Het Onze Vader

Tekst naar Jeroen Witkam, abt van abdij in Zundert.

We willen we het  hebben over het  “onze vader” Vele schrijvers hebben over dit gebed geschreven, vandaag gaan we het beetje bij beetje uitdiepen samen met Jeroen Witkam , gewezen abt van de cisterciënzer abdij in Zundert en een expert in Zen meditatie.  

Wat was Jezus bedoeling met dit gebed.

Uit het evangelie van Lukas 11,1-4: 'Op een keer was Jezus ergens aan het bidden. Toen Hij ophield, zei een van zijn leerlingen tot Hem: ,"Heer, leer ons bidden, zoals Johannes het ook aan zijn leerlingen geleerd heeft." Hij sprak tot hen: "Wanneer ge -bidt, zeg dan: Vader, uw Naam worde geheiligd, uw Rijk kome. Geef ons iedere dag ons dagelijks brood, en vergeef ons onze zonden, want ook wij zelf vergeven aan ieder die ons iets schuldig is. En leid ons niet in bekoring"

Het 'Onze Vader' is het gebed dat Jezus zelf ons geleerd heeft en wel,  op uitdrukkelijke vraag van de leerlingen: 'Heer, leer ons bidden' Met het 'Onze Vader' toonde Jezus aan zijn leerlingen  dus ook aan ons, een weg van gebed.

Het 'Onze Vader' leert ons een aantal woorden die Jezus ons heeft  toevertrouwd om daar doorheen God te ontmoeten. Die woorden zijn als het ware het middel dat ons wordt gegeven om thuis te komen in God. Het zijn woorden die de hele bijbelse boodschap samen vatten.

Het 'Onze Vader' is het gebed dat door de eeuwen heen in de Kerk, door de christenheid, gebeden is. Het 'Onze Vader' is de uitdrukking van ons christen-zijn, van ons toebehoren aan Jezus, en in Jezus de uitdrukking van ons delen in zijn relatie met de Vader.

Wanneer de mensen in Jezus tijd iets wilden leren of overbrengen, dan werd dat vaak op een ritmische manier verteld, in een poëtische stijl. Daarbij werd meestal tweemaal hetzelfde, op een andere manier gezegd, waardoor die woorden - die boodschap - diep in het geheugen kon doordringen. Hetzelfde gebeurde met de woorden van Jezus, die in die beginperiode veelal werden bewaard in het geheugen van zijn leerlingen en mondeling doorverteld. Pas veel later, lang na Jezus' dood, zijn ze opgeschreven en ons nu in de vier Evangeliën overgeleverd.

De woorden van Jezus zijn als het ware naar ons toegekomen, omkleed met de ervaring van de eerste Kerk. Of we dat nu jammer vinden of niet: het is een feit dat Jezus' woorden niet alleen door de individuele mens, Jezus, zijn gesproken, maar ook teruggaan op de eerste christengemeenschappen en dat de precieze vormgeving, door Jezus of door de gemeenschappen, de kerk, niet met zekerheid te achterhalen valt.

We zijn ons ervan bewust dat de verrezen Heer altijd bij zijn Kerk aanwezig bleef. Door zijn Geest bleef Hij in de eerste Kerk werkzaam. Vandaar dat er eigenlijk geen onderscheid is tussen de woorden die Jezus als aardse Jezus gesproken heeft en die welke Hij door zijn Geest gesproken heeft, dat wil zeggen: door mensen die vol waren van zijn Geest, die spraken in de kracht van de Heilige Geest.

Lucas benadrukt dat Jezus aan het bidden was. Dat is het uitgangspunt. En dat de Heer aan het bidden is, moet op de leerlingen zo'n indruk gemaakt hebben dat ze Hem vragen te worden ingewijd: 'Heer, wijd ons in, leer ons bidden.' Er ligt hier een uitdrukkelijke band met het bidden van Jezus.

In het 'Onze Vader' gaat het om een formuliergebed.

In Jezus tijd was het een traditie om een gebed te 'murmelen' of 'hardop te herhalen en het was een traditie om een gebed te herdenken' of 'zich herinneren'.

Wanneer Jezus ons het 'Onze Vader' leert, sluit Hij aan bij een methode van mediteren die je al vindt in het Oude Testament.

In het Hebreeuws komt het woord 'haga' voor dat in het Latijn altijd vertaald wordt door 'meditari', waarvan het Nederlandse woord 'meditatie' is afgeleid.

Wat betekent 'haga' = 'meditari' ? Het is een woord dat zowel op dieren als op mensen wordt toegepast. Bij dieren slaat het op het natuurlijke geluid dat zij voortbrengen, bijvoorbeeld het brullen van de leeuw. Wanneer het van mensen wordt uitgezegd, betekent het: 'murmelen'. Er ontstaat dan een soort aandachtig automatisme. Net zo goed als ons ademen spontaan gebeurt -je hoeft niet bij iedere ademhaling jezelf een duwtje te geven, het gebeurt gewoon - zo zou je kunnen zeggen dat ook ons spraakorgaan een zelfwerkend orgaan is.

