Het sigarenmaken in de omstreken van Eindhoven.
Techniek: Nadat de gestripte tabak gedroogd is, komt ze in handen van den poppenmaker, die het zoogenaamde binnen-g p e d met het omblad omrolt en de aldus vervaardigde pop (ook wikkel of bosje genoemd) in een houten vorm drukt. Bij den zoogenaamden handarbeid wordt die houten vorm niet gebruikt. De handarbeid levert een luchtiger sigaar, maar geschiedt alleen bij het maken der beste soorten. Door den eigenlijken sigarenmaker wordt de pop met het dekblad omrold en dan is de sigaar klaar.
De laatste werkzaamheid is het sorteeren, dat echter bijna altijd in de fabriek geschiedt. Het poppenmaken wordt dikwijls door vrouwen of jongens gedaan. Ook in de fabriek staat de jongen niet in dienst van den patroon, maar van den sigarenmaker. Deze arbeidsverdeeling is echter niet zóó streng doorgevoerd, dat het poppenmaken een afzonderlijk vak zou zijn. Integendeel is het meer een overgangsstadium bij het leeren van het sigarenmakersvak, terwijl in de huisindustrie de sigarenmaker dikwijls tevens zijn eigen poppenmaker is.
Aantal: Rondom Eindhoven zijn een driehonderdtal thuiswerkende sigarenmakers. Hierbij zijn nog niet gerekend de gezinsleden, die dikwijls bij het bedrijf behulpzaam zijn. In Eindhoven zelf zijn er weinig, maar des te meer in Stratum, Gestel, Bladel, Valkenswaard en Woensel.
Hoofd of bij bedrijf: In minstens 84 gevallen bleek deze huisindustrie de eenige of althans de voornaamste bron van inkomsten van het gezin op te leveren. Maar meestal is toch de huisarbeid een noodzakelijke aanvulling van het lage loon, dat de man in de fabriek verdient. Het betreft dan ook voor een groot deel vrouwen, die echter meestal na fabriekstijd door haar mannen worden geholpen. De man is dan gewoonlijk sigarenmaker op een fabriek (loon f 7 a 8).
Kinderarbeid: Arbeid van kinderen beneden 12 jaar komt zoo goed als niet voor. Wel doet soms een jongen van 12 of 13 jaar dienst als poppenmaker.
Vreemde helpers: Dikwijls wordt de huisarbeider door de andere leden van zijn gezin geholpen. Soms moet hij echter een vreemden poppenmaker in dienst nemen, die dan gewoonlijk 1/3 van het loon van den huisarbeider ontvangt.
Verhouding tot den werkgever: Meestal levert de werkgever de grondstof en betaalt dan aan den arbeider een vast stukloon. Er zijn echter een paar werkgevers, die de tabak aan de huisarbeiders verkoopen en dan weer de sigaren van hen inkoopen. Het verschil is, dat bij dit laatste stelsel de werkgever de risico van de kwaliteit der tabak afwentelt op den huisarbeider. Het aantal sigaren, dat uit een zekere hoeveelheid tabak kan worden gemaakt is n.l. zeer verschillend en daar de werkgever den arbeider voor tabak van éénzelfde soort een vasten prijs laat betalen, draagt de arbeider de schade als de tabak slecht blijkt te zijn. Ook de risico van de prijsverandering der tabak is bij dit stelsel geheel ten laste van de huisarbeiders. Dit koopsysteem werd o.a. gevolgd door een firma te Roosendaal, die veel in de omstreken van Eindhoven laat werken.
Loon: Het stukloon varieert meestal van 26 tot 35 cent per 100 sigaren. Een vaak voorkomend loon is 29 a 30 cent per 100 sigaren. Wanneer men bedenkt, dat het vervaardigen van 100 sigaren 3 a 3 ½ uur arbeid kost, dan blijkt wel, dat dit loon zeer laag is. Het uurloon is zeer verschillend, varieert meestal tusschen 6 en 12 ct, maar is soms hooger en soms lager. Zij, die alleen van deze huisindustrie moeten leven, kunnen dan ook, al rekken zij hun arbeidsdagen nog zoover uit, niet dan een klein weekloon verdienen. Bij een arbeidstijd van 10 a 12 uur per dag wordt meestal niet meer dan f 6 a f 7 per week verdiend. Lange arbeidsdagen van 14 tot 16 uur zijn noodig cm een weekloon van f 9.50 te bereiken.
