Vanuit het chaotische van de bijenkorf organiseer ik me rond centrale vlakken. Het geeft meer rust.

L. (10 j.) komt een dagje bij ons doorbrengen. Wanneer hij toekomt, blijkt hij zijn tekenboek niet bij te hebben. Maar dat heeft hij vandaag niet nodig: hij wil zo’n dingen maken als oma Lut. Dus papier uitsnijden.

Ja, natuurlijk, waarom niet? Wat is er leuker dan je eigen ‘kunnen’ doorgeven aan een kind dat erdoor geboeid is. Alleen dat ‘uitsnijden’ houdt toch wat risico’s in. De mesjes zijn vlijmscherp en ik laat hem graag ‘heel’ naar huis gaan. Dus leg ik duidelijk uit dat hij alleen mag snijden als de vingers van zijn rechterhand (L. is links) achter het mesje zijn.

Eerst leg ik een snijmat op tafel: alleen op deze snijmat mag er met een mesje gewerkt worden. Maar L. is een slimme jongen en begrijpt dat hij alleen in het papier en niet in het tafelkleed mag snijden. Dan haal ik wat gekleurde repen papier uit de afvalbak om te oefenen.

Hij heeft geen aanmoediging nodig. Hij werkt heel geconcentreerd en hij doet het inderdaad veilig. Een eerste reep is bewerkt. Daarna volgt een andere. Neen, hij heeft voldoende aan het papier dat bij hem ligt. Daarna wil hij alles op een witte ondergrond kleven. En wat hij uitgesneden heeft zal hij ook gebruiken om zijn werk af te maken, hij heeft echt geen nieuw papier meer nodig.

Ik zorg dat die ondergrond een standaardmaat heeft. Straks zal ik op zoek gaan naar een passe-partout. Wat is dat een ‘passe-partout’ ? Met woorden en met een gepaste passe-partout die ik ergens nog heb liggen krijgt hij uitleg. Ik zie aan zijn gezicht dat hij die kennis op school wel zal aan bod laten komen.

Hij werkt tot zijn wangen rood zien van inspanning en opwinding. Ook het kleven, niet de gemakkelijkste klus, werk hij af zonder dat ik moet tussen komen. Uitleg geven is genoeg: wanneer hij snapt hoe het moet gebeuren kan hij alleen verder.

Eens alles af is, na meer dan twee uren intense arbeid zonder onderbreking, krijgt zijn werk niet alleen een passe-partout zoals bij echte schilderijen, maar ook nog een kader met glas ervoor.

Ik hang zijn werk aan de muur tot hij naar huis gaat. Ik vind het ook erg goed gelukt. Zelf zegt hij dat het hem doet denken aan een Egyptische muurschildering. Dat klopt: puur abstract roept hij die wereld op.

En thuis gaat hij iedereen foppen: hij gaat vertellen dat oma Lut het werk gemaakt heeft. Wedden dat ze het geloven?

Ik vergroot twee stukken laag uit en trek daartussen enkele lijnen. Er is geen boord die omkadert. Dat geeft het werk meer kwetsbaarheid.

Nu werk ik in lagen die ik met elkaar verbind door lijnen. Leuk om doen.

Dat snijden is wel verslavend: ‘s avonds voor het inslapen bedenk ik allerlei ontwerpen en ’s morgens kan ik niet vlug genoeg achter mijn tekentafel staan. Tussendoor neem ik wel wat rust: een koffie drinken, iets lezen, wat in de keuken rommelen … een ganse dag recht staan, zeker bij dit warme weer, is wel vermoeiend. De dagen vliegen voorbij. Zolang mijn handen het niet begeven snij ik enthousiast verder.

Ik heb de indruk dat mijn uitsnijden niet veel nieuws meer bijbrengt, dat ik eindeloos kan doorgaan met basisvormen te laten doorsnijden met lijnen. Ik wil het over een andere boeg gooien, het voor mezelf terug wat boeiender maken, mezelf uitdagen om andere horizonten te verkennen.

Ik snij er maar wat op los terwijl ik mijn inspiratie zoek bij de honingraat van een bijenkorf. Is het vorige werk met die basisvormen en lijnen meer rationeel, nu wil ik op zoek gaan naar een meer emotionele vormgeving.

