stap na stap werk ik naar het eindpunt toe

Karel stelt voor om deze middag uit eten te gaan in de vernieuwde bistro in Werchter. Dat moet hij mij geen tweemaal zeggen. Even dacht ik: hebben we iets te vieren? Later geeft Karel zelf een verklaring: hij zat al een hele week binnen, we moesten toch een boodschap doen en als we dan er een etentje aan koppelden was hij toch eens buiten gekomen. Normaal als ons de kriebels teisteren om eens uit te gaan eten, gaan we naar Leuven … maar dan zijn we enkele uren zoet… en zoveel tijd hebben we niet te verliezen. Je zal maar gepensioneerd zijn en alle tijd van de wereld hebben.

Het restaurant is echt mooi geworden. Later vertelt de eigenares dat ze moesten verbouwen om in orde te zijn met de brandweer. Gelukkig dat we reserveerden want het loopt goed vol.

Ik kijk uit op een groep oudere mensen, zowat onze leeftijd of ouder. Twee dames trekken mijn aandacht. Ze zitten in een uitbundig gesprek met elkaar … maar hun lichaamstaal lijkt me zo vreemd. Met kleine sierlijke gebaren onderlijnen ze hun spreken. Het is een lichaamstaal die me ‘verouderd’ aandoet, een lichaamstaal die thuishoorde bij de vroegere hogere burgerij. Vooral de ene vrouw gesticuleert heel gracieus met haar handen, alsof ze geniet dat ze nog eens kan uitpakken met die gebaren, dat ze de tijd kan overwinnen door de lieflijkheid van de tijd, toen men van de vrouwen verwachtte: ‘tais toi et soit belle’ uit de kast en de mottenballen te halen.

Wanneer we naar huis gaan blijven die gebaren me intrigeren. Zou ze thuis diezelfde ‘gebaartjes’ boven halen? Hoe kan je een was in de wasmachine steken of de vloer dweilen met die gebaartjes. Het is net of ze een doos heeft voor ‘buitenshuis’ waarin ze haar sierlijke gebaartjes voor even uit haalt, gebaartjes die de mannen ‘toen’ lieflijk vonden omdat ze de held bij hem bovenhaalden die de poreusheid van de vrouw zou beschermen. Nu hebben de vrouwen geen nood meer aan helden, wel aan mannen die hun hemden zelf strijken en de vrouwen hanteren zelf de boor als er een schroef de muur in moet.

Ik ken die vrouwen niet. Zij hanteren wel een zelfde lichaamstaal die ze kunnen etaleren bij feestelijke gelegenheden. Het is ook zo’n opgewonden bedoening: net pubers die om een kleinigheid hun ganse vocabularium uit de kast halen om even stoom af te blazen en te oefenen met hun nieuwe mogelijkheden. Die jaren hebben de dames al lang achter zich, dat hebben we trouwens gemeen. Wellicht speelt er een vorm van nostalgie: ook zij hebben het grootste deel van hun jaren achter zich liggen en wellicht roepen zij met hun lichaamstaal nog eens de jaren terug toen het leven hun nog niet geconfronteerd had met een minder beschermde realiteit

De laatste week van het schooljaar maken we in de academie plaats voor het kerstfeest. Gezien ik aansluit bij drie groepen, kan ik driemaal aanschuiven aan de feesttafel. Gelukkig stelt de avondklas van schilderen het feestje uit tot het begin van volgend jaar.

Zo’n feestjes zijn wel leuk. We maken een pot waarbij ieder een bepaald bedrag betaalt. Een taakverdeling wordt afgesproken: wie zorgt voor wat en de gemaakte onkosten krijgt men uit die pot terug.

Eerst is de tekenklas aan de beurt. Daar is voor een uitgebreide kaastafel gezorgd. En naar goede gewoonte beginnen we met een glas cava en onmiddellijk stijgt de stemming.

Het leuke van zo’n samenkomst is dat je tijd hebt om elkaar wat uitgebreider te leren kennen. Normaal ken je wel iedereen van de klas bij naam, maar de verhalen achter die naam blijven vaak onbekend. De mensen die samen met jou beginnen leer je vaak uitgebreid kennen, maar de nieuwelingen blijven wat vager aanwezig. En dan is zo’n feestje ideaal. Niet dat je met iedereen uitgebreid in gesprek kan, maar met je buur (m/vr) aan tafel zit je toch een paar uren samen.

