Familie Iding ten Bosch - Varsseveld - Heurne - Huissen - Westervoort - Lichtenvoorde
09-07-2008
Familie historie en cultuur 17
Historie van de gemeente Groenlo Lichtenvoorde.
Groenlo is een oude vestingstad, gelegen in het oostelijk deel van de Gelderse Achterhoek en bestaat uit een hoofdkern zonder kerkdorpen. De oudste vermelding van Groelo dateert uit het jaar 1188 (al is de naam Groelo daar pas veel later bijgeschreven).
In 1277 bouwde Gieselbert van Bronckhorst, heer van Borculo de burcht 'Lichtenvoorde'. In 1616 werd deze burcht het bestuurscentrum toen de graaf van Limburg Styrum het gebied tot een zelfstandige heerlijkheid verhief. Het Hof of Richtershuis bij de Nederlands Hervormde kerk herinnert nog aan de oude tijden. Het Huis Lichtenvoorde stond ten noorden van het Richtershuis en werd ongeveer in 1790 afgebroken. Lichtenvoorde had weliswaar poorten en grachten en werd ook 'stad' genoemd maar heeft nooit stadsrechten gekregen.
Lichtenvoorde staat bekend als Kei-stad. De ruim 20.000 kilo wegende zwerfkei op de Markt is daar in het verleden door schoenmakers vanuit het Vragenderveld heen gesleept. Het is nu een monument van volharding en doorzettingsvermogen van de bevolking.
In Groenlo geeft het centrum met zijn grachten, wallen en oude gebouwen een historische indruk. Groenlo verwierf in 1277 stadsrechten.
Geschiedenis
De huidige gemeente Groenlo-Lichtenvoorde is ontstaan op 1 januari 2005 door een samenvoeging van:
de voormalige gemeente Lichtenvoorde (bestaande uit de kernen Lichtenvoorde, Harreveld, Lievelde, Vragender en Zieuwent);
de voormalige gemeente Groenlo (kern: Groenlo);
het dorp Mariënvelde (voor de herindeling behorende bij de gemeente Ruurlo) en
het dorp Zwolle (voorheen behorende tot de gemeente Eibergen).
Geschiedenis voormalige gemeente Lichtenvoorde
De voormalige gemeente Lichtenvoorde ligt in het grensgebied van de terreinen waar de stuwwallen uit de IJstijden gelegen zijn. Vandaar de hoogteverschillen van ongeveer 30 meter boven NAP in het noorden en oosten en slechts 15 meter boven NAP in het westen en zuiden.
Gezien de waterhuishouding in vroeger eeuwen kwamen het noordelijke en oostelijke deel der gemeente het eerst voor menselijke bewoning in aanmerking. De vondst van een stenen bijl nabij Vragender en een grafveldje te Lievelde uit de zevende eeuw na Christus vormen de eerste duidelijke bewijzen van de menselijke aanwezigheid binnen onze gemeentegrenzen.
Bij de "voorde" (doorwaadbare plaats) in het centrale bekengebied bouwde Gieselbert van Bronckhorst, heer van Borculo, in 1277 de burcht "Lichtenvoorde". Deze burcht werd in 1616 het bestuurlijk centrum, toen Joost, graaf van Limburg Styrum, het gebied tot een zelfstandige heerlijkheid verhief.
Door huwelijk en vererving verwisselde de heerlijkheid Lichtenvoorde vele malen van eigenaar. Bij akte van 27 december 1776 werden de heerlijkheden Borculo en Lichtenvoorde door Adam Czartoryski en Isabella vorstin Czartoryska geboren rijksgravin van Flemming voor f.56.000,-- verkocht aan prins Willem V van Oranje Nassau, reden waarom Koningin Beatrix tot op de dag van vandaag o.a. de titel 'Vrouwe van Lichtenvoorde' draagt.
Tussen Lievelde en Vragender aan de Schansweg ligt het verdedigingswerk "de Engelse Schans", nog daterend uit de tijd van de 80-jarige oorlog (1627). De Schans is in originele staat hersteld. Uit dezelfde periode dateert de circumvallatielinie, de insluitingslinie om de vesting Groenlo. Informatie over de geschiedenis en de overblijfselen hiervan en de ontwikkelingen die ermee te maken hebben, vindt u op de website www.circumvallatielinie.nl.
Het Hof of Richtershuis nabij de Nederlands-hervormde Kerk herinnert ons nog aan de tijden en bestuursinrichting van weleer. Het Huis Lichtenvoorde stond ten noorden van het Richtershuis en werd tweehonderd jaar geleden afgebroken. Lichtenvoorde had weliswaar grachten en poorten, en werd ook wel "Stad" genoemd, maar is nooit in het bezit van stadsrechten geweest
Wat Groenlo en Lichtenvoorde betreft kan men spreken van een "katholieke enclave" in de Achterhoek.
Deze enclave blijkt echter eerder een schiereiland te zijn van het in het oosten aangrenzende eveneens katholieke Münsterland.
Bossen, moerassen en venen wierpen een natuurlijke grens op tussen het bisdom Münsterland, de bijbehorende enclave van Groenlo en Lichtenvoorde en het omringende gebied.
Eeuwenlang behoorde dit schiereiland, waarvan de vestingstad Groenlo het middelpunt is en dat nu door de rijksgrens met Duitsland wordt afgesneden, werkelijk bij het Münsterland. Pas in 1823 wordt het aan de kerkelijke invloed van daar onttrokken. Vanuit Münster werden in Winterswijk, Zelhem en Groenlo moederkerken gesticht: knooppunten in een zich steeds verder verdichtend netwerk van kerken en kapellen, van parochies dus ook.
Voornamelijk daaruit zijn de wereldlijke verbanden gegroeid, die in de huidige gemeenten en kerkdorpen hun wettelijke en ruimtelijke neerslag vinden.
De grens ervan komt overeen met de natuurlijke begrenzing van dit gebied. De enclave omvat niet alleen de huidige buurtschappen van andere gemeenten Groenlo en Lichtenvoorde, maar ook de aangrenzende buurtschappen van andere gemeenten.
Groenlo is dus van oudsher een stad die een sterk katholiek stempel draagt, ongeveer 84 procent van de bevolking is Rooms-Katholiek (1980).
Het Groenlose cultuurpatroon is in sterke mate beïnvloed door zijn confessionele samenstelling, waarbij een aantal "zuidelijke" of zo men wil "Rijnlandse" elementen opvallen: een zwaar accent op amusement en een uitbundige vrijetijdsbesteding, een grote betekenis van carnaval en kermis en daarmee samenhangend een sterk ontwikkelde horecasector.
Houten put uit de late middeleeuwen
In het voorjaar van 1988 werd in Wehl – Diepenbroek een houten waterput gevonden. De put bleek opgebouwd uit negen planken, op 30 cm diepte bleek er een binnenput in te zitten, gemaakt van een holle boomstam. Omdat de put geheel uit hout bestond kan hij in de laatste middeleeuwen thuis horen, latere putten zijn gemaakt van baksteen
De Veluwe water pompen 1951
1866 December 15Het Hulshof; Hulshof Wieggers,Op het Hulshofnr.1 (kadaster 1828 Harveld Zieuwent sector E blad 3)
Jan Berend Hulshof maakt testament op. Ruim een maand later (21-01-1867) overlijdt Jan Berend in de leeftijd van 67 jr. op “Het Hulshof”. Weduwe Hendrika Wieggers zal er blijven er wonen met haar twee zonen Johannes Hendrikus en Antonius Alouisius.
1867 Maart 3 Lichtenvoorde Huize ten Bosch; Wijk B No 172 a Nr 178
Johannes Bernardus Franciscus ten Bosch (probant) wordt geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius Maria ten Bosch en Johanna Hulshof.
1867*
Gerrit Sanders wordt geboren uit het huwelijk van Coba (Jacoba) Iding (tante van Stephanus Henricus Iding) en Willem Sanders
1867*
Johanna Iding wordt geboren uit het huwelijk van Dirk (Derk) Iding (Oom van Stephanus Henricus Iding) en Antonia Cornelissen
1867 November 25 Gieten. Fam. ten Bosch Sandman
Na 22 maanden overlijdt Zientje ten Bosch te Gieten. De ouders zijn Mozes Simon ten Bosch en Schoengen Sandman.
Genlias
Overleden Zientje ten Bosch
Bron Burgerlijke stand - Overlijden (Vader)
Archieflocatie Drents Archief
Algemeen Toegangnr: 0167.012
Inventarisnr: 1867
Gemeente: Gieten
Soort akte: overlijden
Aktenummer: 27
Aangiftedatum: 26-11-1867
Overledene Zientje ten Bosch
Geslacht: V
Overlijdensdatum: 25-11-1867
Overlijdensplaats: Bonnen (Gieten)
Vader Mozes Simon ten Bosch
Moeder Schoengen Zandman
Nadere informatie geboortepl: Gieten 27-01-1866
1868*
Andries Sanders wordt geboren uit het huwelijk van Coba (Jacoba) Iding (tante van Stephanus) en Willem Sanders.
