Corbera, 22 september 1938.
Achteraf beschouwd was het hele peloton Marco er nog goedkoop vanaf gekomen. Eén dode en twee zwaargekwetsten - en dan nog allemaal Spaanse jongens van de laatste aanvullingen die ze niet eens kénden - was een lichte tol voor zo'n gewaagd maneuver als de vlucht uit de zak van Gandesa. Vooral als je bedenkt dat ze op de énige aftochtroute uit de stad - over een stuk van bijna één kilometer én totaal zonder verweermiddelen - spitsroeden hadden moeten lopen. Weliswaar nog in het donker en de mist, maar toch...Enkel het idee dat je het smalle dal door moet tussen twee heuvels die de Moren de vorige dag hadden heroverd...
Het énige alternatief ware geweest: in het stationsgebouw standhouden tot de ontvangst van een authentiek evacuatiebevel. En aangezien ze nù wisten dat dit verlossende codewoord Marco nooit bereikt zou hebben omdat de loper onderweg naar hun stelling gewond raakte, stond in-Gandesa-achterblijven gelijk met zelfmoord.
Dat ze nu tóch nog leefden was werkelijk een dubbeltje op zijn kant geweest. Want toen de patrouille van het tweede peloton terug in de olijfboomgaard verscheen met het bericht dat de volledige 15e Brigade al was weggetrokken over het smalle pad langs de voet van heuvel 666 dreigde in hun kleine groep achterblijvers even paniek uit te breken. Tot Marco met zijn collega besloten het lot te laten beslissen en kop of munt gooiden. Kop: onmiddellijk en zonder bevel aansluiten bij de achterhoede. Of munt: in de boomgaard blijven wachten tot juist vóór de dageraad en dan zogenaamd onder druk van de Moren als een gesmeerde bliksem de benen nemen
. Tot ieders opluchting viel het lot op kop en drie minuten later waren ze in de mist verdwenen!
Op het bewuste pad vielen ze nog op de allerlaatsten van de achterhoede: een luitenant van de Mackenzies met drie Ierse brigadisten. Zenuwachtig volk, want dààr viel die nacht hun éérste gewonde. Die Rosbiefs schrokken zó toen zij het 2e peloton plots uit de mist zagen opdoemen dat ze zonder veel vragen te stellen het vuur openden : 'Moren' dachten ze, en vlam!
Gelukkig verstond de kameraad-luitenant ook wat Franse vloeken zodat hij het misverstand vlug dóór had. Na een scheldtirade op 'die stomme fucking Frogs', die volgens zijn inlichtingen al ùren geleden het kamp hadden moeten ruimen, liet hij hen toch haastig vóórgaan. Als ze godvermiljaarde maar een beetje petrol gaven:" Avanti presto! Got it? Gran vitesse, damned! Beat it man!" Naar zo'n Volapuk grepen de brigadisten dikwijls als ze zich buiten hun vertrouwde kring verstaanbaar wilden maken. Marco beschouwde het als een duidelijk bevel tot de aftocht en zette er met zijn mannen flink de pas in, om niet te zeggen: de looppas!
Zowat een kwartier later stieten ze op de staart van het gros, Amerikanen van het Lincoln-bataljon. Die kameraden wachtten, verspreid in de greppels langs de baan, gelaten hun beurt af om door de flessenhals te glippen, daar waar de vluchtweg dieper tussen de zijheuvels gekneld lag. Ze wisten dat de Moren sinds gisteren beide flanken heroverd hadden en nu in het donker op vinkenslag lagen: leuk was ànders
Vreemd genoeg beschoot de vijand vanuit de hoogte de aftrekkende troepen niet met zijn lichte wapens of zijn Mi's: vuurverbod waarschijnlijk, of misschien ook gebrek aan munitie. Enkel af en toe vuurden ze een geweergranaat naar beneden, kwestie van hun beroepsfierheid hoog te houden. De vijandelijke artillerie verkocht méér last. Die had zich overdag al op de flessenhals kunnen inschieten en legde nu een barragevuur over dat stuk weg. Niet doorlopend, maar juist voldoende om de aftrekkende troepen regelmatig in dekking te dwingen en zo het tijdschema van de ontruiming volledig in de war te sturen.
