Belgische, Italiaanse en Marokkaanse ouders over identiteit en opvoeding.

Noel Clycq

Aan de basis van dit boek ligt een doctoraatsthesis. Maar laat je niet afschrikken, ook voor de leek is deze studie erg leesbaar.

De onderzoeker bevraagt Marokkaanse, Italiaanse en Belgische (Nederlandstalige) gezinnen. Hij wil te weten komen wat ze in die specifieke milieus denken over etniciteit, gender, en de rol van de godsdienst daarin. Het boek laat zich indelen in enerzijds de theoretische omkadering en visie, anderzijds de concrete bevraging en antwoorden en de conclusies die daaruit kunnen getrokken worden.

De theoretische uiteenzetting, die zowat een derde van het boek in beslag neemt, laat ons over de schouder van de onderzoeker meekijken hoe hij het eigen denkkader vorm geeft. Het is geen droge opeenstapeling van verwijzingen naar andere studies. Integendeel. Het is alsof we in het hoofd van de onderzoeker mogen plaatsnemen en zien hoe zijn denken over de basisbegrippen als ‘etniciteit’, gender, cultuur, socialisatie afgetoetst wordt aan andere studies, waardoor hij het eigen begrippenkader verheldert en de lezer aangesproken wordt om de doelstellingen van het onderzoek beter te begrijpen. En dat allemaal in een taal die voor een leek erg leesbaar is, zodanig zelfs dat die theoretisch verkenning de lezer nieuwsgierig maakt naar wat de concrete bevraging gaat opleveren.

Op het einde van zijn theoretische uiteenzetting geeft de schrijver aan hoe zijn onderzoekspopulatie tot stand gekomen is. Die wordt gekenmerkt door grote diversiteit op het vlak van etnische origine, geslacht, opleidingsniveau, arbeidssituatie en leeftijd, binnen de aangeduide groepen

In de beschrijving van de concrete bevraging word je meegenomen voor een boeiende leeservaring. Aan de hand van de concrete antwoorden van de bevraagden laat de onderzoeker ons kennis maken met mensen die alleen het beste voor hun kinderen willen. Het onderzoek laat ons zien hoe ouders via allerlei kanalen proberen hun kinderen vertrouwd te maken met de culturele eigenheid: via het contact met de eigen familie, over gebruik van specifieke kanalen op tv tot het les volgen op de Koranschool. Voor Vlamingen is het doorgeven van de culturele eigenheid een evidentie waarbij niet stil gestaan wordt, voor Italianen of Marokkanen die hier als tweede of derde generatie aanwezig zijn, moet men toch bewuste stappen ondernemen om dit te realiseren.

Bijzondere aandacht vraagt de religieuze invalshoek. Italianen zullen zich nog als een aparte groep voelen tegenover de Belgen en Marokkanen. Maar komt de godsdienst ter sprake, dan voelen de Italianen en Belgen zich als één groep en zijn de Marokkanen (de moslims) de anderen: een gemengd huwelijk met een moslim(a) wordt als zeer problematisch ervaren… of hoe het (voor)oordeel dat de moslim-gemeenschap zich afsluit van de autochtone (dominante christelijke) gemeenschap deels ook te wijten is aan die autochtone gemeenschap. Hier zien we ook hoe de visie op het man- of vrouw-zijn meespeelt in het beeld dat we hebben over de Islam: omdat de vrouwen niet gelijkwaardig zijn aan de man, zal een huwelijk met een moslim man voor de vrouw betekenen dat ze de man zal moeten gaan dienen, het huwelijk van een moslima met een Italiaanse of Belgische man zou dan weer minder problematisch zijn, hier is aanpassing mogelijk.

En dan komen er soms addertjes vanonder het gras opduiken: Marokkaanse ouders hebben vaak het gevoel dat hun kinderen op school te veel ‘geproblematiseerd’ worden door het CLB (centrum voor leerlingenbegeleiding) en te gemakkelijk doorgeschoven naar onderwijs van een lager niveau.