1868 Januari 7 Gieten. Fam. ten Bosch Sandman
Te Gieten overlijdt de in Lichtenvoorde geboren Mozes Symon ten Bosch, vader van Antonius Aloysius en echtgenoot van Schoengen Schoontje Sandman, op 67 jarige leeftijd.
Ouders van de overledene zijn Simon Isaac ten Bosch en Rachel Mozes.
1867 Januari 21. “Het Hulshof”, Hulshof Wieggers, Op het Hulshof nr. 1 (kadaster 1828 Harveld Zieuwent sector E blad 3)
Te Lichtenvoorde overlijdt Jan Berend Hulshof, echtgenoot van Hendrika Wieggers, vader van Johanna Hulshof en grootvader van Johannes Bernardus Franciscus en Johanna Geertruide ten Bosch (Oma Iding). Ouders van Jan Berend zijn Harmanus Hulshof en Aleijda Kolkman.
Meertens boedelbank
code1868,01
datum:2-6-1868
archief:3164/5066
plaats:Lichtenvoorde
naam nalater:Jan Berend Hulshof
datum overl.:
echtgeno(o)t(e):Hendrika Wieggers
huwelijk:
aantal kind.:5
naam kind.:2 meerderj. dochters: Johanna en Harmina (kloosterlinge)
2 minderj. zoons: Alouisius Antonius en Johannes Hendrikus
1 minderj. dochter: Aleida
adres:Het Hulshof
woonplaats:Lichtenvoorde
beroep:landbouwer
reden opmaak:
getaxeerd:
opmerkingen:
De nalatenschap van Jan Berend Hulshof
Meertens boedelbank
Lichtenvoorde. Huisadres “Het Hulshof”.
De nalatenschap van Jan Berend Hulshof, echtgenoot van Hendrika Wieggers en vader van 5 kinderen: 2 meerderj. dochters: Johanna en Harmina (kloosterlinge) 2 minderj. zoons: Alouisius Antonius en Johannes Hendrikus en 1 minderj. dochter: Aleida.
Op het eerste gezicht lijken alle boedelinventarissen op elkaar. Ze beginnen allemaal met een inleiding waarin de naam wordt vermeld van degene aan wie de boedel toebehoort, de reden van opmaak, de datum en meer van dergelijke gegevens. Vervolgens volgt een opsomming van de zaken die tot de boedel behoren. Dit uniforme kader biedt niettemin ruimte te over voor tal van kleine en soms ook grote variaties. Het ontbreken van onroerend goed in de inventaris wil bijvoorbeeld niet altijd zeggen dat het er ook niet was. (In Engeland werd het onroerend goed zelfs standaard buiten de inventaris gehouden.) Verder kunnen de goederen per vertrek of per materiaalsoort beschreven zijn, heel gedetailleerd of juist heel globaal en ze kunnen wel of niet getaxeerd zijn.
Meertens boedelbank
code 1868,01
datum: 2-6-1868
archief: 3164/5066
plaats: Lichtenvoorde
naam nalater: Jan Berend Hulshof
datum overl.:
echtgeno(o)t(e): Hendrika Wieggers
huwelijk: aantal kind.: 5
naam kind.: 2 meerderj. dochters: Johanna en Harmina (kloosterlinge)
2 minderj. zoons: Alouisius Antonius en Johannes Hendrikus
4 bijen.korven 13,00 - honing in de bijenkorven 0,00 - 2 zakjes 0,00 - spurriezaad in de zakjes 0,00 (Spergula arvensis. Gewas, voorheen veel geteeld als veevoeder)- 1ton 0,00 - keuken.zout in de ton 0,00 - 1 spinnewiel 0,00 -2 zakken 8,00 - bonen in de zakken 0,00 - lijnzaad in de zakken 0,00 - 1 zak 0,00 - meel in de zak 0,00 - 1 bak 0,00 - tarwe in de bak 0,00 - 1 kachel met pijpen 32,00 - 1 zak 0,00 - bonen in de zak 0,00 - 1 kussen 0,00 - 1 huif 0,00 - boekweit in de huif 0,00 - rommelarij 0,00 - 1 kist, ton, ketel, kastje, koezompen (voederbakken), raapkoeken, mud 35,00 –
Vorderingen en schulden. Plaats Lichtenvoorde. Jan Berend Hulshof Beroep landbouwer.
Niet geschat zijn de onroerende goederen zoals de percelen en het plaatsje Gebbink
vordering van de gemeenschap ten laste van de personele nalatenschap van de erflater J.B. Hulshof voor gedane uitkering ingevolge de bepalingen van de testamenten van H. Hulshof en van A. Kolkman 9000,00
vordering van H. Wieggers ten laste van de gemeenschap wegens verkochte onroerende goederen behorende tot haar personele eigendom 1050,00
onroerend goed plaatsje Gebbink te Lichtenvoorde
veld.grond enige percelen bij het veen
veld.grond enige percelen bij den zwarten plas
heide perceel De Dorpbult te Lichtenvoorde
veen Op het Kolenbrug te Lichtenvoorde
vordering ten laste van de gemeente Lichtenvoorde 1700,00
vordering wegens verkocht hout 1250,00
obligatie ten laste van Antoon Gebbink wegens geleend geld, d.d. 1-5-1864 350,00
vordering volgens obligatie ten laste van Reinder Schutten wegens geleend geld, d.d. 1-5-1864 250,00
vordering volgens obligatie ten laste van Hendrikus Eitink wegens geleend geld, d.d. 1-5-1859 250,00
vordering ten laste van Johanna Hulshof 400,00
vordering ten laste van Johanna Hulshof 400,00
vordering tegoed zijnde kosten voor verrichte werkzaamheden 30,00
vordering ten laste van Gradus Elschot wegens verkochte wilgen 30,00
vordering ten laste van Aleida Krabben 18,00
vordering ten laste van Louis Florack 90,00
schuld aan Theodorus Hulshof 700,00
schuld aan Bernardus Olieslager 220,00
schuld aan Hendrica Olieslager 150,00
schuld aan Hendrik Knippenborg 200,00
schuld aan weduwe Gerrit jan Hulshof 400,00
schuld aan Gerrit Jan Spekschoor 400,00
schuld aan Reidert Spekschoor 450,00
schuld aan Te Giffel 400,00
schuld aan Maria Orriens 50,00
schuld aan lubbert Bessinkpas 500,00
schuld aan Hendrik Hoenderboorn 1000,00
schuld aan Jan Klein Stolkenborg 600,00
schuld aan weduwe Gerrit Jan Hulshof 1000,00
schuld aan Hendrik Hulshof 300,00
schuld aan Johanna Wieggers 1840,00
schuld aan Hendrikus Holweg 250,00
schuld aan johannes lankveld 35,00
schuld aan weduwe Waander Schilderink 700,00
schuld aan de Rooms Katholieke Kerk te Zieuwent 298,00
schuld aan Jan Hendrik Knippenborg 1350,00
schuld aan de kinderen Stolkenborg op Scheper 300,00
afschrift van testament van Jan Berend Hulshof d.d.15-12-1866
akte van afgifte van legaat d.d. 30-4-1859
extract uit een proces verbaal van veiling d.d. 20-10-1848
akte van scheiding onderhandse, d.d. 5-8-1861
extract van akte van scheiding d.d. 21-2-1857
De Boerderij
Bakhuisje
1868 Juli 21. Ten Huize Iding van Uum, De Heurne gemeente Dinxperloo Molenhuis Teunismolenweg no 1.
In de Heurne gemeente Dinxperloo wordt Gerardus (Gerrit) Iding, broertje van Stephanus (Opa Iding) geboren uit het huwelijk van Hendrikus Iding en Aleida van Uum.
1868Oktober 13. Lichtenvoorde Fam. ten Bosch de Groot
Te Lichtenvoorde trouwt de 26 jarige slager Jacob Ten Bosch, (broer van Antonius Aloysius die met zijn broer Izaak en zijn zusje Catharina het joodse geloof bleef behouden) met de 26 jarige in Doesburg geboren Lena de Groot.
Ouders van de bruidegom zijn Mozes ten Bosch en Rachel Samuels, die van de bruid Izak Levi de Groot (de Groote) bijna 40 jaar voorganger in Doesburg en Betje Lijser Levie.
