Tijdens de zondagrust in het kamp hadden ze het al voelen aankomen dat het met links in Spanje vér op zijn einde liep. De Italianen vingen met hun kristalradio in de nieuwsberichten van de zender Toulouse de éne rampmelding na de àndere op. Vooral de chaotische muiterij in "het Rode Bolwerk Madrid" deed pijn aan het hart. Want toen de syndicale milities er een maand geleden in opstand waren gekomen tegen de regering van Negrin, en tijdens de genaamde 'Semana comunista' de stalinisten uit de stad verdreven, hadden de diehards in het kamp Barcarès nog even de hoop gekoesterd dat Generaal Franco een algemeen staakt-het-vuren zou aanvaarden. Een paar dwazen dweepte zelfs nog met het uitdagend 'No Pasaràn'
Maar de fascisten waren de week daarop over héél 'tcentrale front onverminderd verder opgerukt, waardoor de 'Armada popular' tenslotte uiteen viel.
Op 27 maart vluchtten de republikeinen uit Madrid weg en trokken gedemoraliseerd naar de havens van de Middellandse Zee. De radio sprak van rellen in Valencia, Cartagena, Alicante en Almeria bij hun inscheping op Britse cargo's nadat de matrozen van de Spaanse republikeinse oorlogsmarine aan het muiten waren geslagen.
Eergisteren was dan de leegloop definitief begonnen en werd de overgave uitgezonden van het ene Rode legerkorps na het àndere. De laatste berichten spraken wat schamper over de grote communistische leiders die nog geen week geleden de strijd tot-de-dood hadden gepredikt en nu bij trosjes plots weer kerngezond in het veilige Algiers, Oran, Toulon of Marseille opdoken...Overal, maar niét in Spanje !
Terwijl Moos al deze doodsberichten, die hij tijdens zijn 'kamerwacht' van de afgelopen week had opgespaard, moedeloos afdreunde, kauwde Steiner gelaten voort op een stokje kalissehout, een mode die sinds kort in het kamp het gebrek aan pruimtabak deed vergeten:
" Echt, ik schaam me kapot voor al die blaaskaken van de partij. Nu slaan ze ongestraft zélf op de vlucht, lang vóór er in de verste verte een vijand te bespeuren valt. Is dàt dan plots géén desertie meer? Terwijl diezelfde heren daarvoor vroeger zotgevochten kameraden zonder pardon tegen de muur lieten zetten.."
Bij Günter, die zich reeds lang aan de realiteit had aangepast, kon er enkel een trieste spotlach af:
" Zeg, Stachanovist! Je bent zeker vergeten dat wij twee maand geleden óók over lijken zijn gegaan om uit Barcelona weg te komen? Ik herinner mij niét dat jij vóór de grens aan Le Perthus nog in stelling had willen gaan toen de Italiaanse fascisten plots van opzij de berg afzakten. Je liep nog harder dan de rest!"
" Merci dat je mij - kwestie lopen - vergelijkt met Togliatti of Negrin en hun kliek: 'Muy amable!' Maar voor zover ik weet heb ik - in tegenstelling tot die volgevreten partijbonzen - niémand verplicht voor mij de kastanjes uit het vuur te halen. Of niemand in naam van de proletarische wereldrevolutie de dood ingejaagd! Ja of nee?! Voor zover ik mij herinner heb ik, sàmen met nog een paar stomme kloten, altijd gratis voor niks in eerste lijn gelegen en rotte maïs gevreten, in 't slijk geslapen en de oren van mijn kop laten schieten. Gratis voor niks!"
" Akkoord Rocco, we waren stomme kloten! Maar niet overdrijven met dat 'gratis' hé makker! Drie jaar lang zo'n avontuur als het onze mogen beleven én overleven, plus daar bovenop nog tien pesetas per dag krijgen: ik vind dat al bij al nog zo slecht niet betaald "
" Zijt gij er misschien rijk van geworden, van dat apengeld? Dat geen cent meer waard was vanaf het moment dat we de Franse grens overstaken? Ge kunt er uw pijp mee aansteken, moest ge tabak hebben!"
" Och kom, Rocco: helden zijn nooit rijk "
" Helden? Wij? Vergeet het makker: helden zijn meestal dood! En aangezien wij wel àrm zijn maar jammer genoeg nog altijd springlévend, én bovendien de oorlog verlóren hebben, zal niemand voor ons een monument oprichten: daar kan je stront op vreten, makker. De verliezers willen geen helden herdenken: die willen alles zo vlug mogelijk vergeten "
" Och, voor mij niet gelaten!" zei Moos: "Hoe rapper ze ons vergeten, hoe beter ! Want nu Franco gewonnen heeft loopt iedereen zijn deur plat en krijgt die schurk iedere dag méér praat. Gisteren zegden ze op de radio dat hij in Burgos pas een Franse ambassadeur wil toelaten nàdat Frankrijk aan hém al de zogezegde 'Spaanse waarden' teruggegeven heeft. Dat wil zeggen àlles wat de republikeinen de laatste tijd over de grens in veiligheid hebben gebracht. En niet enkel het goud van de bank, de kunstwerken en de legeruitrusting, maar ook wat hij de 'gedwongen vluchtelingen' noemt, zoals de door 'Rode Hulp' geëvacueerde kinderen en de hier geïnterneerde dienstplichtigen . Over ons spreken ze nog niet, maar dat kómt nog wel ! En weesgerust: Premier Daladier van Frankrijk zal àlles doen om weer bij Franco in een gunstig blaadje te komen! Als hij daarvoor óns terug naar Spanje moet sturen, zal hij niet twijfelen : hoe rapper hij van ons àf is, hoe liever "
Terwijl Moos even naar adem hapte schudde Steiner peinzend het hoofd: "We moeten maken dat we hier wegkomen, kameraden... Tenzij ge soms wilt wachten op die gendarmes en die negers van drie maand geleden, om ons door hén "baïonette-au-canon" in gesloten beestenwagons terug over de grens naar Barcelona te laten voeren."
" Wégkomen? Gij hebt gemakkelijk spreken!" sneerde Günter. "Gij kunt nog terug naar België gaan en daar bewijzen dat ge met die moord in de duinen geen uitstaans hebt . Een paar maand bak in afwachting dat ze dat geloven, en ge zijt er vanaf! Maar voor óns ligt dat lichtelijk ànders: Hitler is niét zo vlug te overtuigen dat wij altijd 'goede Duitsers' zijn geweest ."
" Gij twee kunt altijd met mij meegaan en in België ergens onderduiken. Da's geen probleem: het stikt daar nu toch al van de Duitse joden. Twee méér of minder "
" Dàt apenland! Waar het altijd regent!"
" Komaan Moos, serieus! Zo gezond is het hier ook niet in de Franse wijnstreek, met al dat gifgas dat ze ons op de gewassen laten spuiten! Van onze groep zijn er al drie man half gestikt afgevoerd naar het hospitaal, en er is nog geen enkele teruggekomen! Het lijkt wel Yperiet uit de slag aan den Ijzer, 1917 ...Zo'n smerig werk zouden ze van de gewone Franse landarbeiders niet gedaan krijgen! Dan nog liever de koolmijnen in de Borinage "
" Ik wil niet naar een land waar ze mij doorlopend in de nek kijken!"
" Verdomme makker, dan moet je zéker niét hier in Frankrijk blijven! Vraag het maar aan Günter: 't is hier allemaal "Sale Boche" wat de klok slaat! Op het werk, als de Fransen het onder elkaar over ons hebben: "les Boches!" Zowel de wijnboeren als de gewone mensen in het dorp. Ze weten natuurlijk dat de "Thälmannen" van over de Rijn stammen en die van "Garibaldi" allemaal Macaroni's zijn. Maar die kloten vergeten daarbij dat de meesten van ons in de Internationale Brigades wel een mondjevol vreemde talen hebben opgestoken en hun Frans héél goed verstaan. Als ze tenminste geen Provençaals of een ànder dialect wauwelen. "Boches!" Moesten ze weten dat je op de koop toe nog jood bent én anarchist of trotskist, dan heb je hier hélemaal geen leven, makker! Verdomme, geef mij dan België maar! Ge weet het misschien nog niet, maar - bùiten mijn nieuwe vaderland waar het volgens jouw altijd regent - is er zovéél keus niet over in Europa."