" Wanneer zouden wij aan de beurt komen?" vroeg Steiner aan Marco. Maar deze trok vermoeid de schouders op:" Die mannen van de Lincoln liggen hier al een uur te wachten.. Normaal hadden ze nu al hoog en breed op hun nieuwe stelling voor Corbera moeten zitten, vijf kilometer verderop.. Het loopt nu tegen drieën, binnen een uur begint de dag te klaren.. Als we er dàn nog niet door zijn zit er stront aan de knikker! "
" En weet ge waar de rest van ons bataljon zit?"
"Die zijn al een eeuwigheid voorbij de barrage ,zei die Ierse luitenant een uur geleden.."
" Waar wachten we dan op? We kunnen toch zeggen dat we bevel hebben zo vlug mogelijk weer bij die van ons aan te sluiten?! Als we moeten wachten tot die slaapkoppen van de Lincoln opstappen, zijn we gezien! "
"Hebt ge dat alleen gevonden, Rocco? Vergeet niet, kameraad, dat we met vijfendertig man zijn, die van het 2e peloton meegerekend. Misschien mogen die ook hun gedacht eens zeggen, ja? !"
Maar het antwoord kwam van de Moren. Een plotse "Zoef !" deed hen verschrikt het hoofd intrekken toen de obus met een felle flits krakend de baan opbrak, een vijftig meter meer vóóruit. Vanuit het donker van de nacht kletterden de moordende kasseien in 't rond. Steiner zag in een flits weer Ramons bloedige hersenen onder diens geplette helm uitlopen. Maar nog vóór de weergalm tussen de bergen uitstierf sloegen met veel kabaal kort na elkaar nog drie rood-flitsende granaten in en daarna nog een paar, verderop. Toen viel even weer de stilte, voor her en der de gewonden begonnen te gillen. Ze zaten in de val.
De Moren wisten zonder twijfel waar ze schuilden. Hier blijven liggen was waanzin. Een paar jongens vluchtten achteruit, al was dat ook geen oplossing.. Marco keek Steiner aan:" We moeten erdoor! Groepjes van drie man, één ancien met een koppel Spanjaarden! Martini op kop, gij dertig tellen later! Ik zorg voor de rest en verwittig het tweede peloton! Nu! !"
In de bange verwarring die volgde greep Steiner twee rondkruipende aardwormen bij hun kraag, snauwde hen in zijn beste Spaans een paar bevelen toe en sleurde hen recht: "Anda-anda, Julio!! E rapido!" Vooruit, en een beetje vlug! Misschien heette die ene jongen inderdaad Julio want hij zette het op een lopen in de goede richting. Met de tweede kreeg hij meer last maar een schop onder zijn kont gaf de doorslag:" Anda-anda!!."
De ren door de kloof leek wel eindeloos. Hun volle bepakking rammelde rond hun lijf en maakte vantijd zo'n hels lawaai dat het wel een reactie van de Moren móést uitlokken. Maar méér dan af en toe een geweergranaat wilden die heren blijkbaar aan hen niet verspillen. Om beurten struikelden ze in de pikkedonkere mist over het rotsige puin op het wegdek of vielen pardoes in een bomtrechter. Als één van de rekruten buiten adem neiging vertoonde in de bedrieglijke veiligheid van zo'n put betere tijden te willen afwachten, wist Steiner hen met een snak en een snauw vlug weer op de been te krijgen. Toen er echter wat verderop weer een paar granaten insloegen kreeg hij er zelfs met zijn geweerkolf geen beweging meer in. Al goed, want anders waren ze Martini misgelopen.
Die lag moederziel alleen in een bomtrechter waar zijn twee Spaanse rekruten hem laffelijk in de steek hadden gelaten. Voldoende bij bewustzijn om de volledige hemelbevolking bij elkaar te vloeken.
"Mijn verdomde poot is er aan, putain de merde!" Steiner moest niet ver zoeken: een scherf in de dij, zo te zien...De beslijkte broekspijp voelde warm aan van het bloed, ook al stonk het verdacht naar iets anders. Als een volleerde verpleger trok hij, zonder één ogenblik te twijfelen, Martinis broeksriem uit en snoerde er de bil mee af terwijl de Corsicaan ondertussen verwoed alle hoeren van zijn geboorteland aanriep. Puta zus en puta zo: in vertaling vast "kinderen niet toegelaten"...
