Ik ben op zoek naar een samengaan tussen strakkere lijnen en speelsheid. Het is moeilijker dan verwacht. Toch wil ik volhouden en zelfs als een tekening mij niet zo bevalt gooi ik ze niet weg. Niet het resultaat is belangrijk, wel de weg die je gaat. En als er af en toe iets moois te voorschijn komt: blij zijn.

Een van de eerste dingen die me ’s morgens invallen bij het wakker worden: wat ga ik vandaag tekenen. Als er al een ontwerp op mijn tekentafel ligt bedenk ik hoe ik het verder ga uitwerken. Heb ik nog niets gepland dan overweeg ik wat de volgende stap in de serie gaat zijn. Ik laat het tekenen organisch in mij groeien. Er zit geen idee achter die ik wil uitwerken. Dat is voor later. Nu wil ik experimenteren met lijnen en er plezier aan beleven.

Voor het schilderen ligt het anders. Ik ben mijn eindwerk bezig en daar wil ik iets uitdrukken van de dingen die me bezig houden. Ik zoek een evenwicht tussen het engagement dat ik in het schilderen leg en de ontspanning die ik in het lijnen trekken zoek.

Hier heb ik me met veel zwier overgegeven aan de speelsheid van lijnen. De achtergrond is ‘in het echt’ een wit papier. Ergens moet er wel een mogelijkheid zijn om dat te corrigeren, maar mijn kundigheid met de computer is erg beperkt.

Omdat het boek van Geert Mak ‘In Europa’ niet echt handig is om mee te nemen in de trein of autobus, zoek ik naar een kleiner formaat tussen mijn boeken en iets dat vlot leest als ik op reis ga. Zo kom ik bij het verhaal terecht dat Timothy Garton Ash schreef over zijn dossier bij de Stasi (Oostduitse Ministerium für Staatssicherheit). Terwijl ik ‘In Europa’ van Mak met mijn neus op de koude oorlog gedrukt wordt, kan ik bij Ash volgen hoe dat concreet in zijn werk ging.

Als Oxford-student verrichtte Garton Ash historisch onderzoek i.v.m. WOII. Op grond van een cultureel verdrag tussen Engeland en de DDR , krijgt hij een beurs om in Oost-Duitsland te werken. De buitenlandse inlichtingendienst van de DDR trachtte zijn doen en laten constant te observeren. De Stasi legt een uitgebreid dossier van Ash aan, maar ontdekte niet dat hij onder pseudoniem werkte voor Westelijke media.

Wanneer de Berlijnse muur neergehaald wordt en de Sovjet Unie uiteenvalt, gaat Ash op zoek naar de inhoud van zijn dossier. Ash vergelijkt de inhoud van zijn ter inzage vrijgegeven dossier met zijn herinneringen en dagboeken en interviewt een aantal geheime informanten die de dienst van gegevens voorzagen. Hij wil vooral begrijpen waarom ze informatie doorgaven aan de Stasi.

Ik moet denken aan een tekst van Leonard Cohen

Alles wat wij weten over Adolf Eichmann

Enkele weken terug las ik het boek ‘Reizen zonder John. Op zoek naar Amerika’ van Geert Mak. Omdat dit een ware voltreffer was pikte ik een ander boek van Geert Mak uit mijn boekenkast dat al lang op mij lag te wachten … maar omdat het zo’n ‘kanjer’ is (iets meer dan 1 kg, 1116 pagina’s zonder noten) bleef ik er een beetje ronddraaien. Maar in ‘Reizen zonder John’ had Geert Mak me zo overtuigd van zijn kunde, dat ik niet aarzelde aan dit uitgebreide werk te beginnen.

Om Geert Mak zelf aan het woord te laten (op de achterflap van het boek):

Begin 1999 verliet ik Amsterdam voor een reis door Europa die een vol jaar zou duren. Het was een soort laatste inspectie: hoe lag het continent erbij, aan het eind van de twintigste eeuw? Maar het was ook een historische reis: ik volgde letterlijk de sporen van de geschiedenis, door de eeuw en door het continent, beginnend in januari, bij de resten van de Parijse Wereldtentoonstelling en het bruisende Wenen, eindigend in december, bij de ruines van Sarajevo.