De dagklas van schilderen heeft geopteerd voor wat warme en koude hapjes. Tot de taart is zelf gemaakt. Ik heb voor de cava gezorgd: ik kook niet zo graag. Maar wat de anderen presteerden: het mag gezien en geproefd worden. Ook de leraar zorgde voor een bijdrage, hij kookt graag.

Iemand bracht een microgolf oven mee. Soms is het aanschuiven, maar we hebben tijd en de honger is al meer dan gestild. Die hapjes vormen uiteindelijk een uitgebreide maaltijd.

Nadien besef je maar hoeveel zo’n groep betekent: de vriendschap, het elkaar aanvaarden … dan betekent samenzijn op zich al iets feestelijk.

En over een paar dagen komen dan de familie feesten eraan. De kerstboom staat te wachten met de pakjes, en eens  de feesten voorbij beginnen de dagen ‘te lengen’.  We zullen het zo nog wel even vol houden denk ik en dan is die winter weer voorbij.

En dan gaat Karel naar een studiedag en ben ik de ganse dag alleen thuis. Wanneer Karel om 9 uur vertrekt sta ik al aan mijn tekentafel. Het papier ligt klaar. Ik moet alleen de dop losschroeven van de Oost-Indische inkt, mijn pen in de inkt doppen en over de voorgetekende lijntjes gaan. Het vraagt wel al mijn aandacht: een verkeerde bocht nemen en ik zit hopeloos vast in de wirwar van lijnen. Hoewel ik met alle aandacht bij mijn pen ben, maak ik toch een uitschuiver. Natuurlijk kan je dat oplossen, je moet alleen zorgen dat je op het juiste punt uitkomt. Soms is het toch wel spannend.

’s Middags probeer ik rustig een boterham te eten. Mijn spieren voelen stram aan. Ik probeer wat te zwaaien met mijn armen, maar echt helpen doet het niet. En vandaag stel ik het middagdutje maar uit. De tekening zuigt me naar pen en papier toe.

Uren sta ik aan mijn tekentafel, naar het einde toe tanden op elkaar. Maar het lukt me dit project tot een goed einde te brengen. Mijn hoofd lijkt vastgevroren aan mijn nek, ik kan het nauwelijks bewegen. Wat zou het me deren? Mijn tekening is af. Ik voel me heerlijk ontladen.

Wanneer Karel me belt om hem aan de bushalte op te halen, zou ik wel kunnen fluiten. Ik heb dit echter nooit goed gekund, dus zet ik maar muziek op in de wagen. Ik voel de verkramping toenemen, toch wat ‘veel te veel’ gedaan. Morgen zal ik wel rusten … en ondertussen denk ik aan het volgende project.

De plannen om te wachten tot de kerstvakantie om de één-lijntekeningen in het groot uit te werken vragen teveel van mijn geduld. Ik heb er zoveel zin in, ik wil er ‘nu’ aan beginnen.

Karel kan er begrip voor opbrengen. Wanneer hij met een vertaling bezig is kan hij ook moeilijk zijn toetsenbord loslaten om bv. maar te eten. Op onze leeftijd zoveel begrip opbrengen voor elkaars ‘gegrepen zijn’ … je kan er alleen maar van genieten.

Op een groot blad teken ik een kader af van 64 x 44. Daarbinnen zal het dus gebeuren. Eerst schets ik de basistekening. Daar rond zal ik in één lijn voor de achtergrond zorgen en meteen ook het ontwerp intekenen. Het is een soort puzzel. Je moet alleen maar zorgen dat je jezelf niet inmetselt: een cm van het beginpunt moet ook het eindpunt komen.

De onderstaande foto geeft een beeld hoe ik in potlood alles op papier zet. Uren ben ik ermee zoet. Gelukkig dat Karel een Latijnse tekst vertaalt, een van de dingen die hij het liefste doet. Weinig woorden gaan over en weer, we hebben geen van beiden tijd en zin om iets te zeggen. De muziek, veel gregoriaans, brengt kerststemming in huis.

