Ik blijf bij het vlak en plaats enkele even grote vierkanten op het blad. Om het geheel wat boeiender te maken maak ik de achtergrond zwart en laat de tekening wit. Het is een rustige tekening. Ze nodigt uit tot kalmte. Is ook eens leuk om beleven.

Ik maak weer een vlek van verdunde Oost-Indische inkt. Blijkbaar gebruik ik nogal overvloedig water, want in de hoeken van het blad hoopt de Oost-Indische inkt zich op: een volgende keer daar meer aandacht voor hebben. Na het drogen geef ik wat maar aandacht aan het lijnenspel. Zonder die donkere hoeken zou het best meevallen. Het is nog maar het begin. Soms zou ik willen dat er meer uren in een dag waren om te tekenen: er is nog zoveel te ontdekken.

Met à la Escher te werken, waarbij de achtergrond een even belangrijke rol speelt als de voorgrond, wil ik nu wat experimenteren met de achtergrond. Een eerste probeersel is een vlek te maken met verdunde Oost-Indische inkt, het blad te laten drogen, en daarop dan een tekening te plaatsen. Het gaat mij niet zozeer om de tekening, wel om het effect van die achtergrond bij het tekenen. Jammer dat de verdunde Oost-Indische inkt bij het scannen zo bisterachtig wordt.

Terwijl ik met die kleine vierkantjes bezig ben komt een herinnering binnenwandelen van het eerste leerjaar. We kregen van ‘de zuster’ (toen waren er nog veel vrouwelijke kloosterlingen die voor het onderwijs zorgden) bij het begin van het jaar een pennendoos. Op die doos waren 10 vlakjes aangebracht die scherp afstaken tegen de achtergrond van het deksel. Was die doos zo aangekocht, of had de kloostergemeenschap sigarendoosjes verzameld en in de vrije tijd, terwijl de kloosterlingen mochten praten met elkaar, die doosjes in elkaar geknutseld? Wellicht dat laatste, want die eerste naoorlogse periode ging men toch heel zuinig met materiaal om.

In elk geval leerden we met dat deksel onze eerste sommen maken. Op een dag vroeg de zuster goed naar de doos te kijken, daarna onze ogen te sluiten en te ontdekken welke kleur we zagen. Ik zag groen, dat was duidelijk. Ondanks ik met veel enthousiasme mijn vinger opstak, kwam ik niet aan bod. Toen na een poosje iemand de juiste kleur vermeldde, vroeg de zuster wie nog groen had gezien. Op hetzelfde enthousiaste elan als waarmee ik mijn vinger opstak deelde ik mee dat het bij mij ook groen was. Toen gebeurde er voor mij iets heel onbegrijpelijk en kwetsend. De zuster sneerde dat ik het altijd juist wou hebben. Ik begreep niet waarom ik zo publiekelijk geminacht werd: ik had toch groen gezien?

Later ben ik veel dingen gaan begrijpen. Het gebeurde nogal eens meer dat ik zo erg afkattend behandeld werd door de onderwijzeressen. Het was pas na de oorlog. Hoewel vader vrijgesproken was in een proces wegens collaboratie, bleef hij een ‘zwarte’. Ze hadden niet voor niets bijltjesdag gehouden in ons gezin: de inboedel de straat op en in brand.

Regelmatig moest ik de wrevel van de leerkrachten ondergaan, zonder dat ik begreep waarover het ging. Ik had niks mispeuterd, maar toch was er iets niet goed.

Met de huidige normen kan je dat niet beoordelen. Ik probeer het te plaatsen tegen het denken en aanvoelen van toen.

In elk geval was de kleur die ik zag groen. Eindelijk mag ik het eens zeggen.

Ik blijf bij de letters hangen. Maar letters als tekening. Toch zet ik een stap verder. Ik gebruik geen bestaande letters meer maar zoek naar een kleine tekening , die zich eindeloos kan herhalen, alsof je schrijft. Ik gebruik die tekening dubbel: zwart tegen een witte achtergrond en wit gelaten tegen een zwartgemaakte achtergrond. Ik moet denken aan Escher: die speelde heel ingenieus met achtergrond en voorgrond. Googel maar eens op zijn naam en dan naar de afbeeldingen. Ongelooflijk.

In de schilderklas ben ik een groot doek aan het schilderen: 2m x 2m. Het is het midden stuk van een trilogie: antwoord aan de piëta. De piëta is een bekend icoon in onze christelijke beeldkunst: Maria met haar dode zoon op haar schoot.

