zich uittekenden

tot onzekerheid en angst

mensenschuwheid

we groeiden op

onaangepast

openheid gesmoord

door paranoia

pas op voor …

hoe kregen we zicht

op tegenstrijdigheid van normen

als religie verschraalt

tot zoetsappige devotie

rituelen als bezigheidstherapie

mensenrechten

behoorden niet tot de woordenschat

wel vooroordelen van generaties voor ons

herhaald

in eindeloze litanieën

van spreken in slogans

niemand die ons de basiswoorden aanreikte

vrijheid, gelijkheid, broederlijkheid

en uitnodigde om daarover

na te denken

Deepak belooft de affiche voor Kumbe te ontwerpen. Ik wou graag een ontwerp met de namen van de deelnemers: dan kunnen ze op zoek gaan waar hun naam geschreven staat, toch even spannend. Ik stuur hem een lijst met de namen en ook de foto’s van de nog niet ingekaderde werken. Ingekaderde werken zijn moeilijk goed te fotograferen: het glas weerspiegelt meestal en laat ongewilde lichtvlekken na. Ik ben benieuwd. Deepak heeft voor mij al adreskaartjes gemaakt die overal met lof begroet worden. Wat wordt het nu?

Twee dagen later verrast hij me echt: een affiche waarbij zowel de foto’s als de namen aan bod komen. Hij heeft de sfeer opgeroepen die zo’n tentoonstelling uitstraalt. Als fiere moeder laat ik de affiche aan anderen zien: overal enorme waardering. Er moeten enkele kleine correcties gebeuren: de datum moet bijgesteld en enkele namen bijgevoegd. Dat is geen probleem. Zo kan ik enkele dagen later de affiche rondsturen aan de betrokken dagcentra en personen.

De eerste tentoonstellingen hebben plaats in de Hallen van de universiteit en het danscentrum Aike Raes. We willen bij de opening iets feestelijks organiseren. De Damba-groep (dansers met bijzondere aandacht) zal een optreden verzorgen en daarna voor iedereen bubbels: kinderchampagne en cava. Omdat het op moment van optreden erg druk zal zijn in het danscentrum, nodigen we alleen de betrokkenen en hun directe familie uit. Wanneer we naar Tremelo trekken wordt elke geïnteresseerde uitgenodigd.

Ondertussen is Deepak aan de slag met een volgend ontwerp. Voor hem is het oefening en ook wel speeltijd: de opleiding die hij volgt is tevens een hobby. Leuk zo’n creatieve zoon.

zonder woorden blijf ik achter bij het afscheid

we hadden nog zoveel beloften te gaan

onze jeugd te exploreren

niemand vroeg naar mijn verborgen wereld

en ik zweeg

in alle talen die pijn uitschreeuwt

pijn als vuur

brandde

in mijn lichaam

jij verdween

naar de velden

van herinnering

aanwezig blijf je in mijn wereld

het verlangen is voorbij

het heimwee opgeslorpt in ander gemis

alleen mijn geheugen bewaart jouw beeld

als dierbare naam

als onuitwisbaar merkteken

op de huid van mijn beleven

L. en X. komen een dagje naar Oma Lut en nonkel Karel. Iets voor halfnegen worden ze afgezet. Ik spreek af met N. hoe ze de dag mogen vullen. L. moet 1 blad rekenwerk maken, hij mag zelf kiezen welk blad en een hoofdstuk lezen uit het boek dat de meester hem bezorgde. X. heeft twee uren studie voor de boeg: ze moet wat inhalen. Ze mag (beperkt) tv kijken. Ook de nintendo moet wat in het oog gehouden worden.

We stellen een dagplan op en spreken af ons daaraan te houden zonder morren als de studietijd aanbreekt. X. trekt zich terug onder een dekentje met haar Joepie, L. wil met de autootjes spelen.

