Na een dag in de tuin werken, trek ik ’s avonds naar de schilderklas. Ik weet wat ik wil schilderen, alleen … mijn armen hangen als verlamd langs mijn lichaam. Hoe kan ik nog een schildersborstel optillen, ook al is het maar een kleintje. Ik sleur mijn verf en een nieuw doek de auto in. Een goed gespannen doek ‘zingt’ als je ertegen aantikt. Ik hoor hoe uitnodigend dit nieuwe doek klinkt en dat geeft me precies nieuwe energie. Ik zal wel niet de hele avond schilderen, maar ik wil de klas niet missen, want het is toch altijd een speciaal moment als je elkaar na een vakantieperiode terugziet.

Ik heb mijn plaats op de eerste verdieping … en wat is dat vandaag hoog, héél hoog. Trede na trede probeer ik me naar boven te hijsen. Eens ik geïnstalleerd ben, ga ik nog een koffie halen aan de automaat, een kleine opkikker die ik wel kan gebruiken en dan ga ik aan de slag. Ik wil iets met de kleuren doen die ik vandaag om me heen zag.

Ik werk heel geconcentreerd. Tuin en schilderij worden één geheel. Dan voel ik de vermoeidheid het overnemen van mijn enthousiasme en wilskracht … vooral omdat ik het gevoel heb dat ik uitgeschilderd ben voor vandaag. Ik ben blij met het resultaat. Morgen kan ik dan bekijken hoe het verder moet.

Het is ideaal weer om in de tuin te werken. Vol overgave beperk ik de struiken en vooral de klimplanten tot leefbare elementen, snoei ik het droge winterhout weg en verzamel de resten van droog gras en ander afval. Na elke snoeibeurt kan ik tevreden rondkijken: het verschil is duidelijk zichtbaar. Dat is ook zo leuk aan het opruimen van een ietwat verwilderde tuin: je ziet dat er in gewerkt is. Plots krijgt alles een groener uitzicht nadat de geelbruine kleuren verdwenen zijn. De natuur doet ondertussen ook zijn best, de lente springt uit het botten van de bomen en de mensen voelen zich stukken beter bij wat zon.

Nu is het de beurt aan de vijver. Het droge riet aan de kant moet met een snoeischaar ingekort worden. Meestal doet Karel dit werk … maar die wordt geplaagd met rugproblemen en is uitgeschakeld voor deze activiteiten. Nu, ik zal deze klus wel klaren. Toch is er een probleem: met de snoeischaar kan ik, vanaf de kant, maar heel beperkt het riet bijknippen. Een bootje om op te varen heb ik niet, dus moet ik een andere oplossing zoeken. Ik neem de steel van de hark en de hak, haal de doorzichtige verpakkingstape en bind de stelen van de snoeischaar aan die van de hark en hak. Ik hoop dat het stevig genoeg is, maar die verpakkingstape kan toch wat aan. Met verlengde schaararmen reik ik naar het verder gelegen riet … en het lukt me om de verdorde uitgroei een stuk kleiner te maken. Het is geen haute-coiffure, maar voor de afwerking zal de natuur wel zorgen.

Plots vliegt een vrouwelijke eend met veel gedoe op. Ik schrik wel even. De laatste weken kwam vaak een koppeltje langs om zich te vermeien in het water. Vooral de woerd is mooi om zien. Gisteren maakte Karel nog de opmerking: waar zou het vrouwtje gebleven zijn, we zien alleen het mannetje nog af en toe. Nu, in de beste families kan het tot spanningen komen en wellicht is ieder zijns weegs gegaan. Nu blijkt dat vrouwtje toch hier te zijn. Ik maak mezelf wel de bedenking dat het lang gewacht heeft om op te vliegen, meestal reageren wilde dieren veel vlugger. Maar ik knip verder, verwijder het afgeknipte riet uit de vijver … tot ik plots op een eendennest stuit. Op het eerste zicht zie ik vijf eieren liggen, maar het kunnen er meer zijn. Ik dek het nest toe, zoals ik het gevonden heb en hoop dat moedereend terug wil komen om haar broedtaak verder te zetten. Maar ik vrees er voor: al het hoge riet is afgeknipt. Jammer.

Ik vertel Karel wat ik ontdekt heb … en hij vreest ook voor het verder zetten van het broeden. Hij had ook wel graag eens een kroost eendenkuikens zien rondwaggelen … hoewel, die laten een spoor na en ik denk niet dat het zo ideaal is voor de kwaliteit van het vijverwater, wellicht doet het gazon daar meer voordeel bij.

’s Anderendaags duik ik weer de tuin in. Vandaag wordt het kruidentuintje op orde gesteld: zowat alle keukenkruiden zijn bevroren, dus moet ik op zoek naar nieuwe aanplant. Tot ik plots aan de moedereend denk … zou ze teruggekomen zijn? Voorzichtig trek ik naar het nest … en wie zit er in al haar glorie te broeden? Hare majesteit. Heel onopvallend, wat passen haar kleuren bij haar omgeving, ze lijkt erin te verdwijnen. Als je het niet weet loop je zo voorbij die vorm van kraamkliniek.

