De morgen legt zich stralend over de velden. Vogels maken luidruchtig hun opwachting. Het gaat een lentedag worden vol licht, leven, openheid, uitkijken naar morgen … Niets kan het groeien tegenhouden.

Ondertussen vermeldt het nieuws dat de voorbereidingen klaar zijn voor de begrafenis van de Lommelse kinderen.

Net of een immense droefheid om me heen hangt. Niet alleen het drama van de Lommelse kinderen, de kinderen van Heverlee, de begeleidende volwassenen raken me, beelden van Beslan, Vietnam, Afrika, Bopal, Gaza, Irak, Toulouse … het is een eindeloze litanie van geweld waarin kinderen verdwijnen omdat ze toevallig op de verkeerde plaats staan. We hoeven het nieuws maar op te zetten of de beelden stromen zo maar onze leefwereld binnen. Ik wen er niet aan, maar wellicht went niemand eraan, probeer je je alleen maar af te schermen voor zo’n realiteit om niet in totale wanhoop te vervallen.

Dan zie ik de rabarber dag na dag groeien. Rabarber is een dankbare plant om de groei op te volgen. Je kan bijna fysiek meevoelen hoe hij uit de aarde kruipt, zijn kwetsbare bladeren ontplooit en dan stap voor stap groot en sterk wordt. Alleen, dit jaar heb ik het bijzonder moeilijk. Vragen stellen helpt niet, maar toch, waarom mag zo’n stomme plant wel groeien en terwijl zoveel kinderen omkomen door geweld, door iets dat niet hoeft, dat alleen voortspruit uit een dolgedraaid hoofd van iemand die overtuigd is dat hij het grote gelijk of een god aan zijn kant heeft?

Hoe kunnen we als mensheid hoopvol verder leven als we beseffen dat er zoveel verdriet en stilte in mensenharten leeft omdat gerouwd wordt om gevolgen van beslissingen die elders worden genomen, ver weg van de krijgsverrichtingen. Ik ben naïef: waarom die vechtersbazen niet naar een arena sturen en ze daar hun ‘grote gelijk’ laten verdedigen tot de dood toe? Ze mogen nadien postuum gedecoreerd worden om hun dapperheid. Terwijl de gevechten plaatsvinden becommentarieerd door radio en televisie (als sportwedstrijden, zijn sportevenementen geen plaatsvervangende oorlogvoering?) kunnen dan elders in alle ernst de problemen die er zijn door woorden opgelost worden: sluit de onderhandelaars op met een gevangenisregime en maak een schouw waar witte rook door kan als de oplossing er is.

Ik weet het, zo simpel ligt het niet. Moet ik er me dan bij neerleggen dat kinderen zo maar uit dit leven weggeschoten worden? Tot mijn laatste verfstreep zal ik mijn ‘neen’ uitschreeuwen, rouwen, twijfel toelaten, proberen de moed te vinden om in woorden tegen het ‘er is niets aan te doen’ in te gaan, ook al word je daar soms door geïsoleerd. Ik kan niet verder leven ’alsof er niets gebeurt’ en me nestelen in onze welvaartsmaatschappij. Elke mens is een medemens, ook al ontstaan in het samenleven wrijvingen, problemen. Maar laten we er dan over ‘praten’ …

De kleindochter van G. van de tekenklas heeft het niet overleefd. Wanneer Jan, de tekenleraar dit meedeelt, wordt het plots muisstil. Iedereen wil het van zich afschuiven, dit kan toch niet. De kleindochter waar G. zo fier op was met de vele verhalen van haar levenslust, pienterheid, haar blij lachen.

Er wordt vanavond een samenkomst georganiseerd zodat vrienden, buren … kans krijgen om de familie hun medeleven te betonen.

Ik had het al via een andere weg vernomen. De zwaarte in mijn lichaam groeit. Ik ben moe van het verdriet van andere mensen, moe van mijn eigen verdriet, weet het verschil tussen die twee niet meer.