Arbeidsduur: Bij de arbeiders, voor wie deze huisindustrie de eenige of voornaamste inkomst is, komen zeer lange arbeidstijden voor; in 35 gevallen wordt 12 uur of langer gewerkt, waaronder werktijden van 15, 16 en in 2 gevallen zelfs van 18 uur per dag voorkomen. In de beide laatste gevallen bedroeg het loon resp. f 6 en f 9 per v/eek.
Voorzoover het huisarbeid der vrouw betreft tot aanvulling van de verdienste van man of zoon komt een arbeidstijd van 8 tot 11 uur per dag voor; het gebeurt echter ook heel vaak, dat in zoo'n geval de vrouw niet meer dan 2 a 5 uur per dag werkt. In vele gevallen werkt de man na een fabrieksarbeid van ongeveer 10? uur nog 2 a 4 uur thuis.
Gedwongen winkelnering: Deze komt voor te Reuzel, Valkenswaard en Woensel. Behalve kleeren zijn de waren te Reuzel duurder dan elders. In Valkenswaard komt bij enkele patroons gedwongen winkelnering voor; het wordt wel niet uitdrukkelijk gezegd, maar de arbeiders merken de gevolgen, wanneer zij niet in den patroonswinkel koopen.
Woningtoestanden: Eénkamerwoningen komen bijna niet voor. Meer dan de helft der huisarbeiders bewoont 3 kamers. Tech werd slechts zelden een afzonderlijk werkvertrek gevonden; dikwijls was het werkvertrek tevens woonkamer, keuken en slaapkamer.
Conclusie: Uit het voorgaande blijkt, hoezeer de toestanden onderling verschillen. Soms werkt alleen de vrouw thuis 2 tot 5 uur per dag, maar voor een groot gezin blijft dan het gezamenlijk loon te laag, zoodat dan de vrouw dikwijls 8 tot 10 uuur werkt en de man nog een paar uur na fabriekstijd helpt. En soms is het loon dan nog onvoldoende.
De grootste wantoestanden vindt men bij de gezinnen, die alleen van den huisarbeid leven moeten. Ook hier bestaan echter groote verschillen. Tot de beste gevallen behooren die, waarin de man met zijn vrouw of zoontje ? of 12 uur werkt en daarmee f 9 tot f 10 per week verdient. Maar ook wordt een jonge vrouw vermeld, die 's avonds zoolang werkt tot ze voor haar werktafel in slaap valt, ongeveer 16 uur per dag, en daarmee f 5.40 verdient. Van drie mannen, die elk 15 uur werken, verdient de één f 8.30, de tweede f 7.54 en de derde f 5.44 per week. In sommige dorpen (echter niet te Valkenswaard) schijnt deze huisindustrie af te nemen, omdat de jongelieden meer in de lampenfabrieken gaan werken, waar ze iets meer kunnen verdienen.
Het sigarenmaken te 's Hertogenbosch.
Aantal: In dat vak werden te 's Hertogenbosch 188 huisarbeiders bezocht. (Zeker een honderdtal weigerde inlichtingen). Onder dit aantal zijn echter 47 arbeiders begrepen, die, meestal na fabriekstijd, des avonds voor eigen rekening een paar uur werken. Vooral in de groote steden komen deze eigen-werkmakers veel voor. Hun positie komt in vele opzichten overeen met die der huisindustrieelen ; zij verdienen iets meer, maar moeten zelf voor den afzet van hun sigaren zorgen en dragen natuurlijk zelf het risico van hun bedrijf.
Hoofd of bijbedrijf: Deze thuiswerkers zijn meestal arbeiders in een sigarenfabriek, die nog eenig werk mee naar huis nemen om aldus het lage fabrieksloon aan te vullen. Het fabrieksloon werd meestal niet opgegeven; in verscheidene gevallen wordt echter een loon van f 9, f 10 of f 11 vermeld.