Dat hele jaar reisde ik zo met de eeuw  mee, in een krakeling van routes, langs Londen, Volgograd en Madrid, langs de bunkers van Berlijn, de geparfumeerde kleerkasten van Elena Ceausescu in Boekarest en de speelgoedauto’s in een verlaten crèche in Tsernobyl. En ik praatte met de getuigen: met schrijvers en politici, met verzetsmensen en hoge officieren, met een boer in de Pyreneeën en met de kleinzoon van de Duitse Keizer, tientallen Europeanen die hun verhaal vertelden.

Dit reisverslag gaat over het verleden, en wat het verleden met ons doet. Het gaat over verscheurdheid en onwetendheid, over historie en angst, over armoede en hoop, over alles wat ons nieuwe Europa scheidt en bindt.

In maart 2004 verscheen dit boek, in december 2004 (mijn exemplaar) was het reeds aan zijn elfde druk toe. Het is inmiddels in veertien talen vertaald.

Wat dit boek zo imposant maakt (naast zijn gewicht) is dat geschiedenis hier iets is van heel concrete mensen. Uitgebreid gaat het over de Eerste en vooral Tweede Wereldoorlog. Het gaat niet zozeer over de grote strategieën maar over concrete angst, verlies, met vragen als waarom, had het anders gekund … om uiteindelijk bij jezelf te belanden: wat zou ik gedaan hebben in die situatie. Naarmate de geschiedenis hedendaagser wordt en daardoor binnen je eigen beleven dreigt te stappen, verdwijnt alle superioriteitsdenken van ‘wij, de beteren’. Wie herinnert zich niet Gdansk, Tsernobyl, Srebenica, Serajevo … Met onze neus op de feiten die toen soms letterlijk tot geschiedenis gebombardeerd werden.

In Europa lezen, is een stuk van je persoonlijk geheugen bevrijden van vergetelheid. Door de afstand ontstaat er meer inzicht in wat er gebeurde … maar is het gevoel terecht dat we maar machteloze toeschouwers waren van het grote politieke, militaire, economische … spel?

In Europa

Geert Mak

Reizen door de twintigste eeuw

ISBN 90 450 1178 6

Licht

springt open tussen bomen

boven weiland

verzamelt zich tussen huizen

gewend aan de kou

de donkere uren van de winter

verdwijnen

maken plaats

voor nieuw verlangen

even raakt de zon

in een glimlach

de aarde

belofte wordt geboren

weer zal alles bloeien

in het zand

schrijf ik je naam

voorbije herinnering aan

ooit eens zomer

Compagnie AIRA van de dansschool Aike Raes, is geselecteerd voor het festival ‘Dance Vibes’ in Eeklo. De winnaar van het festival mag zich een jaar ‘Ambassadeur 2013-2014 voor Moderne dans in Vlaanderen’ noemen.

Compagnie AIRA startte in september 2000, creëerde reeds drie producties (Walking in my Shoes, Aqua en Woman) en met de productie in opbouw (My Sister), veroverde de groep een plaatsje bij de finalisten van Dance Vibes, ingericht door Danspunt dat zichzelf zo voorstelt: Danspunt, het Vlaams steunpunt voor amateurdans, bevordert de artistieke kwaliteit van amateurdans in Vlaanderen en Brussel en heeft oog voor het maatschappelijke belang ervan.

Gewoontegetrouw legt het Danscentrum een bus in. Omdat het vervoer op deze manier gemakkelijk gaat kunnen geïnteresseerde ouders, maar ook jongere dansers zonder begeleiding, deelnemen aan het evenement.

De dansers van Compagnie AIRA zijn deze morgen met drie auto’s naar Eeklo gegaan: daar vullen ze de dag doorbrengen met opwarming, podiumrepetitie, elkaar leuke verhalen vertellen en vooral de stress meester blijven.