In de les maak ik een collage. Een groot wit blad had ik thuis al opgespannen. Nu spat ik er ecoline over en met een haardroger versnel ik het drogen en kan meteen ook de vlekvorming wat beïnvloeden. Het spatten ontlaadt me. Het optreden in de dansschool wordt aangekondigd door o.a. een vurig-rode affiche met zwarte opbouw. De droom van verschillende dansertjes daar ligt nu aan diggelen. Ik heb er een meegenomen voor de collage. Ik scheur er stukken van. Het geluid van het scheuren geeft vorm aan mijn voelen. Bij het nadenken over de collage wou ik iets met klaprozen doen. Een heel uitdagende maar zo kwetsbare bloem … zoals de kinderen op de bus, zoals elke mens.

Het wordt geen papaverveld, ik wil het abstracter houden. Rode verscheurde vlekken. Dan neem ik een grote borstel en witte sterk verdunde acryl verf laat ik aflopen en over het geheel spatten zodat het net is of het regent, tranen uit de hemel. Ten slotte wil ik de chaos en geladenheid van gevoelens oproepen met lijnen in houtskool.

Het is een werk dat therapeutische waarde heeft voor mij, maar ik krijg zin om het verder uit te werken, geprononceerder, met meer durf, op doek. Een schreeuw van onmacht.

Karel gaat mee naar de herdenking. We zijn bij de eersten, daardoor hebben we even de tijd om met G. te praten.

De zaal is erg verzorgd, dat voelt troostend aan. Een diaprojectie met wat zachte muziek roept het leven van het meisje op. Een gedenkboek waarin je iets kan schrijven ligt op een tafel, omringt door een foto waarin de kleindochter het leven uit straalt. Vreselijk om beseffen dat dit kind nu ‘weg’ is, dat er zoveel gemis in de plaats komt. Ik leg er mijn envelop bij: een zelfgemaakt kaartje met woorden die ik meen uit het diepst van mijn hart.

Uiteindelijk zijn we met een achttal mensen van de tekenacademie rond een tafel gaan zitten. Er kan iets gedronken worden. Ondertussen staan de mensen al tot buiten aan te schuiven. Een kleine dorpsgemeenschap heeft het voordeel (soms ook een nadeel) dat iedereen iedereen kent. Ondertussen worden er ballonnen opgeblazen, die zullen straks de lucht ingestuurd worden als een vaarwel van deze groep.

We wachten niet tot dit laatste moment. Ik ben ontzettend moe, veel zin om te huilen. Stil verlaten we via een zijdeur het lokaal.

Woensdag en donderdag worden de kinderen begraven … en dan, wanneer de nieuwswaarde wegzakt, het onderzoek overgaat in een verzekeringsovereenkomst, de buitenwereld de nagelaten lege plaats wat vergeet, dan komt voor de dicht betrokkenen de grote stilte waarin ze de lange weg van rouwen moeten gaan. Ik kan hen alleen heel veel sterkte toewensen, want dat zullen ze nodig hebben.

Overal gaan de gesprekken over Sierre. Ontzettend wat een wonde deze kinderen nalaten in een gemeenschap. Iemand kent een oma die haar kleindochter verliest in het busongeluk, iemand anders was goed bevriend met, ik luister naar het verhaal van mijn dochter…Naast het meeleven met de ouders, broertjes en zusjes, oma’s en opa’s gaat het ook over ons eigen ervaring van rouwen. Verhalen worden elkaar meegedeeld die wellicht anders niet aan bod zouden komen. Hoeveel leven dat nog zoveel toekomst had is niet plots afgesloten door ziekte, ongeluk, zelfdoding.