Die schilderijen waren verbeeldingen die men tijdens de kerkelijke vieringen kon bezichtigen. Ik heb altijd als kind met verwondering gekeken naar die theatrale voorstellingen. Meestal vond ik het nogal verbijsterend. ‘t Was allemaal nogal gruwelijk. Niet alleen piëta’s, maar ook heiligen, vb. Sint-Sebastiaan vond ik nogal luguber. Ik weet nog precies waar hij in de dorpskerk hing.

Je moet maar eens met een kleinkind aan de hand door bepaalde afdelingen van het museum M in Leuven wandelen. Een kleinkind dat niet christelijk opgevoed is, dat geen weet heeft van martelaren, het verhaal van Jezus. De vragen komen op je af: waarom hakken die mannen met bijlen, waarom heeft die man zoveel bloed in zijn zijde? De christelijke iconografie houdt blijkbaar van wonden en bloed, van marteling en dood. Het is sensationeel om mee naar buiten te komen. Het helpt om de ‘zondige’ mens onder de psychologische knoet te houden.

Tevens biedt zo’n iconografie een leidraad voor het leven van de gelovigen. De piëta is daarbij een krachtig beeld. Een vrouw, wezenloos van verdriet bij de dood van een kind. Zo moet een vrouw dus aanwezig zijn in het leven als ze een kind verliest. Daar kan men weg mee: de vrouw is hulpeloos, sprakeloos, van de wereld (in choque zegt men nu)… krachteloos overgeleverd aan degene die het goed met haar menen. Dat bij het sterven van een kind andere aspecten aan bod komen … dat ontdek je stilaan door zelf die ervaring mee te maken, door aandacht te krijgen voor de wereld van andere moeders die een kind verloren.

Ik denk aan de dwaze moeders in Argentinië, de vrouwen in Beslan na de terreuraanslag … en al die vrouwen die dagelijks ons scherm passeren bij weer een aanslag uit een of ander hoek. Wellicht hebben ze het over helden en martelaren bij een interview, maar thuis zonder het oog van de wereld of politieke systeem, huilen ze wel om dat kind, is er een plaats die leeg is. Het zijn vrouwen die woedend zijn, die het politieke systeem in vraag stellen. Ze vervloeken die oorlog of de situatie waarin ze gevat zijn en dat was vroeger waarschijnlijk ook zo. Daarom dat die vrouwen een rol moesten toebedeeld krijgen waarbij ze zwegen … en dapper hun verdriet droegen.

Ik schilder drie anti-piëta doeken. Het eerste doek probeert de pijn, verwarring, complexiteit van ervaren weer te geven bij de dood van een kind. In het tweede doek ben ik op zoek naar de moderne vormgeving van de klassieke piëta. Het laatste doek zal de moeder tonen die vragen stelt aan de wereld, die haar protest uitdrukt.

Bij het tweede doek gebruik ik teksten van doodsprentjes, liederen, gedichten uit het rijke Vlaamse leven. Die woorden schrijf ik over het beeld van de moeder heen op het doek: als een niet te ontkomen siroop omvatten die woorden haar wereld, haar bewustzijn.

In deze tekening heb ik de woorden terzijde gelaten om de letters alleen als beeld te gebruiken. Even bekomen van de verschrikking van de inhoud.

Ik doe de vorige oefening nog eens over, alleen vul ik de vakjes met verschillende verdunningen van Oost-Indische inkt. Zo komt er licht in het geheel. Bij het scannen worden de grijze tinten van de verdunde inkt bruin, net of ik bister gebruikt heb. Maar ook met bister zou deze oefening tot haar recht komen. Het zijn heel gewone oefeningen … maar ik heb er plezier bij. Elke ambitie ontbreekt … op je zeventigste moet je niets meer bereiken … alleen nog die dingen doen waaraan je deugd hebt. Dat probeer ik ten volle uit. Ik probeer iets uit omdat het me boeit, omdat ik het graag doe. De tekeningen stapelen zich op. Wanneer ook ik afscheid neem van deze wereld zullen mijn kinderen die tekeningen vinden. Wellicht zullen ze onder elkaar vertellen met hoeveel enthousiasme ik pen en inkt hanteerde.

Ik kan me geen beter ouder worden voorstellen.