Ondertussen laten de kippen bij de buren met veel kabaal horen dat ze weer een ei gepresteerd hebben. Wat bij de ene vogel aanleiding geeft tot een orkestrale uitgave, gaat bij de andere vogel in alle geruisloosheid voorbij.

Toch benieuwd naar de verdere afloop van deze eendenuitbreiding.

Met ’t Alent in het vooruitzicht wil ik nog wat kaartjes maken. Ik doe dat dolgraag. Het is heerlijk ontspannend en toch vraagt het concentratie. Echt spelen dus.

Christel had me al transfert papier bezorgd. Op dat papier kan je een af andere afbeelding uitprinten en die, met een warm strijkijzer, overbrengen op een T-shirt … of op tekenpapier zoals ik het doe. Ik gebruik enkele afbeeldingen van mijn laatste tekeningen. Zo ontstaat een nieuwe reeks kaartjes.

Eerst schik ik de afbeeldingen in een document: vier op een pagina. Afprinten op het transfert papier. Met het strijkijzer de afbeeldingen overbrengen op niet te dik tekenpapier. Laten afkoelen en dan de plaatjes uitsnijden. Ondertussen heb ik me ook karton aangeschaft met een diepgele kleur, heel zonnig van sfeer. Ook dat snij ik op gepast formaat en plooi het dubbel. Vervolgens de afbeeldingen op het karton lijmen, onder een zwaar boek laten opdrogen … en ik kan het kaartje signeren.

Het diepgeel van de achtergrond laat de wit-zwart tekening wel mooi uitkomen. Deze reeks is wel leuk om tonen.

nog even blijft het licht de avond bevragen

de dag was schitterend

legde zich in de omarming

van lente en uitzicht op

ik genoot van elke moment

de lucht

de zachte aarde

mijn lief aan mijn zijde

tot alles verstilt

in een plotse herinnering

weemoed overvalt me

schaduwzijde van leven

het is goed

intensheid van leven

nabijheid van dood

gevat in eenzelfde ervaren

ik ga de ruimte van mijn ziel in

uitdagend

schroomvol

dankbaar

Goed op tijd staan Karel en ik op het perron: we komen Maria ophalen. Wanneer de trein stilstaat concentreer ik me vooral op de voorste wagons, Karel kijkt meer achteraan. Eigenzinnig als ze is, stapt Maria in het midden van de trein uit. Blij weerzien, dikke kussen met nog een extra knuffel erbij.

Maria is niet alleen een jeugdvriendin van Karel, ondertussen kunnen we elkaar ook als vriendinnen begroeten en in het schrijversbestaan van zowel Karel als mij is ze niet meer weg te denken. Elke blog leest ze … en wee als iemand een taal- of spellingfout durft neer te zetten. Via de mail leest ze ons dan de levieten … maar op zo’n geestige manier dat je bijna een fout zou willen maken als het een tijdje geleden is dat ze nog eens iets van zich liet horen.

Als vroegere onderwijzeres heeft ze alles gezien, niets ontsnapt aan haar taal-oog. Zo is ze ook in de weer om teksten van Karel na te lezen. Wat zou hij zonder Maria doen? Om maar te zeggen wat een rijkdom Maria in ons leven betekent.

We hadden al lang gezegd dat het weer eens tijd werd om elkaar ‘in levende lijve’ te ontmoeten. En uiteindelijk lukte het dan toch een datum te vinden die voor elk van ons paste. En dan staat ze daar: een kleine, zeventigjarige vrouw, die wel wat moeite heeft om de treintreden te overwinnen, maar met een levendigheid die een uitstraling heeft op iedereen die in haar gezelschap vertoeft.

Het is iets over elven als we thuis toekomen. Natuurlijk koffie … aan gespreksonderwerpen geen gebrek. Als we haar ’s avonds uitwuiven aan de trein van iets over zevenen is de woordenbron nog niet opgedroogd.

We ontdekken dat we een soort gemeenschappelijk verleden hebben. Maria studeerde in Eeklo en toen zij afgestudeerd was, kwam ik er toe. We hebben elkaar dus niet ontmoet … maar kregen wel dezelfde leerkrachten, liepen over hetzelfde uitgebreide domein … en bleken dan ook nog eens gemeenschappelijke kennissen te hebben, want een vriendin in Eeklo heeft een broer die nu bij haar in de buurt woont.

Karel kent Maria sinds zijn kindertijd: hun ouders waren vrienden, zelfs verre familie. Dus veel gemeenschappelijke familieverhalen. Het is boeiend de mensen van toen weer tot leven te laten komen. Hun hebbelijkheden maar ook de waarde die ze aanboden in een jong leven. Ik heb die mensen nooit gekend, daarvoor ben ik te laat in het leven van Karel gekomen. Die gesprekken bieden me dan de kans om even aan mijn ‘oude aanwezigen’ te denken. Mijn grootvader die een reus leek (in onze familie waren we allemaal nogal groot, er zijn verschillend neven die de twee meter halen) en die één oog dichtkneep en dan kon zeggen hoe groot de afstand was tussen … ik heb dat altijd enorm gevonden: dat vertrouwen in zijn eigen zintuigen.

