We gaan naar Ieper. Nu overal herdenkingen worden georganiseerd wil ik terug het vernieuwde in Flanders Field museum zien. L. (12 jaar) wil naar de loopgraven. De mama van L. gaat ook mee. Ik verheug me op die uitstap.

Eerst de treinreis organiseren: vanuit Mechelen, met één overstap in Kortrijk, zijn we op iets meer dan twee uur in Ieper. Nu ja, met een goed boek en goed gezelschap is die reis zo voorbij.

Eerst naar de loopgraven. We trekken naar het Ramparts War museum, een privé museum. We hebben de uitleg maar vluchtig gelezen en iets over loopgraven zien staan. Langs een straat vol druk verkeer bereiken we ons doel. We kunnen onze meegebrachte boterhammetjes opeten en iets drinken.

We hoopten kennis te maken met echte loopgraven, maar het zijn nagemaakte loopgraven in vitrines met levensgrote figuren, bodemvondsten en ander materiaal uit die periode. Het museum is niet zo groot en dus staan we vlug ‘buiten’. Jammer. We vragen wat uitleg aan de toog, waar de entreekaartjes verkocht worden. Als we echte loopgraven willen zien, moeten we een andere reis maken.

Dan maar terug naar het centrum, maar nu langs een andere weg. Eerst bezoeken we nog het Ramparts Cemetery. Het is een klein kerkhof. Zerk na zerk lees ik een naam en nationaliteit. Er liggen zelfs Maori’s begraven. Wat kwamen die jongens hier doen? Hun leven geven voor wie, voor wat? Voor hun kolonisators? Ik voel hoe woede me overspoelt: dit is pure waanzin. Bij elk graf kan je die vraag stellen: wat kwam deze (meestal jonge) man, kind of ouder van …, hier doen?

We wandelen wat rond, opstandigheid en verdriet nemen me in bezit.

We trekken terug naar het centrum langs een rustige straat: huis naast huis zonder één spikkeltje groen. Op deze straat komen nog wat smallere straatjes en steegjes uit. Alles laagbouw, hoogstens een zolder op de eerste verdieping. Is het omdat ik gewend ben aan de luxe van het groen in Werchter dat dit zo benauwend aanvoelt?

Ieper is na WO I herbouwd. De bevolking verkoos ‘de oude’ stad opnieuw te herstellen. Vandaar die kleine straten en lage gebouwen: zo was Ieper uit de Middeleeuwen gegroeid tot een internationaal centrum van lakennijverheid. Met o.a. de prachtige lakenhallen als resultaat.

Toch was er voor ons een schaduwzijde aan Rock Werchter.

Er zijn goede afspraken i.v.m. het geluid: de muziek stopt om 2 uur ’s nachts, bepaalde decibels mogen niet overschreden worden, op de campings geen muziek, zodat de bewoners ook tijdens die dagen wat rust krijgen.

De eerste dag verliep nogal rustig: je hoort wel dat een groep aan het spelen is. Als het wat teveel lawaai oplevert sluit je desnoods ramen en deuren. Het was echter mooi weer en achter mijn tekentafel ben ik zo geconcentreerd bezig dat ik geen hinder heb van de bassen. Soms gaf dat wel gekke toestanden: in de kamer klonk Figaro’s Bruiloft van Mozart terwijl van buiten een ander soort ritme en klank zich kwam vermengen.

’s Avonds echter gingen de poppen aan het dansen. Zolang we naar tv keken, ramen dicht en rolluiken ervoor, hoorden we wel de felle bassen, maar konden we ons eigen leven verder leiden. Toen we gingen slapen brak de hel los. Dit was een nieuw gegeven: de ramen trilden, het bed trilde … onder het hoofdkussen duiken of oordopje gebruiken hielp niet. We moesten het lawaai uitzitten tot twee uur. Maar natuurlijk ben je niet onmiddellijk rustig en sta je ‘s morgens met een katterig gevoel op

Toen we ’s anderendaags een buurvrouw spraken, die dit gebeuren van bij het embryonale begin heeft meegemaakt, stelde ze dat het nog nooit zo erg was: het hoofdpodium stond anders opgesteld, de geluidsinstallatie stond naar onze kant gericht en waarschijnlijk blies de wind in onze richting.

Je zeurt wat tegen de buren aan, hoopt dat het de volgende nacht beter zal zijn … maar die hoop bleek ijdel. We hebben daarna aan de oudste dochter gevraagd of ze ons voor twee nachten een bed kon bezorgen. Het werden leuke dagen en rustige nachten.