Wanneer de bus ons afzet bij CC De Herbakker, schrik ik toch even van de muurschildering. Karel, geboren en getogen in Eeklo, vertelt me later dat ‘herbakkers’ de spotnaam voor inwoners van Eeklo is. Wanneer ik daarna even googel naar ‘herbakker’, wordt alles me duidelijk: het verleden was ook niet vies van horror. Googel zelf maar.

In het cultureel centrum vinden we onze groep terug in een grote zaal die de acht geselecteerde groepen en de drie gastgroepen als kleedruimte dient. Aike ziet het wel zitten. Voor haar is het belangrijk dat het eerste optreden van deze productie ‘goed’ is, krijgen ze daarnaast de titel, des te beter. We drinken samen iets in afwachting van het sein dat de voorstelling gaat beginnen.

Compagnie Aira komt na de pauze aan bod. Tijdens de pauze horen we dat de zenuwen toch hoog oplopen. Beter zo dan te overtuigd zijn van je kunnen. Aike probeert de concentratie op peil te houden en de groep moed in te spreken. Dat blijkt te lukken, want wanneer ze hun prestatie neerzetten geven ze zichzelf en slepen de toeschouwers mee. Wanneer ik Aike later terugzie, straalt ze : voor haar was het heel goed, de productie ’stond’ er. Wanneer alle finalisten hun creaties gebracht hebben, trekt de jury zich terug en komen de gastgroepen. Het valt me op hoe hoog het niveau van het amateur dansen is.

Dan wordt het even spannend. De directeur van Danspunt bedankt de mensen die zorgden voor de organisatie, de choreografen, de dansers en uiteindelijk zal de voorzitster van de jury het woord nemen. Zij heeft voor elke deelnemende groep een bemoedigende evaluatie van hun prestatie en overhandigt dan de gesloten envelop met de naam van de winnaar aan de directeur. Neen, Compagnie AIRA is niet de uitverkorene … maar blijkbaar zit de ontgoocheling niet diep. Wanneer we samen met de dansers wachten op de terugreis zijn ze vooral enthousiast om ‘opgetreden’ te hebben. Ook dat is belangrijk bij dansen: het af en toe eens kunnen tonen aan de buitenwereld van je kunnen. Nu, deze groep kan midden mei met dezelfde voorstelling terecht in de stadsschouwburg van Leuven. Daar treden dan de vier gezelschappen van het Danscentrum Aike Raes op.

De terugweg naar huis komt Aike bij me zitten. Het is over elven als we vertrekken. Af en toe zeggen we iets, maar we zijn beiden moe. In Leuven nemen we vlug afscheid en ik heb maar één wens: zo vlug mogelijk thuis zijn.

een beeld van de kleedzaal …maar ze laten niet aan hun hart komen dat ze het met zo weinig plaats moeten doen.

Stilaan wil ik op groter formaat van papier werken. Het gekke is dat me dat ook afschrikt. Daarom dat ik mezelf niet wil forceren om er direct erg creatief op los te gaan. Laat ik het maar houden bij het gekende en vertrekken van het weefmatje. Het resultaat is braaf natuurlijk, toch ben ik blij dat grote witte blad bedwongen te hebben. Stilaan groeit toch de zin om wat losser met die lijnen om te gaan. Ik noem het ‘buiten de lijntjes kleuren’, afleren wat we zo opgedrongen kregen tijdens de opvoeding: ‘binnen de lijntjes’ kleuren, een eufemisme voor braaf-zijn. Maar ook dat hebben we overleefd en ondertussen hebben we toch maar leren lezen en schrijven. Wellicht het mooiste cadeau dat je aan een kind kan geven: scholing … als aan de basisvoorwaarden van voeding en beschutting voldaan zijn.

Noteer alvast volgende data in jullie agenda.

Zaterdag 23 en zondag 24 maart: kunstmarkt ‘Kunst en Kado’ in Heist-op-Den-Berg. Christel en ik staan er met een standje.