Natuurlijk zijn er ook de verhalen waarin het sprookje niet eindigt op ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’. De verhalen zijn zo menselijk, zo herkenbaar. Gelukkig kunnen we ze aan elkaar vertellen. Door tot taal te worden verkrijgen de ervaringen mogelijkheid tot integreren in de innerlijke wereld en daardoor de ruimte om die ervaringen weer vanuit een andere invalshoek te benaderen.

Daarom moeten vriend(inn)en gekoesterd worden: je kan je bij elkaar uitspreken in het weten dat je luisterbereidheid ontmoet, medeleven vindt, troost zal aangeboden worden.

En natuurlijk vliegt zo’n dag om. Voor je het beseft zwaai je elkaar weer uit.

Wanneer ik thuiskom stuur ik Maria nog een mail met de vraag of de reis goed verlopen is. Ja, ze is veilig geland … en hopelijk kunnen we zo’n dag nog dikwijls meemaken.

Zoals ik me heb voorgenomen, duik ik het museum M te Leuven in. Ik heb anderhalf uur de tijd, daarop kan ik wel wat zien.

Er is een familiewandeling uitgestippeld. Ik begin bij de start: die is keurig aangeduid op de vloer van de benedenverdieping. Het eerste beeld dat ik ziet is een Christusbeeld: handen gebonden met stevige koorden, doornenkroon op het hoofd, een gebogen houding. Heel mooi. Het tweede beeld waarmee ik geconfronteerd word is een schilderij: de marteling van Sint Quinten. De heilige is vastgebonden aan houten balken. Twee beulen drijven beitels in zijn schouders. Onder de teennagels zijn spijkers geduwd. Van schilderij naar schilderij zie ik marteling, wonden, agressie, bloed … en dit noemen ze een familiewandeling … moet hier geen leeftijdsgrens aangeduid worden?

Vroeger waren we gewend aan dergelijke schilderijen: elke keer dat we naar de kerk gingen (en dat was soms dagelijks) was kijken naar die schilderijen een attractie voor mij. Een soort stripverhaal. En dat gruwelijke aspect had wel iets. Nu leest men een horrorboek of kijkt naar een horrorfilm. Vroeger gingen we daarvoor naar de kerk. Vooral de pijlen van Sint Sebastiaan herinner ik me nog. Ik wist wel niet wat die heilige voor speciaals gedaan had, maar zijn marteldood was wel indrukwekkend. En pijlen, dat kenden we. We maakten zelf onze pijl en boog. Veel wild hebben we niet gevangen en de enige oorlog die we konden winnen was de oorvijg ontlopen als we iemand een blauwe plek hadden geschoten. De huidige generatie kinderen, ook degenen die onderwezen worden in de katholieke leer, krijgen die verhalen niet meer voorgeschoteld. Maar als je zonder voorkennis met deze horrorbeelden geconfronteerd wordt … komen die dan ’s nachts niet door die kinderhoofden spoken?

Ik kom bij de piëta’s … maar niet alle schilderijen die vroeger getoond werden zijn nu aanwezig. Dit is een bewuste keuze van het beleid: door regelmatig schilderijen van plaats te wisselen, vanuit een andere invalshoek de bezoeker aan te spreken, probeert men ‘beweging’ in het museumbezoek te krijgen.

Dit museumbezoek was mij vooral te doen om de piëtafiguren. Deze afbeelding is voor mij voldoende. Daarin ligt alles vervat waardoor ik tot het onderwerp van mijn eindwerk kwam. Ik zie de tekst al voor mij die ik samen met mijn eindwerk zal aanbieden.

Ik wandel verder door de gruwel van gekruisigde Christusfiguren, martelaren … maar ook stukken van retabels … en spoedig ben ik toch gegrepen door de schoonheid van die werken. Het is zoals luisteren naar een opera: soms weet je beter niet welke onzin er verteld wordt en geniet je alleen van de muziek

Bij de vaste collectie horen ook kunstenaars die dichter bij onze tijd aanleunen. Zo zijn er heel wat doeken en beelden van Constant Meunier. Van zaal tot zaal wandel ik … alleen. Nu, dan word ik ook niet afgeleid, hoewel een museum toch wel nood heeft aan medebezoekers om tot een echte museumbelevenis te komen. Alle tentoongestelde werken houden op een af andere manier verband met de stad Leuven. Toch ervaar ik geen provinciaalse benepenheid. Het mag voor mijn part op de internationale agenda geschreven worden.

Na deze vaste collectie kom ik bij de tijdelijke tentoonstellingen. Maar dan komt men me zeggen dat het museum gaat sluiten … jammer, ik zal moeten terugkomen om de rest te zien. Toch voel ik me voldaan. Ondanks dat ik de vaste collectie al verschillende keren gezien heb en me telkens geërgerd heb aan de bloederigheid van de kunst gemaakt onder kerkelijke auspiciën, zijn er weer zoveel indrukken die nablijven. Vooral het rood van die vroege kunst. Ik word er telkens door overdonderd.

