In september 2010 keek ik terug op het heengaan van mijn zoon, iets meer dan 10 jaren geleden. Ik wou in kleur en beeld vastleggen wat er met mij gebeurde. Hoe bewustzijn in mij vorm kreeg, veranderde

Toen ik de diagnose “schizofrenie” hoorde, kwam ik vanuit het diepste van mijn wezen in opstand. De psychiatrie veroordeelde mijn zoon tot wat? Levenslang? Ter dood? Schizofrenie was voor mij de afvalbak van de psychiatrie: als alle andere diagnoses uitgesloten waren, restte alleen nog schizofrenie.  Wat is de oorzaak van schizofrenie? In mijn opleiding van criminologie, begin de jaren zeventig, werden we vertrouwd gemaakt met de anti-psychiatrie o.a. met de Britse psychiater Laing. In zijn visie werd een overwegende rol toebedeeld aan de schizofreen-makende moeder.  Je weet wel, dat ijskoude mens die steeds maar dubbelzinnige boodschappen meedeelt aan haar zoon. Autisme was toen ook in hetzelfde bedje ziek. De moeders, vrouwen dus, werden met al dat rampzalige overladen, door mannen die geen tijd hadden om veel verantwoordelijkheid te dragen in het gezin, want ze moesten zo dringend carrière maken, boeken schrijven, diagnoses stellen …

Tevens werd in die opleiding gesteld dat schizofrenen de nieuwe profeten waren die ons maatschappelijk bestel aan de kaak stelden.

Tot mijn zoon me confronteerde met zijn schizofrenie.  Hij was geen nieuwe profeet.  In een psychotische opstoot richtte hij een onvoorstelbare ravage aan. Ik kwam in opstand tegen het feit dat ik een ijs-moeder zou zijn: in ons gezin wel werd geknuffeld, was het wel warm en prettig om toeven. M.a.w. ook op gebied van opleiding verdween de grond onder mijn voeten

Het duurde enkele jaren voor ik kon aanvaarden dat mijn zoon psychisch anders was, in een psychotische wereld leefde, zeer agressief werd als hij geen medicatie nam. Een lange, vaak beangstigende weg tekende zich uit.

Doorbrekend bewustzijn

Mijn zoon heeft zeven jaren psychisch verstoord geleefd. Een paar keer heeft hij geprobeerd zelfstandig te leven op kot. Na een paar maanden belandde hij weer in de psychiatrie.

Ik las alles wat me in handen viel over schizofrenie. Er mocht geen achterflap van een boek naar het woord “schizofrenie” verwijzen of ik las het. Stilaan drong de realiteit tot me door. Mijn zoon had geen toekomst, tenzij verdoofd wegzinken door medicatie in een of andere afdeling van de psychiatrie voor chronisch zieken. Waar was mijn kind gebleven, dat ik gekoesterd had, geholpen bij het huiswerk, dat zo veelbelovend houtbewerking volgde in een technische school? Volgens de leraren kregen ze maar zelden iemand van zijn niveau binnen.

Het ging vaak niet zo goed met mijn zoon. Hij ondernam verschillende pogingen tot zelfdoding. Ik voelde aan dat dit uiteindelijk zijn toekomst was, ondanks therapeuten me recht hielden met te zeggen dat hij toch steeds zijn eigen weg zocht. Tot ik las dat een mannelijke schizofreen met een vader die door zelfdoding was gestorven (mijn eerste man stapte uit het leven toen mijn zoon 4 jaar was) 95% kans had om ook op een dergelijke manier te eindigen. Toch bleef ik hopen dat hij tot die resterende 5% zou behoren.

Uiteindelijk was het bewustzijn niet meer te ontwijken. Mijn zoon sprak over zelfdoding, dat dit voor hem een stap was die hij wel zou nemen. Bij het weggaan na een bezoek, keek ik hem het laatste jaar met extra aandacht aan: wellicht was dit de laatste keer dat we elkaar zagen … tot het eens de laatste keer was.

Snijdend bewustzijn

Telefonisch bereikte me het bericht dat mijn zoon gesprongen was.

Het was net of ik doorkliefd werd met een realiteit die me katapulteerde naar een andere ruimte. Eén groot “neen” schreeuwde uit mij omhoog, terwijl mijn voeten naar de auto stapten om naar spoedgevallen te rijden. Ik wou dat bericht ongedaan maken, wist tevens dat die realiteit niet te ontkomen was. Wat ik steeds  voor me uitgeschoven had met ‘er is ook nog die 5%’, was nu zijn definitieve realisatie ingegaan: mijn zoon was stervende en zou de val uit de vijfde verdieping niet overleven. Hij wenste dat trouwens niet, hij had, god weet vanuit welke wanhoop, voor deze weg gekozen. In zijn liefdevolle afscheidsbrief verwoordde hij dat hij het leven hier niet meer aankon, dat hij zich niet meer thuis voelde in deze wereld. Hij heeft nog even geleefd voor hij definitief afscheid nam van een wereld die voor hem niet meer leefbaar was.