Ik werk er twee dagen aan. Want er moeten nog boodschappen gedaan, de academie roept … en tussendoor moet ik toch even rusten, want mijn schouderspieren protesteren: steeds in dezelfde houding steeds dezelfde kleine bewegingen maken … je zou van minder kramp krijgen.

stilaan krijgt de tekening vorm

Ik weet niet waarom papavers me zo aantrekken. Omwille van de intensheid van hun kleur, omwille van hun kwetsbaarheid, omwille van hun symboliek? Die bloemen brengen me in verrukking. Ik wil uitproberen of ik ze met het één-lijnenspel ook kan vorm geven. Ik merk wel dat het beter zou zijn de achtergrond wat drukker te maken, zodat de bloem zelf meer te voorschijn kan komen. Ook deze tekening wil ik tijdens de vakantie in het groot uitwerken. Het feesten zal tussendoor moeten gebeuren. Zal ik mijn kinderen alvast verwittigen dat hun moeder weer grootse plannen heeft?

En dan vind ik mijn draai. Met een foto, ergens in een of ander oerwoud genomen, kan ik aan de slag. De boomstammen  laat ik wit en werk er om heen. Zo heeftt de tekening een sterkere uitdrukking. Ik krijg zin om deze tekening in het groot uit te werken. Dat zal ideaal zijn voor de kerstvakantie: een mooi wit blad, een warme ruimte, mooie muziek op de achtergrond, niemand die me stoort … en dan aan de slag.

Ik vind een foto van een zee met hoge golven. Eens kijken wat dat geeft. De beweging zit er wel in, maar het is te braaf gebleven. Ondertussen gebruik ik wel het ganse blad om mijn ontwerpen te maken. Dat vind ik een pluspunt. Het resultaat nodigt uit om verder te werken.

Ik vertrek van een foto van een ruwe zee. Ik wil geen foto van zo’n zee bekomen, wel wil ik die bewegingen opnemen. En wat als ik minder witte vlakken open laat, gaat dat een intenser beeld geven? Het resultaat geeft me meer voldoening dan het brave ‘netjes naast elkaar staan’ van de lijnen. Toch ben ik nog niet helemaal tevreden. De tekening is wel vol belijnd, maar wat eentonig. Ik moet een volgende keer meer aandacht hebben voor licht-donker effect.

Ik nam me voor het over een andere boeg te gooien en dat één-lijnenspel af te sluiten. Het blijft me echter boeien en ik heb nog geen zin er een punt achter te zetten. Toch wil ik het anders aanpakken. Ik wil een ‘papier vol’ tekenen. Uitproberen wat lijnen op een blad kunnen teweeg brengen. Dus verdeel ik de lijn over het hele blad. Het geheel is nogal braaf, daar kan aan gewerkt worden in de toekomst.

Ik krijg een uitnodiging voor een eerste scanner-onderzoek. Even voel ik benauwdheid opkomen, maar ik heb me opgegeven en wil dit ook zo houden. Als ik mijn rationaliteit laat werken overleef ik het wel.

Om 13 uur verwachten ze me op de afdeling. Ik neem de bus van 11 uur, want er is sneeuw en gladde wegen voorspeld. Als de rit naar Leuven wat lang uitvalt omwille van een slecht berijdbare baan, ben ik nog altijd ruim op tijd. Maar er is geen hinder op de weg en op een normale reistijd bereik ik Gasthuisberg.

Ik sluit aan in de rij voor een broodje en koffie, betaal en zoek een plaatsje in de cafetaria. Ik heb een boek bij me: ‘Vertrouwd en zo vreemd, over geheugen en bewustzijn’, interviews met Wim Kayzer. Heel toepasselijk voor de situatie. Dit boek zal mij waarschijnlijk vergezellen bij de volgende afspraken. Interviews kunnen elk afzonderlijk gelezen worden, zodat je rustig mag vergeten wie de hoofdpersonen waren in een interview van vorige maand.