Ook werden 37 sigarenmakers aangetroffen, die alleen thuis werkten. Een viertal van hen zijn eigenwerkmakers, de overigen volslagen huisindustrieelen.
Arbeidstijd: Van de 37 sigarenmakers, die alleen thuis werken, hebben 25 een arbeidsdag van 12 uur of langer. Zelfs arbeidstijden van 15, 16 en 17 uur per dag komen bij hen voor.
Maar ook de arbeiders, die overdag in de sigarenfabriek werken, maken een langen arbeidsdag. Weliswaar wordt op de sigarenfabrieken in Den Bosch zelden langer dan 11, uur gewerkt, maar het huiswerk bederft weer alles. Het huiswerk is niet verplicht, maar het lage loon dwingt de arbeiders wel om werk mee naar huis te nemen om het in hun vrijen tijd af te maken. Zelfs in het schaftuur wordt door sommigen gewerkt. De helft dezer fabrieksarbeiders, werkt thuis drie uur of langer, 22 hunner zelfs 4 of 5 uur. Het is jammer, dat de enquête geschiedde in een tijd van groote slapte in het bedrijf, zoodat een paar fabrieken te 's Hertogenbosch den arbeidstijd tot 71? 2 uur hadden verkort. Daardoor is het beeld, dat wij zien, niet geheel normaal; sommige arbeiders werken nu thuis langer dan in gewone tijden, maar andere weer korter omdat wegens de slapte niet zooveel werk mee naar huis wordt gegeven als gewoonlijk. Toch kwamen ons vele, blijkbaar normale, gevallen onder de oogen, waarin op de fabriek 10 of 11, uur en thuis 3, 4 of 5 uur gewerkt wordt.
Een arbeidsdag van 13, 14 en 15 uur is dus in dit vak te 's Hertogenbosch blijkbaar niet zeldzaam.
Loon: In 't algemeen is het stukloon hier iets hooger dan in de dorpen rondom Eindhoven. Bleek daar het normale loon 29 a 32 cent per 100 sigaren te zijn, zoo bedraagt dat hier 35 o f 37 ½ cent. Echter komt ook zoowel een lager als een hooger loon voor. Het blijkt niet of hier het huisindustrieloon lager is dan het fabrieksloon. Het maken van 100 sigaren kost 2 ½ a 3 uur arbeid; handarbeid duurt langer, maar wordt ook beter betaald.
Het loon, dat de fabrieksarbeiders met hun thuiswerk per week verdienen is moeilijk op te geven, daar zij de wikkels gewoonlijk al op de fabriek maken. Voor deze aldus gedeeltelijk thuis, gedeeltelijk in de fabriek gemaakte sigaren wordt dikwijls f 1.50 a f 3 per week betaald. Ook bestaat de huisarbeid soms geheel of gedeeltelijk uit het dekklaarmaken. Dat maakt, dat de arbeider op de fabriek in denzelfden tijd meer sigaren kan vervaardigen dan anders. Wanneer de arbeider aan dit werk 1 a 2 uur per dag besteedt, verhoogt dit zijn weekloon met ongeveer f 1.20.
Ook het weekloon der sigarenmakers, die alleen thuis werken, verschilt natuurlijk zeer naar gelang zij al of niet door een huisgenoot of leerling geholpen worden. Aan een vreemden leerling wordt van 75 c. tot f 3 per week betaald, maar vaak worden deze sigarenmakers door vrouw of zoon geholpen. Toch verdienen van deze 37 sigarenmakers 27 minder dan f 12 per week en 20 hunner zelfs minder dan f 10. Verscheidene gevallen komen voor, waarin ondanks werktijden van 12, 14 en 16 uur per dag slechts f 6 a 7 per week wordt verdiend.