Eerst is het de beurt aan L. Ik ga naast hem zitten. De rekensommen lukken wel. Dan overschakelen naar de lectuur. Diep zucht: negen bladzijden. Na de eerste bladzijde, midden in een zin, kondigt hij aan: al één bladzijde gelezen, nog acht te gaan. Tweede bladzijde. Voor hij aan drie begint telt hij hoeveel er nog overblijven. Nog een zucht. Maar dan heeft het verhaal hem te pakken. Ik hoor het aan de expressiviteit waarmee hij leest. Het is ook een leuk boek: Daantje, de wereldkampioen van Roald Dahl. Het hoofdstuk wordt helemaal uitgelezen … maar verder reiken zijn ambities niet. De afspraak is dat hij nu met zijn zus samen op de nintendo een begonnen spelletje mag verder spelen tot haar studietijd begint.

Ze werkt heel geconcentreerd … tot ze op een vraagstuk botst waar ze problemen mee heeft. Over naar nonkel Karel. Ik hoor ze samen bezig. Was ik als leerling goed in wiskunde, nu laat ik die beker graag aan mij voorbij gaan. De sommen met L. haal ik nog, maar die constructies van het huidig wiskunde onderwijs zijn aan mij niet besteed. Karel beleeft nog plezier om samen een oplossing te zoeken. Feitelijk zou dat een goede leraar geweest zijn … maar hij kwam in de administratie terecht, waar hij ook een mooie carrière uitbouwde.

Studietijd om: aan tafel. Zoals gewoonlijk zit X. naast oma Lut en L. naast nonkel Karel. Thuis smeren ze zelf hun boterhammen, maar hier worden ze verwend. Ik beleg voor X. een boterham met eerst veel mayonaise (gezonde slasaus) en daarop sla en komkommer en een grote snee kaas. Karel zorgt voor L. Die is gek op salami, dus zorgen we dat we dat in huis hebben. Een beetje verwennen is als een warm dekentje voor een kinderhart.

Na het eten mogen ze anderhalf uur tv kijken: dan kunnen de ouderen hun middagdutje doen. Ze beloven heel stil te zijn. Ik hoor hoe X. aanmaant om stil te zijn wanneer L. in zijn enthousiasme reageert op wat hij ziet. Schatten van kinderen toch.

Terug studietijd voor X. Even vlijtig als in de voormiddag installeert ze zich voor haar boeken. Ze is zelf tevreden over haar werk. Afgesproken is dat ze erna een DVD mag uitzoeken via internet voor haar nieuwjaarscadeau, dat vormt een extra motivatie. Karel bestelt de DVD en we houden hem wel in bewaring. Voor L. weten we ook al wat we gaan aankopen. Tegenwoordig is het moeilijk om voor kinderen een ‘cadeau’ te verzinnen, ze hebben zowat alles.

Nu is het tijd om stripverhalen naar beneden te halen.  Honger hebben ze niet maar wel ‘zin’ in een koekje. Bij oma mag er toch wel eens extra gesnoept worden.

Na het werk komt N. We hebben afgesproken dat ze blijven eten. We opteren voor spaghetti, zouden er kinderen zijn die dat niet lusten?

Om nog wat tijd te krijgen om rustig te kunnen bijpraten mogen de kinderen  even tv kijken. Dan boekentassen bijeenrapen, liefst niets vergeten. Uitzwaaien. Heerlijke oma-dag.

Op Tremartre hadden we afgesproken: we zouden elkaar eens op een rustiger moment ontmoeten. En zo kwamen we enkele dagen geleden samen: C. en M. en de respectievelijke mannen. Het was 50 jaren geleden dat we elkaar voor het laatst zagen. Even hadden we elkaar op de kunstmarkt gesproken en nu zouden we elkaar uitgebreid zien.

Het was wel spannend uitkijken: hoe zouden de mannen op elkaar reageren, zouden we de tijd vol krijgen, hadden we naast de gemeenschappelijke studiejaren elkaar nog iets te bieden?

We hadden afgesproken dat wij (Karel en ik) ons niet zouden moe maken met koken. Dus het enige restaurant in Werchter gebeld om te vragen of ze open waren en of we konden reserveren voor 6 personen. Dat was geen probleem. De koffie zouden we thuis gebruiken. In Werchter hebben we een echte warme bakker waarvoor ze uit de andere gemeenten naar Werchter komen voor de bijzondere lekkere patisserie. Toen ik een taart ging bestellen, je weet wel een taart volgestapeld met allerlei fruit, bleek de bakkerij die week gesloten. Een tegenvaller, maar er bestonden nog mogelijkheden om aan iets zoets bij de koffie te geraken.