Zondag 5 mei: kunstroute ’t Alent in Werchter. Op het adres Hogeweg 78, stellen 6 kunstenaars ten toon: Christel Verstreken: schilderijen - Indrah Verelst: pasteltekeningen - Denise Haegemans: schilderijen – Daniëlle Staes: schilderijen – Deepak De Ridder: grafische ontwerpen – Lut De Rudder: tekeningen met Oost-Indische inkt. Omdat de groep te groot is om iedereen binnenshuis een plaats te geven, zorgen we voor tenten op het gazon. Het zal een broeinest van culturele animatie worden. Ik kijk er nu al naar uit en hoop dat het weer wat meewil.

Van vrijdag 10 mei tot donderdag 23 mei stellen Christel en ik ten toon In de MIXX te Herselt. Vrijdag 10 mei om 20 uur is de vernissage: iedereen is welkom. De tentoonstelling is elke dag te bezichtigen tijdens de kantooruren. Alleen tijdens de weekends, zullen we aanwezig zijn in de tentoonstellingsruimte van 14 uur tot 17 uur. De andere dagen op afspraak.

Zaterdag 15 en 22 juni en zondag 16 en 23 juni: groepstentoonstelling van de avondklas schilderen in het nieuwe lokaal van Gesigneerd te Baal. Denkelijk zal op vrijdag de vernissage gehouden worden.

Als ik het zo bekijk schrikt het me een beetje af. Als je het allemaal op een rijtje zet, zit er leven in de kunst-brouwerij. Gelukkig zijn er veel helpende handen om het concrete werk dat nu eenmaal bij tentoonstellen hoort, te helpen uitvoeren … en het stimuleert het ook om aan het werk te gaan. Ik wil nog wel wat realiseren.

Ten slotte probeer ik de driehoek uit: rechthoekige driehoeken met verschillende afmetingen. Ik teken ze weer door elkaar, maar daar waar de lijnen elkaar overlappen haal ik mijn pen even van het papier, zodat een wit vlakje ontstaat. Het doet me denken aan Charly Chaplin. Telkens als hij ergens tegen aanbotst, neemt hij met een typisch gebaar zijn bolhoed af en verontschuldigt zich: is het nu voor een hem achtervolgende agent of een lantaarnpaal. Bij het tekenen neem ik eenzelfde sprongetje. Of hoe films van honderd jaren terug nog kunnen inspireren. Chaplin is dan ook een monument van een acteur. Ook kinderen van nu kunnen nog van zijn films genieten, zo modern blijft hij.

Nu maak ik gebruik van rechthoeken met verschillende afmetingen en teken ze door elkaar. Daardoor ontstaat er meer spanning. Het ‘vlak’ moet wijken voor de lijn. Het doet me denken aan een plan van een plattegrond. Ik merk dat het ‘vlak’ mij niet meer zo boeit. Toch wil ik nog even doorzetten.

Ik blijf bij het vlak en plaats enkele even grote vierkanten op het blad. Om het geheel wat boeiender te maken maak ik de achtergrond zwart en laat de tekening wit. Het is een rustige tekening. Ze nodigt uit tot kalmte. Is ook eens leuk om beleven.

Ik maak weer een vlek van verdunde Oost-Indische inkt. Blijkbaar gebruik ik nogal overvloedig water, want in de hoeken van het blad hoopt de Oost-Indische inkt zich op: een volgende keer daar meer aandacht voor hebben. Na het drogen geef ik wat maar aandacht aan het lijnenspel. Zonder die donkere hoeken zou het best meevallen. Het is nog maar het begin. Soms zou ik willen dat er meer uren in een dag waren om te tekenen: er is nog zoveel te ontdekken.

Met à la Escher te werken, waarbij de achtergrond een even belangrijke rol speelt als de voorgrond, wil ik nu wat experimenteren met de achtergrond. Een eerste probeersel is een vlek te maken met verdunde Oost-Indische inkt, het blad te laten drogen, en daarop dan een tekening te plaatsen. Het gaat mij niet zozeer om de tekening, wel om het effect van die achtergrond bij het tekenen. Jammer dat de verdunde Oost-Indische inkt bij het scannen zo bisterachtig wordt.