Ik voel me vol opstandigheid stromen. Kinderen zouden niet mogen sterven. Ik kan het niet horen dat er ergens een god te voorschijn gehaald wordt, die liefheeft, rechtvaardig is, die zijn ‘lievelingen’ bij zich roept. Wie durft zo’n woorden uit te spreken? Dit zijn de godsbeelden die ik als kind aangeboden kreeg. Het was zo onverzoenbaar met elkaar. Enerzijds die reus van een vader die huilde toen het zusje van een paar maanden oud stierf, anderzijds het bidprentje met: God gaf het ons, God nam het ons, Gods name zij geprezen. Waarschijnlijk zullen ze in de kerkelijke diensten nu wel andere woorden gebruiken, maar het Onze Vader en daarin ‘uw wil geschiede blijft’ overeind. Toen mijn eerste man begraven werd trof me dat als een bliksem. Wat … Gods wil dat hij naar het water ging en twee kinderen zomaar achterliet? Hoe zou ik zo’n woorden kunnen uitspreken bij de dood van mijn zoon? Ik wil die woorden niet meer horen, het is een belasteren van de mens.

Ik zou willen schreeuwen, die hemel van goden, engelen en heiligen naar beneden halen en ter verantwoording roepen: waar was je toen het onmogelijke gebeurde? Als beperkte moeder zou ik een kind dat hulp vraagt helpen, waarom die almachtige god niet? Welke smoes moet die god verzinnen om te durven zeggen dat hij het beste met me voor heeft? Ik wil niet meer in zijn aandacht staan, ik kan het even goed zonder een god in de hemel, ik verkies een medemens hier op aarde.

Ik trek naar buiten, de lente in. De rabarber is weer gegroeid. Maar ik ben te opstandig om ervan te genieten, ik zou willen dat alles stopt met groeien, dat de tijd blijft stilstaan.

Maar de tijd blijft niet stilstaan, de rabarber kan niet anders dan de eigen wetmatigheid van groeien volgen. Ik neem een foto. Mooi toch hoe die stengels zich ontplooien, tegen alle natuurverschijnselen van kou en regen in. Mijn opstandigheid zakt weg, ik verzoen me met de lente, het groeien … er zal een morgen komen.

Naarmate het ‘geleefde’ leven opgenomen wordt in het bewustzijn kan men zijn plaats bepalen in het geheel. Wie probeert zo bewust mogelijk te leven zal het steeds moeilijker vinden om te blijven drijven op de stroom van het gevestigde denken en voelen …’.

Meer en meer komen vrouwen als groep in beweging. Ze tonen zich aan de buitenwereld in hun opstandigheid, in hun ‘neen’. Voor mij heeft een vrouwengroep die protesteert een enorme kracht. Zij brengen zeer concrete situaties aan bod: meestal gaat het over verdwijnen of de dood van hun kinderen.

Vroeger waren de piëta’s in trek, een kerkelijke voorbeeld van de vrouw ontworpen door mannenogen: de moeder gebroken door smart. Waar vind je in die kerk het beeld van de opstandige vrouw die ‘neen’ zegt tegen het uithongeren of uitmoorden van haar kinderen?

Ik probeerde het beeld van die opstandige vrouwen te vatten in wat ze meedroegen in hun protest: vaak foto’s van hun dode kinderen.

Ervaringen kunnen in een gesprek verwoord worden en zo tot bewustzijn komen. Gevoelens, reacties, gedachten … worden voorzichtig afgetast en zo eerlijk mogelijk verwoord. Wie de moed heeft schaamte, vooroordelen, maatschappelijke verwachtingen op zij te zetten kan dieper doordringen tot werkelijkheid.

Daarop is het principe van praatgroepen gebaseerd: mensen komen samen om over hun beleven te praten. Daardoor krijgt men ruimte om dieper door te dringen tot het eigen ervaren. Dat werkt bevrijdend. Door met elkaar te praten krijgt men woorden aangeboden om het ‘onbespreekbare’ te formuleren, vb. seksueel misbruik. Je leert een taboe te benoemen, het in woorden te omschrijven, een eerste stap om het te doorbreken.

Wanneer men in zo’n gesprek doordringt tot de maatschappelijke voorwaarden van een gebeuren kan dit een steun betekenen om zichzelf als slachtoffer te situeren. Ik denk hier aan de Dwaze moeders in Argentinië, de gijzeling in Beslan en kan van daaruit een aanklacht geboren worden.