Moos liet dit even over zich heen gaan en zei toen nadenkend: " Misschien is er wel een bétere uitweg "
" Hoezo? Uitweg?" Zijn vrienden staarden hem gespannen aan zonder nog een vin te verroeren.
" Ik geef het voor wat het waard is, en ik zeg erbij dat ik het zélf maar moeilijk kan geloven... Het schijnt dat ze een boot gaan charteren om ons aan Zuid-Amerika af te schepen "
" Boot? Zuid-Amerika? Ons allemaal? Komaan, wie zei dàt?" Tegen deze plotse waterval van vragen stak Moos verwerend de handen op: " Auw, stop! Ik zeg toch dat ik het zelf niet geloof! Maar je lief kwam daarmee af, hoe heet ze weer: Consuela ,die journaliste "
" Consuela, mijn lief? Merci, ik wou dat het waar was! Maar 'k heb dat mokkel al in geen wéken gezien "
" Ja-ja! Al goed!" onderbrak Günter hun onderonsje bitsig: " Dat schip, wat wist ze van dat schip?"
Moos genoot nog even van hun nieuwshonger: "Iedere woensdag heeft ze al naar je gevraagd " Met een bonkende vuistslag op tafel en flitsende ogen riep Günter hem tot de orde: " Okee, dat schip... Ze zei dat de "Rode Hulp" van plan was om fondsen te verzamelen om een oude pakketboot of een soort cargo te charteren en daarmee de waardevolle elementen te laten emigreren. Zij die het wensen, natuurlijk, en geen àndere uitkomst hebben. Omdat ze niet naar hun eigen land terugkunnen, bijvoorbeeld "
" Waardevolle elementen!" sneerde Steiner: " Zijn wij dàt? Wie gaat dat bepalen? Dat wordt weer iets voor de partijvriendjes!"
" Schijnt juist van niét " schokschouderde Moos verontschuldigend: " De goede stalinisten kunnen altijd in Rusland terecht: er vertrekken regelmatig schepen uit Bordeaux en Sète die de sovjethulp terugvoeren die niet tijdig naar het front werd verstuurd. Neen, die boot van Consuela zou meer bestemd zijn voor de trotskisten en de anars, mannen die ze in de Sovjetunie - maar ook in Spanje, Duitsland of Italië - direct tegen de muur zouden zetten . Een boot speciaal voor óns, zou je haast zeggen . Als het wààr is, natuurlijk ! En denk erom: het is nog zéér geheim "
Ze waren er éven stil van.
" Ja, als het waar is natuurlijk " echode Steiner dromerig. Maar Günter keek al vérder: " En wààr zou dat schip ons voeren?"
" Chili, dacht ze, of Mexico, maar dat stond nog helemaal niet vast "
En ze lachten gedrieën als oude dwazen. Hun Spaans avontuur was dus eindelijk afgesloten, dood en begraven.
Maar twee weken later lachten ze niet meer.
Die zondag kregen ze in het kamp heel onverwacht bezoek van een groepje burgers dat desondanks door de Franse kapitein met een beleefde reserve ontvangen werd. Het nieuws deed al vlug de ronde van de barakken dat het een soort gemengde commissie was van Comintern-délégees en leden van de Franse K.P. die kwam controleren of de geïnterneerde kameraden wel goed behandeld en verzorgd werden door de autoriteiten.
Steiner kon het zich niet erg aantrekken, en wilde zich op zijn strozak juist weer verdiepen in de bepotelde 'Ciné-Revue' die al heel de barak was rondgegaan. Vooral de grote sépia kunstfoto's van de 'starlets', die door gebrek aan roem wat op hun jurken hadden moeten bezuinigen, trokken zijn geniepige aandacht. Eén van de voorgaande filmliefhebbers had zelfs hier en daar - én niet zonder talent - de soms wat magere charmes van de vampjes met bruin potlood een ietsje aangedikt ...Whaaaw! Za-alig! Maar midden in zijn zwijmelende kunststudie werd hij opgeschikt door een stamp tegen zijn voeten:
" Sergeant Rocco! Mittkommen!!".
Het bleek weer dat verdomde luitenantje-van-mijn-gat, de spreekbuis van de barak, wiens doleanties Steinerbij de Franse kampleiding mocht vertalen. De voorbije maanden had die puist hem echter al vijf-zes keer op dezelfde lieftallige manier tot dit sociaal dienstbetoon aangepord, en dat begon flink zijn keel uit te hangen!
" Scheisse Gonzalès! Sag' wenigstens Bitte!" De vent heette eigenlijk 'Kameraad Luitenant Brandt', maar sinds kort noemde iedereen die dienstklopper 'Speedy Gonzalès' en hij had zich daar blijkbaar mee verzoend:
" Na schönn, bitte mittkommen!"
Verdomme, een officier die plots zo vriendelijk doet: dat voorspelde niets goeds !
En inderdaad, in het schamele reftertje van de kampleiding hing een échte begrafenissfeer. Het gehavende gezicht van Kameraad-majoor Pieck, de ijzervreter die de Duitse delegatie aanvoerde, stond op onweer. De Italianen waren er nog niet - die hadden voor de vrolijke noot kunnen zorgen -, maar ook bij de burgers van de COMINTERN rond de lange tafel kon er geen lachje af. Dat beloofde hier alvast geen leuke vertaalkarwei te worden, zo helemaal alleen. Want zijn collega, de Elzasser Wirth, was vorige week opgepakt bij een bankoverval in Leucate.
Hij maakte zich echter nodeloos zorgen, bleek al vlug: de vreemde eenden hadden hun eigen vertalers bij. Eén van hen leek zelfs verdomd goed op die éénarmige Ket, het Manusje-van-alles van de 'Rode Hulp' die blijkbaar mordicus om de zoveel maanden Steiners lotsbestemming moest hérschikken. En het was hém inderdaad! Maar nog vóór hij de man kon benaderen vloog iedereen van lagere rang buiten! De heren wilden duidelijk het vuile ondergoed achter gesloten deuren wassen, zonder indiscrete oren en losse tongen. Liep er dan in het kamp zóveel mis dat die potjes gedekt moesten blijven? Zo'n gesloten partij-vergadering had Steiner altijd nogal luguber gevonden, omdat de basismilitant nooit op voorhand wist welke wending die nam en dat er hoe dan ook steeds één van hen de boter zou vreten ...
Maar wéér zat hij op het verkeerde spoor. Tegen de avond wilden de samenzweerders waarschijnlijk de klachten van de geïnterneerden nog even aan de werkelijkheid toetsen. Ze zwermden quasi ongedwongen uit over het kamp en lieten zich goedmoedig verleiden, voor zover de taal-barrière het toeliet, tot een informele en rommelige babbel met kleine groepjes geïnterneerden.
Dààr slaagde Steiner er in beslag te leggen op de Ket. De man zag er slecht uit en wat onwennig in zijn 'schoën kostaar'. Het duurde dan ook even vóór hij de Steiner weer duidelijk kon plaatsen: " Ha-wei, vaneigens, Veircheurènne! Tu comprends, Fiston, 'k 'èm d'r zoeveule zieng passeire!" Zijn typisch Marolliaanse hutsepot! Nog steeds even schaamteloos als vroeger!
Wat hij hier in het kamp kwam doen? "Traducteur, hé copain! Ze kunnen de Ket niet missen!" Wat er juist bedisseld werd kon hij natuurlijk niet verklappen; enkel dat de Fransen het kamp héél graag wilden 'verluchten'. "Aérer!" zei hij, en wierp zijn armen omhoog !
Maar trommelden ze voor een simpele grote schoonmaak zo'n stijfdeftige commissie bijeen? Of kwamen er meer barakken om de overbevolking te spreiden? Of te verdelen over nieuwe kampen? " Ja en neen? Wat is dat voor een antwoord!" Plots kreeg Steiner een ingeving:
" Ging het over de emigratie naar Zuid-Amerika?"