Terwijl ik met die kleine vierkantjes bezig ben komt een herinnering binnenwandelen van het eerste leerjaar. We kregen van ‘de zuster’ (toen waren er nog veel vrouwelijke kloosterlingen die voor het onderwijs zorgden) bij het begin van het jaar een pennendoos. Op die doos waren 10 vlakjes aangebracht die scherp afstaken tegen de achtergrond van het deksel. Was die doos zo aangekocht, of had de kloostergemeenschap sigarendoosjes verzameld en in de vrije tijd, terwijl de kloosterlingen mochten praten met elkaar, die doosjes in elkaar geknutseld? Wellicht dat laatste, want die eerste naoorlogse periode ging men toch heel zuinig met materiaal om.

In elk geval leerden we met dat deksel onze eerste sommen maken. Op een dag vroeg de zuster goed naar de doos te kijken, daarna onze ogen te sluiten en te ontdekken welke kleur we zagen. Ik zag groen, dat was duidelijk. Ondanks ik met veel enthousiasme mijn vinger opstak, kwam ik niet aan bod. Toen na een poosje iemand de juiste kleur vermeldde, vroeg de zuster wie nog groen had gezien. Op hetzelfde enthousiaste elan als waarmee ik mijn vinger opstak deelde ik mee dat het bij mij ook groen was. Toen gebeurde er voor mij iets heel onbegrijpelijk en kwetsend. De zuster sneerde dat ik het altijd juist wou hebben. Ik begreep niet waarom ik zo publiekelijk geminacht werd: ik had toch groen gezien?

Later ben ik veel dingen gaan begrijpen. Het gebeurde nogal eens meer dat ik zo erg afkattend behandeld werd door de onderwijzeressen. Het was pas na de oorlog. Hoewel vader vrijgesproken was in een proces wegens collaboratie, bleef hij een ‘zwarte’. Ze hadden niet voor niets bijltjesdag gehouden in ons gezin: de inboedel de straat op en in brand.

Regelmatig moest ik de wrevel van de leerkrachten ondergaan, zonder dat ik begreep waarover het ging. Ik had niks mispeuterd, maar toch was er iets niet goed.

Met de huidige normen kan je dat niet beoordelen. Ik probeer het te plaatsen tegen het denken en aanvoelen van toen.

In elk geval was de kleur die ik zag groen. Eindelijk mag ik het eens zeggen.

Ik blijf bij de letters hangen. Maar letters als tekening. Toch zet ik een stap verder. Ik gebruik geen bestaande letters meer maar zoek naar een kleine tekening , die zich eindeloos kan herhalen, alsof je schrijft. Ik gebruik die tekening dubbel: zwart tegen een witte achtergrond en wit gelaten tegen een zwartgemaakte achtergrond. Ik moet denken aan Escher: die speelde heel ingenieus met achtergrond en voorgrond. Googel maar eens op zijn naam en dan naar de afbeeldingen. Ongelooflijk.

In de schilderklas ben ik een groot doek aan het schilderen: 2m x 2m. Het is het midden stuk van een trilogie: antwoord aan de piëta. De piëta is een bekend icoon in onze christelijke beeldkunst: Maria met haar dode zoon op haar schoot.

Die schilderijen waren verbeeldingen die men tijdens de kerkelijke vieringen kon bezichtigen. Ik heb altijd als kind met verwondering gekeken naar die theatrale voorstellingen. Meestal vond ik het nogal verbijsterend. ‘t Was allemaal nogal gruwelijk. Niet alleen piëta’s, maar ook heiligen, vb. Sint-Sebastiaan vond ik nogal luguber. Ik weet nog precies waar hij in de dorpskerk hing.