Even kreeg hij de tijd om naar hulp uit te kijken en merkte dat in het duister rondom steeds meer kleine groepjes hijgende soldaten voorbij sjokten. Kameraden van zijn peloton of reeds mannen van de Lincoln? Hoe dan ook: niemand reageerde op zijn geroep, als ze het al hoorden. Want nu sloegen met veel gedruis regelmatig obussen in, ongeveer op de plaats vanwaar ze zojuist aan hun sprint door de kloof waren begonnen. En de struise Corsicaan alléén op zijn schoft hijsen mocht hij vergeten: die verdomde dwerg woog als lood. Daarbij, véél aanmoedigingen kreeg hij niet:" Vent, Steiner, blijf met je poten van mijn lijf! Laat mij hier toch in rust creperen!" Die had er al een kruis over gemaakt.
Plots sprong een soldaat in hun trechter..
" Rocco? Verdomme, waar blijft ge zo lang?! We staan al een uur te wachten! En wat is er met die vent hier? Ha, Martini?!...Is 't erg? "
Marco! Steiner had de stem onmiddellijk herkend.
"Een ferme splinter in zijn bil, misschien het been geraakt..."
Meer uitleg moest hij niet geven:" We nemen hem tussen ons in! Binnen tien minuten zijn we in de verbandplaats. Eén, twee en hóp!"
Het zeulen met Martini door het donker duurde wel een ietsje langer, voor ze een hulppost langs de weg vonden. Maar de artillerie liet hen verder met rust en zohaast ze de eerste kameraden van het peloton vonden konden die hen bij het sjouwen aflossen. Marco moest dringend de leiding over de treurige resten van zijn troep herwinnen vooraleer kon worden afgemarcheerd. Maar Steiner bleef bij Martini tot hij voor hem een plaatsje kon veroveren in een wegrijdende ambulance. De man was ondertussen al erg verzwakt en veel van zijn branie kwijt. Het laatste wat Steiner hem schor hoorde kreunen was:" Grazié mille, amice Rocco mio..." Zijn moedertaal.
Terug bij de troep leek de oorlog wel voorbij. Het flitste al minder hevig achter hun rug en het gerommel van het front doofde langzaam uit. Ze zetten er een flinke pas in, richting morgenrood, en gaandeweg sloten meer verloren schapen bij hun peloton aan. Nu kwamen ook de tongen los en werd het mysterie opgehelderd waarom de Moren hen in de kloof niet met hun lichte wapens hadden bestookt. De Lincolns hadden er één gevangen kunnen nemen en die wist te vertellen dat de vijand bij zijn doorbraak naar de 666 en de herovering van deze berg zijn laatste kogels had opgebruikt. Deze zat dus vannacht in hetzelfde schuitje als de aftrekkende brigades die vóór zijn neus door de kloof glipten: zonder munitie voor de geweren!
Hoe het nu verder moest wist in feite geen kat. Iedereen sprak over de komende ontbinding als het resultaat van duister politiek touwtrekken op hoog Europees niveau. Maar dat vadertje Stalin hen daarbij smadelijk in de steek liet durfde nog niemand te uiten. De Lincolns beweerden dat hùn ontbinding voorzien was voor 1 oktober, dus binnen een goede week, maar dat ze aan het front zouden blijven tot de Armada popular hen kon aflossen. Een aflossing die, zolang het Franco-offensief voortduurde, niet zomaar voor de hand lag, moesten ze toegeven...
Maar éénmaal uit de frontlijn genomen zouden ze in een kamp aan de zee op kosten van de republiek tot rust mogen komen, in afwachting van hun repatriëring. En over dit aspect kweekte zo iedereen zijn eigen visioenen, meestal een zwoele cocktail van veel geld, veel vrouwen en veel drank, omkaderd met stomendwarme baden en een breed zacht bed. Zo ongeveer had ook Marco het hem overlaatst nog voorgespiegeld, toen ze nog in het station op het evacuatiebevel wachtten. Het leek wel reeds een eeuw geleden...