Terwijl je als lezer het verslag van het gesprek volgt, met de vraag van de onderzoeker en het antwoord van de respondent, komt vaak de gedachte naar boven: wat zou ik antwoorden, hoe kijk ik tegen die situatie aan? Daarom is dit boek aan te bevelen ook voor niet gespecialiseerde lezers. Deze studie zal haar belang wel hebben in de onderzoekswereld, maar daarbuiten vormt het wel een gelegenheid om na te denken over de eigen opvatting over bepaalde bevolkingsgroepen en kan ze de eigen vooroordelen in vraag doen stellen. Want vaak hebben onze angsten voor ‘die anderen’ te maken met het onbekend zijn met de leefwereld van die ‘anderen’. ‘Van keukentafel tot God’ is een vorm van brug die kan helpen om de angst voor ‘die anderen’ te overwinnen.

Basketbal vanuit een rolstoel werd voor het eerst beoefend in Amerika en Engeland in 1945 als revalidatie voor oorlogsslachtoffers. Het heeft zich sindsdien ontwikkeld tot een van de meest spectaculaire sporten voor mensen met een handicap. Elke 4 jaar zijn er Paralympische spelen en WK’s en ook om de 2 jaar een EK. *

Deepak, de jongste zoon, beoefent sinds zijn vijftiende deze sport. Hij wordt over enkele maanden 33. Als kleine jongen was hij een iel ventje. Daar hij als baby besmet geweest is met polio, gebruikt hij krukken om te lopen. En zo groeide dat fijne jongetje uit tot een atleet, omdat hij altijd gebruik moest maken van armen en schouders.

Vorige zondag was er een vriendschaps-tornooi in de sportzaal van Rotselaar. Met de familie spraken we af om naar de laatste match te komen kijken.

De jongste zus is reeds aanwezig als ik de zaal binnenkom. Karel bleef thuis wegens rugklachten. De ploegen zijn zich aan het warm rijden. Dan klinkt het signaal om het veld te ontruimen en zich klaar te maken voor de match.

Rolstoelbasket is zeker zo spannend en vol spektakel als gewone basket … en snel dat alles gaat. Hier moet je niet alleen handig zijn met de bal, je moet daarbij nog goed kunnen manoeuvreren met de rolstoel.

Om alle spelers speelkansen te geven wordt er gewerkt met een puntensysteem dat de coach verplicht om ook spelers met een grotere handicap op te stellen. Elke speler wordt medisch gekeurd en krijg een “classificatie”. Daarbij krijgt iemand met een grote handicap een laag cijfer. Zo krijgt iemand met een dwarslaesie een 1 of 2 punten. Iemand met een sterkere rug en buikfunctie (bv een speler met een beenamputatie) krijgt al vlug 4 punten toebedeeld. Bij wedstrijden mag de coach maximaal 14 punten opstellen. De coach moet dus ook kunnen rekenen..! Over het algemeen zitten de “hoogpunters” hoog in hun stoel om lengte voordeel te benutten. “Laagpunters” zitten in een lage stoel omdat dit meer stabiliteit geeft. *

Deepak is zowat de ster van het veld. Hij zit hoog, heeft lange armen, grote handen en is ontzettend handig met de bal … en daarbij een goed karakter en gevoel voor humor. Dat laatste kan af en toe wel gebruikt worden, want rolstoelbasket maakt evenveel adrenaline vrij als gewone basket.

Zelfs ik, als toeschouwer, ontkom niet aan die opwinding. Ik vraag aan mijn dochter of zij ook met spanning de match volgt … ja, ja … als er een doelpunt moet gemaakt worden blijf je niet rustig doorademen alsof er niks gebeurt. Stilaan echter krijgen de Bears on Wheels een behoorlijke voorsprong en kan ik meer ‘genieten’ van het spel, vooral van Deepak. Het gaat allemaal razendsnel, maar tussendoor zie je dan toch staaltjes van handig basketbal. Een speler die achterwaarts een bal in de korf keilt. Het is een laagzitter, maar wat weet die man de korf staan, ik denk dat hij zelfs met de ogen toe de bal op zijn plaats kan krijgen.

Ondertussen is ook de oudste dochter met de vriendin van Deepak toegekomen. Er zijn geen stoelen meer voor de toeschouwers, dus installeren de twee zich op de grond. Later komt dan ook de man van Aike toe: die was een weekendje gaan stappen (nee, nee: wandelen) met vrienden en is pas thuisgekomen.

De spelers zijn erg goed op elkaar ingespeeld. Ze weten elkaar voorbijvliegen. Wanneer ze de voorsprong behoorlijk hebben uitgebouwd worden er wissels uitgevoerd: zo kunnen beginnende sporters stilaan terreinervaring opdoen.