Het broodje smaakt, ik haal me nog een koffie en heb zin in iets zoets. Er ligt niet veel dat me verleidt. Ik zal het maar bij ‘het koekje bij de koffie’ houden.

Tegen kwart voor één zoek ik de aangegeven afdeling op. In de wachtkamer moet ik plaats nemen: ze zullen me wel komen halen. En dat gebeurt ook. De dokteres komt me halen, zij het met een kwartier vertraging.

Ik dien alleen mijn jas uit te trekken, de gsm uit mijn zal te halen en mijn bril af te zetten: als ik verder geen metaal bij me draag ben ik klaar voor de scan. Ik krijg wat uitleg. Het onderzoek duurt ongeveer 1 uur (hoeps, dat is even schrikken, ik dacht er op een half uur van af te komen). Tijdens het onderzoek worden zes scans genomen, die telkens zowat 10 minuten duren. Tussen die scans zal ze me via een ingebouwd luidsprekertje vragen of het gaat. He, dat lucht op, zo kan ik de tijd ongeveer volgen.

De dokteres begeleidt me naar de scanner: een groot bolvormig gedoe met in het midden een soort ronde gleuf waar ik straks zal ingeschoven worden. Brr!

Moedig leg ik me bij de scanner en het onderzoek neer. Ik krijg een alarmbelletje opgespeld. Er wordt wat extra steun aan mijn hals gegeven en een soort kooi over mijn gezicht geplaatst om mijn hoofd stil te houden. Dan kan het avontuur beginnen.

De eerste tien minuten zijn vlug voorbij … maar het is toch even wennen aan het lawaai, net of ze naast de deur met groot materiaal een huis afbreken . Maar ik lig comfortabel en voel me ontspannen. Die ‘kooi’ over mijn gezicht geeft me zelfs een veilig gevoel. Ik zou het waarschijnlijk minder veilig aanvoelen indien ik zonder die kooi in die lange buis was geschoven. Ook de kleur van de scanner (zacht-geel) geeft me een gevoel van ruimte.

Zo lig ik de ene scan na de andere door te komen. Ik voel me heel rustig, op het slapen af, maar dat lukt niet omwille van het lawaai. Dat is soms zo erg dat ik de indruk krijg dat de ganse machine trilt. En dan opeens hoor ik de stem zeggen dat het voorbij is.

Zo, dat viel best mee. Ik word van de tafel geholpen (als ik zo lang stil gelegen heb gaat dat toch met iets minder zwier dan vroeger) en ga in de ruimte ernaast eerst mijn bril opzetten, want een wazig zicht is niet direct behulpzaam om terug met de voeten op de grond te komen. Daar staat de volgende ‘patiënt’ al te wachten. Nu ja, zo’n machine mag niet werkloos staan afwachten, de investering is daarvoor te groot.

Voor ik naar huis mag, moet ik nog wat vraagjes beantwoorden. Naast de vragen over het onderzoek zelf (lag je comfortabel, was het geluid dragelijk, heb je geslapen …) zijn er ook wat geheugenvragen tussen geschoven: waaraan dacht je, hoe voelde dat… en dan mag ik naar huis. Ik ben blij dat het zo zonder te sterke emoties verlopen is. Dat geeft moed voor de volgende testen.

Dan terug de bus op … en nog altijd geen sneeuw, wel veel volk. Maar ik stap ongeveer als eerste op en kan me een plaatsje veroveren waar ik ruimte genoeg heb om mijn boek vast te houden … want geef toe, de huidige bussen zijn eerder berekend voor kleinere mensen, tenzij je alleen wil 'zitten' en naar buiten kijken en niet zoals ik af en toe een blad omslaan.

Om 10 uur heb ik een afspraak met de psychologe. De bus op, boek bij de hand en om kwart voor tien stap ik Gasthuisberg binnen. Gelukkig is er een begeleidende brief gekomen die aanduidingen geeft hoe ter plaatse geraken. Gasthuisberg is een stad, ontzettend groot. Maar de weg is logisch aangeduid: gele pijl volgen tot de liften, dan vijf verdiepingen omhoog, uit de lift links de gang in en daar de eerste deur rechts.