Hier gebruik ik gekleurd papier om te snijden en een witte achtergrond. Ik had dit blauwe papier als achtergrond gebruikt maar wat gemorst met de lijm … en een papier weggooien doe ik alleen maar als ik er helemaal niets meer kan mee aanvangen. Nu is mijn creativiteit aan bod kunnen komen terwijl mijn zorgzaam omgaan met materie een goed gevoel kreeg. Van harmonie gesproken.

Hier zijn alleen cirkels als basisvorm. Ook de rand aan de buitenkant laat ik weg. Dat maakt het geheel kwetsbaarder, omdat er geen omkadering meer is. Het is alsof een soort beschutting weg valt. Hier snij ik het werk uit wit papier en kleef het op een donkerblauwe ondergrond.

De cirkel heeft zijn plaats bij de basisvorm veroverd. Op sommige plaatsen laat ik nu de lijnen stoppen bij de basisvorm, dat laat de vorm meer spreken.

De cirkel doet zijn intrede als lijn. Het duwt me een beetje de meer rationele kant op. Wanneer ik een verandering merk ben ik altijd benieuwd waarheen die stap me gaat brengen. Net of ik achter de invallen aanloop en dan ontdek waarover het gaat.

De ontwerpen worden meer en meer complex. Ik probeer fijnere lijnen uit, dat geeft het werk iets fragiel, dit in contrast met de spanning in de basisvormen.

Uitsnijden is puur genieten en beschermt mijn humeur tegen het regenweer dat van geen wijken wil weten deze dagen.

Ik ontwikkel basisvormen die meer spanning vertonen en laat die doorkruisen door een complexer lijnenspel. Wanneer de lijnen de basisvormen doorkruisen probeer ik op sommige plaatsen een andere manier van snijden uit: ik haal het papier weg langs de lijnen zodat de lijn zelf blijft doorlopen maar door de verschijnende achtergrond zich aftekent.

Ik blijf bij ongecompliceerde basisvormen en laat dan een complexer lijnenspel er op inwerken. Het snijden van de lijnen is nog erg eenvoudig: waar ze de blauwe achtergrond kruisen blijven de lijnen wit, waar ze de basisvormen snijden haal ik de lijnen uit het witte papier, zodat de blauwe achtergrond te voorschijn komt.

Ik heb me voorgenomen de maand juli alleen maar te snijden. Het is gewoon verslavend. ’s Avonds voor ik inslaap probeer ik in mijn verbeelding ontwerpen uit die dan ’s anderendaags bij het uitwerken ervan helemaal anders uitdraaien. Ik merk dat ik alleen stap na stap de mogelijkheden van het snijden kan onderzoeken.

Ik werk nu op groter papier: 30 x 40 cm of 40 x 50 cm. Dat vergemakkelijkt het inkaderen als het er ooit van komt. Het zijn standaardmaten van wisselkaders.

In dit werk gebruik ik eenvoudige speelse vormen die ik laat snijden door lijnen.

De papaver als symbool … van wat? Wellicht draagt dit symbool vele betekenissen, naargelang degene die het gebruikt. Een papaver in het revers van een eerste minister of een president zal wellicht een andere betekenis oproepen dan bij een familielid die een ‘poppy’ op het graf van een gesneuveld familieli!d of bij de naam ervan in de Menenpoort legt.

Papavers zijn symbool van de kwetsbaarheid van het leven. Zoals in het gedicht dat sinds WOI wereldwijd bekend is: In Flanders Fields, het eerste deel.

Ik neem volgende tekst over uit Wikipedia:

In Flanders Fields is een gedicht van de Canadese militaire arts en dichterJohn McCrae (30 november 1872 – 28 januari 1918). De definitieve versie schreef hij op 8 december1915.

In Flanders fields (luitenant-kolonel John McCrae, 1872-1918)

In Flanders fields the poppies blow

Between the crosses, row on row

That mark our place; and in the sky

The larks, still bravely singing, fly

Scarce heard amid the guns below.

We are the dead. Short days ago

We lived, felt dawn, saw sunset glow

Loved, and were loved, and now we lie

In Flanders fields.

Take up our quarrel with the foe:

To you from failing hands we throw

The torch; be yours to hold it high.

If ye break faith with us who die

We shall not sleep, though poppies grow

In Flanders fields.