De Ket scheen te schrikken: " Comment tu sais çà?"
" En wie mag er mee met die boot?" boorde Steiner voort: " Les grosses légumes, sans doute!" De hoge pieten, hé : de Goudfazanten...
" Misschien, ja, al is dat niet met zoveel woorden gezegd ", gaf de Ket schoorvoetend toe: " In hoofdzaak diegenen die niét terug naar hun vaderland kónden, om politieke redenen. Zij die énkel met hun Gerecht overhoop liggen krijgen voorrang bij het Frans Vreemdelingenlegioen of in de koolmijnen.
" Zoals Bibi, dus! Wat een cadeau zeg: in de mijnen mógen werken! Een stoflong krijgen, 'Pour la France!' Trop d'honneur, Monsieur le Président, mais merci quand'-même!" En terwijl Steiner nijdig een straal kalissesap voor zijn voeten spuwde, klemde de Ket verveeld zijn tabaksblaas tussen de tanden en stopte lenig met één hand zijn pijp: " T'en veux une?"
" Wel-wel!" sneerde Steiner: " Zie eens aan hoe scherpzinnig, hoe opmerkzaam! Gíj hebt het waarschijnlijk nog niet gemerkt, makker, maar wíj hebben juist de oorlog verloren, weet ge?! En wíj zitten in een gevangenkamp en doen slavenarbeid om niet te creveren! Terwijl de dikke délégees van 'Le Petit Papa des Peuples' die het vroeger allemaal zo goed konden uitleggen, nu met een vette sigaar in hun bek komen vragen of de smoor niet geneert! Nee, merci :houdt uw tabak, Ket! En ik hoop dat ge na dit bezoek aan het povere restant van uw mensensmokkel goed kunt slapen!"
De Ket schrok niet eens van die uithaal: hij had waarschijnlijk al voor hetere vuren gestaan:
" Hé-bèn! Anarchist tot in de kist, hé Rocco?!"
Twee zondagen later viel de beslissing, toen plots een vage bekende aan zijn voeteind stond en theatraal met een bazuinstoot zijn knoestige wandelstok opstak: " Ta-ra-ta-taa!!".
" Marco? Verdomme Marco! Leeft gij nog?!"
" Zoals ge ziet, hé kameraad! Rond en gezond, en nog helemaal compleet! Een Fransoos wilde er drie maand geleden wel mijn poot afzagen, omdat het wat zweerde, zogenaamd. Maar vooral om wat te oefenen, denk ik !. Dié gast heb ik rap aan 't verstand gebracht dat ik - als dàt moest - wel voor mezelf zou zorgen! Ik zie mij niet door 't leven gaan op een tafelpoot hé! 'Compris' zei die beenhouwer, ' Kiest uw plaats dan maar uit'. En hij wees naar het kerkhof. 'En gij die van u!' zei ik. Hij had het rap gesnopen en heeft me voor de rest goed verzorgd. Voilà!"
" Blijft ge hier? 'Barcarès' zit vol Duitsers en Italianen: ik ben ver de enige Belg. Allee: kwart-Belg dan nog, als ge wilt!"
" Wel, dan zijn we met twee, nu! Al de àndere Belgen zijn al lang terug naar huis of in de natuur verdwenen. Gij zijt de enige die ik nog kén van vroeger, zodus...Waar kan ik mijn ransel hier ergens kwijt?"
" Hou hem nog maar even bij: ze stelen hier als de raven...En kom, laat ons naar buiten gaan ;achter de barak zitten we uit de Mistralwind..."
Toen ze een goed plaatsje in de zon gevonden hadden lachte Steiner zijn vriend zwijgend toe. Deze bood hem zijn tabaksblaas aan en grinnikte: " Ik moest je vast degroeten doen van de Ket... Hij kwam me eergisteren in het hospitaal bezoeken, juist vóór ik ontslagen werd, en hij gaf mij jullie adres. Hij vertelde van zijn bezoek aan 'Barcarès' en zei dat je best weer wat leiding en steun kon gebruiken, Rocco!" En met een monkellach voegde hij er aan toe: " Want dat ge volop bezig waart uw pedalen te verliezen, en nog géén klein beetje!"
" Dàt van die pijp toebak weet ge dus óók al, zie ik!"
De plotse verschijning van zijn vriend had Steiner helemaal uit zijn evenwicht gebracht. De zorg voor zijn vrienden Günter en Moos kon hij weliswaar - na al die catastrofen van de laatste maanden - eindelijk laten vallen, nu 'de baas' terug was. Enkel een beetje vervelend dat zijn beschermelingen geen échte vriendschapsband met Marco hadden, en hij niet met hén. Toen hij tijdens de terugtocht van de Ségre, na het opblazen van die brug gewond raakte, droegen àndere soldaten van het peloton hem dagenlang op een berrie door de bossen tot bij de hospiktrein. Enkel bij de trieste vlucht uit Barcelona naar de Franse grens hadden ze gevieren een hecht groepje gevormd, maar langer dan twee weken had dat niet geduurd.
De eerste avond verliepen hun gesprekken dan ook tamelijk stroef, vooral omdat Marco weinig goed nieuws te vertellen had. Ook híj had van de mogelijke emigratie naar Zuid-Amerika gehoord, deels van de Ket, deels uit de geruchten die in het hospitaal de ronde deden onder het Frans verplegend personeel. Volgens hém kregen oud-brigadistjes van hùn licht kaliber weinig kans op een plaatsje aan boord. Er zouden op dat éne schip maar een dikke 1000 man meekunnen, terwijl er hier in de kampen misschien wel een 5.000 kandidaten stonden te dringen, allemaal hogere kaderleden van het leger en de partij...
" En ik zie zo rap geen generaal of minister zijn ticket afstaan aan ene sergeant Rocco, duistere anarcho en voortvluchtig moordenaar! Hoe groot je verdiensten voor de goede zaak anders ook mogen zijn, hé makker" spotte hij: " Dààr niet van...Idem voor onze Duitsevrienden hier: jullie kunnen beter je aanvragen oprollen en steken waar ik denk. Méér plezier zal je er nooit aan beleven, geloof mij vrij!"
Steiner zuchtte: " Het vervelende is dat ook de rode syndicaten nu op onze kop beginnen kakken! Ze hebben eerst een campagne gevoerd tegen de wijnboeren omdat die ons zogezegd uitzogen tegen een hongerloon, maar die is helemaal mislopen. Het resultaat is nu dat die bazen ons niet méér betalen, maar ons wel buitengooien en vervangen door prolo's uit de streek! Goed voor die sukkelaars, dààr niet van. En door die werkverschaffing winnen de syndics aan populariteit bij de arbeidersklas, hé, maar wél op onze kosten. Wat wilt ge: eigen kiezers éérst, hé! Wij mogen voor hun part vanaf volgende week in de zoutpannen beginnen, wat verderop aan de noordkant van het meer . Een nóg zwaarder werk, maar het betaalt iéts beter en we zijn iedere avond terug thuis "
Marco masseerde peinzend zijn been: " Ik kén dat: het is typische seizoenwerk voor de zomer. Eind september sluiten die. Maar ik geloof nooit dat de Fransen ons nog zólang gaan onderhouden. Ze willen die kampen vol antifascisten leeg krijgen om een wit voetje te halen bij Hitler, Mussolini én Franco. Het is niet erg gezond om op al je grenzen omringd te zijn door mogelijke vijanden die alledrie pas een oorlog gewonnen hebben! Vooral de manier waarop Hitler zojuist de Tsjechen van de kaart heefd geveegd, heeft ze in Parijs aan het denken gezet. En als een Fransman begint te dubben, kunnen wij beter ons valies maken!"
" Als ze mij een plaatsje geven op die boot, ben ik direct wég!" zei Moos :"Gelijk naar waar !"