1868 December 30. Aalten Fam. Roozendaal ten Bosch
Te Aalten trouwt de 30 jarige in Lichtenvoorde geboren Catharina ten Bosch (zus van Antonius Aloysius) met de in Eibergen geboren 28 jarige koopman Jacob Rozendaal. De ouders van de bruid zijn koopman Mozes Simon ten Bosch en Rachel Samuels, die van de bruidegom Salomon Rozendaal en Johanna van Gelde.
Genlias
Huwelijk Catharina ten Bosch en Jacob Rozendaal
Archieflocatie Gelders Archief
Algemeen Toegangnr: 0207
Inventarisnr: 6761
Gemeente: Aalten
Soort akte: Huwelijksakte
Aktenummer: 64
Datum: 30-12-1868
Bruidegom Jacob Rozendaal
Leeftijd: 28
Geboorteplaats: Eibergen
Bruid Catharina ten Bosch
Leeftijd: 30
Geboorteplaats: Lichtenvoorde
Vader bruidegom Salomon Rozendaal
Moeder bruidegom Johanna van Gelder
Vader bruid Mozes Simon ten Bosch
Moeder bruid Rachel Samuels
Nadere informatie beroep bg.: koopman;
beroep vader bg.: koopman;
1869.*
Hendrikus Johannes Iding, kleinzoon van Hendrik Iding en Petronella Jorissen en neefje van Stephanus (probant), wordt geboren uit het huwelijk van Dirk (Derk) Iding - Antonia Cornelissen
1869 September 19. Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof;Wijk B No 172 a Nr 178
Te Lichtenvoorde wordt Maria Henrica Aleida ten Bosch, oudste zusje van Johannes Bernardus Franciscus en Johanna Geertruide ten Bosch (Oma Iding) geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna ten Bosch Hulshof.
No. 59.Heden den twintigsten der maand September één duizend acht honderd negen en zestigis voor ons Adrianus Wouter Cris van Zweers, Burgemeester en Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente Lichtenvoorde, in het huis der Gemeente verschenen: Antonius Aloysius ten Bosch oud dertig jaren, van beroep Koopman wonende binnen deze gemeente, Wijk B No 172 a welke ons heeft verklaard, dat op Zondag den negentiendender maand September dezes jaars des namiddags ten een ure, ten zijnen woonhuis is geboren, een kind van het vrouwelijk geslacht, uit zijnen huisvrouw Johanna Hulshof zonder beroep bij hem wonende, welk kind zal genaamd worden Maria Henrica Aleida. Waarvan wij deze acte hebben opgemaakt in tegenwoordigheid van Adolf Wilhelm Wette, oud negen en vijftig jaren, van beroep -gepensioneerd-en van Jan Willem Klein Nibbelink oud drie en dertig jaren, van beroep smid, beide wonende binnen deze Gemeente, door den Comparant als getuigen medegebragt, welke acte wij, na in de twee daartoe bestemde Registers ingeschreven en voorgelezen te zijn, hebben getekend met den Comparant en de getuigen.
A.A. M. ten Bosch, J.W. Klein Nibbelink,A.W. Wette ?Z..?
Te Aalten wordt NN Rozendaal (gesl. M) levenloos geboren. Ouders Jacob Rozendaal en Catharina ten Bosch. (zus van Antonius Aloysius)
1869 Oktober 4. Aalten Bredevoort Fam. Rozendaal ten Bosch
Te Bredevoort (Aalten) overlijdt de in Lichtenvoorde geboren Catharina (Kaatje) ten Bosch echtgenote van Jacob Rozendaal op 31 jarige leeftijd. Haar ouders zijn wijlen Mozes Simon ten Bosch en Rachel Samuels.
Genlias
Overlijden van Catharina ten Bosch
Archieflocatie Gelders Archief
Algemeen Toegangnr: 0207
Inventarisnr: 6690
Gemeente: Aalten
Soort akte: overlijden
Aktenummer: 101
Aangiftedatum: 04-10-1869
Overledene Catharina ten Bosch
Geslacht: V
Overlijdensdatum: 04-10-1869
Leeftijd: 31
Overlijdensplaats: Bredevoort (Aalten)
Vader Mozes Simon ten Bosch
Moeder Rachel Samuels
Partner Jacob Rozendaal
Relatie: echtgenote
Nadere informatie geboortepl: Lichtenvoorde;
1870 Januari 2. Velp
Jacoba Iding geboren te Velp, echtgenote van Willem Sanders en tante van Stephanus, overlijdt te Arnhem op 39 jarige leeftijd. Ouders Hendricus Iding en Petronella Jorissen.
1871 Februari 2.Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof Wijk B Nr 172 a
Dochter Maria Johanna Geertruida wordt geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof. Zij werd 0 jr.
1871. April 1
Door zijn observaties concludeertde cultuurhistoricus Jan ter Gouw dat 1 april in de negentiende eeuw een algemeen bekende dag is en dat de grappenmakerij een onschuldige bezigheid is geworden voor kinderen en schooljeugd. Vóór 1871 nam volgens hem iedereen deel aan de traditie, ook intellectuelen die er een denkspel in zagen. Het moet toen voor veel slachtoffers een weinig zachtzinnig gebruik zijn geweest, waarbij veel slachtoffers op hun tocht om onmogelijke boodschappen een flink pak slaag konden verwachten.
1871*
Hendrika Iding, nichtje van de inmiddels 13 jarige Stephanus Henricus Iding (probant), wordt geboren uit het huwelijk van Gerrit Iding en Arnolda Peters
1871 Juli 1. Velp
Derk Iding geboren te Velp, echtgenoot van Antonia Cornelissen en oom van Stephanus Henricus Iding, overlijdt te Arnhem op 36 jarige leeftijd. Zijn ouders zijn Hendricus Iding en Petronella Jorissen.
1871 November 30. Huize Iding van Uum, De Heurne gemeente Dinxperloo Molenhuis Teunismolenweg no 1.
In de De Heurne gemeente Dinxperloo wordt Aleida Iding, zusje van de 13 jarige Stephanus (Opa Iding), geboren uit het huwelijk van Hendrik Iding en Aleida van Uum.
1872 Februari 2. Ten Huize Iding van Uum, De Heurne gemeente Dinxperloo Molenhuis Teunismolenweg no 1.
In de Heurne gemeente Dinxperloo overlijdt Aleida Iding 2 maand oud. Ouders zijn Molenaar Hendrik Iding en Aleida van Uum.
Historie de Heurne: Boerderij Oldemoatshuus, helaas afgebroken
1872 Juni 23.Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof Wijk B 172a Nr 178
Te Lichtenvoorde wordt Johanna Geertruide ten Bosch (Oma Iding) geboren uit het huwelijk van koopman Antonius ten Bosch en lanbouwster Johanna Hulshof.
No. 31. Op heden den vijf en twintigsten der maandJuni één duizend acht honderd twee en zeventigis voor ons Johan Hendrikus Antony van Barten Batenburg, Burgemeester en Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente Lichtenvoorde, in het huis der Gemeente verschenen: Antonius Aloysius ten Bosch oud drie en veertig jaren, van beroep Koopman wonende binnen deze gemeente, Wijk B 172a - No 178 welke ons heeft verklaard, dat op Zondag den drie en twintigsten der maand Juni dezes jaars des avonds ten negen ure, ten zijnen woonhuis is geboren, een kind van het vrouwelijk geslacht, uit zijnen huisvrouw Johanna
Hulshof zonder beroep en bij hem wonende, welk kind zal genaamd worden Johanna Geertruide Maria. Waarvan wij deze acte hebben opgemaakt in tegenwoordigheid vanJan Willem Klein Nibbelink oud zes en dertig jaren, van beroep smid en van Antonie van Baat(?k) oud zes en twintig jaren, van beroep -zonder- beide wonende binnen deze Gemeente, door den Comparant als getuigen medegebragt, welke acte wij, na in de twee daartoe bestemde Registers ingeschreven en voorgelezen te zijn, hebben getekend met den Comparant en de getuigen.
A.A. M. ten Bosch, J.W. Nibbelink, Anton Baat(?k)
In de Joodse wet geldt dat iemand Joods is, als hij/zij een Joodse moeder heeft of tot het Jodendom is toegetreden. Voor de Joodse wet is Oma Iding derhalve niet joods omdat haar moeder Johanna Hulshof niet joods is. Door de nazi’s die bij “de zuivering van het Germaanse ras” uitgaan van bloedverwantschap zullen Oma en zelfs haar 12 kinderen worden geregistreerd als Zugehörig zur jüdischen Rasse.
De Knipmuts
De knipmuts wordt al door jonge meisjes gedragen, meestal wat eenvoudiger dan die van Johanna Hulshof op deze foto. Er is een duidelijk verschil tussen de dracht van katholieke en protestantse vrouwen. Bij de katholieke vrouwen is de achterzijde van de muts fijner geplooid en wat breder. De meeste vrouwen beschikken over meer mutsen voor verschillende gelegenheden. In het oosten vaak van Duitse oorsprong, met romantische taferelen erop.