De rol van de poppies

Wat is de rol van de klaprozen (poppies)? Klaprozen bloeien als andere planten in de buurt dood zijn. Klaprozenzaden kunnen jarenlang op de grond liggen en pas beginnen te groeien als de nabije planten en struiken weg zijn, bijvoorbeeld als de grond werd omgewoeld en vervuild. De meeste klaprozen zijn altijd waar te nemen op plekken waar slooppuin in de grond ligt. De klaproos is namelijk een pionierplant.

Natuurlijk was de grond rond de loopgraven in de Eerste Wereldoorlog grondig 'omgespit' en besmet door de gevechten en bombardementen. McCrae moet dan ook honderden klaprozen hebben zien bloeien toen hij in 1915 het gedicht schreef.

Maar de klaproos heeft nog een andere betekenis in In Flanders fields. Sommige klaprozen, die gerekend worden tot de papavers, worden gebruikt om opium en morfine van te maken; morfine is een sterk verdovend middel dat vaak werd gebruikt om de pijn van gewonde soldaten te stillen - soms voor eeuwig. De laatste verzen We shall not sleep, though poppies grow / In Flanders fields duiden op de verdovende werking van morfine.

Daarbij is de aanblik van de bloem vervuld van symboliek: niet alleen zijn de blaadjes rood als het bloed van de gevallenen, en is het binnenste zwart, kleur van rouw, in het hart van de bloem is ook een kruisvorm te zien, christelijk symbool van lijden en verlossing bij uitstek.

Karel vertaalde dit gedicht:

In Vlaandrens akkers

waaien de klaprozen

rij na rij, tussen de kruisen,

die onze rustplaats wijzen.

In de lucht vliegen de leeuweriken,

almaar dapper zingend,

nauwelijks te horen onder het kanongebulder

hier beneden.

Die doden, dat zijn wij.

Enkele dagen geleden nog

leefden we, voelden de dag ontluiken,

zagen de gloed van de ondergaande zon,

wij hadden lief, men had ons lief.

Nu liggen wij hier

in Vlaandrens akkers.

Neem nu onze strijd met de vijand op.

Naar jullie werpen we met onze krachteloze handen

de fakkel die jullie hoog moeten houden.

En als jullie het vertrouwen beschamen van ons, de doden,

dan zullen wij niet rusten zolang er klaprozen groeien

In Vlaandrens akkers.

De poppy is in vele geallieerde landen het officiële symbool van Remembrance Day, Wapenstilstandsdag op 11 november. De bloemen die we rond die tijd zien op BBC in alle knoopsgaten en in kransen zijn natuurlijk papieren kunstbloemen.

Zo bereiken we weer het centrum van deze stad met de heropgebouwde lakenhallen, waarin het In Flanders Field museum gevestigd is. Wanneer we onze toegangsprijzen betaald hebben krijgen we een ‘Poppy armband’, met daarin een chip die een bepaalde taal activeert wanneer hij gebruikt wordt. Het museum maakt gebruik van de moderne technologie om het oorlogsgebeuren op te roepen en zo dichter bij de mensen te brengen.

Ik ben vroeger in dit museum geweest … en toch wordt dit bezoek weer erg aangrijpend. Nu, niet alleen ik ben onder de indruk. Er zijn verschillende groepen jonge mensen … en toch hoor je niet lachen.

Wat er getoond wordt is het verschrikkelijke verhaal van ‘mensen’ in de oorlog: of ze nu vluchtelingen, soldaten, krijgsgevangenen, gefusilleerde burgers … zijn. Heel aangrijpend zijn de verhalen, door acteurs gebracht en geprojecteerd in verschillende hoeken van het museum. In de ik-vorm wekken de acteurs een verhaal tot leven vanuit de persoon die ze spelen. Soms snijdt dat verhaal doorheen je ademhalen.

Dit museum is een uitstekende kennismaking met WO I, maar dan vanuit de ervaring van de gewone mens, waarbij heldendom een leeg woord is.

Aan de uitgang van het museum hangen lakens, met daarop de verschillende oorlogen die sindsdien zijn losgebarsten. Verschillende oorlogen hebben nog geen einddatum. En er zullen nog namen bijkomen. Ik denk aan het conflict nu in Gaza: oorlog heeft nog nooit een oplossing gebracht, alleen maar pijn en wraakgevoelens.