" Ach, denk toch na, man!" Marco was niet in stemming om te gekken: " Die boot is voor ons juist het grootste gevaar! Zolang wij, klein grut, met ons hoger kader bijeen zijn zullen de Fransen ons misschien nog een beetje respecteren. Maar indien onze generaals én onze ministers én hun conseils deserteren naar Amerika dan worden wij de dupe van het Franse politieke gekonkel. Als de Judassen in Parijs met onze uitlevering aan de fascisten één bijkomende maand vrede kunnen afkopen, zullen ze zéker geen ógenblik twijfelen. Dan zijn wij een vogel voor de kat, geloof mij vrij ! Al de zogenaamde 'Nieuwe Spanjaarden' onder ons zetten ze bij Franco over de Pyreneeën,Hitler krijgt de ex-Thällmannen cadeau en Mussolini zijn Garibaldi's: opgeruimd staat netjes!"
" Is dat verdomme het énige goede nieuws dat je te vertellen hebt!" bromde Günter: " Daar waren wij zelf óók wel op gekomen! Maar als je op je strepen gaat staan, kan je beter zeggen wat we eraan kunnen dóén!"
" Ik op mijn strepen staan?! En een bende sukkels op sleeptouw nemen?! Vergeet het! Wat ík ga doen is zo vlug mogelijk aan burgerkleren en aan geld zien te raken en dan de benen nemen!"
" Dat zal je moeten stelen, Marco, want van wat we in de zoutpannen verdienen worden we niet rijk " Steiner wilde het gesprek een àndere kleur geven: " En als je tegen de lamp loopt zetten ze je op staande voet over de grens! Ik heb al gedacht: béter trouwen met een Française ,of zoiets... "
" Consuela, zeker?" sneerde Moos.
Marco keek zijn vriend verbaasd aan: " Consuela? Verdomme Rocco, is die hier ? "
Een week later maakte Marco in de kantine kennis met haar: " Consuela?"
" Neen, " lachte ze: " Consuela is - of was , naar het schijnt - een spook uit het verleden van onze vriend hier. Mijn naam is Nicole Lignot, en ik ben regionaal verslaggever van de 'Courrier du Sud' en ..."
" En de vlam van Rocco, dat weet ik al!"
Ze schaterde het uit: " Echt waar, Rocco? Zie je me graag? Met eeuwige liefde? Dat overvalt mij een beetje, maar ik zal zien wat ik kan doen, hoor schat!"
Steiner kon duidelijk niet goed overweg met de milde spot van de knappe brunette en beet bits van zich af.
" Doe geen moeite, Nicole, ge zijt mijn type niet. Maar mijn oude vriend hier is zo wanhopig op zoek naar een huwbare Française om uit het kamp weg te raken, dat hij bij het zien van de eerste de beste rok doorslaat. En hij hoopt dat jij hem daarbij kan helpen "
" Ach zo ...De eerste de beste rok " Het lachen bestierf op haar lippen: " Niet erg galant gezegd, Rocco, maar wél klaar en duidelijk. Laat mij dan ook duidelijk zijn: een gewone vrouw zoekt in het huwelijk een veilig nest en een garantie op stabiliteit. Een vent met een knap voorkomen, eerlijkheid en humor zijn pluspunten, volgens de zoekertjes in mijn gazet. Kan iémand dat hier soms bieden ?!"
Beslaat de periode van november '39 tot mei '40 en verhaalt over de dramatische 'cruises' naar Cuba en Odessa ,het Goelag, het bos van Katyn en een neerrazende oorlogslawine.
Op Sinksenmaandag liep Joseph tegen de avond even bij Arthur langs. Door het vele werk in de ploeg van schrijnwerker Gunst - de luiken van de villa's terug opbergen voor het zomerseizoen - had hij zijn vriend al een paar dagen niet meer gezien. Die zat nu aan zijn bureeltje in de garage met pathetische uithalen druk 'Engelse les nummer 12' na te bauwen tegen zijn koffer-grammofoon. Die had hij, begin mei, samen met een reeks fonoplaten 'Assimil', van zijn ouders voor zijn verjaardag gekregen. Maar toen hij Joseph in het deurgat zag staan sprong hij op en leek wel door het dolle heen.
" Mijn Onkel Théodor is vrijgelaten! Juist een hele brief van hem gekregen:hij vertrekt nog deze maand naar de 'States', de Joe-és-ei! De Joe-és-ei! De Joe-és-ei!"
Joseph bleef op zijn hoede:" Wie is in godsnaam je Onkel Théodor? En wààr zat die in den bak? Voor wàt? Een moord of zoiets?"
" De broer van mijn vader! Dat heb ik je toch al verteld: Théodor Birnbaum, die met zijn tapijten! Die hadden ze na de Kristalnacht bij Hamburg in een kamp gezet omdat hij zijn eigen boekhouder had aangeklaagd wegens diefstal en verduistering! Ja, stel je voor: een dikke strontjood die klacht neerlegt tegen een 'goede Duitser', een lid van de partij! Waanzin! Papie had hem nog zo verwittigd, maar Onkel Théodor wilde kost wat kost zijn recht halen: die oplichter moest wég uit zijn bedrijf! Terwijl de nazi's die man juist dààr benoemd hadden om de zaak vroeg of laat over te nemen! Rechtspraak in 't Derde Rijk:waanzin!"
Joseph stak zijn hand op:" Ouw, makker, stop! Als je wil dat ik mee feest, zal je eerst toch een beetje uitleg moeten geven! Wat is dat van die boekhouder?"
Arthur leek wat snibbig uit zijn begeestering te ontwaken:" Je weet toch dat de nazi's elk joods bedrijf al jàren geleden onder voogdij hadden gesteld? Elke directeur kreeg een 'Geschäftführer' op zijn dak die in feite het dagelijks bestuur overnam. Wel, bij mijn Onkel Théodor was dat zijn eigen boekhouder, een dikke nazi, en tussen die twee zat het er regelmatig bovenarms op! Vorige zomer, toen de oplichterijen van die vent uitkwamen, heeft mijn Onkel nog getracht het in der minne te regelen door die schurk bij zijn ontslag nog een vergoeding te geven. Maar uiteindelijk hebben de nazi's Onkel-zélf opgepakt en kort voor wij vertrokken in het kamp gestopt. Nu schrijft hij dat hij zijn zaak ondertussen tóch heeft overgedragen, in ruil voor zijn vrijlating en drie ticketten op de boot naar Amerika. Plus een pandbrief, voor de 'verkoop' aan de partij van zijn mooie gemeubileerde villa. Maar dat papier is niets waard, natuurlijk "
" Dus is hij in feite blut, pleite, platzak? Dan kan je de plannen om in Amerika een bijhuis van zijn tapijtenhandel op te zetten wel even vergeten, hé "
" De nazi's beweren dat hun ambassade in Nieuw-York die Pfandschein zal verzilveren. Maar dat is natuurlijk flauwe kul. Papie heeft naar Jewish Council in Brussel gebeld: er ís helemaal geen Duitse ambassade in Nieuw-York; énkel in Washington, de hoofdstad! Die zullen hem natuurlijk van het kastje naar de muur sturen ...Onkel Théodor kan beter rekenen op de hulp van zijn zakenrelaties daar: een jood met een goede naam laten die nooit failliet gaan."
" Maar van wanneer dateert die brief van je oom?"
" Twee weken geleden. Met een beetje geluk zit hij nu al op de boot, met Tante Hanna en mijn Kusine Bette. Vanals hij op open zee zit zou hij een scheepstelegram zenden, als dat kon... Pas dàn zullen we écht gerust zijn. Anders moeten we voor nieuws op de kranten rekenen. Zoiets komt ongetwijfeld op de voorpagina:de nazi's laten tegenwoordig toch niet iedere dag een boot vol joodse emigranten naar Amerika vertrekken "
" Misschien niet iedere dag, maar toch wel regelmatig, denk ik. Stond er overlaatst niet iets dergelijks in de gazet:een kort verslag over een pakketboot van de Hamburg-Amerikalijn vol met Duitse réfugiés? Je weet wel:je zei nog zoiets van 'die hebben méér chance dan wij'... Een tweehonderd joden ...Ze mochten in Nieuw-York niet ontschepen, en zijn dan maar in Cuba geland? Hoe noemde dat schip ook weer? 'La France'?"