1873 Augustus 20 Lichtenvoorde Huize ten Bosch HulshofWijk B No 172 a No 178
Dochter Louisa Aleijda Maria wordt geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof. Zij werd 4 jr.
1874 September 30 Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof Wijk B No 172 a No 178
Zoon Franciscus Antonius Mariawordt geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof. Hij werd slechts 1 jr.
1874 November 26 Arnhem.
Hendrikus Sanders kleinzoon van Hendrik Iding en Petronellea Jorissen overlijdt in de leeftijd van 11 jaar. De ouders van het kind zijn Willem Sanders en Jacoba Iding.
1875 Februari 24.
Op 15 jarige leeftijd vertrekt Ida Iding, zusje van Stephanus, naar Bocholt Pruisen.
1875 Oktober 17. Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof
Wijk B No 172 a
Te Lichtenvoorde wordt Henrica Maria ten Bosch, zusje van Johannes Bernardus Franciscus en Johanna Geertruide ten Bosch (Oma Iding) geboren uit het huwelijk van Antonius ten Bosch en Johanna Hulshof.
No. 81. Op heden den achttienen der maand October een duizend acht honderd vijf en zeventig, is voor ons Johannes Hendrikus Antony van Barten Batenburg, Burgemeester en Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente Lichtenvoorde, in het huis der gemeente verschenen: Antonius Aloijsius Maria ten Bosch oud zes en dertig jaren, van beroep Koopman wonende binnen deze gemeente, wijk B no 172 a, welke ons heeft verklaard, dat op Zondag den Zeventienden der maand October dezes jaars, des morgens ten acht ure, ten zijne woonhuize is geboren, een kind van het vrouwelijk geslacht, uit Zijne Huisvrouw Johanna Hulshof zonder beroep bij hem wonende, welk kind zal genoemd worden Henrica Maria Antonia. Waarvan wij acte hebben opgemaakt in tegenwoordigheid van Jan Willem Klein Nibbelink oud negen en dertig jaren, van beroep smid en van Johannes Bernardus van Harx¿ en oud achtenveertig jaren,van beroep brievengaander beide wonende binnen deze Gemeente , door den Comparant als getuigen ten deze medegebrcht, welke acte wij, na in de twee daartoe bestemde Registers ingeschreven en voorgelezen te zijn, hebben geteekend met den Comparant en de getuigen . A.A.M ten Bosch, J.W. Klein Nibbelink, H. Harkx¿en
Nadere Informatie: Zuster Alexandrina, lid van de congregatie van de zusters van liefde. Ingetreden 1 April 1900 en geprofest 4 augustus 1904 en overleden te Tilburg 21 September 1964
Getuige Jan Wiilem Klein Nibbelink geboren in lichtenvoorde en gehuwd met de in Aalten geboren bakkersdochter Berendina Swijtink was in navolging van zijn vader Jan Klein Nibbelink smid. Hoewel hij op 34 jarige leeftijd huwde in Aalten oefende hij zijn beroep waarschijnlijk uit in Lichtenvoorde waar ook zijn vader smidsbaas was.
1877 Mei 17 Bocholt.
Hedwig Schäpers (toekomstig echtgenote van Johannes Bernardus ten Bosch) wordt geboren
1877 Maart 3.Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof Wijk B No 172 a
Dochter Antonia Josephina Maria wordt geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof.
1877* Arnhem
Te Arnhem wordt Jacob Riksen, kleinzoon van Derk Iding, geboren uit het huwelijk van Stephanus Riksen en Elisabeth Iding
1878 Augustus 4. Lichtenvoorde Huize ten BoschHulshof Wijk B No 172 a
Dochter Louisa Aleijda Mariawordt geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof. Zij wordt slechts 4 jaar
1879 November 4.
Op 11 jarige leeftijd vertrekt Gerrit Iding, broertje van Stephanus (Opa Iding) naar Westervoort.
De wereld is klein, Oma Iding ten Bosch (Johanna Geertruide) en Oma Sala van Houten (Joanna Elisabeth) zijn de eerste pensionaren op het st. Anna pensionaat te Groot Zundert in de Molenstraat
De Westbrabantse gemeente Zundert is tevens grensgemeente. Wat tegenwoordig bekend staat als Zundert, heette vroeger Groot-Zundert, in tegenstelling tot de kern Klein-Zundert
Van internaat tot een moderne vertaling van kloosterarchitectuur.
Midden in het centrum van Zundert, aan de Molenstraat, staat al sinds 1832 het St. Annaklooster met de diepe kloostertuin. Vele Zundertenaren kennen dit klooster en haar bewoners nog goed uit tijden toen er nog een internaat en een school in gevestigd waren.
Na jaren van leegstand heeft zorgvoorwonen het pand en de kloostertuin gekocht. In samenwerking met Buro 5 Maastricht en Dhondt Stedenbouw Architectuur en Advies werd een een plan ontwikkeld dat aansluit op de woonwensen van de inwoners van Zundert. Daarbij moet natuurlijk rekening gehouden worden met de eisen die gesteld zijn aan de monumentale gedeelten van het pand. Het resultaat: een moderne vertaling van ‘kloosterarchitectuur’ waarbij zoveel mogelijk de authentieke ornamenten en ruimten zijn benut en de nieuwbouw een herinterpretatie is van de vleugels uit het verleden.
1880 Februari 17.Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof Wijk B No 217
Te Lichtenvoorde wordt Franciscus Antonius Josephus ten Bosch, broer van Johannes Bernardus Franciscus en Johanna Geertruide ten Bosch Iding (probanten), geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof.
No. 15. Op heden den negentienden der maand Februarij een duizend acht honderd tachtig, is voor ons Johannes Hendrikus Antony van Barten Batenburg, Burgemeester en Ambtenaar van den Burgerlijken Stand der Gemeente Lichtenvoorde, in het huis der gemeente verschenen: Antonius Aloijsius Maria ten Bosch oud veertig jaren, van beroep Koopman wonende binnen deze gemeente, wijk B no 217, welke ons heeft verklaard, dat op dinsdag den Zeventienden der maand Februarijdezes jaars, des middags ten een ure, ten zijne woonhuize is geboren, een kind van het mannelijk geslacht, uit Zijne Huisvrouw Johanna Hulshof zonder beroep bij hem wonende, welk kind genaamd zal worden Franciscus Antonius Joseph. Waarvan wij deze acte hebben opgemaakt in tegenwoordigheid van Gerrit Jan IJdink ? Ikink ? oud twee en zeventig jaren, van beroep landbouwer en van HendrikusJohannes Jacobus Frank, oud vijf en twintig jaren, van beroep Kleermaker beide wonende binnen deze Gemeente, door den Comparant als getuigen ten deze medegebrcht, welke acte wij, na in de twee daartoe bestemde Registers ingeschreven en voorgelezen te zijn, hebben geteekend met den Comparant en de getuigen. A.A.M ten Bosch,G.J. IJdink ? Ikink ?, H.J.J. Frank.
1881 Juni 12.Lichtenvoorde Huize ten Bosch Hulshof Wijk B No 217
Te Lichtenvoorde wordt Anton ten Bosch, (broer van Johannes Bernardus Franciscus ten Bosch en Oma Iding probanten) geboren uit het huwelijk van Antonius Aloysius ten Bosch en Johanna Hulshof. (roepnaam oom Antony)
Herbert en Marianne ten Bosch waren de latere kinderen van oom Antony en tante Adele en neef en nicht van de twaalf Idings.
Zoon Herbert ten Bosch, was gehuwd met operazangeres Charlotte Bernardo.
Dochter Marianne ten Bosch was gehuwd met ingenieur Piet Hille.
1882 Februari 22. Arnhem
In Arnhem trouwt de 20 jarige in Arnhem geboren Elisabeth Iding met de 23 jarige in Ede geboren Stephanus Riksen. De ouders van de bruid zijn Derk Iding en Antonia Cornelissen, die van de bruidegom, Jacob Riksen en Hendrika Duifhuis
1883 Februari 16 Aalten.
Sara ten Bosch overlijdt 19 dagen na haar geboorte. De ouders zijn slager Jacob ten Bosch en moeder Lena de Groot.
1883 Maart 3. Lichtenvoorde Huize ten BoschHulshof Wijk B No 217
De weduwe Hendrika Hulshof Wieggers komt bij haar dochter Johanna en schoonzoon Antonius Aloysius wonen. Zij komt van ‘Het Hulshof’ waar zij vanaf haar huwelijk met Jan Berend Hulshof woonde.