Leven bestaat niet alleen uit extatische momenten. Elk passioneel beleven wisselt af met terugkeer naar de begrensde realiteit. Soms is die terugkeer een lange zucht van voldoening en met veel energie ga je weer aan het werk. Wie kent niet de stimulerende werking van een boeiende tentoonstelling: je vingers tintelen om zelf aan het werk te gaan.

Niet altijd is de terugkeer naar de realiteit zo succesvol. Wie kent niet de verscheurende pijn van afscheid nemen van mensen die je lief zijn. Je werkt om een bepaald resultaat te behalen … maar moet de mislukking incasseren.

Verbrokkeld ben je en hoe krijg je jezelf weer tot eenheid?

Bijlagen:
210312 passie als lijden.JPG (351.8 KB)   

Het hangt natuurlijk samen met je temperament. Maar wie heeft als jongere niet het verlangen om het leven te veroveren: je zal het anders en beter doen dan je ouders, een schitterende toekomst wacht op je. De realiteit verschilt wel enigszins van de dromen. Stilaan leer je dat vurige, levensveroverende ervaringen afwisselen met confrontatie met je eigen beperktheid en die van de omgeving. Je overschrijdt grenzen, experimenteert. Je laat je verleiden door wat zich op je weg aanbiedt, volgt een weg die wellicht niet tot het beoogde doel leidt. Je beleeft de verrukking van een geheime relatie, probeert alcohol of andere drugs uit, geniet van intense gesprekken tot diep in de nacht. Je voelt het leven tot in elke vezel van je lijf en tot in de oneindigheid van het heelal. Althans, dat denk je.

Ouder wordend verlies je nochtans het vermogen tot passioneel leven niet. Maar de passie vindt een weg die beter ingekaderd ligt in de samenleving. Een avond muziek luisteren vervangt wellicht de heroïsche discussie van vroeger, je laat je meenemen door de thematiek of de kleuren van een expositie, het verlangen naar kinderen wordt omgezet in vader- of moederen en de vervulling die zich aanbiedt.

Telkens weer ga je in op het grijpende van de passie, of het nu om een conflict gaat of een relatie waarin je je tot in het diepste van je wezen voelt aangesproken. Je laat je grijpen en op die momenten besef je dat je leeft, dat je graag leeft.

Een volgende fase in de ontwikkeling van het bewustzijn is de studietijd. In onze samenleving zijn we er vroeg bij: vanaf 2,5 jaar kunnen de kinderen al terecht in een school. Leren lezen, schrijven en rekenen is de hoofdopdracht van het lager onderwijs. Daarna kunnen ze het middelbaar onderwijs in en zich voorbereiden voor een verdere studie of op de intrede in de arbeidsmarkt om als zelfstandige mensen in hun levensonderhoud te voorzien.

Wie leert lezen en schrijven krijgt een geschenk dat niet genoeg kan gewaardeerd worden: de ganse wereld komt op je af. Zeker nu met het internet.

Automatisch komen boeken als ‘beeld’ aanzetten. Boeken zijn in onze maatschappij een evidentie. Maar probeer maar eens een wereld zonder boeken, kranten, reclame … voor te stellen.

Mijn schooltijd ligt al vele jaren achter me. Maar mijn dagboek is me bijgebleven, ook een boek. Daar schreef ik mijn dagelijkse wel en wee in. Grootse dingen waren het niet: wat was er te beleven tussen de vier muren van een pensionaat van een halve eeuw terug.  Wat ik pas later besefte: ik leerde door dit dagboek ‘schrijven’, iets over mezelf verwoorden. Het gaf me de kans om andere woorden uit te proberen dan de devotionele uitspraken van de opvoedsters. Indien ik het nu zou teruglezen zou ik waarschijnlijk heel duidelijk de puber van die tijd herkennen, opgesloten in een gedachtewereld die gekenmerkt was door de naoorlogse tijd. Ik zou het echte leven nog moeten confronteren om los te raken uit die beslotenheid die me toen als verstikkend overkwam, zonder dat ik dat verder kon duiden. Maar de ontdekking dat ik kon schrijven, los van het voorgekauwde gedachtegoed van die tijd, hield me overeind: ik was iemand, had een eigenheid.