Ik weet niet of artistieke aanleg iets erfelijks is. Mijn vader schilderde en tekende en werd een plaatselijke beroemdheid. Drie van de vijf kinderen kregen die aanleg mee. Een broer, die vorig jaar overleed, beeldhouwde en tekende, een andere broer specialiseert zich in het maken van prachtige miniaturen voor bijzondere gelegenheden: feestelijkheden zoals geboorte, verjaardagen, Nieuwjaar …

Zelf heb ik vier kinderen, twee biologische en twee adoptiekinderen. Ik zeg altijd: twee kinderen uit mij geboren en twee kinderen tot mij geboren. Aike, de oudste, heeft die artistieke aanleg waarschijnlijk ook geërfd. Zij ging de danswereld binnen. Als zesjarige stond ze eens naar een les klassiek ballet te kijken en zei, haar neusje tegen het raam gedrukt: die gymnastiek wil ik ook doen. Het volgend jaar veroverde ze haar plaats in de balletklas en wou ze “dansjuf” worden. Dat oefende ze uitgebreid thuis. Er hing een schoolbord op kinderhoogte en als er vriendjes of vriendinnetjes kwamen werd er les gegeven. Wie juf was werd niet bediscussieerd. Het dansen werd haar wereld en na de middelbare school trok ze naar Lier voor een opleiding van dans- en danspedagogie. Uiteindelijk vestigde ze zich in Heverlee en op 10 jaar tijd bouwde ze een prachtige dansschool uit. Wie wil kennismaken: http://www.danscentrum.be/.

Deze week heeft de dansschool een optreden in de Leuvense stadsschouwburg. Vroegere jaren draaide ik, samen met Karel, mee om achter de schermen om crew en vrijwilligers van eten en drinken te voorzien. Nu beperkt mijn aanwezigheid zich tot het volgen van elke voorstelling. Genieten van het optreden, de contacten met mensen die ik leerde kennen in de loop van de jaren en vooral genieten van mijn dochter. Ook de andere kinderen komen ten minste één voorstelling zien. En Aike … flitst voorbij ergens een zoen deponerend en daarvoor brengen we alle begrip op.

In dit gelegenheidsgedicht probeer ik een indruk van de dansschool weer te geven ergens opgeraapt in de voorbije jaren:

 Ze rennen binnen

ze rennen binnen
vol giechelverhalen
geheimen
vriendschapscodes
vandaag behoort de wereld hen toe
 
ze gillen hun energie
tegen oude muren
tot de oren pijn doen
morgen veroveren ze hun dromen
 
haar opsteken
maillot aantrekken
demipointes om de voet
nog even een radslag uitproberen
 
de zaal instappen
in rijen staan
pas na pas
armen als langzame vogels de lucht in
begeven ze zich tot discipline
concentratie
innerlijke rust
 
op zoek
naar de volmaakte beweging
vergeten ze hun levensschreeuwen
 
en dansen

De Diestsestraat in Leuven is me al meer dan 40 jaar vertrouwd. Toen ik naar Leuven kwam heb ik eerst in de Vanden Tymplestraat gewoond, een jaar later ben ik naar de Diestsestraat verhuisd, dicht tegen het station aan. De Diestsestraat heeft er lang verwaarloosd bijgelegen, gans Leuven trouwens. Mooie panden die dringend een opknapbeurt nodig hadden, bewoonde men tot de laatste lik verf verdwenen was. Een kasseistraat waar tweerichtingsverkeer nog toegestaan was. Veel afval van de studenten (maar dat was nogal in gans Leuven zo). Feitelijk gaf de Diestsestraat een afgeleefde indruk, waar het ’s avonds niet zo prettig om wandelen was, de bijna ruïne van de huizen gaf geen veilig gevoel, tenzij men in een lugubere romantische stemming verkeerde. Toch was Leuven in die tijd een “veilige” stad. Buiten wat studentenprotest gebeurde er nauwelijks iets.

De laatste jaren is daar verandering in gekomen. De straat werd opnieuw aangelegd, een groot gedeelte werd autovrij gemaakt. En stilaan renoveerde men pand na pand richting station. Nu nog de Diestsestraat helemaal autovrij maken en we krijgen een stukje Leuven te zien dat, waar de voorgevels bewaard bleven, iets oproept van de vroegere glorie en waar volledig nieuwe winkelpanden en appartementen verschijnen, de verbinding maakt met de hedendaagse architectuur.

Niet alle huizen zijn gesloopt of totaal gerenoveerd. Eén ervan heeft het huisnummer 204. Op de gelijkvloerse verdieping bevindt zich een winkel met kleding, accessoires en juwelen van beginnende ontwerpers. De winkel straalt charme uit: een geverfde plankenvloer, wat belopen, in het midden een tafel met allerlei sieraden en hebbedingetjes, aan de zijkanten links en rechts een rek met kleding en een pashokje. Geen verpletterende moderniteit maar een samenspel van sobere aankleding met een prachtig aanbod. Leuk om zo maar even binnen te lopen.