Dezelfde oefening als vorige tekening maar zonder tussenlijn en i.p.v. tekeningetjes plaats ik nu vierkantjes zonder meer. Het is een vereenvoudiging … en terwijl ik vierkantje na vierkantje neerzet ontdek ik plotseling dat ik bij ‘het vlak’ uitgekomen ben. Daar valt nog heel wat te onderzoeken.

Tussen getrokken lijnen ga ik even met verdunde Oost-Indische inkt. Daarna maak ik tekeningen in een vierkantvorm. Geen enkele tekening mag hetzelfde zijn, dat prikkelt de fantasie om aan de slag te gaan.

Het geheel doet me denken aan een of ander tekenschrift. Nochtans is er bij mij geen enkele vorm van mededeling onder verborgen, het is puur plezier van lijntjes trekken. Je kan onze letters ook louter als grafische vormgeving beschouwen en er dan iets mee doen. Wellicht probeer ik dat nog eens uit.

Ik blijf bij het schrijven zitten. Weer zoek ik een motief dat eindeloos herhaald kan worden. Ik gebruik nu een dunnere pen en maak gebruik van een vlak in een vlak om met kleurverschil te werken. Het werken met een dikkere pen vind ik expressiever, wellicht is deze dikte beter bij kleinere motieven. Zo leer je telkens wat bij.

In de schilderklas ben ik bezig met een schilderij dat ik met tekst ga afwerken. Thuis heb ik dit al even uitgeprobeerd: een bestaande tekst woord tegen het volgende woord geplakt uitschrijven terwijl de bovenkant van de ene regel de onderkant van de vorige raakt.

In deze tekening wil ik eenzelfde motief in een vloeiende lijn kunnen herhalen, alsof ik schrijf. Aan de ene kant in volle Oost-indische inkt aan de andere kant diezelfde inkt aangevuld met water. Stilaan groeit er iets onder mijn handen dat een eigen leven gaat leiden. Heel simpel, heel rustgevend.

De centrale verwarming is weer eens uitgevallen … met dit weer kan ik me wel wat leukers voorstellen. Gelukkig is er nog een gaskachel die stralend warmte geeft en we sleuren twee elektrische vuurtjes bij de tekentafel zodat we het kunnen overleven. We zullen dus nu maar gaan uitkijken naar een vernieuwing van de installatie.

Omdat ik denkelijk met de koude in mijn hoofd zit teken ik iets dat op een huis gelijkt. Door het spelen met de lijnen ontstaat een vorm van perspectief. De witte gaten zijn ter ere van de kou.

Vullingen gevonden voor mijn brush pen. Ik maak er een oefening mee, zodat ik de mogelijkheden van zo’n ding wat kan uittesten. Tekenaars gebruiken het om vlakken op te vullen, schaduw te geven … ik wil vooral zoeken naar abstract gebruik: welke mogelijkheden zitten in de werking van  de brush pen zelf. Een eerste ‘huppelen’ over het blad valt mee. Toch zal het nog wel wat oefenen vragen om er echt mee te leren werken.

Wat experimenteren met bister. De krullen van de balustrades blijven me bij, dus probeer ik maar krullen uit. Ik zet met een pen voor kalligrafie enkele forse rondingen. Om de brutaliteit ervan wat af te zwakken ga ik er met lichte bister over. Wanneer alles opgedroogd is haal ik met helder water bister weg, zodat er een tekening in een tekening ontstaat.

Wanneer ik terug ben, ‘geland’ van de trip naar Parijs, blijft de ‘art deco’ me opwinden. Ik probeer zelf een tekening in dat genre uit. Ondertussen verbeeld ik me zoiets in het groot te maken. Ik heb ooit eens doek gekocht in de Aldi: 70cm op 4 m. Het doek is echter niet zo goed om op te schilderen: de oppervlakte is ruig zodat de borstels rap verslijten en de kwaliteit is niet echt bestand tegen nat. Eerst zou je het doek op een plank moeten kleven zodat de buitenranden niet meer omkrullen. Dat zal iets voor de zomer worden. Een abstract werk dat ‘art deco’-achtig aandoet. Wellicht in bister of Oost-Indische inkt, dat moet ik eerst nog uitproberen. In de winter maak ik liever kleine werken achter mijn tekentafel.

Nog een laatste blik op de foto’s die Christel nam. Dan is het terug aan het werk: tekenen en schilderen … en wellicht geïnspireerd door wat ik zag wat goede dingen maken. In elk geval stimuleert het mij wanneer ik naar exposities ga en ik hoor ook van de anderen dat ze er extra zin in hebben om terug aan het werk te gaan.