De inzetfoto toont een schilderij van Hans Memling. Hij schilderde het  in 1475. Dat werk hangt niet in Leuven, maar het feit dat de schutters zo nadrukkelijk aanwezig zijn maakt het beeld erg indringend: op zo’n wijze geëxecuteerd worden … en toch wou men dit ‘tonen’ aan de mensen. Waarom?

Vanmorgen toch de kans gezien om in de tuin te werken. Er zijn een paar struiken gesneuveld door de koude. Ik knip ze tot iets boven de grond af … wie weet of er geen teken van leven meer komt. Wordt het niets, dan kan ik ze volgend jaar nog uitdoen. Ook het riet mag opgeruimd worden, straks groeit er weer een nieuwe editie. En dan de klimop. Best dat je daar wat controle op uitoefent, want anders heb je na een paar jaar een tuin ‘onder’ de klimop. Die uitlopers zijn zo gretig om alles wat houvast kan bieden in te palmen. Hier dient gekortwiekt.

Een buurman komt even kijken. Ook hij is wat in zijn tuin bezig. Dat is leuk bij het werken in de voortuin: de buren komen een praatje maken. De buurman schildert ook. Vooral landschappen. De winter heeft hij zowat stil gelegen, maar nu is hij weer begonnen. Jammer dat hij niet meedoet aan ’t Alent. Maar dat vraagt teveel energie, hij is dan ook wat ouder. In elk geval moedigen we elkaar aan om verder te werken, niet alleen in de tuin.

En dan begint het te regenen. Nu, ik voel mijn armen bijna niet meer … ‘k ben dan ook een behoorlijke tijd aan het snoeien en opruimen geweest. Het resultaat mag gezien worden. Trouwens, ik wil nog wat energie over houden. De oudste dochter is jarig (geweest) en organiseert vanavond een etentje voor de familie. Ik wil daar niet in slaap vallen.

Karel heeft een heel ontroerend gedicht geschreven. Ik zorg voor de uitprint en gebruik een van mijn zelfgemaakte kaartjes om het in op te bergen. Samenwerken noemen ze dat.

Deze namiddag gaan we naar Leuven. Karel duikt onder in een of andere bibliotheek, ik ga op zoek naar een gepast cadeautje. Ik heb al iets in gedachten dat niet zo moeilijk te vinden zal zijn. Daarna wil ik nog eens in Museum M binnen gaan. Voor mijn eindwerk heb ik als thema: piëta (m/vr). Mijn eerste inspiratie ontstond in Museum M toen ik daar een reeks martelaren en piëta’s op een rijtje zag hangen. Ik wil die nog eens gaan bekijken. Ik wil die werken als entree gebruiken voor de begeleidende tekst van mijn eindwerk.

130413  … en nu de tuin in

De winter lijkt nu eindelijk voorbij. Ik heb behoefte aan de tuin en de tuin aan mij. Ik neem me voor om elke dag een goed uur in de tuin te werken … als het weer het toelaat.

Vanochtend schijnt de zon wel niet, maar het is droog en met een warme jas is het zelfs heerlijk om buiten te werken. Ik begin bij de voortuin, daar moet de snoeischaar dringend aan het werk. We laten de bomen en struiken de winter in gaan zonder speciale ingrepen. Het is mooi om de bladeren te zien verkleuren, afvallen en de takken te zien afsteken als abstracte lijnen tegen de wisselvalligheid van de lucht. Met sneeuw krijgen die donkere tinten nog meer effect. Natuurlijk wacht ons dan een grote lenteschoonmaak (niet binnen, neen, die gedachten laat ik steeds overwaaien).

Ik zuig de frisse lucht mijn longen binnen. Nu zeker: op de baan is er nauwelijks vervoer wegens werken aan de weg een eind verderop. Ik geniet er intens van … tot het begint te regenen. Eerst is het nog wat miezerig proberen om iets van nattigheid te vormen, maar dan wordt het toch menens. Neen, geen echte overvloed, maar toch voldoende om nat te worden. Toch wil ik nog wat doorwerken, ik wil mijn planning voor vandaag afmaken. En dat lukt ook nog. Wanneer ik mijn materiaal weg zet, voel ik me doornat. Een warme drank zal me deugd doen.

Terwijl ik de badkamer verwarm voor de douche, komt Christel binnen. Ik wil iets uitproberen met transfer papier en zij had er nog in voorraad en dat bracht ze nu, zodat ik direct aan het werk kon gaan. Ontzettend lief van haar. Ja, ze wil ook wel een koffie. Ondertussen heeft Ludo zich over de staanders voor de schilderijen gebogen en hij heeft al een afspraak gemaakt met zijn vriend om dat tot een goed resultaat te brengen. Zo, weer een probleem minder.

Als toemaatje: vorig jaar nam ik een foto van de opgroeiende rabarber op dezelfde dag als vandaag. Ook nu leg ik het beeld van de rabarber vast. De inzetfoto is de rabarber zoals hij er nu uitziet en onderaan de toestand een jaar geleden … van een verschil gesproken.