En voor volgend jaar is er al een logeerperiode van vier nachten vastgelegd. Werchter is een leuk dorp om wonen … behalve als de nachtelijke rust verstoord wordt door rock geweld. Daar laat ik liever anderen van genieten.

Rock Werchter ligt nu weer al meer dan een week achter ons … en we hebben het overleefd.

Toen we hier kwamen wonen was de confrontatie met de opbouw en de drukte van Rock Werchter een hele belevenis. De opbouw is ondertussen uitgebreider: er is meer wei, meer tenten, meer van alles. Feitelijk hebben we daar weinig hinder van. Je ziet alleen de zware vrachtwagens materiaal aanvoeren als je toevallig voorbij de wei rijdt. De dranghekken, die me de eerste keer nogal benauwend overkwamen, ben ik nu gewoon. ‘k Vind het nog niet prettig tussen die ijzeren omhulsels te rijden, maar een mens past zich nogal gemakkelijk aan. We weten dat we op voorhand best boodschappen doen, zodat we tijdens die dagen niet meer de baan op hoeven.

De eerste jaren stonden we ‘auto’s te kijken’ als de vloed van festivalgangers het dorp in bezit nam. Auto na auto, bumper aan bumper, gleden ze het dorp in op het ritme van het binnenrijden op de parkings. Het was een soort buurtactiviteit. Bij mooi weer, en ‘vroeger’ was het altijd mooi weer, stonden de buren in groepjes bijeen de laatste nieuwtjes door te geven.

Ook dat is nu veranderd. De drukte is verlegd richting Haacht, zodat we wel wat extra drukte meemaken, maar voor de rest nauwelijks iets merken van de activiteiten. Zelfs de auto’s staan niet meer fout geparkeerd. Vroeger stonden ze tot op het fietspad: als er maar een plaatsje vrij was waar een auto kon geplaatst worden, werd dit in bezit genomen. Later kwam de takelwagen de fout geparkeerde wagens opladen. Ook een belevenis: een grote takelwagen, met vlammende zijflanken kwam de ondeugd oppikken en reed er met veel zwaailicht mee weg. Als we stonden te kijken hebben we veel festivalgangers van een nachtelijke ontgoocheling gered. Wiens auto werd weg getakeld mocht ’s nachts een heel parcours afleggen, o.a. ook financieel, om zijn wagen terug te krijgen.

Ik heb enorme bewondering voor de ’organisatie’ die achter het festival schuil gaat: in enkele uren verandert een rustig dorp in een stad. Werchter telt een goede drieduizend inwoners en tijdens de rock-dagen komen er 80 à 100.000 festivalgangers bij. Die moeten allemaal vervoerd worden. Velen komen met de trein of bus naar Haacht of Leuven en pendelen van daaruit met bussen die af en aan rijden. Ofwel komen ze met de wagen en dan kunnen ze terecht op de enorme parkings. Eens ter plaatse wordt er gegeten en gedronken, is er behoefte om naar het toilet te gaan, wordt een tent opgezet.

Wanneer de laatste bezoekers vertrekken ontdekt men de berg afval die achtergelaten wordt. Onvoorstelbaar. Dan ontdek je dat we in een echte wegwerpmaatschappij leven. De aanblik van deze ravage duurt echt niet lang: na een paar dagen liggende gebruikte weiden er weer groen bij, zoeken meeuwen en ooievaars nog wat eetbaars … en moeten we uitkijken voor vrachtwagens die de dranghekken opruimen.

Zo’n festival geeft me een blij gevoel, ook als ik wat file moet meemaken. Ik heb liever jongeren die zich verheugen op een paar dagen muziek naar hun hart, dan dat ze achter een vlag zouden marcheren met leuzen die ‘oproepen’ maar geen inhoud hebben. Denkelijk gaat het om dezelfde dynamiek: jongeren willen erbij horen, gemeenschap vormen. Geef mij maar Rock Werchter.

Sandra Langereis is historica en publiceerde boeken en artikelen over de cultuurgeschiedenis van Nederland, onder meer over Laurens Janszoon Coster, de legendarische Hollandse uitvinder van de boekdrukkunst. Die kennis over de eerste boekdrukkunst neemt ze mee in De Woordenaar, Christoffel Plantijn, ’s werelds grootste drukker en uitgever (1520-1589).

De schrijfster bouwt het boek heel systematisch op, om in het laatste deel een hoogtepunt te bereiken. Daarvoor plaatst ze het individu Plantijn in de context van zijn tijd.

Over de kinderjaren van Plantijn zijn nauwelijks gegevens bekend: moeder stierf aan de pest toen hij nog klein was en vader verplaatste hem naar Parijs en liet hem over aan zichzelf toen hij veertien werd. Op die leeftijd had hij al een behoorlijke vorming achter de rug. Hij leerde lezen en schrijven in een Latijn dat vooral in dienst stond van de godsdienst. Latijn was een geletterde taal in tegenstelling tot het Frans, dat een volkstaal was en nog zeer gedifferentieerd.