Afgesproken om 11 uur bij ons thuis. Hoewel beiden uit verschillende gemeenten kwamen en meer dan een uur dienden te rijden, kwamen ze met maar een paar seconden verschil toe. M. verklaarde dat als beroepsmisvorming: de niet uit te bannen stiptheid van onderwijsmensen.

De cava lag al een dag op voorhand koel te worden. En voor de cava in de glazen was borrelde het gesprek als lichtvoetige champagne naar boven. C. had foto’s ‘van toen’ bij. Een rondje namen noemen, herinneringen bijvoegen. Karel ging een ‘loupe’ halen om de kleine zwart-wit foto’s te ontcijferen. Terwijl wij terugkeerden naar onze tijd van samen ‘gelukkig en ongelukkig’-zijn, zaten de mannen gezellig bijeen hun interessepunten te delen.

Cava op, goed weer dus te voet naar ‘Bistro Sint-Jan’. Een gezondheidswandeling. Het gesprek houdt niet op. Er zijn nogal wat klanten aanwezig. De kaart is vernieuwd. Karel herinnert zich van vorige keer het wildgerecht dat nu als suggestie geafficheerd wordt. Daar zullen we ons met een viertal aan wagen, de anderen nemen een visschotel. Je moet wel wat geduld oefenen: voor een snelle hap ga je beter naar de frituur, die hebben we ook in Werchter. Maar het wachten op de schotels is geen probleem, we hebben elkaar nog zoveel te vertellen. De vele jaren van leven zijn niet te vatten in enkele volzinnen. Het is ook prettig praten met elkaar: ieder krijgt tijd om zich uit te spreken, niemand wordt het woord ontnomen omdat er een ander verhaal zit te dringen, ook bij de mannen blijkt het zo te verlopen. Wellicht heeft dit te maken met de leeftijd: het hoeft allemaal zo niet meer, de tijd van het ‘de eerste’ willen zijn is voorbij, we hebben tijd in overvloed, de dag is nog lang niet om. Soms lachen we als ontembare pubers dan weer zijn we bedachtzaam om het gekwetst zijn van de andere te aanhoren.

Het eten is lekker, de porties overvloedig, de bediening is verzorgd … ik hoef me niet te schamen om het kleine Werchter.

Terug naar huis voor de koffie. Ik had beloofd wat van mijn schilderijen te tonen. Feitelijk komt dat goed uit: vanaf zondag begint de kunstroute I.C.G.S. Ik heb de ruimte al ingericht voor dat evenement. Bij elk schilderij geef ik het bijhorende verhaal, net of we in een tentoonstellingszaal zijn terecht gekomen. Het is leuk om aan hen het verhaal te vertellen. Ik voel me geborgen in hun warm medeleven.

Ja, nog een koffie, de laatste dan, want we willen voor het donker thuis zijn. Nee, de vaat doen Karel en ik samen, het is onze manier om de dag af te ronden. De vroegere vaatwasmachine hebben we aan een van de kinderen gegeven, samen de vaat doen heeft nog zo iets oergezellig. Jassen bijeen zoeken, we zien elkaar zeker terug. Eerst is er nog de oud-leerlingendag op 19 november.

Uitzwaaien. We ontdekken dat we toch wel moe zijn, maar zo vol van verhalen en warme aanwezigheid. Vriendschap is toch een niet te missen goed. Ik voel me er dankbaar om.

L., kleinzoon in rechtstreekse pleeglijn (pleegzoon van een pleegdochter), heeft gevraagd of ik geen zin heb eens naar zijn judoles te komen kijken. Hij is acht geworden, levert hele veldslagen met playmobiel, probeerde voetbal uit, liep juichend het veld over maar vergat dat er naar het doel moest getrapt worden, kan uren spelen met autootjes en heeft soms moeite om zijn aandacht bij de les te houden, zijn fantasiewereld is veel aantrekkelijker. Sinds dit jaar volgt hij judo.