Wanneer ik aanklop opent de psychologe de deur … en bevind ik me in een hele kleine ruimte. Vermoedelijk is deze ruimte ooit ontworpen als bergplaats, maar heeft men gesjacherd om toch deze kamer te kunnen inpalmen voor de psychologische tests … Gasthuisberg is een reuzencomplex, maar blijkbaar kampt men met plaatsgebrek. Aan een kleine tafel zitten de psychologe en ik tegenover elkaar. Nu, veel plaats zullen we niet nodig hebben: ofwel verloopt de bevraging mondeling en moet de psychologe alleen een cijfer of kruisje neerzetten ofwel is het schriftelijk, maar dan is het gewoon een A4 formaat dat ik voorgelegd krijg. Afwisselend worden geheugentesten en IQ testen afgenomen. De geheugentests zijn na een tijdje wel vermoeiend: een reeks woorden proberen te onthouden die in feite met elkaar niks gemeen hebben. Op het einde voel ik mijn concentratie afnemen. Maar de IQ testen zijn plezant. Vb. in de aangeboden acht tekeningetjes de logica ontdekken zodat je in het lege negende vakje het juiste tekeningetjes kan plaatsen dat je kan kiezen uit een reeks tekeningen die onderaan staan. Het is alsof ik aan het kruiswoordraadselen ben.

Ik merk wel dat ik een erg ongeduldig type ben: het moet vooruit gaan, zelfs zo, dat de testen die normaal anderhalf uur in beslag nemen er nu op 1 uur doorgedraaid zijn. Met dat ongeduld ben ik geboren en waarschijnlijk zal ik dat meedragen tot ik definitief uit de tijd stap. Maar die IQ testen (spelletjes) maken het geheel boeiend. Later zal ik waarschijnlijk nog eens een serie testen moeten ondergaan maar dan gedurende drie uren.

Wanneer ik terug op de begane grond sta merk ik dat over enkele minuten de bus naar Werchter vertrekt. Dat is een meevaller: voor het middageten thuis.

Overmorgen sta ik hier dan weer: komt de scanner in het vizier.

Ergens leest Karel een oproep om deel te nemen aan een grootschalig onderzoek met als doel ‘het ontstaan van cognitieve stoornissen op oudere leeftijd beter te begrijpen, i.c. de ziekte van Alzheimer. Volgt er nog wat uitleg, iets van stoffen in de hersenen, maar voor een leek zoals ik kan ik me daar maar weinig bij voorstellen. Karel vraagt aan mij of ik ook zin heb om me daarop in te schrijven. Waarom niet?

Ik denk aan de mensen die ik in de Geriatrie in Tremelo confronteer. Van een boeiende persoonlijkheid, van iemand die van het leven geniet kan je veranderen in een mens die volledig opgesloten zit in zichzelf. Je kan je als vrijwilliger aanbieden om die mensen te helpen bij het eten of zo … maar ik zie mij het niet meer doen. Mijn sociaal uitrukken is voorbij: mentaal noch fysisch heb ik nog spankracht, ik voel me oud, mijn energie is ‘op’. Maar zo’n onderzoek zie ik nog wel zitten. Een paar keer naar Gasthuisberg gaan betekent op 10 minuten stappen van ons huis de bus nemen en een half uur later afstappen aan de ingang van de kliniek. Ondertussen kan ik nog een boek lezen.

In de kliniek worden dan testen gedaan. Er zijn een aantal geheugentests. Natuurlijk is er een bloedonderzoek … maar draai ik mij hand niet voor om, die prikjes voel je nauwelijks. De onderzoeken met een scanner (MRI en PET-scan, met en zonder een bepaalde stof, ook weer zo’n gespecialiseerd woord) nodigen me minder uit. Heel wat jaren terug heb ik een scan moeten ondergaan i.v.m. een hernia en dat vond ik wel eng en gezien je geen notie van tijd hebt lijk je wel de eeuwigheid te beleven terwijl die scan maar dertig minuten duurt. Ook wordt gevraagd of je een lumbale punctie wil ondergaan. Dat kan soms pijnlijk zijn. Maar als andere mensen het overleven, zal ik dit wel ook overleven. En als het even moeilijk wordt zal ik aan de mensen denken die niet anders meer kunnen dan voor zich uit te staren zonder besef van de omgeving, familie soms inbegrepen. Mensen die door hun aandoening zo maar uit het leven wegzakken, terwijl ze lijfelijk voort blijven functioneren, grijpen me sterk aan. ’t Zou mooi zijn mocht dit onderzoek naar een oplossing leiden. Leven betekent ook sterven, maar die langzame dood waarin dat schitterend menselijk brein stilaan uitgeschakeld wordt is zo ellendig om meemaken, en voor de betrokkenen en voor de omgeving.