Toen hij alleen kwam te staan, leerde hij de stiel van boekbinder.

De schrijfster roept heel indringend de leefwereld op waarin Plantijn opgroeit en evolueert. Soms verdwijnt de hoofdfiguur uit het zichtveld en maken we vooral kennis met de omstandigheden van het harde leven van bijvoorbeeld een leerjongen.

Plantijn zoekt ruimere horizonten op na het beëindigen van zijn leerperiode als boekbinder. Hij ontmoet ook zijn vrouw Jeanne.

Tussendoor worden oorlogen gevoerd, godsdienstoorlogen: oorlogen om macht uit te bouwen, zoals alle oorlogen. Daarin zal het drukken meer en meer een voorname plaats toegewezen krijgen: ideeën kunnen vlugger verspreid worden, maar over de inhoud ervan willen de machthebbers of degenen die de macht willen grijpen controle uitoefenen.

En dan zien we een man op het voorplan verschijnen die een carrière uit bouwt die na eeuwen nog blijft natrillen. Wij kennen hem als drukker, maar hij was evenzeer een handelaar in luxegoederen, bijvoorbeeld kant, wat hem een blijvend inkomen zou verzekeren, ook als zijn drukkerij werd leeggeroofd of dreigde failliet te gaan.

De schrijfster geeft ons een heel goed beeld van wat ‘drukken’ in die tijd betekende. Heel nauwkeurig omschrijft ze het ontwerpen van letters tot het aanmaken van concrete lettersets die konden gebruikt worden bij het drukken. Papier is ook een boeiend onderwerp: het is de periode dat men stilaan van perkament overschakelt op papier, maar luxe uitgaven worden nog op perkament gedrukt. Ze laat ons kennismaken met een drukkerij: wie er werkt en wat er gedaan wordt. Zo zien we Plantijn evolueren van een nog onbekende boekbinder tot een drukker die zich leverancier aan het hof mag noemen.

Plantijn behandelt zijn personeel heel correct, ook financieel, en eist van hen eenzelfde discipline. Om de drukkerswereld heel aanschouwelijk te maken weegt ze bepaalde onkosten af tegen het gemiddeld inkomen van ambachtslui.

Plantijn krijgt zeven kinderen, onder wie een zoon. Alleen dochters overleven. Die voelen zich thuis in het handelsgebeuren. Plantijn kiest voor die dochters schoonzonen die hem kunnen bijstaan in het vak. Wanneer een schoonzoon, de man van Madeleine, niet aan de planning voldoet en uitgewezen wordt naar Parijs, moet zijn dochter van haar vader ook geen verdere ondersteuning verwachten. Maar ook dat was gebruikelijk in die tijd.

Tegen de achtergrond van godsdienstoorlogen is het drukken niet altijd zonder gevaar. Namen als Filips II en Alva zijn genoegzaam bekend. Inquisitie en Spaanse furie zijn begrippen die nu nog doen huiveren. Beeldenstormen, boekverbrandingen, terechtstellingen, plunderingen zijn ervaringen waarin Plantijn probeerde overeind en in leven te blijven. Dit deed hij enerzijds door heel diplomatisch en met de gebruikelijke vleierij de goedkeuring van het hof te bekomen, anderzijds door op tijd te vluchten en de ‘failliete’ drukkerij openbaar te verkopen en ze zo voor een schappelijke prijs bij vrienden in veiligheid te brengen. Bij zijn terugkeer kon Plantijn dan zijn drukkerij terugkopen en weer aan de slag gaan.

Tegen deze achtergrond probeert Plantijn een drukkersimperium op te bouwen dat hem nu nog wereldfaam bezorgt. Die drukkerij was meer dan een inkomen, het was een gepassioneerd levenswerk. Het werk dat hem het nauwst aan het hart lag en dat een ongeëvenaard stuk drukwerk oplevert is de Polyglotbijbel.

Het huidige Plantijn-Moretusmuseum aan de Vrijdagmarkt te Antwerpen is een pand dat nog door Plantijn zelf is aangekocht en waar hij zijn drukkerij vestigde die hem wereldberoemd maakte. Wie geïnteresseerd is zou ik aanraden eerst het boek ‘De Woordenaar Christoffel Plantijn’ te lezen om dan met nog meer inzicht en plezier een bezoek te brengen aan dit unieke museum.

Enkele verticale lijnen en cirkels. Gekende vormen hanteren geeft rust in het kijken.