Niet alles geraakte ingekaderd en daarom spreken Christel en ik af om nog eens een namiddag samen te komen. Gewoontegetrouw beginnen we met een koffietje, dat Karel heel gul aanbiedt en klaarmaakt. Bij de koffie (chocolaatje niet vergeten) bespreken we de voorbereidingen voor ’t Alent en onze tentoonstelling in de Mixx. Vooral de opstelling van de werken van Indrah en Tine vormen een probleem. Ingekaderd achter glas wegen die werken toch zwaar door en het frame van de tenten is niet sterk genoeg om ze er aan op te hangen. Wellicht hebben we toch een oplossing gevonden. Ik kreeg een tijdje geleden een boekensteuntje dat de man van een vriendin maakte (dank je wel Mark) dat uit twee in elkaar te zetten plankjes bestaat. Als we dat eens in het groot uitprobeerden? Ja, Ludo heeft een vriend die grote platen tot gepaste planken kan zagen. Als we dan stevige tafels neerplanten kunnen we de werken op de tafels presenteren. Dan: hoe organiseren we de ruimte op het gazon. Met een oprolbare meter van Karel proberen we het gazon uit. En het lijkt te lukken om twee tenten van 3 x 3 en een tent van 3 x 6 bijeen te zetten. Het zal wel dicht bijeen staan zijn, maar dat is gezellig. Hopelijk wordt het spoedig wat warmer en blijft het een paar dagen droog, zodat de tuin kan aangepakt worden. We spreken meteen een dag af dat Christel het atelier een verflaag komt geven, want de wintermaanden hebben de muren een gelige kleur gegeven … en witte muren zijn toch wel mooier als achtergrond. Afspraak is: ik ruim het atelier op en zorg voor de tuin, Christel zorgt voor het verven. En als het die dag regent of erg waait … dan zoeken we wel een oplossing: er is nog de garage, een tuinhuis dat nog wat ruimte biedt … we zien wel, en onze mannen zijn altijd bereid een handje toe te steken.

Terug binnen werken we aan de kaders. Een werk dat ingekaderd is krijgt toch meer allure. Net of door een tekening binnen een eigen ruimte te plaatsen en daardoor te beperken er meer zeggingskracht van uitgaat. Als een werk ingekaderd is, kijken Christel en ik er even naar: het is best de moeite waard er deze energie aan te besteden want het wordt meteen waardevoller, het spreekt meer aan.

Tussendoor hebben we het nog over de perstekst, de vormgeving van de prijslijst en de kaartjes die Ludo wellicht wil maken om bij de schilderijen in de Mixx te hangen.

We zijn heel enthousiast voor beide projecten. Stap na stap groeien we er naar toe. Heerlijk.

Een foto van de Holocaust: een berg kleren van slachtoffers. De foto spreek me aan om er rond te werken, kijken wat het geeft als ik met lijnen het donker-licht contrast oproep. Ik wil geen ‘nieuwe’ foto maken, maar een eigen interpretatie. Terwijl ik de lijnen het papier laat opzoeken, denk ik aan de concrete mensen die ooit die kleren droegen. Kom bij de vragen uit die ik me altijd stel. Als ik toen 16 of ouder was … aan welke kant zou ik gestaan hebben: dader, zwijgende omstander, slachtoffer?

Nu ‘weten’ we wat toen gebeurde. Getuigen hebben stem gegeven aan hun beleven, de archieven zijn doorzocht, historici hebben het verhaal samengesteld. Toch was men toen niet ‘onwetend’. De kleren uit de kampen werden naar Duitsland verzonden … hebben de mensen die de kleren kregen zich nooit afgevraagd waar die vandaan kwamen … ook niet als ze briefjes of andere verwijzingen vonden naar de concrete mensen.

Maar ik wil tekenen. Ik merk dat de lijnen groter zijn dan gewoonlijk, dat ik meer wit laat. Ik werk vanuit mijn aanvoelen, verstand op nul. Later zal ik het resultaat wel ontdekken.

Ik wil wat meer experimenteren met donker en licht. Een tekening die niet lukte neem ik weer ter hand: papier gooi je niet zomaar weg. Eerst probeer ik de tekening toch tot een goed einde te brengen, als dat niet lukt gebruik ik de achterkant om een nieuwe poging te wagen.

Ik laat me leiden door de tekening die er reeds op staat. Veel is het nog niet. Ik weet dat ik me die dag onmogelijk kon concentreren, ik was gewoon te moe. Maar zelfs vermoeidheid is geen reden om van de tekentafel weg te blijven. Eerst proberen die vermoeidheid te overwinnen en als dat niet lukt: de tekening opzij leggen en kijken of er nog een boeiend boek te lezen is. Meestal val ik dan wel in slaap. Zo hardvochtig ben ik niet voor mezelf.