En Karel schrijft ons beiden in. Er komt vrij vlug reactie. Karel wordt opgebeld om een eerste afspraak te maken voor ons beiden. Bij dat eerste gesprek zou een screening gemaakt worden. Bij aankomst krijgen we eerst een lijst voorgelegd: opleiding, ziektegeschiedenis, familiale ziektegeschiedenis, motivatie om aan dit onderzoek deel te nemen, bv. nieuwsgierigheid, financiële vergoeding (je krijgt een kleine vergoeding voor de verplaatsing, voor elk uur dat je spendeert aan dit onderzoek) … alleen het sociaal engagement wordt niet vermeld, terwijl dit voor mij juist het basismotief is. De financiële vergoeding is leuk meegenomen. Na deze kennisname gaan Karel en ik ergens in Leuven iets eten, daarmee hebben souperen we onze vergoeding meteen op.

Een voor een worden we uitgenodigd bij de neuropsychologe: een vriendelijk jonge vrouw. Zij stelt wat geheugenvraagjes (denkelijk om de proefpersonen uit te schakelen die reeds door de ziekte getroffen zijn), vraagt welke testen ik wil ondergaan. Ik opteer voor al de testen. Ik teken een contract. Niet dat ik die testen gegarandeerd allemaal zal ondergaan. Het hangt af van allerlei factoren waardoor het onderzoeksteam beslist of het zinvol is bepaalde testen uit te voeren.

Daarna word ik een kamer ingeloodst voor bloedafname. Een kleine prik en even later krijg ik een ‘plakker’: daarmee kan ik de buitenwereld tonen hoe flink ik wel geweest ben. Ik ben voor Karel klaar. Ik installeer me in de gang in een zetel die niet zo comfortabel zit, het kenmerk van alle zeteltjes aan de universiteit. Ik neem mijn boek en wacht zo op Karel.

Karel blijft niet lang weg. We nemen een bus naar het centrum van Leuven (de meeste bussen doen het centrum van Leuven aan) en wandelen naar het restaurant waar we meestal heen trekken. Met een heerlijke visschotel en een goed glas wijn ronden we de screening af. Nu wachten op de volgende afspraak.

Tot enkele jaren terug werd een verjaardag bij ons thuis gevierd. Karel kookte, ik dekte de tafel en samen brachten we een gezellige avond door. Daarna schakelden we over naar: de jarige nodigt de anderen uit bij hem of haar thuis. Gisteren nodigden Deepak en Sangeeth (ze verjaren beiden met goed 2 maanden verschil) ons uit voor een verjaardagsetentje in ‘World Kitchen’ een Indisch restaurant in Kessel-Lo.

Het is even wennen bij het binnen komen. Grote en kleine tafels, donkerbruin, met een middenpand van mooi uitgesneden Indische ornamenten. Aan de muren grote afbeeldingen die verwijzen naar de Indische cultuur en typisch Indische verlichting. Allemaal heel feeëriek. Het toilet is een bezienswaardigheid. Je hebt natuurlijk een doorspoeltoilet en een wasbak, maar de versiering is prachtig. Gedroogde bloemen van allerlei kleuren en een diversiteit van geuren, versieringen aan de muren, je waant je in een paleis.

Carlo en Aike zijn ons komen ophalen: ik rij niet graag in het donker. Er is gereserveerd voor onze groep en we mogen plaats nemen aan een tafel voor 10 personen, dus ruimte zat. Even later komen de jarigen binnen en Manon. Zoenen, blij zijn elkaar weer te zien en even later kan de cava open gedaan worden. Karel en ik trakteren de drank. Dat is nu een gewoonte geworden in ons gezin: geen etentje samen zonder cava of iets dergelijks.