Ik lees graag dagboeken. Er zijn erg gekende dagboeken in de literatuur, denk maar aan dat van Anne Frank. Een tijdje geleden ontdekte ik in het Spit (een tweedehandswinkel) een ander dagboek, een soort tegenhanger van dat van Anne Frank: het dagboek van Zlato Filipovic, een meisje van elf wanneer de oorlog in Sarajevo begint.

Virginie Loveling liet ook een dagboek na met aangrijpende verslagen hoe WOI ingrijpt in het concrete leven van een Gentse vrouw en schrijfster. En boven alles staat het dagboek van Victor Klempener, een Joodse taalkundige gehuwd met een Duitse vrouw. Hij probeert het leven van alledag, van de gewone man en vrouw in de straat te beschrijven tijdens WOII in Dresden. Hij zet zijn dagboek later voort, maar bereikt niet meer de beklemming van zijn oorlogsdagboek. Hij wordt een verbitterd man die ook zijn droom over het communisme ziet ten onder gaan.

Aanvankelijk denk ik ook iets te doen met woorden. Daarom dat ik bij het ontwerp met krantenpapier werk: letters vormen woorden, worden verhalen, zeggen leven uit. Later laat ik dit idee echter rusten. Wellicht ooit een andere keer wanneer woorden me weer eens overvallen.

Iedereen is geboren uit een vrouw, tot nu toe een vaststaande zekerheid. In een intense symbiose met het lichaam van de moeder ontwikkelt zich gedurende negen maanden vanuit een zaadcel en een eicel het wonder van een mens. Bij de geboorte wordt het kind een wereld in geduwd die al of niet voldoet aan de vele noden van een totaal afhankelijk wezen. Wellicht zijn er warme zorgzame armen die een kind opvangen, moeder, vader, familie … hopelijk allemaal mensen die blij zijn met de komst van het kind. Zij krijgen als taak het kind tot volwassenheid te laten groeien; het kind krijgt als opdracht uit de beveiliging van het aangeboden nest weg te trekken en een eigen plaats in de wereld te veroveren. Geen gemakkelijke opgave, noch voor het kind, noch voor de volwassenen, daarvoor hoef je maar te luisteren naar de vele levensverhalen

Aanvankelijk leert het kind de wereld interpreteren volgens de opvattingen van de ouders. Het kind imiteert zijn ouders, wat vaak tot ontroerende taferelen leidt. Het leert de wereld in woorden vatten volgens het interpretatiemodel van de omgeving. Zo zal de wereld van een kind in een zeer gelovig milieu anders geformuleerd worden dan van een kind uit een atheïstisch milieu, de wereld van een stadskind verschilt grondig van de wereld van een kind uit een agrarische dorpsgemeenschap.

Stilaan krijgt het kind vertrouwen in zichzelf: het leert lopen, zonder begeleiding op een trap klimmen, het leert zwemmen, met mes en vork eten. Terwijl het groeit, handelt, ervaringen opdoet en verwerkt vormen zich patronen in het voelen, denken, handelen. Door confrontatie met de wereld rond zich wordt het kind stilaan bewust van zijn eigenheid. Er ontstaat een eigen, innerlijke wereld en een buitenwereld, waartoe ook die van de moeder, de ouderlijke omgeving, de vertrouwde wereld van het kind-zijn behoort. Die buitenwereld als niet-eigen ervaren is vaak een pijnlijke confrontatie. Het zet een vorm van rouwproces in gang: het verlies van een afhankelijk bestaan. Ieder kan met zijn persoonlijke herinneringen die losmaking illustreren. De gevoelens van verdriet, vreugde, woede, angst, opstandigheid die de weg van zelfstandig worden markeren blijven vaak duidelijk hangen in het geheugen. Het plotse opkomend besef ‘gescheiden’ te bestaan van je ouders laat vaak een diepe indruk na. In problematische situaties wordt dit erg duidelijk. Kinderen die slachtoffer werden van seksueel misbruik beseffen vaak niet dat er iets gebeurde dat ‘niet mocht’. Ze ondergingen het misbruik als iets dat er bij hoorde. Pas later zullen ze tot het besef komen dat ze ‘slachtoffer’ werden van misbruik.