Zij overlijdt 18 dagen later op 21-3-1883 bij haar dochter en schoonzoon.
1883 Mei 22. Dinxperlo Lage Heurnseweg nr. 44
Het gezin Iding van Uum (Vader, Moeder en de thuiswonende kinderen Elisabeth, de 25 jarige Stephanus en Johannes) verhuist van de Teunismolenweg no 1. naar de Lage Heurnseweg (huis 243) nr. 44 te Dinxperloo alwaar Hendrikus winkelier wordt.
Tot die tijd hebben vader Hendrik en zoon Stephanus bij de Teunismolen gewerkt.
De Teunismolen
De Teunismolen gelegen aan de Teunismolenweg (huidig) nr. 4 in de Heurne gemeente Dinxperlo sectie F nr. 1112 (Aalten) is de achtkantige stellingmolen in 1822 gebouwd door Vriesen en Buynink voor het malen van graan.
De huidige naam van de molen, voorheen “De Haan” is ontleend aan de nabij gelegen boerderij “Het Teunishuis”, in de volksmond “Tönnismölle”.
De Nederlandse molendatabase over de geschiedenis van de molen:
Naast de familie Ormel, die de molen liet bouwen en lange tijd in bezit had, moet ook de naam Iding worden genoemd. In April 1858 vestigde Hendrikus Iding zich met zijn vrouw in het molenhuis aan de (tegenwoordige) Teunismolenweg nr. 1 en ging op de Teunismolen werken.
Ook een zoon, Stephanus Iding, heeft later op deze molen gewerkt. De molen is in 1942 en in 1987/1988 gerestaureerd.
Binnenroede: 23,50 m., ijzer, gelast, fabr. Groot-Wesseldijk te Lochem, nummer 20, bouwjaar 1987, met Ten Have-kleppen
Buitenroede: 23,50 m., ijzer, gelast, fabr. Groot-Wesseldijk te Lochem, nummer 19, bouwjaar 1987
As: Gietijzer, fabrikaat, nummer en jaartal onbekend, lengte 5,45 m.
Vang: Vlaamse vang, vangtrommel
Bovenwiel of aswiel: 53 kammen, steek 13,8 cm., ø ?? m.
Kruiwerk: ? houten rollen, kruihaspel
Biotoop: AanvaardbaarLees meer...
Specificaties: Bonkelaar: 26 kammen
Spoorwiel: 75 kammen, steek 11,0 cm.
Steenschijfloop: 24 staven
Overbrengingsverhouding: 1:6,3
Maalstenen: 1 koppel 16er kunststenen
Luiwerk: elektrisch luiwerk
Stellinghoogte: 2,90 m.
RD-coördinaten: 231,832-435,409
GPS-coördinaten: 51°54,11'N 6°30,22'O
Geschiedenis
De molen is in 1942 en in 1987/1988 gerestaureerd.
In 1981 overleed G.J. Heinen, van beroep bakker. Zijn achtergebleven broer H.J. Heinen, van beroep molenaar en schoonvader van de vrijwillige molenaar A. Kraan, verkocht de molen in 1986 aan de gemeente Dinxperloo. Kort daarna startte een ingrijpende restauratie.
Zie de complete reportage over de molen in deze seriehier
In De Heurne; bekend als Het bruggetje bij ter Horst. Op de achtergrond de Meibrink
1883 Juni 1.
Te Arnhem overlijdt de 6 maanden oude Jacob Riksen. Ouders zijn de bierbrouwersknecht Stephanus Riksen en Elisabeth Iding
1884*
Hendrika Johanna Brinkenberg wordt geboren uit het huwelijk van Jan Brinkenberg en Johanna Iding (Johanna is de dochter van Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
1884 Ruurlo.
Isaak ten Bosch 47 (zoon van Simon ten Bosch en Rachel Samuels) en zijn vrouw Heintjen Windmuller 43 jaar betrekken het huurhuis (van eigenaar Joseph Windmuller) te Ruurlo met schuur en erf (kad. Sectie B, nr 2077, groot 4 are en 5 ca).
1884 Augustus 31 Lichtenvoorde. Huize ten Bosch Hulshof Wijk B No 217
Te Lichtenvoorde wordt Johann ten Bosch, broer van Oma Iding, geboren uit het huwelijk van Antonius en Johanna ten Bosch Hulshof.
Johannes Lodewijk Antonius ten Bosch (Johann) slager, werd geboren te Lichtenvoorde 31-08-1884. Hij vertrok op14-06-1905 uit Lichtenvoorde naar Ahrweiler Duitsland waar hij twee jaar werkzaam was bij de zusters Ursulinen. In augustus 1907 krijgt Johann een getuigschrift.
Mogelijk van hieruit of in ieder geval later ging hij naar Franrijk .
Hij werd ereburger van een stadje nabij Parijs.
Burgerlijke Stand Lichtenvoorde
Opmerkelijk was dat in de kolom aanmerkingen, met een blauwe balpen was bijgeschreven: 14-10-1967 overleden te 57----Racrange (Fr). Of dat door een ambtenaar van Lichtenvoorde is gedaan of iemand anders die zich in het verleden al eens in ten Bosch heeft verdiept is mij niet duidelijk, aldus Bennie Schilderink.
De 80 jarige Johann ten Bosch, kwam op 28 Augustus 1964 op de motor uit Parijs naar Urmond om het 60 jarig priesterfeest van zijn broer Franciscus Antonius Josephus (Pater Eusebius) bij te wonen. Hij had een tentje bij zich en weigerde in het klooster te slapen. Hij bracht de nacht door in zijn tentje.
In die laatste jaren bezocht de bejaarde Johann samen met zijn chauffeur nog verschillende familieleden in en rond Eindhoven. De chauffeur wist te vertellen dat hij regelmatig met zijn hengel op pad gestuurd werd om verse forellen te vangen voor Johann.
1886* Arnhem.
Hendrika Antonia Riksen wordt geboren uit het huwelijk van Stephanus Riksen en Elisabeth Iding (Elisabeth is de dochter van Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
Datum onbekend Arnhem.
Stephanus Riksen wordt geboren uit het huwelijk van Stephanus Riksen en Elisabeth Iding (dochtervan Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
1886 Oktober 21.
Te Dinxperlo trouwt de 25 jarige te Dinxperlo geboren Ida Iding met de 47 jarige eveneens te Dinxperlo geboren Hendrikus Bernardus Bolwerk, weduwnaar van Geertruida Geurink en van Hendrika Lageschaar.
De ouders van de bruid zijn Hendrik Iding en Aleida van Uum.
De ouders van de bruidegom zijn Hendrik Jan Bolwerk en Johanna Beenen
Datum onbekend Arnhem.
Stephanus Riksen wordt geboren uit het huwelijk van Stephanus Riksen en Elisabeth Iding (dochtervan Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
Stephanus Riksen wordt geboren uit het huwelijk van Stephanus Riksen en Elisabeth Iding (dochter van Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
1886 Oktober 21.
Te Dinxperlo trouwt de 25 jarige te Dinxperlo geboren Ida Iding met de 47 jarige eveneens te Dinxperlo geboren Hendrikus Bernardus Bolwerk, weduwnaar van Geertruida Geurink en van Hendrika Lageschaar.
De ouders van de bruid zijn Hendrik Iding en Aleida van Uum.
De ouders van de bruidegom zijn Hendrik Jan Bolwerk en Johanna Beenen
1888*
Maria Aleida Bolwerk wordt geboren uit het huwelijk van Hendrikus Bernardus Bolwerk en Ida Iding (dochter van Hendrik Iding en Aleida van Uum)
1888 Maart 16.
De 22 jarige molenaar Johannes (zoon van Hendrik Iding en Aleida van Uum) vertrekt naar Bocholt Pruisen.
Opgetekend door MariaHedwig Henrica van der Heijden Iding.
(Hedwig dochter van Johanna Geertruide)
Ieder krijgt zijn deel op aard
Ieder heeft wat hem bezwaard
Ieder hart en ieder huis
Heeft zijn eigen smart en kruis
Het ene kruis is openbaar
Het ander wordt men niet gewaar
Het een is klein het ander groot
’ t Een van hout ’ t ander lood
Deze heeft een enkel kruis
Gene een driedubbel thuis
Maar dít is het wonderbaarst
Ieder vindt ’ t zijn het zwaarst
Ook houdt bij ’ t zijne menigeen
Zijns naasten kruis al was ’ t er geen
En als het mocht en mogelijk waar
Dan ruilden velen met elkaar.