" De 'SS Flandres'... Maar dié passagiers hadden geen geldig inreisvisum voor de USA. Ondertussen zal iedereen zijn lesje wel geleerd hebben, zeker?!"
" Bon, ik hoop dat het goed afloopt" zei Joseph nuchter. " Maar nú iets ànders ! Ik kom feitelijk om af te spreken voor morgen vroeg op de tram: jij houdt je met Françoise bezig? En je laat in het tramkot Nadine gerust, in afwachting dat ik arriveer, verstaan!"
Ze schoten samen in een lach, en Arthur aapte met dubbele tong Nelson Eddy na, uit hun laatste film:
"I'll be loving you always,
With a love that's true always!"
Die schlager hadden ze wel al honderdmaal gekweeld, getweeën of samen met de meisjes. En terwijl hij geaffecteerd voortcroonde, wenkte hij met hakende wijsvinger Joseph om in te vallen :
"When the things you planned, need a helping hand, I will understand always, always "
Met een gechargeerde imitatie van de populaire ster Jeannette Macdonald vulde Joseph het beroemde duet aan:
" Life will not be fair, always
That's why I'll be there, always!
Not for just an hour, not for just a day,
not for just a year, but always!!
Arthur merkte nu dat zijn vriend niet erg in stemming was voor nog méér sotternijen:" Wat is't man? Niet erg zéker van Nadine? Bang dat ik je vlam onder mijn bedwelmende charme verstik?" Theatraal stak hij zijn arm op:"Dan zeg ik tot de bevreesden, zoals Mozes aan de oever van de Rode Zee: Gehet vorwärts und habet keine Angst! "
" Verdikke, man, ge zijt goed gelanceerd vandaag! Jammer dat ge hiér geen Mozes bij de hand hebt, hé. Die met een klop van zijn staf de Noordzee drooglegt en je te voet naar Engeland leidt! Of zelfs naar Amerika"
Arthur keek plots weer ernstig:" Ja, die vervloekte zee... Maar één ding weet ik zeker:als Onkel Théodor in Nieuw-York één teken van leven geeft, zijn we hier weg, mét of zónder papieren!"
" Gij trouweloze hond! Dan heeft Nadine tóch gelijk met nog vlug op een ànder paard te wedden. En als ge dan tóch zo op de zee gebeten zijt, kunt ge nog altijd met de zeppelin naar Amerika, of met de Dornier-vliegboot Do-10! Je zag het zélf in het Pathé-journaal: De T.A.A. heeft nu wekelijks een vlucht over de oceaan. In drie dagen ben je er."
" Hoé ik er geraak kan me niet schelen, al moest ik te voet gaan, maar geràken zàl ik er!"
" Te voet? Okee, dan zal je het met Mozes op een akkoordje moeten gooien ! En zeg, weet Françoise al van je plannen? Of gelooft die nog in de eeuwige liefde?"
" Hoe kàn ze dat nu weten!? Die brief is hier pas zaterdag aangekomen en ondertussen heb ik haar niet meer gezien. Maar voor de rest zal Nadine haar wel de ware reden verteld hebben waarom zíj vorige maand met mij brak:No Future! Geen vooruitzicht op een lange vrijage met een happy end... Al heb ik sterk de indruk dat dit voor Françoise geen bezwaar is. Ze gedraagt zich in elk geval zoals ik van m'n flirt zou verwachten: lief en speels. Minder nadrukkelijk als met Nadine. Die moet het er altijd zo dik opleggen! Nee, ik geloof niet dat ik veel bij die partnerruil verloren heb, not by far my friend! Françoise doet zelfs alsof ze niet weet dat ik een jood ben:dat is ook voor de eerste keer van mijn leven! Heb je donderdagmiddag op de tram niet gezien dat ze mij de helft van haar 'Butterbrot' aanbood?"
" Ja-ja: haar 'Sandwich Wellington':je hebt vooraf zelfs niet naar het belegsel gekeken! Flink hoor!"
" Ik wíst dat het geen varken was, zodus "
" Weet je dan wat het wél was? 'Wellington', zegt je dat niets?"
" De slag bij Waterloo, 1815?"
"Ach gij dikke onnozelaar! De paardenkoersen natuurlijk! De hippodroom Wellington in Oostende! En haar eigen restaurant in Middelkerke heet ook 'Wellington', met als spécialité du chef paardenbiefstuk met ajuinsaus! Alle edele viervoeters die op de renbaan de poten breken draaien ze bij Françoise door de molen! Beurk! Ik mag er niet aan denken dat je zoiets met smaak kan opeten!"
Even leek Arthur wat geschokt maar lachte toen manmoedig zijn wrevel weg:" Eet gij soms geen lieve duinkonijntjes op, na hun urenlange doodstrijd in een koperen stropdraad?! Oók met ajuinsaus, hé! En nooit ziek van geworden, bij die gedachte? Een kreupel paard moét nu eenmaal sterven: daar is niéts aan te doen. Eén schot in het hoofd en 't is gedaan:snel en proper! Denk daar maar eerst even aan, makker, voor je de joodse eetgewoonten belachelijk gaat maken "
" Ik heb het niet over het geloof, zot, maar over de liefde! Ge moet al goed aan Françoise verhangen zijn om zonder controle van het beleg in haar boterham te happen. Bij Nadine kan ik dat niet riskeren. Als dié mij iets zou aanbieden - en niét alleen een boterham, al is het aanbod daarbuiten niet overdreven groot - dan moet ik mij altijd aan één of àndere farce verwachten! Bij haar zit er altijd een angeltje onder het gras: telkens als ik in het aas wil bijten, trekt zij de lijn in, garantie! Dat maakt het vrijen met haar juist zo spannend! Of om het met je Engelse Assimil te zeggen:" I know it never with her!"
" Ja man, je hebt nog veel werk, zo te horen, en niet allen met Nadine ! Geen zin om samen met mij de Assimil-cursus te volgen? Het zou je goed doen? "
Maar Joseph begreep de hint niet.
Samen met Leon in bed zong hij in het donker stil voor zich uit. Een héél ànder liedje ditmaal, niét van eeuwige liefde en trouw, maar van moord en doodslag, een stapliedje dat zijn broer vorig weekend bij Jong-Dinaso in Nieuwpoort geleerd had.
" Ziet gij in het oosten het morgenrood
ten teken van vrijheid en zonne?
Wij binden den strijd aan op leven en dood!
Hier zijn de Dinaso-colonnen!
De strijd voor Dinaso, voor arbeid en brood!
Voor Dietsland en Orde! Het jodendom dood!!"
Een plotse schreeuw van Marie uit de keuken beneden zette een domper op de feestvreugde:" Moet IK er soms eens komen op slaan?! Als ik er nog één hoor piepen, pak ik de riem, verstaan!!"
Stilte op den uil! Maar niet voor lang
Leon leek er niet helemaal gerust in, op het vermoorden van de joden:" Die Arthur van jou, zou dat een érge jood zijn?"
Joseph draaide zich op zijn àndere zij en wachtte even tot het gekraak van hun beddenbak ophield:"Wat is dàt nu weer voor zever: érg?! Hoe érg kunt ge jood zijn, verdomme?! En hoe érg Chinees is een Chinees? En érge negers: man, dat zegt toch niets!"
" Dat weet ik ook, slimmeke! En dat Arthur niet geel of zwart is, maar éven zo wit als gij en ik moet ge mij niet uitleggen: dat kan ik zién! Merci! Al wat ik vraag is: waarom hebben ze hem uit Duitsland gejaagd en waarom steken ze zijn nonkel in de bak, als ze zogezegd niets gedààn hebben!"
" Ze hebben den Heer Jezus vermoord, wéét ge dat ook al niet?"
" Arthur? Of iemand van zijn familie?"
" Neen Puist! De Joden, verdomme! De joden in 't algemeen: tweeduizend jaar geleden! Ze hebben Christus gemarteld en aan het kruis genageld!"
" Was daar familie van Tuur bij, dat gij weet?"