Op de uitnodiging heb ik onmiddellijk ‘ja’ gezegd. Voor het afgesproken uur parkeer ik mijn wagen voor de deur. L. zit in pyama aan het ontbijt. Hij geniet ervan. Hij is fier op zijn rapport: allemaal goede resultaten. Tijdens de grote vakantie heeft hij veel geoefend voor rekenen en lezen en nu zie je het resultaat. Dan naar de kamer om kleren te wisselen. Ondertussen krijg ik een kop koffie. Het gaat goed met de kinderen. De verhalen volgen zich op.

Wanneer het tijd is om te vertrekken verschijnt judoka L. ‘in uniform’. Grappig, een kleine jongen in een judopak. Toont heel stoer terwijl hij zelf nog erg kind is.

Het sportcomplex waar de lessen gegeven worden ligt dichtbij. Normaal gaan ze er met de fiets heen, maar omdat Oma Lut erbij is en die wat te oud is voor een fiets, gaan we met de wagen.

De lesgever is een wat oudere man en weet de kinderen, jongens en meisjes door elkaar, te motiveren. Soms heel gedisciplineerd, met de rituele begroetingen erbij, dan weer eens rondhossen om alle spanning te ontladen. L., wellicht de kleinste van de groep, doet dapper mee. Hij laat zich niet imponeren door de partner, een meisje dat al het tweede jaar judo volgt. Je ziet hoe ze van in het begin reflexen van vb. vallen aanleren.

Op het einde van de les moeten ze een gevecht leveren. De leraar roept het beeld op van een echt gevecht met scheidsrechters, ze moeten zoals de ‘echten’ rond de mat lopen, groeten … op het einde elkaar een hand geven. Leuk.

Ik heb een L. ontdekt die toch veel weerbaarheid in zich draagt, wellicht kan hij door de judo leren die ook te gebruiken. Nu is iedereen vertederd door zijn leuke snoet, zijn zacht karakter, maar opgroeiend naar volwassenheid moet hij zijn speelgoedauto’s vaarwel zeggen en uit zijn fantasiewereld stappen om een plaats in de samenleving te veroveren. Dat gaat niet altijd vanzelf. Hopelijk lukt het hem zonder teveel gekwetst worden.

Naar jaarlijkse traditie houden we 1 november vrij om samen te zijn en Arne te herdenken.

Eerst is er afspraak bij de jongste dochter. Voor ze naar India vertrok was ze jarig, maar vond toen de tijd niet meer om dit met ons te vieren. Nu heeft ze ons uitgenodigd voor een brunch. Cadeautjes geven, een fles cava ontkurken en foto’s zien via haar pc scherm. Nog heel doordrongen van de herinneringen geeft ze uitleg. Een tweede fles ontkurken, nog meer uitleg … en dan word de fotoreeks onderbroken: we moeten ook eens aan eten denken.

Ze heeft cadeautjes voor ons meegebracht. Uitleg geven, ja, er is nog dessert en opnieuw foto’s kijken. Wanneer de fotoreeks stopt, moeten we voortmaken om het kerkhof niet gesloten te vinden.

De overgang is groot. Het regent ondertussen. We gaan samen met de auto van Carlo, daardoor blijft het gevoel van samenzijn behouden.

Vandaag dragen we ook de nieuw gebeitelde steen naar het graf. De steen is zwaar, staat symbool voor de zwaarte van het afscheid van zoon en broer: niet om dragen. We zetten ook een bloemetje neer, een klein jaarlijks ritueel, we kunnen zo weinig concreets doen.

We blijven een tijdje rond zijn graf staan, als om uit te drukken dat hij nog altijd bij ons hoort, dat we hem dag na dag meedragen als dierbare aanwezigheid in ons leven. In mij voel ik een diepe woede aanwezig: waarom kon hij er vandaag niet bijzijn, hij zou er zo van genoten hebben, waarom moest het leven hem zo toetakelen?

Ik lees het gedicht voor dat ik schreef. Woord na woord lukt het. Wellicht is nooit iemand zo aanwezig dan bij definitieve afwezigheid. Het is alsof we Arne komen zeggen dat het nu goed is, dat hij er nog bij hoort op zijn wijze, dat we zijn wens in zijn afscheidsbrief gerealiseerd hebben: dat we het leven verder zijn gegaan. We zeggen het door te zwijgen: denkend aan hem vallen we uit de woorden naar bruut gemis.