Ik begin met de lijnen die er reeds zijn aan te vullen … tot ik iets in de tekening ontdek dat me aanspreekt. Daarop bouw ik dan verder. Het wordt een menselijke figuur die uit het donker groeit. Er ligt iets nieuwsgierig-vriendelijk op het gezicht. Nu kan ik me met de tekening verzoenen

Zondag, 5 mei is het ’t Alent, vrijdag, 10 mei is het de vernissage van de tentoonstelling van Christel en mij in Herselt. Het zal een drukke week worden.

Met dat in het achterhoofd neem ik het besluit om de bergkamers op te rommelen nu er toch heel wat materiaal beneden staat en meteen te zorgen dat de doeken die ik ga meenemen naar Herselt naar beneden kunnen.

Eerst begin ik met de bergkamer waar alle materiaal dat nog moet verwerkt worden bijeen is gebracht. Het is geen grote kamer, dus staat die kamer eivol. Door op een andere manier te ordenen verkrijg ik wat meer ruimte. Papier is zwaar … en dat voel ik. Ik kan het passe-partout karton maar met mondjesmaat naar boven krijgen. Na heel wat trappen op en neer lukt het me om alles op de plaats te krijgen. Toch een goed gevoel als je alles weer weet liggen en de orde je toelacht … en die trappen: goed voor de gezondheid.

Daarna volgen de schilderijen die meegaan naar de tentoonstelling. Die staan opeengepakt in een nog kleinere kamer. Gelukkig zijn het de laatst bijgeplaatste werken en kan ik er gemakkelijk bij. Veel moet er niet meer aan gebeuren: de meesten moeten nog gesigneerd en voorzien worden van een ophangsysteem. Dat vraagt een voormiddag werk. Ik stapel alles netjes in de inkomhal. Het is een blij weerzien met de werken die ik een paar maanden terug schilderde: net of ik ze voor de eerste keer zie.  ‘k Ben er best tevreden over. Mijn tekeningen heb ik tussendoor al van een passé-partout voorzien, zodat de wisselkaders die nu mijn zoon voor ’t Alent gebruikt, zonder veel gedoe van inhoud kunnen wisselen. Dat aspect van de tentoonstelling is in orde.

Fysiek voel ik de trappen en het sleuren wel doorwegen, maar dat kan het enthousiasme niet drukken; Ik kijk echt uit naar die komende tentoonstellingen.

De inzetfoto is van Indrah.

Indrah (dochter van Christel) en Tine (nichtje van Indrah) nemen ook deel aan ’t Alent. Ze zullen op het gazon onder een tentje hun werken ten toon stellen. Die tentjes gebruikt Christel bij een kunstmarkt in open lucht. Het zijn tentjes van 3 m op 3 m. Hoe de werken kunnen getoond worden … dat zijn problemen voor later en vooral voor Ludo, de vader van Indrah.

Indrah en Tine volgen beiden eerste jaar tekenen in de academie in Werchter. Ondanks dat ze nog maar net beginnen met hun opleiding, zijn hun resultaten meer dan behoorlijk. Ze vormen met zoveel anderen, een toekomstige generatie kunstenaars. Ik vind het altijd leuk als ik jonge mensen een zetje kan geven om zich te ontplooien. Nu betekent het dat we hun werken gaan inlijsten.

Ik haal op voorhand de wissellijsten en het passe-partout karton uit de bergruimte op de eerste verdieping. Later zal me dat de kans geven om eens goed op te rommelen en een nieuwe orde te scheppen.

Op het afgesproken uur komen Christel en Tine zich aanmelden, Indrah kan niet meekomen. We gaan hun werken inkaderen en meteen kan Tine leren hoe dat moet gebeuren.

Christel en ik hebben heel wat wissellijsten, daar kunnen de aankomende kunstenaars nu gebruik van maken. We organiseren ons. Eerst zoek ik een gepaste kader uit en snij het werk bij indien nodig. Neen, een passe-partout is niet direct nodig, het is mooier de tekeningen in al hun eenvoud aan te bieden, dat ‘spreekt’ meer, juist omdat het geen geweld aangedaan wordt van beter te zijn dan het is. Sommige pastel werken krijgen wel een passe-partout en die komen dan wel tot hun recht. Daarna verhuist de kader en het werk naar Christel en Tine. Eerst poetst Tine of Christel het glas aan de binnenkant, daarna drogen, dan wordt het werk op het glas gelegd en vervolgens wordt de achterkant aangebracht en het geheel dichtgemaakt.

Ik merk dat Tine er vlug mee weg is. Goed zo. Zelfstandigheid veroveren geeft zelfvertrouwen.

Pas als een werk ingekaderd is merk je hoe goed het gemaakt is. Het zijn natuurlijk nog erg academische werken, want zo leert men het vak: perspectief, gebruik van verschillende materialen; toch ontdek je al de aanzet tot een eigen stijl.

Stilaan geraakt de werkruimte vol papiersnippers … maar het einde is in zicht en met een borstel is alles vlug samengeveegd.

We zijn alle drie erg opgeladen met het resultaat: zo mooi hadden we het niet verwacht. We willen zo aan de ’t Alent dag beginnen.

De inzetfoto is van Indrah.