" Vérre familie zéker, van 't honderdste knoopsgat misschien, maar tóch: de eerste joden. En daar stamt den Tuur van af, met àl zijn soortgenoten. En in al die jaren heeft nog niemand van die kliek gezegd dat ze spijt hebben van die moord, wel integendeel! Hij was toch de zoon van onze god, onze geestelijke kopman, zogezegd ? Dat is hun erfzonde. Daarom worden de échte overtuigde joden zo gehaat door d'andere mensen, vooral dan de witten, de katholieken "
" Maar gij hààt den Tuur toch niet!"
" Omdat ik weet dat hij wél spijt heeft van die moord. Daarom is hij ook geen échte jood niet meer "
" Dat is wat ik al een half uur aan 't vragen zijn :hoe érg jood is den Tuur, véél of weinig?! Hoe vér mag ik mij met hem inlaten? Da's toch niet moeilijk, hé!"
" Wel antwoord dan zélf en laat mij gerust!" Kwaad draaide Joseph zich weer om, maar dacht toen aan de vluchtplannen van zijn vriend en bond wat in, ondanks het minachtend snuiven van zijn broer.
" Hoe, 'ver inlaten'? Wat zaken hebt gij verdomme met den Tuur?! Moeit u niet met mijn vrienden!"
" Zegt dat tegen hém, verdomme! Het is hij die mij uitvraagt! Mij interesseert dat ventje niet."
Daar moest Joseph méér van weten:
" Hoe-zo, uitvragen?"
Temerig spotte Leon:" Wanneer gaat ge weer varen? Op een grote boot? En hoeveel mensen kunnen daarop?"
" Vroeg hem dat? Wanneer was dat?"
" Toen ik naar meneer Hasard ging om mijn portret te laten trekken voor op mijn visserspas, dinsdagavond."
Ach zo, dacht Joseph, die ga ik morgen eens met zijn neus in de stront wrijven zie! Mij verwijten dat ik zijn vluchtplannen verklap en zelf betrekt hij er de snotneuzen erbij! Dàt zal hij geweten hebben!
Maar zover kwam het niet. Toen hij de volgende morgen zijn fiets - of beter gezegd:de fiets van Arthur waarmee Joseph iedere avond naar huis mocht rijden, en 's morgens weer terug - dus hùn fiets tegen de gevel van 'Eden-Roc' stalde, sprong Arthur plots de voordeur uit en vloog hem bijna om de nek:
" Mijn Onkel Théodoris veilig vertrokken! Juist zopas kregen we het scheepstelegram met het beste nieuws van alle tijden! Ik ken het al uit mijn hoofd:" Familie Théodor Birnbaum (3) lasst herzlich grüssen! Ist am 13 Mai um 16.45 in gute Gesundheit aus Hamburg abgefahren nach La Habana-Kuba /SS Saint Louis/Hamb.-Amer.-linie"
" Wel, einde goed alles goed, zou ik zeggen . Hoe heet die boot, zegt ge?"
" Het steamship 'Saint Louis', een luxe pakketboot naar het schijnt. Papie had er vroeger in Duitsland alvan gehoord, van dat schip, omdat het samen met de "Flandres" regelmatig op Amerika vaart. Misschien komt er wel iets van in de krant "
Op 22 mei '39 tekende Italië het "Stalen Pakt" met Duitsland, en Hitler gaf onmiddellijk aan het OKW (Oberkommando der Wehrmacht) definitieve orders om Polen op 1/9 aan te vallen. Hij hoopte evenwel Engeland en Frankrijk voorlopig buiten de oorlog te houden.
Dit werd wel problematisch toen Chamberlain op 27 mei eindelijk besloot te peilen naar een verdrag met Rusland. De onderhandelingen startten in juni, maar de Engelse delegatie had Rusland in feite niet veel méér aan te bieden dan een deelname aan een eventuele oorlog... Zohaast Hitler merkte dat de Russen dit Britse rond-de-pot-draaien beu werden, deed hijzelf een resoluut aanbod: hij liet verstaan Ruslands territoriale verzuchtingen van Finland tot Zwarte Zee te begrijpen én te willen eerbiedigen! Stalin schrok zich een bult !
Tot eind juli trachtte de Frans-Engelse delegatie in Moskou de onderhandelingen te rekken door op een politieke verbintenis aan te sturen, vooraleer over militaire bijstand kon worden gesproken. Maar Molotovwenste eerst te weten wat het Westen militair tegen Duitsland kon inzetten voor hij zich politiek bond. Toen de geallieerden begin augustus noodgedwongen hun militaire zwakte en schuchtere defensieve plannen (verdedigingsoorlog achter de Maginot-lijn) moesten bekennen, zag Rusland verder geen heil om met hen in zee te steken.
Toen Hitler op 3/8 hoorde dat de onderhandelingen in Moskou slabakten besliste hij zijn politiek t.o.v. Rusland volledig om te gooien met de bedoeling de communistische aartsvijand buiten het geplande conflict met Polen te houden. Verwijzend naar de z.g. "Poolse kwestie" vroeg Hitler beleefd een gevolmachtigde naar Moskou te mogen sturen "om te komen tot een afbakening van de wederzijdse belangensferen gaande van Finland tot de Zwarte Zee..." Duidelijker kon niet, brutaler evenmin.
De aanslepende onderhandelingen van de Frans-Britse delegatie waren reeds op 14/8 gestrand op de halsstarrige Poolse weigering om, bij een oorlog met Duitsland, de Russische troepen door haar grondgebied te laten trekken om de Duitse agressor tegemoet te kunnen treden. Stalin liet dan, na het ontvangen van de veel aanlokkendere Duitse voorstellen, de alsmaar treuzelende geallieerden en de stroeve Polen koudweg vallen.
Op 17/8/'39 eiste Molotov van Duitsland éérst een handelsovereenkomst, vast gevolgd door een non-agressieverdrag, vooraleer er over "territoriale verschuivingen" in hun invloedszones gesproken werd.
Op 20/8 werd het handelsverdrag ondertekend, en Hitler gaf onmiddellijk opdracht aan de "Hochseeflotte" haar aanvalsposities rond Engeland te betrekken. Zo vaarde o.a. het Duitse slagschip " Graf Spee" uit naar de zuidelijke Atlantische Oceaan...
Op 23/8 werd dan het beruchte Duits-Russisch non-agressiepakt getekend, z.g. om de economische ruilhandel te bevorderen, maar in werkelijkheid bevatte het de laatste afspraken voor de verdeling van Polen...Daarmee werd de totale mislukking bezegeld van de Westerse concessiepolitiek t.o.v. het Duitse imperialisme. Met hun gebrek aan visie en de argwaan van het Westerse grootkapitaal t.o.v. de Sovjets, hadden zij hun eigen graf gedolven, waarop de hoogmoedige Polen met hun koppige aversie tegen Rusland de zware deksteen schoven.
In aanvulling van het akkoord van 6/4 werd in Londen op 25/8 een tweede Engels-Pools verdrag getekend van wederzijdse bijstand, voor het geval "een Europese mogendheid" één van beide landen zou aanvallen. Op aanraden van zijn minister van buitenlandse zaken liet Chamberlain in een geheim protocol daaraan toevoegen dat met deze "mogendheid" Duitsland werd bedoeld. Dit redde de Engelse regering van de desastreuze noodzaak Rusland de oorlog te moeten verklaren toen het Rode leger op 17/9 Oost-Polen binnenviel...
In navolging van de buurlanden werd op 27/8 het Belgisch leger gemobiliseerd. Gedwongen door de neutraliteitspolitiek moest het ook troepen plaatsen tegen de Franse grens en de Noordzeekust om een eventuele geallieerde inval af te weren! Zo versterkte het o.a. de zeedijk met zandzakstellingen voor M.G...De door deze waanzin totaal gedemotiveerde soldaten, die in de dijkvilla's waren ingekwartierd, dronken echter veel liever daar de wijnkelders leeg dan de wacht op te trekken. Na de eerste onlusten wegens zatlapperij stond de burgerbevolking zeer vijandig tegenover deze tuchteloze bendes.