Wanneer je dus vertrouwd raakt met de Schriften, wanneer je voortdurend een woord, een zin murmelt, zoals een bij zoemt of een leeuw brult (de natuurlijke geluiden van die dieren), dan ontstaat er een grote vertrouwdheid met de woorden: ze worden je eigen geluid. Er ontstaat ook een soort vrijmoedigheid, een soort durf. Het spraakorgaan zorgt ervoor dat je als het ware je eigen ruimte inneemt; als je namelijk iets zegt, neem je ruimte in, het woord vervult ruimte. Ook al is het een zacht murmelen, het is de ruimte van je eigen bestaan naar God toe die je inneemt.

Het eigene van het murmelen is dus de overgave aan het krachtveld van het spraakorgaan; je laat het spraakorgaan als het ware zelf zijn werk verrichten. Dat is heel belangrijk.

Als gebedsmethode is murmelen heel kostbaar.

Een tweede gebedsmethode die Jezus ons met het 'Onze Vader' gegeven heeft, is het zich herinneren. Het murmelen en het zich herinneren zijn met elkaar verwant en het zijn gebedsmethodes die elkaar aanvullen. Denken we hierbij aan de uitspraak van Jezus toen Hij bij het Laatste Avondmaal het brood brak en aan zijn leerlingen gaf, en de wijn ronddeelde, zeggend: 'Doe dit tot mijn gedachtenis, blijf aan Mij denken'

Ook als wij afscheid nemen van iemand met wie we heel vertrouwd zijn, zeggen we:

'Denk alsjeblieft aan mij.' Want als er iemand aan je denkt, besta je tenminste nog; dat is het eigenlijk wat onuitgesproken verondersteld wordt.

En het is alsof Jezus aan zijn leerlingen, aan ons, vraagt: 'Blijf alsjeblieft aan Mij denken, dan blijf Ik bestaan.' Want als er niemand meer aan Jezus denkt of aan God, dan bestaan ze niet meer in deze wereld.

Maar omgekeerd ook: wij blijven denken aan wat Jezus voor ons gedaan heeft om ook zelf te kunnen blijven bestaan. Na onze dood is het niet gedaan. De zin van ons bestaan heeft maar ten volle zin als we Gods waarheid zoeken en dat doen we door Jezus te zoeken. 

Het zijn de grondfeiten, de oerfeiten waarop ons bestaan gegrond is. We blijven ons die herinneren omdat ze ons een richting geven, betekenis geven aan ons leven.

Wanneer we de eerste beden van het 'Onze Vader' nagaan, zien we dat daarin de oerwoorden voorkomen die funda­menteel zijn voor heel Jezus' boodschap. Daar zijn de woorden: 'Vader', 'Naam', 'hemel', 'koningsheerschappij' en 'de wil van God'. Dit zijn allemaal woorden die iets laten zien van wat er van God uit naar ons toe gebeurt. Hoewel het eigenlijk steeds gaat om hetzelfde, heeft ieder woord zijn eigen inhoud, zijn eigen benadering.

Van de ene kant vraagt het 'Onze Vader' ons dat we de woorden blijven murmelen, zonder er te veel bij te denken: het gaat om een eenvoud van aandacht. Maar van de andere kant wordt er ook verwacht dat die woorden naar hun inhoud en betekenis in ons bewustzijn doordringen, dat het woorden zijn die we blijven gedenken en waardoor we ons blijven herinneren wie Jezus voor ons is, was en zal blijven. Het gaat dus ook om de inhoud.

Het is echter veeleer het spraakorgaan dan het denkvermogen dat zich deze woorden eigen maakt.

We moeten dus stilstaan bij de betekenis van deze oerwoorden, om die helemaal tot ons te laten doordringen. Dat wil niet zeggen dat je bij ieder 'Onze Vader' al die betekenissen, nuances, verbindingen, bewust naar boven moet laten komen; neen, murmel maar en in de aandacht bij het murmelen zul je merken dat die woorden als het ware ook naar hun inhoud, hun lading, het hunne doen, die woorden werken wel, ze werken in je en je moet je alleen maar openstellen om je bewustzijn door die woorden te laten vormen. Het zijn oerwoorden die aansluiten bij wat er heel diep in ons leeft; het zijn geen woorden die puur vanbuiten komen, maar woorden die hun werk  doen als wij ons open stellen.

God, U gedenken wij dankbaar:

Gij zijt onze oorsprong en onze bestemming.

Dat willen wij ons te binnen roepen,

dat willen wij ons herinneren, telkens weer.

Wij willen ons bewust worden tot in onze diepste kern,

wie Gij voor ons zijt.

In dankend gedenken herhalen we steeds opnieuw

de woorden die Jezus uw Zoon ons heeft geschonken,

woorden van leven, woorden geladen met kracht,

woorden die ons binnenvoeren

in het diepste Geheim van ons bestaan,

daar waar wij thuis zijn bij U, in Jezus uw Zoon.