Met voorzichtige lijntjes probeer ik iets te construeren waar diepte in zit. Niet dat ik die lijntjes heel precieus op papier zet. De lijnen lopen vlot uit de vingers, maar ze worden a.h.w. met ingehouden adem neergelaten. Geen emotionele wereldveroverende lijnen, maar zachte, strelende lijnen. Om het effect van donker te bekomen moeten er dan veel lijnen over elkaar getrokken worden. Het is tekenen met geduld als begeleider.

Hoewel de kunstroute ’t Alent nog een maand op het goede weer zal wachten, starten we nu al de voorbereidingen. We moeten rekening houden met de uren dat Christel vrij is. Als gepensioneerde beschik ik over mijn tijd … hoewel die meestal eivol zit.

Toch nog wat tijd gevonden om te tekenen. Ik probeer met zachte lijntjes, hoewel die niet zo duidelijk zijn op de foto, tot een geheel te komen. Die zuinige lijntjes roepen een andere wereld op, een meer kwetsbare wereld. Wel vraagt het aandacht om die zachte lijnen tot het einde vol te houden.

Wanneer ik de dag na het bezoek aan het Kazerne Dossin museum wakker word, blijft trieste onrust in mij aanwezig. Natuurlijk ben ik nog moe en doen mijn spieren pijn van in de kou te wachten. Maar het is vooral een innerlijk kou die me omvat. Ik heb helemaal geen zin om te tekenen. Ik doe boodschappen omdat we nu eenmaal voor het weekend staan en de frigo aanvulling nodig heeft.

Om mezelf terug wat op dreef te krijgen kijk ik de catalogus in die ik kocht. Verzorgd uitgegeven. Daarin tref ik weer de foto’s die me gisteren zo aangrepen.

Ik haal ook het gedicht boven dat ik gebruikte bij mijn werk als eindejaars in de schilderacademie. Daarmee wil ik het relaas over het Kazerne Dossin museum afsluiten en ieder de raad geven zelf te gaan zien.

Herinneringen uit Polen

In Warschau zei een meisje dit:

Als je mij wil strelen, zal ik me niet verzetten

Als je mij wil kussen, zal ik dat toestaan

Ik zal je toestaan mijn borst te ontbloten.

Maar weet wel dat de Duitsers vader hebben neergeschoten

En een van mijn broers verbrand in de oven.

Als je mij wil strelen, zal ik me niet verzetten,

Maar weet wel dat deze doden in mij brullen

En ik geheel en al van as ben.

Kus mij, maar vind mij niet bitter.

Geo Bogza, Roemenië

Uit: ‘Woorden tegen vernietiging’

We nemen allebei soep: dat zal ons opwarmen. Daarna kunnen we nog iets eten.

Het doet wat vreemd aan in deze moderne cafetaria te zitten en gewoon te bestellen waar je zin in hebt. Het is de tegenovergestelde wereld van wat we gezien hebben.

Het gesprek verloopt wat moeizaam en kent niet de spettering die we anders samen delen. Het is alsof al wat we zeggen zo triviaal geworden is. We hebben het over de  (klein)kinderen, over ouder worden, over … Iris is moe, maar ik voel me ook uitgeput. Wat dit museum aanbiedt kruipt onder je huid je lijf in. Hier heb je geen antwoord op. Soms vallen er stiltes tussen de woorden. Het is net of mijn wereld van nu voor mezelf onbereikbaar geworden is.

Ik werd geboren in augustus 1942, midden de transporten vanuit deze plaats. Mijn ouders konden me voldoende zorg geven … maar wat gebeurde er met de moeders die hier moesten bevallen?

Ik kan me onmogelijk geconcentreerd houden op het ‘nu’. Ook Iris heeft het blijkbaar moeilijk. We vertrekken na de koffie. Terug naar de bushalte. Bij het naar buiten gaan zien we twee klassen, hogere middelbare, binnen komen. Zullen ze kunnen vatten wat dit museum wil uitdragen?

De bus die we moeten hebben, zien we voorbijrijden als we bijna aan de halte zijn. Dan maar wachten op de volgende: over een half uur. Het is koud, maar we beschikken beiden over een goede winterjas. In het museum hangt in een glazen kast het bekende strepenpak … daarmee moesten de dragers die zware winters door. Dus niet zeuren over de kou, ook als die bus na een half uur niet komt opdagen en we een uur moeten wachten voor we kunnen vertrekken.

Aan het station nemen we onmiddellijk afscheid, want Iris kan zo een trein nemen en mijn trein vertrekt 8 minuten later. Wanneer we op ons perron aankomen, zien we elkaar staan en zwaaien nog eens. Een ritueel dat zich telkens bij het afscheid herhaalt.

In het museum heb ik een catalogus gekocht, maar ik heb nog geen zin om er in te bladeren. Alles weegt nog te veel. Ik laat de beelden maar rondtollen in mijn hoofd.

Na een tiental minuten stopt de trein in Haacht. Ik struikel bijna de trapjes af. Loodzwaar voel ik me. Naar de auto. Als een automaat bestuur ik de wagen en ben opgelucht veilig thuis te komen. Karel is blij als hij me ziet, maar ik ben nog doordrongen van de wereld die ik in Mechelen achter liet. Ik doe mijn best een soort relaas te geven, maar feitelijk kan ik alleen woorden over de buitenkant van mezelf uitspreken.