Hoe zet je die soort bedenkingen om in iets visueels, in een tekening, een doek? Ik wou vooral de kwetsbaarheid van een kind weergeven, hoe het vanuit die kwetsbaarheid een zelfstandig bestaan moet veroveren. Tot het beeld van een kinderhemdje opkwam. Dat kon vrij abstract verwerkt worden. Van daaruit vertrok ik: mijn eerste ontwerp kreeg vorm.

In mijn schetsboek beschrijf ik een eerste ontwerp van de zesdelige serie over het vrouwelijke bewust worden in woorden. Wat vage lijnen tonen aan dat het uiteindelijk om lijnen en kleuren zal gaan.

1.      Uit de symbiose met de moeder. Hoe vaak heb ik al vrouwen ontmoet die een enorm gevecht leveren om op een zelfstandige wijze te mogen bestaan los van de moeder. Reeds als kind kan die relatie getekend worden door een vorm van wederzijdse emotionele afhankelijkheid. Tot opeens iets gebeurt en de bewustwording doordringt dat je moeder ‘buiten’ je om bestaat of dat jezelf een leven verkiest ‘los’ van je moeder.

2.      Het (dag)boek. Je leert lezen en schrijven en het boek doet zijn intrede in de kinderwereld en zal de rest van je leven je vergezellen. In een dagboek leer je zelf schrijven in een zoektocht naar jezelf.

3.      Passie als gerepenheid. Het leven zelf zal je het meeste aanleveren om je zelf te realiseren, om bewust te worden van je innerlijke en uiterlijke wereld. Door de passie voor het leven ga je grenzen overschrijden die je als brave dochter, aangepaste vrouw … niet direct zou nemen.

4.      Passie als lijden. Hoe extatisch een ervaren ook is, telkens moet je terugkeren binnen de beperking van het concrete bestaan. Versplinterd probeer je jezelf weer tot heelheid te brengen.

5.      Het gesprek. Wanneer je met de ander in een echt gesprek kan treden geef je woorden aan je ervaren , leer je het plaatsen in de stroom van leven.

6.      Het protest. Vanuit de bewustwording die woorden veroorzaken kan protest groeien, het ‘neen’ van de vrouw. Vaak geven vrouwen vorm aan dat protest met pancartes, spandoeken met vb. de foto van hun vermoord kind op, die ze solidair met elkaar in optocht dragen.

Met het ouder worden reflecteer ik meer en meer over mijn huidige opvattingen, ervaringen … noem maar op en hoe ze beïnvloed zijn door ‘vroeger’. Voor mij was het een moeizame weg om los te komen van de ‘gevestigde’ opvattingen van thuis, de dorpse gemeenschap, de invloed van het kerkelijke denken om tot eigen opvattingen en het formuleren ervan te komen. Toen ik die grote doeken aankocht wou ik iets doen rond die bewustwording.

Toch duurde het even voor ik me waagde aan dat project. Ik zag die grote doeken uitnodigend staan, maar ik vermeed de concrete confrontatie.

En dan opeens neemt dat project concrete vormen aan. Aftastend bevraag ik mijn aanvoelen tot ik tot zes momenten in mijn beleven kom. In mijn schetsboek maak ik mijn eerste aantekeningen (zie foto): een vage vorm in een klein kader met ernaast enkele kernwoorden die het beleven oproepen. Dan hou ik die momenten vast en probeer er dieper in door te dringen. Naast een woordelijk formuleren, zoek ik ook naar een visueel tot taal brengen. De vraag die ik me voortdurend stel is: hoe kan ik visueel de essentie van dat moment vastleggen. Hoe kan ik vb. de concrete herinneringen aan mijn kindertijd geïnterpreteerd door mijn huidige visie, neerleggen op een doek? Een foto uit mijn kinderjaren? Een collage van mijn vroegere dorp? Zolang ik naar concrete verwijzingen zoek blijf ik in een subjectieve positie, wat ook prachtig resultaat kan opleveren. Maar ik wil een universeler niveau bereiken. Daar maak ik de sprong naar het abstracte. Hoe kan ik de kwetsbaarheid, kneedbaarheid, afhankelijkheid van een kind aan bod laten komen?