Je moet maar eens met een kleinkind aan de hand door bepaalde afdelingen van het museum M in Leuven wandelen. Een kleinkind dat niet christelijk opgevoed is, dat geen weet heeft van martelaren, het verhaal van Jezus. De vragen komen op je af: waarom hakken die mannen met bijlen, waarom heeft die man zoveel bloed in zijn zijde? De christelijke iconografie houdt blijkbaar van wonden en bloed, van marteling en dood. Het is sensationeel om mee naar buiten te komen. Het helpt om de ‘zondige’ mens onder de psychologische knoet te houden.

Tevens biedt zo’n iconografie een leidraad voor het leven van de gelovigen. De piëta is daarbij een krachtig beeld. Een vrouw, wezenloos van verdriet bij de dood van een kind. Zo moet een vrouw dus aanwezig zijn in het leven als ze een kind verliest. Daar kan men weg mee: de vrouw is hulpeloos, sprakeloos, van de wereld (in choque zegt men nu)… krachteloos overgeleverd aan degene die het goed met haar menen. Dat bij het sterven van een kind andere aspecten aan bod komen … dat ontdek je stilaan door zelf die ervaring mee te maken, door aandacht te krijgen voor de wereld van andere moeders die een kind verloren.

Ik denk aan de dwaze moeders in Argentinië, de vrouwen in Beslan na de terreuraanslag … en al die vrouwen die dagelijks ons scherm passeren bij weer een aanslag uit een of ander hoek. Wellicht hebben ze het over helden en martelaren bij een interview, maar thuis zonder het oog van de wereld of politieke systeem, huilen ze wel om dat kind, is er een plaats die leeg is. Het zijn vrouwen die woedend zijn, die het politieke systeem in vraag stellen. Ze vervloeken die oorlog of de situatie waarin ze gevat zijn en dat was vroeger waarschijnlijk ook zo. Daarom dat die vrouwen een rol moesten toebedeeld krijgen waarbij ze zwegen … en dapper hun verdriet droegen.

Ik schilder drie anti-piëta doeken. Het eerste doek probeert de pijn, verwarring, complexiteit van ervaren weer te geven bij de dood van een kind. In het tweede doek ben ik op zoek naar de moderne vormgeving van de klassieke piëta. Het laatste doek zal de moeder tonen die vragen stelt aan de wereld, die haar protest uitdrukt.

Bij het tweede doek gebruik ik teksten van doodsprentjes, liederen, gedichten uit het rijke Vlaamse leven. Die woorden schrijf ik over het beeld van de moeder heen op het doek: als een niet te ontkomen siroop omvatten die woorden haar wereld, haar bewustzijn.

In deze tekening heb ik de woorden terzijde gelaten om de letters alleen als beeld te gebruiken. Even bekomen van de verschrikking van de inhoud.

Ik doe de vorige oefening nog eens over, alleen vul ik de vakjes met verschillende verdunningen van Oost-Indische inkt. Zo komt er licht in het geheel. Bij het scannen worden de grijze tinten van de verdunde inkt bruin, net of ik bister gebruikt heb. Maar ook met bister zou deze oefening tot haar recht komen. Het zijn heel gewone oefeningen … maar ik heb er plezier bij. Elke ambitie ontbreekt … op je zeventigste moet je niets meer bereiken … alleen nog die dingen doen waaraan je deugd hebt. Dat probeer ik ten volle uit. Ik probeer iets uit omdat het me boeit, omdat ik het graag doe. De tekeningen stapelen zich op. Wanneer ook ik afscheid neem van deze wereld zullen mijn kinderen die tekeningen vinden. Wellicht zullen ze onder elkaar vertellen met hoeveel enthousiasme ik pen en inkt hanteerde.

Ik kan me geen beter ouder worden voorstellen.

Dezelfde oefening als vorige tekening maar zonder tussenlijn en i.p.v. tekeningetjes plaats ik nu vierkantjes zonder meer. Het is een vereenvoudiging … en terwijl ik vierkantje na vierkantje neerzet ontdek ik plotseling dat ik bij ‘het vlak’ uitgekomen ben. Daar valt nog heel wat te onderzoeken.