Toen drie uur later de dag door de karmijnen morgennevels brak viel de ontnuchtering als een koud stortbad op hun nek. Na de lange mars lagen ze nog maar pas in een klaverveld uit te blazen of Marco en zijn collega van het 2e peloton werden op het matje geroepen bij de compagniecommandant die, iets van de weg af, kwartier had gemaakt in een deels uitgebrande hoeve. Het weerzien van de verloren zonen moet niet erg hartelijk verlopen zijn, want toen de twee kort daarop wat bleekjes terugkwamen kon er geen lachje meer af. Later hoorde Steiner dat ze van alles wat tijdens de aftocht was misgelopen de schuld hadden gekregen. Het woord Krijgsraad was niét gevallen maar het scheelde toch niet veel. Wél kregen ze de trieste eer de dreigende doorbraak van de vijand op te vangen juist voor het dorpje Corbera, een negorij die ze op een kilometer daar vandaan zagen branden. Bevel: Niet wijken, de rest van het bataljon volgt ter versterking binnen het uur. Looppas! En met welke munitie, verdomme? ! Geen nood: vlak bij de eerste hutten zouden ze, tussen de resten van een gebombardeerde bevoorradingscolonne, een kar vol kisten met geweerpatronen vinden. In de greppel naast de baan. ..Met twee dode paarden bespannen: als ze op de stank afgingen, konden ze niet mislopen...Iedereen begreep dat dit een 'Himmelfahrt-kommando' betekende, waarvan maar weinigen zouden weerkeren. De jonge wijsneus die naast Steiner liep had hem veelbetekenend aangekeken en met trillende stem iets in het Italiaans gedeclameerd dat klonk als "Avé Césaré, morituré té salutante..." Maar zijn kop stond er niet naar om een vertaling te vragen.
De volgende drie dagen en drie nachten vochten de vijf Internationale Brigades samen ononderbroken schouder aan schouder om de Moren uit Corbera te houden. Vergeefs. Tegen de overmacht van de vijandelijke artillerie en de aanhoudende luchtaanvallen stonden ze op den duur machteloos en moesten ze voet voor voet wijken.
Bij het krieken van de vierde dag konden ze vanop de heuvels van de Sierra de Caballs een laatste blik werpen op de rokende puinen van Corbera, twee kilometer noordwaarts in het dal. Ze, dat waren onder andere de rest van peloton Marco: vier man. Steiner, die een slag van de molen had gekregen en bang steeds zijn eigen naam herhaalde: " Ich bin Ruddy Steiner...Ich bin Ruddy Steiner" als een laatste houvast...Marco zat naast hem op een rotsblok, ineengezakt, de knuisten klauwend in zijn haar. Naast hem op de grond zat de Spaanse rekruut die Juan heette en een paar dagen geleden nog vlot latijn declameerde maar nu vreselijk stotterde. En als laatste een zekere Meunier, een ancien van de tweede sectie die Steiner nooit was opgevallen. Die vent lag ook nu weer te slapen alsof het hem allemaal niet kon schelen. Vier man, dat was alles...De anderen waren één voor één gevallen: dood, of gewond afgevoerd. De meesten de eerste dag al, toen ze de doorbraak moesten afstoppen. Een hecatombe. En de nacht daarop was het gros van hun Spaanse rekruten overgelopen naar de vijand. Stank voor dank, had Steiner gesakkerd.
Hij kon ze, achteraf beschouwd, geen ongelijk geven , en het leverde hem zijn eerste en laatste bevordering op. Omdat zijn collega van het àndere peloton was uitgevallen voerde Marco het bevel over alle overlevenden samen. Met deze 21 man vormde hij vlug drie secties en benoemde Steiner in de loop van de tweede nacht tot sergeant van de afdeling mitrailleurs. Geen écht cadeau, want de Moren kozen deze machinegeweren bij voorkeur als doel voor hun kanonnen. Met het gevolg dat gisterenavond Steiners laatste MG een voltreffer kreeg. Jammer, want een paar uur later konden de Internationale Brigades terugtrekken achter het nieuwe front dat het Volksleger in de uitlopers van de Sierra de Caballs had opgebouwd.
En daarmee konden ze "van het toneel verdwijnen" zij het zonder applaus: de Moor had zijn plicht gedaan, de Moor kon gaan...Vier zombies, uiterlijk ongeschonden - op Steiners oorschelp na - maar binnenin een puinhoop. Voor hén was de bloedige Spaanse burgeroorlog hier en nu ten einde, ook al zouden de communistische die-hards de doodstrijd van de republiek nog een half jaar rekken.
" Verzameling voor de afmars! !" Van de veertig brigadisten waarmee Marco op de kop drie maand geleden de Ebro was overgestoken en de vele Spaanse vervangers die onderweg zijn uitgedunde rangen hadden aangevuld, konden er die morgen van 26 september nog drie op hun benen staan. De vierde, Meunier lag, zoals gezegd, voor dood te maffen. En, afgaand op het snokken van zijn benen, heerlijk te dromen van de soldatenmeisjes van Tarragona...
Een jaloerse schop in zijn lenden maakte daar een eind aan :"Verzamelen !".