Bedrukt ga ik naar buiten en deponeer mijn Poppy armband in de daar voorziene ton. Ik heb alleen maar zin om te huilen.

de poppy armband

We gaan naar Ieper. Nu overal herdenkingen worden georganiseerd wil ik terug het vernieuwde in Flanders Field museum zien. L. (12 jaar) wil naar de loopgraven. De mama van L. gaat ook mee. Ik verheug me op die uitstap.

Eerst de treinreis organiseren: vanuit Mechelen, met één overstap in Kortrijk, zijn we op iets meer dan twee uur in Ieper. Nu ja, met een goed boek en goed gezelschap is die reis zo voorbij.

Eerst naar de loopgraven. We trekken naar het Ramparts War museum, een privé museum. We hebben de uitleg maar vluchtig gelezen en iets over loopgraven zien staan. Langs een straat vol druk verkeer bereiken we ons doel. We kunnen onze meegebrachte boterhammetjes opeten en iets drinken.

We hoopten kennis te maken met echte loopgraven, maar het zijn nagemaakte loopgraven in vitrines met levensgrote figuren, bodemvondsten en ander materiaal uit die periode. Het museum is niet zo groot en dus staan we vlug ‘buiten’. Jammer. We vragen wat uitleg aan de toog, waar de entreekaartjes verkocht worden. Als we echte loopgraven willen zien, moeten we een andere reis maken.

Dan maar terug naar het centrum, maar nu langs een andere weg. Eerst bezoeken we nog het Ramparts Cemetery. Het is een klein kerkhof. Zerk na zerk lees ik een naam en nationaliteit. Er liggen zelfs Maori’s begraven. Wat kwamen die jongens hier doen? Hun leven geven voor wie, voor wat? Voor hun kolonisators? Ik voel hoe woede me overspoelt: dit is pure waanzin. Bij elk graf kan je die vraag stellen: wat kwam deze (meestal jonge) man, kind of ouder van …, hier doen?

We wandelen wat rond, opstandigheid en verdriet nemen me in bezit.

We trekken terug naar het centrum langs een rustige straat: huis naast huis zonder één spikkeltje groen. Op deze straat komen nog wat smallere straatjes en steegjes uit. Alles laagbouw, hoogstens een zolder op de eerste verdieping. Is het omdat ik gewend ben aan de luxe van het groen in Werchter dat dit zo benauwend aanvoelt?

Ieper is na WO I herbouwd. De bevolking verkoos ‘de oude’ stad opnieuw te herstellen. Vandaar die kleine straten en lage gebouwen: zo was Ieper uit de Middeleeuwen gegroeid tot een internationaal centrum van lakennijverheid. Met o.a. de prachtige lakenhallen als resultaat.

Toch was er voor ons een schaduwzijde aan Rock Werchter.

Er zijn goede afspraken i.v.m. het geluid: de muziek stopt om 2 uur ’s nachts, bepaalde decibels mogen niet overschreden worden, op de campings geen muziek, zodat de bewoners ook tijdens die dagen wat rust krijgen.

De eerste dag verliep nogal rustig: je hoort wel dat een groep aan het spelen is. Als het wat teveel lawaai oplevert sluit je desnoods ramen en deuren. Het was echter mooi weer en achter mijn tekentafel ben ik zo geconcentreerd bezig dat ik geen hinder heb van de bassen. Soms gaf dat wel gekke toestanden: in de kamer klonk Figaro’s Bruiloft van Mozart terwijl van buiten een ander soort ritme en klank zich kwam vermengen.

’s Avonds echter gingen de poppen aan het dansen. Zolang we naar tv keken, ramen dicht en rolluiken ervoor, hoorden we wel de felle bassen, maar konden we ons eigen leven verder leiden. Toen we gingen slapen brak de hel los. Dit was een nieuw gegeven: de ramen trilden, het bed trilde … onder het hoofdkussen duiken of oordopje gebruiken hielp niet. We moesten het lawaai uitzitten tot twee uur. Maar natuurlijk ben je niet onmiddellijk rustig en sta je ‘s morgens met een katterig gevoel op

Toen we ’s anderendaags een buurvrouw spraken, die dit gebeuren van bij het embryonale begin heeft meegemaakt, stelde ze dat het nog nooit zo erg was: het hoofdpodium stond anders opgesteld, de geluidsinstallatie stond naar onze kant gericht en waarschijnlijk blies de wind in onze richting.