De laatste dagen van augustus '39 bazuinden de Duitse kranten steeds meer protesten uit tegen de vermeende mishandelingen die hun volksgenoten in de Vrije Stad Danzig moesten ondergaan vanwege die vuile Polakken, en de Führer dreigdedat hij deze brutaliteiten niet ongestraft zou laten.
Op 31/8 stond zijn leger goed in de startblokken. Om 20.00 uur ensceneerde de SS een Poolse aanval op de radiozender Gleiwitz (in Slovakije, tegen de Poolse grens). De "overvallers" zonden er een korte scheldtirade op de Duitsers uit en de SS liet op het "slagveld" als bewijs van deze "vijandelijke raid" een paar gedode concentratiekampgevangenen in Pools uniform achter. Deze lijken werden nog dezelfde nacht aan de internationale pers getoond en als rechtvaardiging aangevoerd voor de Duitse inval, vier uur later. Niemand geloofde dat excuus, maar dààr veegde Hitler majestueus zijn botten (laarzen) aan ! Zohaast het verslag met de lijken in de kranten kwam werd dat automatisch een vaststaand ,waarachtig historisch feit, toch ? Nou dan ,wie durfde er dan nog in 't openbaar loochenen dat infeite die vuile Polakken met de oorlog waren begonnen ?!...Wie ??
Steiner viel toevallig op 'zijn Consuela' toen hij in het bureeltje van de kampadministratie zijn achterstallig loon uitbetaald kreeg. De wijnboer had vorige maand, toen deze de groep 'internés' verving door plaatselijke werklozen, getracht een deel van hun centen achter te houden, zogenaamd om de kosten van de ploegenwissel te dekken. Maar dààr had de Franse kapitein rap een stokje voor gestoken en met goed gevolg Consuela's krant ingeschakeld. Blijkbaar had die hansworst haar zojuist in zijn burootje met het prompte resultaat gefeliciteerd, want door haar fiere hoge borst zag ze bij het buitenkomen nauwelijks hoe Steiner diep onder haar horizon 'hello' stond te knikken.
De verdere begroeting verliep niet zo hartelijk als vroeger, want ze leek het incident over de trouwplannen van Steiner en Co nog niet volledig verteerd te hebben: " Tiens-tiens! De onverbiddelijke zoener!"
" Ha, madame Lignot! Bonjour! Lang geleden niet gezien! En, wat nieuws? Gij die toch alles weet" vroeg Steiner voorzichtig:" Nog rampen in zicht? Een revolutie of een wereldbrand? Wanneer laat Hitler de hele boel ontploffen?"
Ze grijnsde wat stijf:" Nog een klein jaartje geduld, Rocco! En niet zo staan dringen, vriend, je komt vroeg genoeg aan de beurt "
" Een klein jaartje?" Zijn ogen lichtten hoopvol op:" Was het maar waar, dan konden we misschien nog op tijd een oplossing vinden "
" Zoals? Een rijpere plaatselijke schoonheid opvrijen? Nog altijd niets passabels gevonden? Maar man toch!"
" Je weet dat ze niet noodzakelijk schoon hoeft te zijn!" weerde hij af:" Een goede 'pas' volstaat al!"
" Maar beste vriend, ben je nu écht al zo diep gezakt? Tot een schijnhuwelijk? Was het dàt wat je laatst bedoelde met 'de eerste de beste rok'? Had dat dan duidelijk gezegd, dan had ik voor jullie niet dagenlang al de zoekertjes van die wanhopige weduwen moeten naslaan! Iedere morgen stonden er zo wel twintig in mijn krant! Maar zoals ik al zei:ik vrees dat jullie troeven te zwak zijn voor die dames! Géén fortuin of vast beroep, géén mooie bek of fysieke charmes, géén zonnig karakter of meeslepende discours! Mijn lieve God, Rocco, help me tenminste één troef te ontdekken! Jullie moeten toch iéts hebben?! Want zó wanhopig zijn die oude weduwen nu ook weer niet! "
Steiner kreeg genoeg van haar sarcasmen:
" Bon, dat volstaat nu wel: nog bedankt voor de hulp, hé madame!"
Ze liet zich echter niet onderbreken en negeerde zijn stijve groet:" Maar als je inderdaad énkel een trouwbriefje wil kópen, dan vind ik wel een paar kandidates die voor een zacht prijsje even met jullie meewandelen naar 'Monsieur le Maire'. Da's geen probleem!"
Hij stokte en kreeg het met moeite over de lippen: " Wat is dat, 'een zacht prijsje'? Duizend francs?"
Ze snoof spottend:" VIJFduizend, man! Plus mijn kosten!" En toen hij zich kwaad afwendde gaf ze hem de ezelsstamp:" Maar groepen krijgen wat vermindering! Verwittig je vrienden maar, Romeo!"
Marco vloog uit zijn sloffen:" Hoevéél vraagt ze? VIJF-DUIZEND-FRANCS! Die is zót zeker?!"
" Plus haar kosten, hé: niet vergeten! Hoeveel dat is, weet ik niet " Steiner wou het zakelijk houden.
" Je hebt haar voordien beledigd zeker? Over syf en drank geluld of haar benen scheef bekeken? Of haar moeder hoer genoemd en haar vader impotent? Ik zie geen àndere reden om ons plots op dié manier te willen oplichten. Je hebt vast een afgrijselijke bok geschoten, dat ze plots met zo'n wraakzucht over ons heen valt!"
" Marco, zaag niet! Ik heb geen flauw idee!"
" Ik wél!" zei Moos.
Toen de drie vrienden hem verstoord aanstaarden, haalde hij de schouders op:" Da's toch simpel! Ze had, laat ons zeggen, een 'zwakte' voor onze vriend Rocco hier: eine Schwärmerei. Dat was toch zonneklaar: ze wou in zijn ogen goed overkomen, gewaardeerd worden als een meisje met pit! Ze stond zelfs klaar voor een flirt ...Marco vertelde haar overlaatst zelfs al gekkend dat jij ook een boontje voor hààr hebt. En wat gooi jij, ezelsvarken, dan plomp in haar vol-verwachting-lachend gezichtje ?" Moos stak theatraal de hand op en zei hautain:" Jou moét ik niet, maar zoek eens een àndere vrouw voor mij en voor mijn vrienden, waarmee we rap-rap kunnen trouwen!" Als dàt geen belediging is! Je zou als vrouw voor minder je trappers verliezen! Ik kan de wraakzucht van dat mens héél goed begrijpen!"
" Maar ik heb nooit van m'n leven met iemand over een boontje gesproken!"
Moos moest even naar adem happen:" Moét dat werkelijk voluit met zoveel woorden gezegd worden? 'Ik heb een boontje voor u'? Of kan je dat zeggen met de ogen, de lach, de zwans? Moet ík je écht uitleggen wat flirten is? Ik, die nog nooit van mijn leven een vrouw met mijn gat heb bekeken?"
Plots viel er een ijzige kilte. Toen Marco en Steiner hem verrast bléven aanstaren sprong Günter zijn vriend ter hulp:" Niet overdrijven hé, Moos! Strak zouden die kerels nog je vaderschap in twijfel gaan trekken!"
" Ze doén maar " zei Moos vlak.
Die uitschuiver van Moos kwam later nooit meer ter sprake, maar de kostprijs van een schijnhuwelijk des te meer. Verdomme, vijfduizend frank de man, twintig in totaal, waar moesten ze dàt bedrag in godsnaam halen! En dan op zo'n korte tijd! Stelen?
" Geen enkele winkelier heeft dat bedrag in zijn schuif liggen." stelde Steiner vast:" Toch alleszins hier in de stad niét!"
" Onwaarschijnlijk, ja " zuchtte Moos:" Daarbij, als we het hiér doen, hebben de gendarmes ons direct te stekken! En na een paar jaar bak zetten ze ons over de grens! Daar dank ik voor "
" Ergens een eind weg een slag slaan, zoals de bende van Bonot: een bank overvallen! Enkel dààr kan je in één klop zo'n som halen: pakken en wégwezen!" Günter trok alvast zijn bezwete halsdoek voor zijn gezicht, zoals in de gangsterfilms:" Hands-up!".