Enkele minuten voor tijd, wordt ook Deepak van het veld geroepen: applausvervanging. Hij is moe, dat zie je. Het is de tweede match die hij speelt vandaag.

Na de match, die ze met brio gewonnen hebben, komt Deepak nog even bij de familie, voor hij gaat douchen. We spreken af dat we met zijn allen naar ons thuis komen en van daar uit naar het restaurant vertrekken waar onze plaatsen gereserveerd zijn.

Voor ik vertrok had ik een fles cava in de ijskast gelegd. In afwachting van de komst van Deepak, spreken we ze aan. Wat doet het deugd de kinderen zo samen te zien … en het beeld van die jongste zoon als atleet. Daar wil ik op klinken.

Onderaan enkele foto’s van de ploeg in actie.

* Voorstellingstekst van Leuven Bears on Wheels op internet.

En dan ontdek ik dat ik geen foto’s genomen heb van Koen en een werk dat ik zeker wou voorstellen. Jammer. Toch kan je reeds uit onderstaande foto’s een idee krijgen van zijn wijze van werken.

Koen laat zich vooral leiden door het stuk hout (meestal een deel van een  boom) dat hij in handen krijgt. Hij laat zich inspireren en volgt als het ware de natuurlijke aanleg van de boom. Het is bijna ruimtelijk kalligraferen. Daarom dat zijn werk zo goed past bij de kalligrafieën van Kakayi. Ik geniet er enorm van.

Omdat Karel en ik het werk van Koen erg waarderen, spreken we af met Christel en Ludo om naar de vernissage te gaan. Gelukkig vind die in de namiddag plaats … en kunnen we ’s avonds onze afspraak met de kinderen nakomen. Maar Karel kan niet mee. Zijn rug protesteert tegen elke vorm van beweging. Jammer.

Wanneer we toekomen is Koen en zijn vrouw al aanwezig: over een tweetal weken wordt Koen vader. Wat ziet zijn vrouw er prachtig uit met haar bolle buik, ze straalt gewoon.

Na de zoenen, het echt blij zijn elkaar weer te zien, wat heen en weer vertellen, neem ik de tijd om eens rond te kijken. De titel van de tentoonstelling: Arabesken maken beide kunstenaars waar, ieder op een eigen manier.

Het werk van Koen ken ik, maar telkens opnieuw vind ik plezier in het kijken naar zijn manier van houtsnijden. Het is heel sierlijk, soms adembenemend gracieus.

Kakayi maakt kalligrafieën, ontzettend mooi. Kijk ook maar eens naar de foto’s hieronder. Hij gebruikt religieuze teksten voor zijn werk. Bijna telkens komt het woord Allah voor. Ik bedenk dat het woord Allah hier gebruikt wordt in positieve betekenis, om iets moois te scheppen. Meestal horen we dat woord verbonden met negatieve geladenheid, maar hier wordt het woord omgeven door zachtheid, ultieme sierlijkheid.

Ik geraak in gesprek met de kunstenaar. Hij legt uit hoe eerst het papier (een soort zijdepapier) geprepareerd wordt met eiwit. Daardoor komt er een vorm van glans op, waardoor het kalligraferen een levendigheid krijgt in de lijnvoering. Het geheel kan meer dan 500 jaren bewaard worden. Er zijn ook verschillende stijlen die al eeuwen oud zijn. Ik merk wel dat er een verschil is in de werken, maar voor de rest ben ik totaal onbekend met wat voor Kakayi iets heel evident is. We kunnen zoveel leren van elkaar, jammer dat vooroordelen dat dikwijls verhinderen.

Naast zijn kalligrafieën stelt Kakayi ook enkele schilderijen ten toon. Heel zacht van kleur. Ook hangen er twee schilderijen van zijn vrouw, die er niet bij kan zijn omdat ze elders haar werken toont.

Tussendoor worden we verwend met een drankje, zelfgebakken cake, een platte kaas dessertje … en zie ik nog bekenden.

De galerie is niet zo groot. Wanneer we alles gezien hebben, de bekenden gesproken en de cake gesmaakt heeft, vertrekken we. Christel en Ludo hebben nog andere activiteiten gepland en ik zal (ook alleen, die rug van Karel …) naar de rolstoelbasket gaan kijken van de jongste zoon in Rotselaar.

Vandaag zie je in de fotobijlage werk van Kakayi. Morgen staat Koen centraal.