Boven deze winkel is een kleine kunstgalerij toegankelijk: YARD (Young Artists & Designers). Twee niet te grote ruimtes. Daar krijgen jonge artiesten de gelegenheid om hun werk te tonen. Voor een sfeerbeeld: http://users.skynet.be/lieven.stockx/ . Van 9 april tot 11 juni stelt Lieven Stockx daar ten toon. Natuurlijk ben ik even langs gegaan, want ik ben een nieuwsgierig mens. Ik ben nog opgegroeid in het leren waarderen van de Vlaamse expressionisten, van Picasso, Van Gogh, Chagall … noem maar op. Als je dan geconfronteerd wordt met jonger geweld is het toch wel even aanpassen. Gelukkig dat er jongeren zijn die een eigen visie ontwikkelen, die hedendaagse mogelijkheden gebruiken om uitdrukking te geven aan hun wereld. Het maakt je wakker en nodigt je uit om iets nieuws te appreciëren, de wereld eens op een andere manier te benaderen. Wellicht veranderen zij mij ook een beetje.

Of zoals mijn kleinzoon zei: geen erg oma ik zal het je wel leren.

In februari 2011 stelden Christel Verstreken en ik tijdens drie weekends tentoon in de Glorieux-zaal van Siddartha, een instelling in Baal die ook zalen verhuurt voor culturele activiteiten. Gesigneerd is een kunstkring in Tremelo waarvan Christel en ik de ‘jongste’ leden zijn. Daarom werden we uitgenodigd om met onze werken naar buiten te treden. Hoewel we elkaar niet kenden, bleek het voor ons beiden en onze partners een ervaring waarop we met plezier terugkijken.

vanuit de verten van je dood

kwam je weer in mijn verlangen liggen

drong mijn dromen binnen

het ontwaken onthulde de grenzen van de realiteit

Er is wat misgelopen met het inbrengen van de foto’s  hieronder: alleen beeld 3 kan groter gemaakt worden door er op te klikken.  Zelf ben ik niet zo deskundig met een pc, dus heb ik hulp ingeroepen.  Hopelijk kunnen de foto’s spoedig door gewoon aan te klikken uitvergroot worden.  Dan kan je tenminste zien waar al die streepjes met Oost-Indische inkt op papier toe geleid hebben.  Ondertussen kan je alvast dat prachtige gedicht “Todesfuge” van Paul Celan lezen in een vertaling van Ton Naaijkens.  Wellicht het meest aangrijpende gedicht dat ooit geschreven werd.

Zwarte melk der vroegte we drinken haar ’s avonds
we drinken haar ’s middags en ’s morgens we drinken haar ’s nachts
we drinken en drinken
we graven een graf in de luchten daar lig je niet krap
Een man heeft een huis die speelt met de slangen die schrijft
die schrijft als het donkert naar Duitsland je goudgele haar Margarete
hij schrijft het en treedt voor het huis dan flitsen de sterren hij fluit om zijn honden
hij fluit zijn joden te voorschijn laat graven een graf in de aarde
gelast ons kom speel nu ten dans
 
Zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts
we drinken je ‘s morgens en ’s middags we drinken je ’s avonds
we drinken en drinken
Een man heeft een huis die speelt met de slangen die schrijft
die schrijft als het donkert naar Duitsland je goudgele haar Margarete
Je asgrauwe haar Sullamith we graven een graf in de luchten daar lig je niet krap
 
Hij roept steek dieper de grond in hé jij daar en jij kom zing nu en speel
hij grijpt aan zijn riem naar het ijzer hij zwaait het zijn ogen zijn blauw
steek dieper de spade hé jij daar en jij speel door nu ten dans
 
Zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts
we drinken je ’s middags en ’s morgens we drinken je ’s avonds
we drinken en drinken
een man heeft een huis je goudgele haar Margarete
je asgrauwe haar Sullamith hij speelt met de slangen
 
Hij roept speel zoeter de dood de dood is een meester uit Duitsland
hij roept strijk zwaarder de snaren dan stijg je als rook in de lucht
dan heb je een graf in de wolken daar lig je niet krap
Zwarte melk der vroegte we drinken je ’s nachts
we drinken je ’s middags de dood is een meester uit Duitsland
we drinken je ’s avonds en ’s morgens we drinken en drinken
de dood is een meester uit Duitsland zijn ogen zijn blauw
hij raakt je met loodzware kogel hij raakt je nu rauw
een man heeft een huis je goudgele haar Margarete
hij hitst al zijn honden tegen ons op hij schenkt ons een graf in de lucht
hij speelt met de slangen al dromend de dood is een meester uit Duitsland
 
je goudgele haar Margarete
je asgrauwe haar Sullamith