Zag men echter op een rij
Al die kruisen van nabij
Ieder koos voor zich en nam
Waar hij mee ter markte kwam
Van een ander schijnt het kruis u licht
Maar gij bedriegt u in ’ t gewicht
En wie weet of gij verdroegt
Waar nu diens schouder onder zwoegt
Niet aan ieders voorhoofd staat
Hoe het hem van binnen gaat
Dikwerf heeft zo menig hart
Midden onder ’ t lachen smart
Dus dragen wij naar ’ s Heren wil
Steeds met gelatenheid en stil
Gij uwen kruis en ik mijn leed
Wijl God ons beider krachten meet
Het kruis te kiezen naar zijn zin
Heeft voor zeker niet veel in
Alsof men zich ten ene maal
Wil ontslaan van kruis en kwaal
Door zijnen duur drukt ons het kruis
Maar ’ t leidt ons eens naar ’ t Vaderhuis
Het wordt een brug die van het strand
Ons veilig voert naar d’overkant.
Mor dus niet, maar hoe het ga
Denk aan het kruis van Golgotha
En aan, die kruis en kracht
Geeft waar hij het nodig acht
Weest in geluk en tegenspoed
Met al wat God geeft welgemoed
Wat uit de hand der Godheid vliedt
Is weldaad al begrijpt men ’ t niet.
Johanna Geertruide ten Bosch en haar broers Johann en Anton (Antony)
1888 Juni 13. Arnhem
Te Arnhem trouwt de 21 jarige in Rheden geboren Johanna Iding met de 25 jarige in Arnhem geboren Gerrit Brinkenberg. De ouders van de bruid zijn Dirk Iding en Antonia Cornelissen.
1888* Arnhem.
Wilhelmus Antonius Riksen wordt geboren uit het huwelijk van Stephanus Riksen en Elisabeth Iding (dochter van Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
1889*
Jan Brinkenberg wordt geboren uit het huwelijk van Jan Brinkenberg en Johanna Iding (dochter van Dirk Iding en Antonia Cornelissen)
1889 April 19.
De 26 jarige Elisabeth Iding, zus van Stephanus (Opa Iding) vertrekt naar Wisch gemeente Varse Veld.
1889 April 19.
De 20 jarige Gerardus (Gerrit) Iding, broer van Stephanus (Opa Iding), inmiddels uit Westervoort terug in De Heurne, vertrekt nu naar Bocholt Pruisen.
1889 Juli 16.
Wilhelmus Antonius Riksen oud 1 jaar overlijdt te Arnhem. Ouders zijn Stephanus Riksen en Elisabeth Iding, dochter van Derk Iding en Antonia Cornelissen.
1890.
Willem III Alexander Paul Frederik Lodewijk koning der Nederlanden en groothertog van Luxemburg overlijdt. Adelheid Emma Wilhelmina Theresia, de tweede vrouw van Willem III wordt Koningin (Emma) regentes der Nederlanden gedurende de periode dat haar dochter Wilhelmina (troonopvolgster) minderjarig is.
1891 Mei 10.
Te Assen trouwt de 31 jarige in Gieten geboren Kreuntje ten Bosch (halfzusje van Izaak, Kaatje, Salomon en Jacob, kinderen uit het eerste huwelijk met Rachel Samuels) met de 25 jarige in Slochteren geboren Jozef Wolf. De ouders van de bruidegom zijn Samuel Jozef Wolf en Klara Zuidema. De ouders van de bruid zijn Mozes Simon ten Bosch en Schoengen Schoontje Zandman.
Genlias
Huwelijk van Jozef Wolf en Kreuntje ten Bosch
Archieflocatie Drents Archief
Algemeen Toegangnr: 0166.002
Inventarisnr: 1891
Gemeente: Assen
Soort akte: Huwelijksakte
Aktenummer: 24
Datum: 10-05-1891
Bruidegom Jozef Wolf
Geboorteplaats: Slochteren
Bruid Kreuntje ten Bosch
Geboorteplaats: Gieten
Vader bruidegom Samuel Jozef Wolf
Moeder bruidegom Klara Zuidema
Vader bruid Mozes Simon ten Bosch
Moeder bruid Schoontje Zandman
Nadere informatie bruidegom: 25 jaar.; bruid: 31 jaar
Bron; Dutch jewish genealogical data base
Bosch, Kreuntje ten
g. 25 FEB 1860 Gieten, Drenthe, Nederland
o. 1 FEB 1943 Auschwitz
Geslacht: Vrouwelijk
Ouders:
Vader: Bosch, Mozes Simon ten
Moeder: SandmannZandman, Schoengen-Schoontje
Familie:
Huwelijk: 10 MAY 1891 Assen, Drenthe, Nederland
Partner: Wolf, Jozef
g. 18 MAY 1865 Slochteren, Groningen, Nederland
o. 26 SEP 1908 Annen, Anloo
Geslacht: Mannelijk
Ouders:
Vader: Wolf, Samuel Jozef
Moeder: Zuidema, Klara
Kinderen:
Wolf, Samuel Jozef
Wolf, Jeannetta Jacoba
1891 September 13.
In Assen wordt Samuel Jozef Wolf, kleinkind van Mozes Simon ten Bosch en Schoengen Schoontje Sandman, geboren uit het huwelijk van Jozef Wolf en Kreuntje ten Bosch.
De geschiedenis van de Drentse hoofdstad begint eigenlijk pas in 1258, toen er een nieuwe plek gevonden moest worden voor het klooster Maria in Campis, dat als boetedoening in de buurt van Coevorden was gebouwd. Het stond daar in een arm veengebied dat regelmatig ook nog eens onder water liep. Een betere en dus vooral drogere plek voor het Cistercienzer klooster werd gevonden in de marke van Witten, op een plek waar destijds alleen een paar boerderijen stonden. Rondom lagen buurtschappen als Deurze, Witten en Peelo. Van het laatste gaat de bewoningsgeschiedenis terug tot de tijden dat de hunebedden werd gebouwd, maar het ligt nu ingeklemd tussen twee nieuwbouwwijken van Assen.
Klooster
Het klooster werd gebouwd aan wat nu de Brink van Assen is. Op de plaats van het klooster staat nu het Drents Museum, in 1882 gebouwd als provinciehuis. Slechts de Abdijkerk, de singelstructuur rond het vroegere kloosterterrein en wat gedeelten van muren herinneren nog aan het de religieuze start van de stad.
Wapen
En ook het stadswapen, want dat erg lijkt op het aloude zegel van het klooster. Het gemeentewapen van Assen was oorspronkelijk het midden-zegel van de Landschap, maar is in 1807 aan de gemeente als wapen toegekend. Men meende het namelijk voor de provincie (toen departement geheten) niet meer nodig te hebben. Het geeft ook aan hoezeer de stadsgeschiedenis verweven is met die van het provinciaal bestuur. Dat heeft te maken met het feit dat rond 1600 de abdijgoederen werden geseculariseerd. Maria in Campis bestond niet meer, maar de gebouwen nog wel. Door de centrale ligging van Assen en het feit dat het bestuur van wat toen nog 'de Landschap Drenthe' heette een dak boven het hoofd zocht voor bestuur en ambtenaren is Assen zetel geworden van het provinciaal bestuur en daarmee feitelijk ook hoofdstad van de provincie.
Drents Haagje
Van een gemeente Assen was zelfs in kerkelijke zin nog geen sprake. Er was dan wel een Abdijkerk, maar Assen viel kerkelijk en bestuurlijk onder Rolde. In1615 kreeg Assen pas een eigen predikant. In 1807 kreeg Assen een eigen gemeentebestuur. In de jaren daarvoor had het dorp zich al bestuurlijk los gemaakt van de Rolder zeggenschap. In 1795 al stuurde Assen een eigen vertegenwoordiger naar de Landdag. Een gemeentebestuur overigens dat in veel gevallen in de schaduw opereerde van het provinciaal bestuur dat zich altijd prominent in het 'Drentse Haagje' heeft gemanifesteerd. Het gemeentebestuur kwam er ook voornamelijk door toedoen van provinciale bestuurders als gouverneur Petrus Hofstede. Dat was tegelijk degene die Koning Lodewijk Napoleon bij diens toer door Drenthe ertoe bracht om Assen stadsrechten te verlenen, het sterrebos (nu uniek gelegen midden in de stad) over te dragen, geld voor 'Nieuwe Huizen' te leveren en een stadsuitbreidingsplan te laten maken. Aan die tijd dankt Assen ook de veelzeggende bijnaam 'het Herenbolwerk'. Stadsrechten
Assen telt nu bijna 60000 inwoners, maar een stadse omvang kreeg het pas na de Tweede Wereldoorlog. Toch is het al sinds 1809 officieel stad. Na Coevorden werd het toenmalige dorp van zo'n zeshonderd zielen de tweede plaats in Drenthe met stadsrechten, verleend door koning Lodewijk Napoleon, die met het dorp grootse plannen had. Een plan om het tot een echte stad te maken is destijds opgezet, maar helaas voor Assen werd het Koninkrijk Holland in 1810 ingelijfd bij het Frankrijk van Napoleon Bonaparte en kwam er van de plannen bitter weinig terecht.