Woningtoestanden: Deze zijn over 't algemeen niet gunstig. In 87 gevallen bevatte de woning twee en in 27 gevallen slechts één kamer. Bij ongeveer de helft dezer huisarbeiders was het werkvertrek woon- en slaapkamer en keuken tegelijk. Slechts 25 hadden een afzonderlijk werkvertrek. De werkkamer bleek dikwijls laag en slecht verlicht.
Ziekteverzekering: Deze arbeiders zijn bijna zonder uitzondering lid van een ziekenfonds.
Vakvereeniging: Ongeveer 2/3 zijn georganiseerd. Van de sigarenmakers, die uitsluitend thuis werken, ongeveer de helft.
Conclusie: Hoewel het loon iets hooger is dan te Eindhoven, is het toch nog zóó laag, dat alleen door overmatig gerekte arbeidsdagen een nauwelijks voldoende weekgeld kan worden verkregen. De woningtoestanden zijn blijkbaar slechter dan in den omtrek van Eindhoven. Hierbij moet men nog in 't oog houden, dat in de twee vertrekken of in het ééne vertrek, waarin de sigarenmaker met zijn helper werkt en waar het vaak talrijke gezin woont en slaapt en waar gekookt wordt, tevens in verscheidene gevallen door de vrouw en soms ook door de kinderen gestript wordt
Het sigarenmaken te Kampen.
Aantal: Te Kampen werden ongeveer 500 thuiswerkende sigarenmakers bezocht. Hieronder zijn 4- 150 fabrieksarbeiders begrepen, die na fabriekstijd nog eenige uren thuis werken, de overigen zijn volledige huisarbeiders.
In 250 gevallen wordt de sigarenmaker door gezinsleden (meestal de vrouw) geholpen; in 450 gevallen werden vreemde helpers aangetroffen, dikwijls leerlingen van 15 tot 17 jaar. De vrouw of leerling maakt de wikkels of bosjes, stript het dekblad of knipt de sigaren af.
Kinderarbeid werd slechts in enkele gevallen geconstateerd; van ongeveer 40 kinderen beneden 14 jaar wordt uitdrukkelijk gezegd, dat zij na schooltijd een paar uur meewerken.
Arbeidsduur: De arbeidstijden zijn buitengewoon lang. Van de volledige huisarbeiders werkt 9% 12 uur of korter, 43 van 12 tot 15 uur en langer dan 15 uur per dag. Niet zelden komt een arbeidstijd van geregeld 18 uur per dag voor. In de sigarenfabrieken wordt vaak des winters 9 uur, des zomers 10 uur gewerkt. Wanneer men echter ook den huisarbeid in aanmerking neemt, dan blijkt, dat ook deze arbeiders nog ver van den tienurendag verwijderd zijn. Van hen werkt n.l. thuis, (? 30 tot 26%: 1 uur of korter, 34%: 3 ½ uur, ? 4 uur ?) en 10%: 5 uur of langer.
Ook nachtarbeid komt dikwijls voor, vooral tegen den tijd, dat het werk moet worden ingeleverd; het is dan een jachten om klaar te komen, want als het te laat wordt ingeleverd, wordt als straf een dag geen tabak gegeven.
Met het inleveren gaat veel tijd verloren; soms geschiedt het 2 keer, maar ook vaak 5 keer per week, waarmee telkens 1 uur gemoeid is.
Ook het bereiden van het dekblad kost veel tijd, namelijk 1 a 2 uur; de overige tabak ontvangen de arbeiders klaargemaakt.
Loon: Ondanks de lange arbeidstijden zijn de loonen laag. Wel schijnt het stukloon vrij hoog, namelijk meestal f 4 a f 5.50 per 1000 sigaren, doch dat komt, omdat in Kampen in de huisindustrie veel handwerk gemaakt wordt, dat veel meer tijd kost dan vormwerk.
Het uurloon bedraagt dan ook voor 63% 10 cent of minder, voor 34%: van 10 tot 15 cent en voor 3%: meer dan 15 cent.
Van de volledige huisarbeiders bedraagt het weekloon voor 9% : f 12.50 of meer, voor 41% (?) : van f 10 tot 12.50, voor 33%: van f 7.50 tot f 10 en 17% (?) minder dan f 7.50.