Het ontstaat allemaal niet zo ‘opeens’. Mijn schetsboek is een werkboek. Niet dat ik er veel in teken, daarvoor gebruik ik losse papieren. Het is eerder een verzamelboek van ideeën: foto’s die me aanspreken, vermelding van kunstenaars die een bepaald probleem oplosten of foto’s ervan. Een notitie van iets dat me opviel tijdens het lezen. Ik zit niet dagelijks mijn schetsboek bij te werken, daarvoor ben ik niet gedisciplineerd genoeg. Ik heb ook nog mapjes waarin ik interessante gegevens opberg. Vaak leidt dit tot de frustrerende ervaring van: waar heb ik wat gelaten.

Maar dan is de dag daar dat ik me eraan waag. Ik stap over mijn twijfels en faalangst heen, verzamel het benodigde materiaal en begin. Een eerste lijn, een eerste veeg verf. Het komt bijna als een bevrijding over.

Toch vraag ik me dan nog regelmatig af: waaraan ben ik begonnen, waarom kan ik geen rustiger hobby zoeken, waarom ben ik toch altijd zo veeleisend voor mezelf? Ook die vragen gaan voorbij. Nu kijk ik uit naar de momenen dat ik aan het werk kan.

na Sierre

                    kan alleen stilte

                    woorden geven

De jaardag van het heengaan van Arne is een moeilijke dag, ook voor broer en zussen. Daarom besloten we die dag samen iets te doen. Aike moet aanwezig zijn in de dansschool omdat Carlo die dag weg is. Ze heeft ons uitgenodigd om daar iets te eten. Samen zijn rond Arne draagt ook de boodschap dat hij nog bij ons hoort. Aanwezig gemis als positieve ervaring. Hij is verbinding geworden.

Ik zie de kinderen evolueren en zij zien mij en Karel ouder worden. Arne blijft dezelfde: de vijfentwintig jarige van op de foto. Soms kan ik me wel eens afvragen: hoe oud zou hij nu zijn indien … 38? Dan kijk ik rond en probeer mannen van die leeftijd te ontdekken. Die zijn aan de volle ontplooiing van hun leven bezig. Al of niet getrouwd, wellicht kinderen, een huis dat ze nog moeten afbetalen …

Hij is buiten het levenscircuit gaan staan. Zijn evolutie is een innerlijke evolutie van iedere betrokkene. Voor mij evolueerde hij van een verscheurende pijn, een verscheurend gemis, een pijnschreeuw van onmacht tot een vredevolle aanwezigheid. Waren de eerste jaren na zijn dood getekend door herinneringen aan zijn schizofrene wereld, zijn soms tomeloze agressie bij zijn psychoses, zijn zorgwekkende toekomst, nu leeft hij bij mij als een zoon die niet meer getekend wordt door wat vroeger was, maar in voltooiing aanwezig is. Ik weet nog wel hoe vreselijk het was, ik heb geen behoefte om hem tot een halfgod uit te roepen want dat was hij niet, maar nu is hij op een andere wijze in mij komen wonen.