Als bestuurlijk centrum trok Assen energieke en welgestelde inwoners en daarmee ook initiatieven, die bijdroegen tot een langzaam maar zekere groei van voorzieningen en aanzien. Zoals een krantendrukkerij in 1823, een Latijnse school in 1825, een diligencedienst op Groningen in 1830,een rechtbank in 1840, een eerste aanzet voor een garnizoen in 1852 en een spoorwegstation in 1870. Niet onbelangrijk was ook de Drentse Hoofdvaart die tot aan het hart van het stadje werd doorgetrokken (met aan weerszijden van het water nu de statige herenhuizen van de initiatiefnemers) en het openstellen van het Noord-Willemskanaal in 1861. De belangrijkste monumenten van de stad dateren dan ook uit de negentiende eeuw.
Industrie
Rond de eeuwwisseling begon voor Assen ook de industrie een rol te spelen. Het was op en top een ambtenarenstadje, maar exportslachterij, zuivelfabriek en ijzergieterij doorbraken die eenzijdige ontwikkeling, zodat de groeimogelijkheden breder werden. Rond 1930 kreeg de stad ook een centrumrol voor de gezondheidszorg door onder meer de bouw van een psychiatrisch ziekenhuis.
Groei
Toch telde Assen tot de laatste oorlog niet veel meer dan zo'n 20000 inwoners. De TT had het stadje op de Drentse hei inmiddels bekendgemaakt, maar pas door de aanwijzing als industriekern eind jaren vijftig kwam de vaart erin. De Nederlandse Aardolie Maatschappij vestigde zich in de stad en daarmee was een trend gezet, die sindsdien alleen maar versterkt is. Nu is Assen niet alleen meer bekend om de TT, Bartje en de Drentse Rijwielvierdaagse. Het is ook de snelst groeiende stad van Noord-Nederland, kent de werkgelegenheid in met name de zakelijke dienstverlening een ongekende groei en zijn nieuwe bouwkavels al verdeeld voordat de uitgifte is begonnen. Als spin in het noordelijke autowegennet blijkt de abt van het klooster van Aduard destijds een plek met toekomst te hebben uitgezocht voor de Cistercienzer nonnen.
Te Arnhem trouwt de in Rheden geboren 22 jarige Hendrikus Johannes Iding met de 23 jarige in Nijmegen geboren Jacoba Adriana Strijbos. (wettiging 1 kind) De ouders van de bruidegom zijn Derk Iding en Antonia Cornelissen.
De ouders van de bruid zijn Hendrikus Strijbos en Willemina Petronella Weijers.
1892 Januari 13.
In Westervoort trouwt de 26 jarige in Westervoort geboren Berendina Iding met de 22 jarige in Arnhem geboren warmoezier Albertus Johannes Arnoldus van Maanen. De ouders van de bruidegom zijn de warmoezier Wijnand van Maanen en Geertruida Aleida Wilhelmina Dicker. De ouders van de bruid zijn de tapper Johannes Iding en winkelierster Berendina Kummeling .
1892 April 28.
In Westervoort trouwt de 30 jarige in Westervoort geboren Wilhelmina Iding met de 37 jarige in Duiven geboren landbouwer Paulus Brouwer. De ouders van de bruidegom zijn Theodorus en Johanna Gerarda Rutjes
De ouders van de bruid zijn Johannes Iding en winkelierster Berendina Kummeling
Westervoort Viaduct Stations-Koffiehuis
1892* Arnhem
Te Arnhem wordt Maria Jacoba Iding geboren uit het huwelijk van Hendrik Johannes Iding en Jacoba Adriana Strijbos
(Hendrik Johannes is de zoon van Derk Iding en Antonia Cornelissen)
1893* Dinxperlo
Te Dinxperlo wordt Wilhelmina Maria Bolwerk geboren uit het huwelijk van Ida Idingmet Hendrikus Bernardus Bolwerk. (Ida is de zus van Opa Iding en de dochter van Hendrik Iding en Aleida van Uum)
1893 April 1. Assen
Te Assen wordt Jeanette Jacoba Wolf, kleinkind van Mozes Simon ten Bosch en Schoengen Schoontje Sandman, geboren uit het huwelijk van Jozef Wolf en Kreuntje ten Bosch.
1893*
Ida Berendina Bolwerk wordt geboren uit het huwelijk van Ida Iding (dochter van Hendrik Iding en Aleida van Uum) met Hendrikus Bernardus Bolwerk.
1893*
Cornelia Antonia Brinkenberg wordt geboren uit het huwelijk van Jan Brinkenberg en Johanna Iding, dochter van Derk Iding en Antonia Cornelissen.
1893 November 7. Westervoort
Te Westervoort trouwt de 36 jarige in Westervoort geboren Johanna Iding met de 37 jarige in Lith geboren winkelier Arnoldus Jacobus van Brug. De ouders van de bruidegom zijn de leerlooier Godefridus van Brug en Theodora Barten
De ouders van de bruid zijn de winkelier en winkelierster Johannes Iding en Berendina Kummeling
De 17e eeuw kon voor Arnhem niet beter beginnen dan met de aanleg van de schipbrug in 1602. De stad was nu beter bereikbaar voor de boeren uit de Betuwe en voor de kooplieden uit Nijmegen. Om de laatste handelscontacten nog verder uit te breiden werd een trekvaart tussen Arnhem en Nijmegen gegraven: de Grift.
De stad bloeide als nooit tevoren. De oorlogshandelingen van de Tachtigjarige Oorlog werden minder en twee jaar na de Vrede van Münster vond Arnhems welvaren haar bekroning in de bouw van een achthoekige “lantaarn” (stenen opbouw) op de toren van de Grote Kerk.
Met de kunsten maakte Arnhem niet zo’n bloei door als het gewest Holland, maar de landschappen van Joris van der Haagen, in de stijl van Rembrandt, werden ook buiten de gemeentegrenzen graag gezien. Joris van der Haagen woonde in Den Haag, maar had zijn jeugd in Arnhem doorgebracht en keerde daar ook regelmatig terug om schilderijen en tekeningen te maken.
De stad werd ook in de eerste helft van de 17e eeuw geteisterd door een hevige stadsbrand in 1633. Drie jaar later liet ‘de zwarte dood’, de pest, de stad niet ongemoeid. In 1666 werd de stad voor het laatst door deze ziekte getroffen.
De grootste ramp voltrok zich in het rampjaar 1672. Het leger van Lodewijk de Veertiende, de Zonnekoning, met generaal Turenne aan het hoofd belegerde de stad twee dagen alvorens deze in te nemen. De Franse bezetting zou twee jaar duren en in die tijd moest Arnhem hen kost en inwoning verschaffen. Bij hun vertrek eisten de soldaten een groot geldbedrag onder de bedreiging anders de stad te plunderen. Het duurde jaren voordat de stad dit bedrag kon betalen. Pas in 1690 konden weer investeringen in de stad zelf worden gedaan.
Arnhem in de achttiende eeuw
De achttiende eeuw wordt in de geschiedenisboekjes over Arnhem bijna overgeslagen. Een uitzondering wordt gemaakt over de machtsstrijd tussen regenten en patriotten, uitmondend in de Franse bezetting in het jaar 1795. Die gebeurtenissen worden op een andere plek binnen deze “Arneym-site” beschreven.
Wij beperken ons ook hier tot enkele opzienbarende gebeurtenissen:
In 1735 werd de heerlijkheid Westervoort en het daarbijbehorende veer over de IJssel aangekocht.
In 1737 stond de Grote Eusebiuskerk, na een blikseminslag, weer in de brand. Omdat men geloofde dat een brand door blikseminslag met melk i.p.v. met water gedoofd moest worden, gebruikte men 640 kannen melk voor het bluswerk.
De macht van bestuur en handel kreeg gestalte in de bouw van een nieuw Waaggebouw op de Markt.
In 1772 verkreeg de stad het aan de overzijde van de Rijn gelegen Meynerswijk. Daar op de ‘Paaschweide’ werd altijd (tot 1877) de kermis gevierd.
In de binnenstad, en vooral in Bakkerstraat, verschenen grote patriciërshuizen in barok en rococostijl.
Van de stadsmuren bevrijd
In 1808 wist Arnhem in het bezit te komen van de buitenwerken rondom de stadsmuren. Na een gedeeltelijke sloop, werd de stad in 1812 weer geheel versterkt. Tevergeefs, zoals we gezien hebben, want het Duits-Russische bombardement en daaropvolgende bestorming in 1813 sloegen grote gaten in de middeleeuwse verdedigingswerken.