Ook het weekloon van hen, die én op de fabriek én thuis werken varieert meestal tusschen f 7.50 en f ? (voor fabrieks- en thuiswerk samen); slechts 20% verdient meer dan f 11 per week.
Woning: In ± 60 gevallen bevat de woning 2 kamers, overigens steeds 3 of 4. Toch heeft slechts 45% een afzonderlijk werkvertrek. Terwijl dus in 't algemeen 55% geen afzonderlijk werkvertrek heeft, bedraagt dit getal voor de volledige huisarbeiders 38%. Overigens is dus het werkvertrek ook woonkamer, slaapkamer of keuken, in 120 gevallen zelfs alles tegelijk. In de gevallen, waarin wél een afzonderlijk werkvertrek bestaat, voldoet dit echter volstrekt niet altijd aan billijke eischen; dikwijls is het een klein en laag zoldervertrek, waar veel te veel personen in een kleine ruimte zijn opeengepakt. Het komt namelijk wel voor, dat ongehuwde of kleinbehuisde sigarenmakers bij een ander werken tegen betaling van 40 of 50 cent zitgeld per week.
Het maken van sigarenkistjes te s Hertogenbosch.
Aantal: Dit geschiedt door 76 personen, uitsluitend mannen. Echter werkt de vrouw bij na steeds een paar uur per dag mee.
Kinderarbeid: Over 't algemeen komt kinderarbeid weinig voor. Toch wordt van ongeveer 12 kinderen beneden 14 jaar bericht, dat zij na schooltijd medewerken.
Bijverdienste: Het betreft bijna steeds sigaren-sorteerders op een fabriek werkzaam, die thuis de kistjes maken. Het fabrieksloon werd meestal niet opgegeven; in de enkele gevallen, dat het wel werd vermeld, varieerde het van f 8 tot f 12. Het thuiswerk is niet verplicht.
Arbeidsduur: Door 33 arbeiders wordt 2 of 2 ½ uur gewerkt, door 20 arbeiders 3 uur en door 13 arbeiders 3 ½ , 4 of 5uur; slechts 6 personen werken 1 of 1 ½ uur. Daar de arbeidstijd op de fabriek soms ? uur, maar meestal 10 of 11 uur bedraagt, is het duidelijk, dat de arbeidsdag van deze arbeiders zéér lang is. Onder hen komt dan ook een arbeidsdag van 13 of 14 uur dikwijls voor. Ook in het schaftuur wordt soms gewerkt.
Men moet voorts in 't oog houden, dat de enquête plaats vond in een tijd van groote slapte, zoodat thuis minder werd gewerkt dan gewoonlijk. Door een arbeider werd verzekerd, dat in den drukken tijd vaak laat op de fabriek gewerkt wordt, zoodat het afmaken van de kistjes thuis dan dikwijls tot in den nacht duurt.
De genoemde werktijden gelden vaak slechts voor 5, soms voor 4 dagen in de week.
De vrouw helpt bij het kistjes maken meestal 1 ½ a 3 uur per dag, soms nog langer.
Loon: Het stukloon bedraagt meestal 2 cent per kistje, soms 2 ½ en 3 cent al naar de soort. De opgaven van den tijd, noodig voor het maken van één kistje, loopen zeer uiteen; vaak wordt opgegeven, dat één kistje met hulp in 4 a 5 min., zonder hulp in 9 min. gemaakt wordt. Voor het maken van 10 kistjes wordt dikwijls 1 a 1 ½ uur arbeid gerekend. Vandaar loopt ook het uurloon zeer uiteen; het varieert meestal van 8 tot 16 cent. Het weekloon bedroeg in 33 gevallen f 3 a f 3.50 en in 15 gevallen f 3.50 a 4, in 7 gevallen f 4 a f 4.50, maar in 7gevallen f 1 a f 3. Hierbij moet men echter in aanmerking nemen, dat de kistjesmaker 15 a 20 c. onkosten (voor stijfsel, enz.) per week heeft.