Iedereen schoot in een lach, maar Marco zette meteen een domper op de feestvreugde:
" Die mannen konden zich overal vrij bewegen om de zaak te verkennen en hadden eeuwen de tijd bij de voorbereiding - wij niet. Zoals zij zouden wij moeten beschikken over een snelle auto, een 'Citroën traction avant'! En revolvers, én burgerkleren! Waar moeten wij verdomme al dat gerief op zo'n korte tijd gaan halen?! Een klein jaar, volgens Consuela: dat lukt nooit!"
" Wel, heu " zei Moos:" bij de kapitein, bijvoorbeeld Met alles wat je daar opnoemt heb ik die mooie jongen toch al zien pronken : zijn 'traction-avant, z'n pistool...En als we die overval ver genoeg uit de buurt doen, dan ben ik je mannetje, Chéri!"
Moosje begon het er wat dik op te leggen, dat zwaaien met de losse pols. Günter lachte wat gegeneerd.
De anderen niet.
Ondanks het zachte lenteweer, die het werk in de verblindend witte 'Salin' (zoutvlakte) nog draaglijk maakte, leek het wel alsof zwarte donderwolken zich iedere dag méér en méér boven hun hoofden opstapelden. Hun plan, dat in den beginne zo simpel had geleken, verzandde door de tijdsdruk al vlug in een eindeloze sliert onoplosbare details die hen werkelijk tot wanhoop dreven.
Want gesteld dat ze de auto, de wapens en de burgerkleren zonder grote problemen zouden kunnen stelen van hun Franse kapitein, dan zouden ze daarmee ergens ver weg moeten onderduiken in afwachting van de bankroof. Op deeerste plaats hadden ze geen flauw idee wààr ze zo'n schuilhol konden vinden, maar door hun vlucht uit het kamp wist de kapitein meteen wié er met zijn spullen vandoor was gegaan. Met als gevolg dat alle smerissen van Frankrijk en Navarra achter hun gat zouden zitten ! En stél daarenboven dat de hold-up vlekkeloos zou verlopen én ze met dat geld een paar Françaises konden strikken voor een zogenaamde 'mariage blanc', dan moesten ze op het stadhuis toch zéggen wie ze waren, niet?! Terwijl hun opsporingsbericht daar in het kastje hing! Neen, daar bovenop nog hopen dat de plaatselijke gardevil analfabeet zou zijn, en de burgemeester zwaar aan de drank, was werkelijk een beetje van het goede teveel!
" Met dat geld zouden we wél valse Franse passen kunnen kopen" stelde Moos voor:" dan zijn we van heel die zever met die vrouwen àf! In de sloppen van een havenstad als Marseille of Toulon mag dat toch geen probleem zijn, zeker!" De geplande trouwpartij met gekochte vrouwen had hem nooit erg begeesterd ! Hij spuide dan ook frisse wisseloplossingen met de vleet,tot zijn maats er tureluurs van werden
Zo wroetten en piekerden ze van het ene 'werkplan' in het àndere en zakten ze alsmaar dieper en dieper in het drijfzand van hun fantasmen.
Marco zag ondertussen in de kranten met de dag de internationale spanning rond Danzig stijgen. Door de incidenten tussen de arrogante Duitsers en de koppige Polen tikte de tijdbom van een naderende wereldbrand onstuitbaar voort, steeds vlugger naarmate West en Oost zich met het conflict bemoeiden. Hij had het al kunnen volgen van toen hij nog in het hospitaal lag: de wereldoorlog tussen links en rechts, waar ze in Spanje destijds zó op gehoopt hadden, stond op losbarsten! Maar wél een jaar te laat om de republiek nog te redden !
Hij had - door de zwakte van zijn gebroken been wat te overdrijven - een licht werkje gekregen op het schamele bureeltje van de 'Salins de Salses'. Met het zorgvuldig klasseren van de leveringbons en het bijhouden van het register kon hij nauwelijks zijn dagen vullen. Als toemaatje was hij zich vanaf het begin diskreet gaan interesseren aan de 'geldstromen' in het bedrijf. Die kennis mocht ooit wel eens van pas komen ...
Maar tussen de middag kon hij in de 'Courrier du Sud' het wereldnieuws uitvlooien. En tot zijn genoegen vaststellen dat de Sovjetunie zware kritiek had op het gefleem van Parijs om de plooien met 'Monsieur Hitler' glad te strijken. De krant verweet in één adem ook de Franse communisten dat ze klakkeloos de beschuldigingenvan hun broodheren in het Kremlin overnamen. Daarmee saboteerden zij de vredespolitiek van hun eigen regering, vond de schrijver, en werd het hoogtijd dat de staatsveiligheid hun illegaal gekonkel onder de loep nam.
" Verdomme, die stomme stalinisten schijnen werkelijk een botsing met de regering te willen uitlokken! Zeker om nadien met een paar dode martelaren van het repressie-apparaat te kunnen geuren! Wij, bij voorbeeld!"
Dat de regering niets liever wilde dan - in het zog van de akkoorden van München - een zoenoffer te brengen om Hitlers dreigementen rond Danzig wat te kalmeren, bleek ook dagelijks zonneklaar uit heel de bevriende pers. Een week geleden stond er in de 'Courrier du Sud' nog een groot artikel over de gestage leegloop van de Spaans-republikeinse kampen in Zuid-Frankrijk. De regering was er tot nu toe in geslaagd van de 450.000 'Spaanse' geïnterneerden de grootste helft te overtuigen terug te keren naar hun vaderland. En zij nam zich voor eerstdaags de druk nog op te drijven, schreef hun correspondent N.L . Achter deze initialen vermoedde Marco onmiddellijk de giftige pen van Consuela, alias Nicole Lignot. Zij scheen zó verdomd goed geïnformeerd dat hij zich voornam haar bij de eerste gelegenheid te vragen wat Parijs precies onder 'verhoogde druk' zoal verstond... Maar hij begreep wél dat de kampbewoners de dupe dreigden te worden van die georkestreerde machtsstrijd tegen de communisten.
Ook het pompeuze verslag-mét-foto van het afscheidsdéfilé in Madrid van het 'Condorlegioen' en - vier dagen later - zijn inscheping in Vigo, rook verdacht naar betaalde propaganda. Nergens was er nog sprake van 'fascisten' of 'Boches', zoals vroeger, maar wél van 'Duitse soldaten die fier en tuchtvol' enz, enz... Marco werd misselijk van deze plotse platvloerse ommekeer.
's Middags, als de twintig werkers uit de 'Salin' hun stokbrood met een slok 'pinard' kwamen doorspoelen onder de moerbeiboom naast het bureeltje, kon Marco hun vurige discussies over de groeiende oorlogsdreiging met de laatste nieuwtjes voeden.
Voorwaar een ruig zootje, die toogstrategen! Zestien van hen waren kort aangebonden Duitse ex-brigadisten uit het kamp, de overige vier bleken bajesklanten in een statuut van voorlopige vrijheid: twee oude Senegalezen en twee vrouwen! Eén van hen, Selma, kwam uit het oosten des lands en sprak goed Duits, wat haar betrekkingen met de 'Thälmannen' bijzonder vlotjes liet verlopen. En haar - zacht gezegd - geen windeieren legde in de hoge riethaag tussen de zoutpannen, waar ze haar vaste 'ligplaats' had. Dat ze zes jaar had 'gezeten' wegens het doodslaan van haar wederhelft kon de feestvreugde in het liefdes-nestje niet bederven, gezien haar talrijke verzachtende omstandigheden en, onder meer, haar lekkere dikke borsten.
Vooral Günter scheen bij haar in de smaak te vallen in zoverre dat hij zich na een week begon af te vragen waarom hij in feite nog een bank zou moeten kraken. Want terwijl hij Selma's billen kneep, lag ook de begeerde Franse nationaliteit misschien wel voor het grijpen...
Vraag was natuurlijk of zijn hartsvriend Moos dat zonder meer zou willen slikken...?