Karel heeft voor de twee jarigen een gedicht geschreven, dat bij de cava geserveerd wordt. Daarna volgen de cadeautjes. De sfeer zit er direct in.

We kiezen voor een ‘menu’ met voorgerecht, hoofdschotel en thee na. De cava is nog niet opgedronken of het voorgerecht komt er al aan zetten. Sangeeth is enkele jaren terug in India geweest. Ze vertelt dat op restaurant gaan eten een rappe bedoening is voor de Indiërs. Zo waren ze eens gaan eten en een groep Indische zakenlui kwam samen met hen binnen. Toen hun voorgerecht op was, waren die mannen al verdwenen. Voor hen is het blijkbaar eten en wegwezen om elders ‘samen’ te zijn. Ze vertelde ook dat India vaak is ‘bezet’ geweest en die sporen vind je nu nog. Zo zijn er streken waar je Frans brood kan krijgen, wat vreemd aandoet. In sommige streken mag je wel iets alcoholisch drinken, maar moet je de fles onder de tafel zetten.

Het eten is lekker, niet te pikant. We doen het rustig aan, we hoeven niet meteen naar een andere bestemming. Het wordt een hartverwarmende avond. Wel en wee komt aan bod. En als alle potjes leeg zijn (wat niet opgegeten werd wordt naar huis meegenomen in speciale meeneemdozen) en de thee gedronken nemen we afscheid. Met kerstavond zien we elkaar terug, maar ik moet beloven te zorgen dat de kerstboom er staat, want waar kunnen ze anders hun pakjes kwijt.

Dit zal wel de laatste tekening worden in deze serie: een vis die ergens diep in een of andere oceaan leeft. Ik voel me onrustig worden: ik ken het systeem nu en wil verder, meer naar het abstracte toe. Hoe dat moet weet ik nog niet. Maar dat maakt het juist zo spannend: zal het lukken?

In het Spit (winkel voor herbruikbare goederen) kocht ik ooit een boek over het leven van de arenden. Het ging mij vooral om de foto’s.

Na wat bladeren vind ik een foto die ik wel wil uitproberen.

De foto hiernaast geeft niet de totale tekening weer: de zijkant is bij het scannen weggevallen, zodat het lijkt alsof de tekening in twee delen gesplitst is. Ook hier ben ik op een bepaald punt begonnen en heb mijn pen niet laten verspringen. Toch voel ik dat ik zowat aan het einde ben van dit experiment. Ik ken de techniek, nu wil ik wat meer expressie, wat meer zeggen met een lijn. De rustpauze is voorbij.

Terwijl ik deze kever uit probeer voel ik dat mijn aandacht verslapt, ik wil overschakelen naar iets anders. Eerst werk ik deze kever af: een werk dat je begint voltooi je ook. Er zit een strenge juf in mij … dat draag ik wellicht mee vanuit mijn opvoeding. Een werk dat je begint maak je ook af.

Volgende dagen blijf ik wel werken met die ene lijn, maar neem andere onderwerpen. Later zal ik wellicht nog terugvallen op kevers, maar nu ken ik de werkwijze wel, er zit geen uitdaging meer in en dan is het plezier weg en komt de sleur opzetten. Dat is het laatste waar ik mijn tijd aan wil spenderen. Er is nog zoveel te ontdekken en uit te proberen.

Ik krijg er echt plezier in: zoeken hoe je het karakter van een kever kunt weergeven zonder je potlood of pen op te heffen. Heel mijn aandacht gaat naar de lijn die zich een weg zoekt.

Ondertussen heeft de winter zich aanwezig gesteld: ik zie hoe buiten de sneeuw valt. Er bekruipt me een dubbel gevoel: waarom mag ik me behaaglijk voelen in de warmte van ons ruime huis terwijl wellicht zoveel anderen … nu niet verder denken.

Me concentreren op een lijn … heerlijke luxe ouder te mogen worden midden alle comfort en Karel aan mijn zijde.