Woning: In ? gevallen bevatte de woning slechts één kamer en in 32 gevallen twee kamers, overigens gewoonlijk 3 vertrekken. Het kistjesmaken geschiedt meestal in de woonkamer, die meestal tevens keuken of slaapkamer of zeer dikwijls alles tegelijk is.
Ziekteverzekering: Bijna steeds zijn deze arbeiders lid van een ziekenfonds.
Vakvereeniging: Van deze arbeiders is ongeveer de helft georganiseerd.
Het maken van sigarenkistjes te Kampen.
Aantal: Een 6o-tal personen, die des avonds sigarenkistjes vervaardigen, werden bezocht. Het zijn allen sorteerders op een sigarenfabriek, die door dezen huisarbeid het lage loon, dat zij op de fabriek verdienen, aanvullen. Bij de meesten bestaat deze huisarbeid in het plakken der kistjes, slechts enkelen houden zich bezig met het zagen en spijkeren hiervan.
Arbeidsduur: De werktijden zijn van 30 % 2 uur, van 40 % 2 ½ uur, en van 90% 3 uur per dag. In de fabriek wordt 10? uur gewerkt. De huisarbeid geschiedt meestal gedurende 4 of 5 avonden per week.
Loon: Het stukloon bedraagt 2, 2 ½ , of 3 cent per kistje. Per week worden gewoonlijk 60 a 100 kistjes vervaardigd, het weekloon varieert van f 1.50 tot f 2.25 (het weekloon in de fabriek bedraagt f 6.50 a f 9.) Het uurloon wisselt tusschen 13 en 22 cent.
Voor stijfsel enz. hebben deze arbeiders ongeveer 10 cent onkosten per week.
Woning: In enkele gevallen bevat de woning één kamer en een zolder, maar meestal 2 kamers en een zolder. Het kistjesplakken geschiedt steeds in de woon- en slaapkamer of keuken.
Het erwtenlezen te Enkhuizen.
Seizoenarbeid: Het erwtenlezen te Enkhuizen geschiedt meestal van October of November tot Februari of Maart, naarmate de grossiers leveranties voor het leger hebben.
Bijverdienste: Het erwtenlezen wordt heel vaak gedaan door de gezinnen van visschers, die, wanneer ze hun jaarlijksche verdienste per week berekenen, gewoonlijk een weekloon van f 7, soms f 8 hebben. Maar ook andere beroepen (o.a. bouwvakarbeiders) komen voor.
Vrouwenarbeid: Het erwtenlezen wordt voornamelijk door vrouwen gedaan, welke echter dikwijls door den man worden geholpen.
Kinderarbeid: Ook kinderarbeid komt voor. De kinderen werken een paar uur na schooltijd. Steeds werd gezegd, dat de kinderen nooit langer dan tot ongeveer 9 uur 's avonds werkten. Ook werd door de erwtenlezers gewoonlijk beweerd, dat de arbeid door kinderen verricht niet veel te beteekenen had. In hoever dit juist is, is zeer moeilijk uit te maken.
Arbeidsduur: Deze is zeer verschillend. Door sommige vrouwen wordt slechts ongeveer 4 uur per dag gewerkt, door vele andere van 9 tot 12 uur per dag. De mannen werken soms slechts een paar uur mee, doch soms ook den heelen dag. Op Zaterdagmiddag wordt over 't algemeen niet gewerkt.
Loon: De wijze van betaling is verschillend; de ééne werkgever betaalt naar het aantal kilo's vuil, dat uit een zak gelezen is, de andere per uitgezochte zak. Per zak wordt gemiddeld 65 cent betaald. Bij de andere wijze van betaling bedraagt het loon per kilo uitgelezen vuil ? cent bij vale erwten en 9 cent bij groene erwten.
De arbeidstijd, noodig voor het uitzoeken van één zak, is zeer verschillend. Een vrouw verklaarde, dat zij met haar man den heelen dag (ongeveer 12 uur) werkte over één zak. In verband hiermede varieert ook het uurloon van 1 tot 6 cent. In elk geval staat vast, dat het loon zeer laag is, meestal 2 a 3 cent per uur.