Bij het tv kijken, komen we terecht bij de nieuwe paus en de ‘Dwaze moeders’ van Argentinië. Ook van hun wereld zou een museum kunnen opgericht worden die aanklaagt, pijn uitschreeuwt, vraagt naar de mensenrechten tijdens de Junta … en waar bleef de proteststem ‘toen’ van de huidige paus ‘nu’?

Verdwaasd ga ik slapen … ik heb alleen maar zin om te huilen.

We stappen, na de uitleg van de toevallige gids, richting Kazerne Dossin. Op de weg: een gerestaureerde beestenwagon. Daarin werden minimaal 50 personen gepropt, maar als het nodig was werden er meer ingeslagen. Hoe voelden die mensen zich toen ze er heen gedreven werden. Zwangere vrouwen, oudere vrouwen, jonge meisjes die nog een heel leven voor zich hadden, oma’s die zich bekommerden om hun kleinkinderen, moeders die hun baby’s trachten te redden van een verstikkingsdood, mannen die onmachtig waren hun vrouw of kinderen te beschermen? Stuk voor stuk mensen die gestart waren als hoopvolle mensen, moedige mensen die wilden leven en dit leven door geven aan hun kinderen.

We staan voor een modern gebouw, als het ware uit één blok graniet gehouwen, maar het zijn stenen die opeen gelegd werden. Het heeft iets van: dit monument is niet meer omver te krijgen. Het staat voor integriteit, zonder één moment van frivole fantasie. Hier komt men zwijgen.

In een ruime hal is de ontvangstbalie gevestigd. We krijgen uitleg hoe we ons museumbezoek kunnen organiseren. Zelfs de vestiaire en toiletten worden vernoemd.

Eerst gaan we ons in de kelderverdieping ontdoen van jas en overbodige bagage. Dan nog even naar het toilet. Waarschijnlijk is het plafond ook daar wellicht tegen de drie meter. De deuren zijn uit mat glas. Voor elk toilet heeft men zowat een wastafel: modern van stijl, gemakkelijk te onderhouden. Terwijl ik mijn handen was vraag ik me af hoe het in 1942 was, wanneer duizenden mensen de kazerne ingedreven werden. Op deze verdieping is ook het cafetaria. Wellicht voor straks.

Terug naar het gelijkvloers. We beginnen met een film. Een audio apparaat geeft in verschillende talen uitleg. De meeste beelden en video fragmenten heb ik al gezien, maar toch blijft het me grijpen. Na de film kan de rondgang beginnen.

Het museum is niet alleen historisch bedoeld, het wil het lijden dat ‘toen’ aan bod was, kaderen in een bredere problematiek, die ook de hedendaagse tijd betrekt: ook nu nog worden mensenrechten geschonden.

Het museum is opgebouwd rond drie thema’s: massa, angst en dood. Op elke verdieping wordt verwezen naar het nu. Iris en ik volgen ons eigen ritme

Foto’s vertellen ons het verhaal van ‘toen’. Elke foto ‘plakt’ op mijn ziel, nochtans zie ik vele foto’s niet voor de eerste keer, ze zijn zo schreeuwend overbekend.

 Familiefoto’s die spreken van samenzijn, fierheid van ouders op hun kinderen … en daar stopt het verhaal, toekomst die in het gas verdween. Naakte vrouwen die naar de executieplaats worden gedreven … zodat hun kleren konden hergebruikt worden voor degenen die van het juiste ras waren … daar kon ik bij zijn als ik toen tot het verkeerde ‘ras’ had behoord, maar ook mijn moeder en mijn dochters … of zou ik tot de daders behoord hebben? Elke foto daagt me uit te kijken, te ‘zien’ wat er toen gebeurde alsof het een ‘nu’ is

Familiefoto’s met de witte figuren van degenen die wegvielen. Dan nog zijn er mensen die de Holocaust ontkennen of minimaliseren. Ook intelligente mensen, ook mensen die hun vermogen tot empathie ontwikkeld hebben. Waarom ontwikkelt zo’n blinde vlek zich?

Op elke verdieping aan de zijmuur: een soort vergrote pasfoto’s van de mensen die van hieruit de dood ingereden werden: 25.482 joden en 351 zigeuners. Foto na foto, eindeloos … alsof een stad hier verzameld werd.

Ik kijk en kijk, tot ik uitgeput bij Iris op een bank val. Ja, we gaan nu best iets eten. Hoewel … het voelt zo onwerkelijk aan. Als ze niet veroordeeld werden tot rechtstreeks naar de oven, werden ze de wereld van honger ingedreven om te sterven door uitputtend slavenwerk.

Wij hoeven alleen af te dalen naar de kelderverdieping, naar de cafetaria. We nemen zelfs de lift … want na meer dan twee uur foto na foto te bekijken, lijken mijn benen het te begeven. Hopelijk kunnen we daar wat bekomen van de ervaring.