Je zeurt wat tegen de buren aan, hoopt dat het de volgende nacht beter zal zijn … maar die hoop bleek ijdel. We hebben daarna aan de oudste dochter gevraagd of ze ons voor twee nachten een bed kon bezorgen. Het werden leuke dagen en rustige nachten.

En voor volgend jaar is er al een logeerperiode van vier nachten vastgelegd. Werchter is een leuk dorp om wonen … behalve als de nachtelijke rust verstoord wordt door rock geweld. Daar laat ik liever anderen van genieten.

Rock Werchter ligt nu weer al meer dan een week achter ons … en we hebben het overleefd.

Toen we hier kwamen wonen was de confrontatie met de opbouw en de drukte van Rock Werchter een hele belevenis. De opbouw is ondertussen uitgebreider: er is meer wei, meer tenten, meer van alles. Feitelijk hebben we daar weinig hinder van. Je ziet alleen de zware vrachtwagens materiaal aanvoeren als je toevallig voorbij de wei rijdt. De dranghekken, die me de eerste keer nogal benauwend overkwamen, ben ik nu gewoon. ‘k Vind het nog niet prettig tussen die ijzeren omhulsels te rijden, maar een mens past zich nogal gemakkelijk aan. We weten dat we op voorhand best boodschappen doen, zodat we tijdens die dagen niet meer de baan op hoeven.

De eerste jaren stonden we ‘auto’s te kijken’ als de vloed van festivalgangers het dorp in bezit nam. Auto na auto, bumper aan bumper, gleden ze het dorp in op het ritme van het binnenrijden op de parkings. Het was een soort buurtactiviteit. Bij mooi weer, en ‘vroeger’ was het altijd mooi weer, stonden de buren in groepjes bijeen de laatste nieuwtjes door te geven.

Ook dat is nu veranderd. De drukte is verlegd richting Haacht, zodat we wel wat extra drukte meemaken, maar voor de rest nauwelijks iets merken van de activiteiten. Zelfs de auto’s staan niet meer fout geparkeerd. Vroeger stonden ze tot op het fietspad: als er maar een plaatsje vrij was waar een auto kon geplaatst worden, werd dit in bezit genomen. Later kwam de takelwagen de fout geparkeerde wagens opladen. Ook een belevenis: een grote takelwagen, met vlammende zijflanken kwam de ondeugd oppikken en reed er met veel zwaailicht mee weg. Als we stonden te kijken hebben we veel festivalgangers van een nachtelijke ontgoocheling gered. Wiens auto werd weg getakeld mocht ’s nachts een heel parcours afleggen, o.a. ook financieel, om zijn wagen terug te krijgen.

Ik heb enorme bewondering voor de ’organisatie’ die achter het festival schuil gaat: in enkele uren verandert een rustig dorp in een stad. Werchter telt een goede drieduizend inwoners en tijdens de rock-dagen komen er 80 à 100.000 festivalgangers bij. Die moeten allemaal vervoerd worden. Velen komen met de trein of bus naar Haacht of Leuven en pendelen van daaruit met bussen die af en aan rijden. Ofwel komen ze met de wagen en dan kunnen ze terecht op de enorme parkings. Eens ter plaatse wordt er gegeten en gedronken, is er behoefte om naar het toilet te gaan, wordt een tent opgezet.

Wanneer de laatste bezoekers vertrekken ontdekt men de berg afval die achtergelaten wordt. Onvoorstelbaar. Dan ontdek je dat we in een echte wegwerpmaatschappij leven. De aanblik van deze ravage duurt echt niet lang: na een paar dagen liggende gebruikte weiden er weer groen bij, zoeken meeuwen en ooievaars nog wat eetbaars … en moeten we uitkijken voor vrachtwagens die de dranghekken opruimen.

Zo’n festival geeft me een blij gevoel, ook als ik wat file moet meemaken. Ik heb liever jongeren die zich verheugen op een paar dagen muziek naar hun hart, dan dat ze achter een vlag zouden marcheren met leuzen die ‘oproepen’ maar geen inhoud hebben. Denkelijk gaat het om dezelfde dynamiek: jongeren willen erbij horen, gemeenschap vormen. Geef mij maar Rock Werchter.