Ik laat de lijnen speelse vormen omringen. Zowel de lijnen als de ontstane vormen zijn belangrijk: wie of wat moet de meeste aandacht krijgen?

Door de lijnen hoekig te maken, komt er meer agressie in het werk te liggen. De lijnen blijven overal even dik, daardoor komt er een zekere stroefheid opzetten.

Ik dacht aan lettertekens maar die niet echt bestaan. Feitelijk zou ik zo een hele brief willen schrijven die als tekst geen inhoud heeft maar door de vormgeving tot taal komt. Wellicht moet ik dat later eens in het groot uitwerken. In de werkjes hier probeer ik maar wat uit, benieuwd wat er komen gaat.

Ik laat lijnen naar het midden evolueren en snij een kern uit het papier. Het doet kinderlijk aan: een opgaande zon, maar waarom niet?

Ik blijf bij een simpele constructie van rechte en schuine lijnen. Eerst teken ik de basislijnen met de meetlat, het uitsnijden doe ik gewoon met de losse hand, waardoor het sterk gedisciplineerde iets levendigs krijgt.

De volgende reeks werkjes snij ik uit wit papier. Ik begin met eenvoudig schuinlopende lijnen met daarin een uitgespaarde rechthoek. Het doet denken aan kant.

Grote en kleinere cirkels en verschillend van lijnendikte. Dat verschil in dikte van lijnen geeft een dieptewerking: de dikke lijnen staan vooraan. De dunne lijnen zoeken hun plaats erachter. Zoals bij mensen: de grote schreeuwers worden eerst gezien.

Ik probeer de figuur wat complexer te maken met schuine lijen en cirkelvormen. Nu merk ik hoe slordig ik in de hoeken werkte. Volgende keer beter.

Met cirkels maak ik een eenvoudig ontwerp. Een goede oefening om rond te leren snijden.

Verticale lijnen die afwisselend boven en onderaan vertrekken en elkaar in het midden kruisen. Daar de lijnen met de vrije hand getrokken zijn wordt het strakke, waartoe dergelijk lijnenspel uitnodigt, doorbroken.

Ik wil diep doorzakkende druppels vormen om de ronding uit te proberen. Hier gebruik ik nog een breekmes en dat maakt de ronding nogal on-rond, waardoor de vorm een agressief accent krijgt.

Ik zoek een agressieve vorm en herhaal die in verschillende formaten zonder er een bepaalde ordening in aan te brengen.

Druppels? Graankorrels? Ik laat deze eenvoudige vorm evolueren van klein naar groot.

Deepak heeft ons uitgenodigd om in het sportcentrum van ‘Ter Heide’ in Rotselaar een treffen te volgen van rolstoelbasket tussen zijn club en de nationale ploeg. Daar het maar enkele minuten rijden is gaan we er op af. Het is al erg lang geleden dat ik mijn zoon nog aan het werk zag en dit wil ik nu niet missen.

Ik ken niet zoveel van de rolstoelbasket, van gewone basket ook niet. Er zijn doelen waarin men moet proberen te scoren … maar voor de rest laat ik het aan het wijze oordeel van de scheidsrechters over om over fouten te oordelen. Weet je, het gaat allemaal zo vlug. Die mannen vliegen met hun rolstoel over de vloer, proberen de bal te bemachtigen of te houden, zijn op elkaar ingespeeld en gebruiken allerlei truken om de anderen te misleiden.

Het gaat er best hevig aan toe. Af en toe wordt er wel eens een atleet uit zijn rolstoel gewipt. Gelukkig zitten ze stevig vastgebonden. Ze kennen kneepjes om rap terug in de goede positie komen en als het alleen niet lukt is er wel een medespeler die een handje toesteekt. Toen Deepak op de vloer lag en niet makkelijk recht kon was er een tegenspeler die hem met één hand omhoog trok. Die rolstoel zit als gegoten aan hun lichaam en de spelers zitten echt goed ingesnoerd. Soms lijkt het of de spelers een ballet uitvoeren. En alles gebeurt zo snel dat ik moeite heb te ontdekken waar de bal zit.

Wat me ook verbaast is de handvaardigheid van die mannen. In volle vaart pikken ze een bal op of plukken ze de bal van de grond om hem dan even later in het net te deponeren.

Toen Deepak hier toekwam was hij een fragiel kereltje dat moest leren met mes en vork te eten i.p.v. met die fijne vingertjes van hem. Nu is hij uitgegroeid tot een stevige sportman met handen die een basketbal onderste boven kunnen vasthouden zonder dat die valt.

Een zoon om fier op te zijn, ook als hij niet basket.

opwarmen voor de match begint