Ja, ik heb vier kinderen waarvan drie in leven en ja, liefde is sterker dan de dood.

hoe zou ik je vergeten

na al die jaren van gescheiden zijn

de ruimte die je niet meer wou opvullen

vernestelt zich met mijn leven

dringt mijn dromen binnen

ik vraag niet meer naar het waarom

alsof je daardoor de tijd kan stilleggen

tot voor je sprong in de dood

alsof je daardoor de oorzaak kan bedwingen

het lot dwingen tot een andere wending

wel treur ik om je

in de zachte aarde van mijn geheugen

waar de tijd bleef stilstaan

als op de foto op de kast

lieve zoon

onvoltooid in dit leven

Ik wou nu eens echt op grote doeken werken en via internet plaatste ik een bestelling bij ‘Het Verkooppunt’ in Zaandam (Nederland). Ik heb dit adres doorgekregen van Christel. En inderdaad, de prijzen zijn aantrekkelijk.

Grote doeken is één ding … ze vervoeren is een andere opdracht. Voor ik me laat verleiden zoek ik uit wat de maximum afmetingen van doeken mogen zijn wil ik ze nog in mijn auto kunnen manoeuvreren: 120 x 100 lijkt toch wel het maximum. Een tweede aspect is: waar kan ik ze nog opslaan in onze woning. Er is ruimte genoeg, maar we hebben graag boeken om ons heen. Voor Karel zijn dat praktisch allemaal Engelstalige boeken, het grootste deel gaat over filosofie … dat merk je in zijn blogs. Daar ik geen talenknobbel heb, zijn mijn boeken Nederlandstalig, met als hoofdmoot geschiedenis, vooral moderne geschiedenis en in het bijzonder WOII. De muren staan vol, ook in de inkomhal, ook in de twee kleine slaapkamers die niet meer gebruikt worden. Wat er aan ruimte in die kleine slaapkamers overblijft wordt gebruikt om mijn teken- en schilderprestaties te stapelen. M.a.w. alles staat eivol … maar mits wat herschikken en wellicht iets weggooien (durf ik dat, het lijkt me bijna een doodzonde) zou er toch nog wat bij kunnen en doeken stapelen gemakkelijk.

Voor mij is via internet kopen toch wel nieuw. Maar alles verloopt prima. ‘t Is wel even schrikken als de pakketten geleverd worden: 18 doeken in totaal, stevig verpakt per drie.

Als ze veilig en wel op hun plaats staan, bekruipt me wel de vraag: ga ik dat aankunnen. Voor ik aan een werk begin verga ik van faalangst: dat witte doek is zo’n enorme uitdaging en het enige houvast is mijn passie om al schilderend mezelf te vinden.

De eerste maanden van dit academiejaar blijven die grote doeken netjes op hun plaats staan. Ik voel me als verlamd als ik er naar kijk. Waarom moest ik die doeken toch aankopen? Zoveel geld geïnvesteerd in doeken die wellicht nooit zullen beschilderd worden?

Het blijft een innerlijk conflict en hoe meer ik uitstel om met die doeken iets te doen, hoe somberder mijn humeur wordt en hoe meer ik aan mijn kunnen twijfel. Ik verschuil me achter ‘oefeningen’ maken. Ik merk dat het schilderen met minder enthousiasme verloopt. Tijdens de kerstvakantie neem ik een moedige beslissing: ik begin eraan. Ineens stroom ik vol ideeën. Ik schrijf wat op in mijn schetsboek, ik ontwerp in potlood de eerste contouren … ik ben vertrokken: zes doek die handelen over het vrouwelijk bewustzijn.

Op dit moment is het zesluik nog niet aan zijn voltooiing toe, maar de basis is gelegd en ik leef met het gevoel dat het me zal lukken. Wat een opluchting.

terwijl

de week omvliegt

er meer plannen zijn dan tijd om ze uit te werken

de regent uit de lucht miezert

tortelduiven zich nestelen in een boom aan onze woning

oorlogen verder hun vernietigend werk uitvoeren

rekeningen dringend moeten betaald worden

ik beloof te koken vanavond

blijft de rabarber groeien

onverstoorbaar

en leg ik vijf dagen na de eerste opname

het doorschietende groen vast

een zekerheid die niet meer ongedaan kan gemaakt worden

   een hoek van de grote wachtruimte

   de spanning stijgt

   verschillende hoeken zijn ingericht voor een jury die zeer aandachtig toekijkt

   de wachtruimte voor de E-jury