Stil verlaten we het kerkhof. Het is net of we de weg naar het normale leven moeten terugvinden. Maar een eerste woord stelt zich aftastend op en dan volgt een zin … en voor we in de wagen stappen hebben we weer wat innerlijke rust gevonden en kunnen we ons richten op de planning voor de rest van de dag.

Ook naar jaarlijkse gewoonte gaan we bowlen. Het harde geluid van de ballen tegen de kegels dwingt me om mijn wereld rond Arne te verlaten en me te concentreren op de buitenwereld, de anderen. Bowlen is een leuk familiespel. We drinken iets, proberen de kegels omver te krijgen en leveren commentaar op de prestaties. Het is of we door bijna kinderlijk op te gaan in het spel weer herademen.

Daarna gaan we richting ‘wok-chinees’. Aike heeft gereserveerd, zo zijn we zeker van een plaats. Het is een soort zelfbediening, en als er iets moet gebakken of gewokt worden schuiven we aan bij de keuken. We eten lekker, het gesprek deint op en neer en voor we het beseffen is het tijd om naar huis te gaan: iedereen moet morgen werken, behalve natuurlijk de oudjes, maar die zijn waarschijnlijk het meeste moe.

Zo verstrijken de jaren zonder Arne. Op zo’n dagen besef je pas hoe diep zijn aanwezigheid in onze belevingswereld getekend is. Ondanks de pijn, wil ik dit gemis blijven voelen, alsof hij daardoor blijft verder leven. Ik wil hem meedragen elke dag dat het me nog vergund is mijn rouwen om hem te gaan alsof ik daardoor bevestig dat zijn jaren bij ons gezegende jaren waren.

In een persbericht kan jke lezen:

Drie kunstenaars werken samen met vzw Den Ateljee.

Vanaf zondag 30 oktober tot zondag 6 november wordt een gedeelte van het menagebouw omgetoverd tot een ontvangstruimte voor drie kunstenaars. Zij stellen er ten toon op initiatief van Den Ateljee. Het evenement kreeg de naam Menart.

Den Ateljee vzw is een dagcentrum voor volwassen personen met een lichamelijke beperking. Deze vzw uit de welzijssector kan elke cent gebruiken en de verantwoordelijken vonden drie kunstenaars uit de regio bereid deel te nemen aan een tentoonstelling in het vrijetijdscentrum Mena, de vroegere brouwerij. Een deel van de verkoop van hun werken schenken zij aan de vzw.

Het zijn keramisch kunstenaar Peter Vanbekbergen uit Rotselaar, schilder-graficus Dirk Boulanger uit Holsbeek en Willy Meysmans uit Kessel Lo die deelneemt met bronzen beelden.

Menart op de tweede vedieping van het Menagebouw is op zaterdag, zondagen en dinsdag open van 14 tot 18 uur. De andere dagen van 19 tot 21 uur.

Met een paar vrienden afgesproken om naar de vernissage te gaan. De schepen van cultuur verzorgde de inleiding, maar zonder geluidsversterker. Gezien mijn slecht gehoor verstond ik nauwelijks een woord. Ik keek dan maar wat rond en ontdekte grappige situaties die ik op foto vastlegde: de grote beelden leken deel uit te maken van het publiek.

En zoals nog wel eens gebeurt: plots ontdek je mensen vanuit een vorig leven. Nu was Karel aan de beurt. Jaren was het geleden dat ze samen werkten, maar onmiddellijk raapten ze de draad van het gesprek weer op. Ze wonen in Rotselaar. Gegevens uitgewisseld in de hoop elkaar terug te zien.

We zijn langer gebleven dan onze oorspronkelijk planning. Maar de expositie heb ik nog niet echt kunnen bekijken. Om de werken tot me te laten doordringen heb ik toch een wat rustiger omgeving nodig. Een van de volgende dagen ga ik er eens alleen naartoe 

Bijlagen:
Menart.jpg (71.7 KB)