Per week wordt met erwtenlezen, ook met hulp van man en kinderen, gewoonlijk slechts f 1.50 a f 3 verdiend, soms echter meer en soms minder.
Woning: De woningtoestanden schijnen bij deze gezinnen wat gunstiger te zijn dan elders. Eénkamerwoningen werden bij de bezochten niet aangetroffen. Dikwijls bevat de woning een kamer, een keuken en een zolder. Wel werd bijna altijd het werkvertrek ook als woon- en slaapkamer gebruikt.
Conclusie: Onze gegevens voor de erwtenlezerij te Enkhuizen waren zeer onvolledig. Maar op grond dezer gegevens kan wel worden geconstateerd, dat het erwtenlezen een zeer slecht betaald werk is. Bovendien verspreidt het veel stof in huis.
Het erwtenlezen te Groningen.
In de stad Groningen houden zich een paar honderd gezinnen, voornamelijk in de wintermaanden (September tot Februari of Maart), bezig met erwtenlezen. Het zijn dikwijls gezinnen van losse arbeiders, soms ook van bouwvakarbeiders, gemeentewerk lieden enz. (het loon van den man is meestal f 7 a f 9 per week). Ook is het erwtenlezen een kleine bron van inkomsten voor oude lieden of weduwen, die vaak bovendien nog uit werken gaan.
Het erwtenlezen geschiedt vooral door vrouwen, soms des avonds door den man geholpen. Het is bekend, dat bij dit werk een groote kinderexploitatie voorkomt. Deze wordt echter sedert eenige jaren door de arbeidsinspectie te Groningen zooveel mogelijk tegengegaan. Of dit geholpen heeft, is moeilijk te zeggen; de controle is zeer bezwaarlijk. Bij de enquête werd opgegeven, dat 51 kinderen beneden 14 jaar (waarvan 39 beneden 12 jaar) meewerken, maar waarschijnlijk is, uit vrees voor de inspectie, dikwijls het meewerken van kinderen verzwegen. Vroeger werden vaak schoolgaande kinderen thuis gehouden om erwten te lezen, dit is echter sedert de invoering der Leerplichtwet veel verbeterd. Maar zij werken nu vóór, tusschenen na schooltijd. Vroeger geschiedde het erwtenlezen in de pakhuizen. Het spreekt van zelf, dat het behandelen van eetwaren in de, vaak onzindelijke, éénkamerwoningen der allerarmsten zeer onhygiënisch is.
Arbeidsduur: De werktijd der meeste vrouwen varieert van 7 tot 11 uur per dag; een twintigtal werkt echter 12 a 16 uur per dag. Sommigen beginnen al om 5 of 6 uur des morgens, anderen werken tot 10 of 11 uur des avonds. In de meeste gezinnen geschiedt het erwtenlezen voornamelijk 's avonds na afloop der andere werkzaamheden. Ook Zondags-arbeid komt voor.
Loon: Voor het sorteeren van groene erwten wordt f 1, van grauwe erwten 75 cent en van groote boonen 25 cent per H.L. betaald. Hoeveel tijd noodig is voor het sorteeren van een H.L. is moeilijk te zeggen; dat hangt veel van de kwaliteit af. In 't algemeen kost het sorteeren van 1 H.L. erwten 20 a 30 uur arbeid, van 1 H.L. boonen 6 a 10 uur. Het uurloon is meestal 2 ½ a 3 ½ cent, soms 4 cent. Door één gezin wordt per week gewoonlijk 2 a 3 H.L. soms 4 H.L. erwten afgeleverd. De arbeiders hebben dikwijls ongeveer 20 cent onkosten per week voor het huren van een kar en een zeef.
Woning: Deze gezinnen, soms van 8 a 10 personen, bewonen bijna zonder uitzondering éénkamerwoningen; enkele hebben echter nog een keukentje of achterhuis.
Schade voor de gezondheid: Het werk geschiedt vaak 's avonds bij slecht kunstlicht en is daardoor schadelijk voor de oogen. Dikwijls wordt over ziekelijkheid van de vrouw of de kinderen geklaagd.
|