Nadat Arnhem in 1817 officieel de hoofdstad van Gelderland was geworden, kreeg het in hetzelfde jaar van Koning Willem 1 toestemming om de buitenwerken te veranderen in bolwerkplantsoenen. Daar bleef het niet bij. Kregen de meeste steden pas bij de Vestingwet van 1874 de gelegenheid om hun stadsmuren te slopen, Arnhem mocht dat al in 1829. In twintig jaar tijd werden de oude stadsmuren met de grond gelijk gemaakt. Het puin werd gebruikt om de stadsgracht, de singels, te dempen. De bolwerkplantsoenen verdwenen hierbij. Met het verdwijnen van de stadsmuur stond de stad nu direct in verbinding met de natuur. Rijke mensen uit het westen van het land werden door de ligging van Arnhem aangetrokken. Grote villa’s verrezen langs het Nieuwe Plein. Daarnaast trokken andere grote projecten veel arbeiders aan, zoals de bouw van Musis Sacrum in 1847.
Een ander groot bouwproject scheidde Arnhem weer af van de natuur. In 1845 was de treinverbinding met Utrecht-Amsterdam, de Rhijnspoorweg, in gebruik genomen. Daarvvor moest aan de westkant van de stad in het fraaie landschap zowel een spoordijk (Mariëndaal) worden gebouwd als een kloof (Heijenoord, Lombok) worden gegraven. De verlenging van deze lijn naar Zevenaar en Emmerik gebeurde, tegen de zin van het gemeentebestuur – langs de noordkant van de stad. Om de spoorlijn de hoogteverschillen langs de rand van de Veluwezoom te laten overbruggen, moest opnieuw spoordijk worden aangelegd, maar nu dwars door de stad. Met het gereedkomen van de spoorlijn in 1856 verdween het zo fraaie uitzicht van de villa’s langs de Jans- en Eusebiussingels.
Een tweede teleurstelling was de route van de spoorlijn naar Nijmegen. Niet langs de haven en Elden, zoals de wens van de Arnhemse bestuurders was, maar via Oosterbeek
De grote doorbraak: de uitbreiding na 1853
De grote bouwprojecten in en om Arnhem trokken veel arbeiders aan, die in zeer slechte huizen hun onderdak vonden. Het gemeentebestuur richtte haar aandacht vooral op het aantrekken van nog meer welgestelden. In 1853 presenteerde stadsarchitect H.J. Heuvelink een nieuw uitbreidingsplan waardoor de laatste vestingwerken verdwenen en villabouw langs de singels en de uitvalswegen (Utrechtseweg, Velperweg, Amsterdamseweg) mogelijk werd gemaakt. In de tweede plaats werden de ergste arbeiderssloppenwijken opgeruimd en werden nieuwe arbeiderswijken (Klarendal, Weerdjes, Ruiterstraat, Rietbeek), uit het zicht, achter de villa’s en de spoordijk gepland. De toestand van de arbeiders bleef erbarmelijk en enkele cholera-epidemieën (1853, 1859, 1866) maakten veel slachtoffers.
Nog twintig jaar groeide Arnhem in bevolking en huizenbouw onstuimig. Daarna was het afgelopen. Arnhem raakte als woonstad uit de mode, andere steden (Nijmegen) sloopten ook hun stadswallen trokken de welgestelden aan. Dit verergerde door de suikercrisis van 1884/85 waardoor nog minder gepensioneerde oud-Indië-gangers hun weg naar Arnhem vonden. De belangrijkste reden voor de teruggang was dat het gemeentebestuur vast hield aan haar oude beleid van bevoordeling van de rijke bovenlaag en geen initiatieven ontplooide om industrie en nijverheid naar Arnhem te halen.
Door de aankoop van de landgoederen Klarenbeek (1886) en Sonsbeek (1899) verzekerde het gemeentebestuur Arnhem van een ‘groen’ imago
De nieuwe eeuw in
Met de woningwet van 1901werd Arnhem verplicht om de huizenbouw weer ter hand te nemen. Directeur W.F.C. Schaap van Gemeentewerken ontwierp in 1904 een nieuwe uitbreidingspan, waardoor wijken als de Burgemeesterswijk, het Ettypark (rond het voormalige Diaconessenziekenhuis), de Mussenbuurt, het Verschuerplein, het Goeman Borgesiusplein en het Talmaplein ontstonden. Alle bebouwing richtte zich nog op de noord- en oostzijde van Arnhem.
De werkgelegenheid in industrialisatie en dienstverlening van Arnhem bleef ver achter bij die van andere Nederlandse steden. Dat alles veranderde in 1911 als dr. J.C. Hartogs langs de Vosdijk de NV Nederlandsche Kunstzijdefabriek (ENKA) bouwde. In hetzelfde jaar kwam het hoofdgebouw van de Nederlandse Heidemaatschappij naar Arnhem (Apeldoornseweg). Met de bouw van een nieuw groot veilinggebouw en het rijden van de eerste elektrische trams betekende 1911 een ommekeer voor de stad
1914 Arnhem Stationsplein
1894 Januari 11. Elst
In Elst trouwt de 40 jarige in Westervoort geboren broodbakker Hendrikus Iding met de 29 jarige in Elst geboren Antonia Christina Baltussen. De ouders van de bruidegom zijn winkelier Johannes Iding en Berdiena Kummeling
De ouders van debruid zijn Ari¿n Baltussen en Maria Theresia Huisman
1894 December 31. Arnhem
Te Arnhem overlijdt Theodorus Johannes Iding, kleinzoon van Derk Iding en Antonia Cornelissen.
Vader is Hendrik Johannes Iding. Moeder is Jacoba Adriana Strijbos.
1894 Mei 26. Arnhem
Te Arnhem overlijdt Maria Jacoba Iding, kleindochter van Derk Iding en Antonia Cornelissen op 2 jarige leeftijd. Vader is Hendrik Johannes Iding. Moeder is Jacoba Adriana Strijbos
1894 November 20. Westervoort
Te Westervoort trouwt de 27 jarige in Westervoort geboren Helena Iding met de 38 jarige in Huissen geboren landbouwer Fredericus Jansen.
De ouders van de bruidegom zijn de landbouwer Gijsbertus Jansen en Anna Vermeulen
De ouders van de bruid zijn de winkelier en winkelierster Jan Iding en Berendina Kummeling
1894 November 21. Arnhem
Te Arnhem trouwt de 26 jarige
landbouwer Andries Sanders met de 34 jarige in Arnhem geboren Johanna Jacoba Mulder. Ouders van de bruidegom zijn arbeider Willem Sanders en Jacoba Iding. Ouders van de bruid zijn de kantoorbediende Evert Reinier Mulder en Elisabetha M¿hn
1895 Januari 29. Vorden
Te Vorden in het sterfhuis (wijk A, nr. 146) maakt de plaatselijke notaris in aanwezigheid van de erfgenamen een beschrijving van de inventaris en roerende goederen van Joseph Windmuller, die op 23 december 1894 was overleden. Bij de activa vermeld hij het door Izaak ten Bosch verschuldigde huurbedrag vanf61,98 over het jaar 1894. De huurvordering betreft het huis met schuur en erf te Ruurlo (kad. Sectie B, nr. 2077, groot 4 are en ca.) Izaak ten Bosch woonde er al sinds 1884.
1895 April 4 Arnhem.
Naamloos Iding (mannelijk) wordt levenloos geboren. Ouders zijn Hendrik Johannes Iding en Jacoba Adriana Strijbos.
1895 April 13.
Korenmolenaar Johannes Iding 29 jr, zoon van Hendrik Iding en Aleida van Uum, vertrekt van Bocholt Pruisen naar Noord Amerika.
1895 Oktober 17. Wish
Te Wish trouwt de 37 jarige in Ruurlo geboren koopman Sallie ten Bosch met de in Wish geboren eveneens 37 jarige Sophie Schnitseler. De ouders van de bruidegom zijn koopman Isaak ten Bosch. en Heintjen Windmuller.
De ouders van de bruid zijn koopman Godert Schnitseler en Willemiena Gans .
1895 November 27.
Stephanus Henricus Iding (Opa Iding) bijna 37 jr. voerman van beroep, vertrekt naar Bocholt Pruisen en vestigt zich als slager. Stephanus Henricus hier nog te boek als voerman, wordt kort daarop molenaar te Aalten.
Naar de overlevering werd Johanna Gertruide ten Bosch uitgehuwd aan Stephanus Henricus Iding. Op een dag verschijnt ten huize ten Bosch een grote forse man met een hoed op. Enkele dochters moeten een dansje voor hem maken. Wat zij niet weten is dat de man een van hen tot zijn vrouw zal kiezen.