A70   DE GLIJBAAN.

           Augustus 1939.

In het interneringskamp van Barcarès voelde Steiner met de dag om zich heen de spanning stijgen. Vorige week waren een tiental goudfazanten - zoals de doodgewone geïnterneerden hun leidende supermarxisten wat schamper noemden - in alle stilte slinks uit het kamp verdwenen. Tien politieke ex-kopstukken, waaronder die kameraad-Majoor-Ijzervreter Pieck, de bazige woordvoerder van de 'Thälmannen'...

Och, dacht Steiner gelaten: opgeruimd staat netjes ! En Moos kreeg dié morgen van Consuela bevestiging dat op 4 augustus de cargo 'Winnipeg' uit de haven van Bayonne was vertrokken met 2400 republikeinse prominenten aan boord. Eindbestemming Chili. Opeen geperst als haringen in een ton! De bonzen van Kamp Barcarès waren daar zonder twijfel bij, en hopelijk verzopen deze vuige deserteurs allemaal onderweg!

" Ge weet toch wat dat betekent,hé ?" hoonde Marco :" Al die 2400 kopmannen opeen geperst op een oude roestbak van een cargo? Neen? Dat wil ten eerste zeggen, kameraden, dat de Ket met zijn 'Rode Hulp' geen geld genoeg bijeen heeft kunnen scharrelen voor een déftiger schip! De spaarpot is óp! En secundo: dat er zéker geen tweede boot meer zal vertrekken, ànders waren de goudfazanten niet allemaal bijéén op die éérste gekropen, hé! Platluizen als wij kunnen het vergeten, compadres!"

" Wat mij nog het meest verontrust," zei Steiner, " is dat we met deze desertie in feite al onze beschermheren kwijt zijn...Nu al die hoge pieten veilig in Zuid-Amerika zitten zal niemand nog in Parijs voor ons op tafel kloppen. Zélfs de partij niet, als ze merken dat het hier krioelt van de trotskisten en de anarcho's!"

" Zéker de partij niet!" viel Marco hem bij:" Die heeft het nu te druk om het geflirt van Moskou met Berlijn goed te praten! Stalin hoopt van de nazi's dàt te krijgen wat Chamberlain hem weigerde: veilige bufferzones op zijn westgrens! En als de partij merkt dat wij een hinderpaal zijn bij die vrijage, laat zij ons vallen als een baksteen!"

" Het is dus nu elk voor zich!" besloot Günter.

" Ha néé!" viel Moos uit:" Niét elk voor zich! Nu de leiding ons laat stikken moeten wij sàmen ons plan trekken! Ons ploegje van vier,zoals we dat al maanden doen: da's de énige manier om uit de stront te raken!"

Maar Günter teemde:" Droomt ge nog altijd van een bankroof met een gangsterbende, Moos ? Hebben we dat zotte plan al niet làng opgegeven? Ik, voor mijn part, in elk geval wél! Ik zoek liever iets minder riskant"

" Ja, dààr heb ik van gehoord!" sneerde Moos, maar had er onmiddellijk spijt van. Iedereen hapte verschrikt naar adem alsof er een kanonbal overvloog. Enkel Marco hield het hoofd koel en haakte in:" Het hoeft niet noodzakelijk een bank te zijn voor mij..."

Toen iedereen weer bij zijn positieven was vervolgde hij:" Die Martini heeft mij op een idee gebracht..."

 

Bij hun eerste weerzien had de Corsikaan aan Marco kort verteld hoe hij visser was geworden. Enfin, eerder een soort overjarige scheepsjongen, laat ons zeggen, ware het niet dat hij daar veel te oud voor is.

" Vissersmaat is misschien het juiste woord. Hoe dan ook: na zijn verwonding bij de vlucht uit Gandesa werd hij eerst in Barcelona verpleegd en nadien over de grens naar Perpignan afgevoerd. Als Fransman gaf dat geen énkel probleem, ware het niet dat de gendarmerie zich wat té nauw voor zijn Corsikaans verleden begon te interesseren. Kort voor zijn officieel ontslag uit het hospitaal heeft hij dan maar vlug onbegeleid de benen genomen. En, na wat duistere omzwervingen waar hij liever over zweeg, vond hij hier in Le Barcarès een onderkomen bij een oude strandvisser wiens halve familie bij een aanvaring verzopen was. Meehelpen vissen op de sloep tegen kost en inwoon plus een percentje op de vangst: dat doet hij nu al ruim vijf maanden. En hij is content..."

" Ik zie niet goed op welk idee je dat gebracht kan hebben" begon Steiner laatdunkend: "Contente mensen kennen geen problemen... Of wil jij soms óók gaan vissen ?"

" Zoiets ja," lachte Marco:" Wij allen samen met Martini. Ook al wéét hij dat zelf nog niet. Maar hij zoekt wel een maat - of maats - om met dat bootje mee naar Corsica te varen. Dààr kent hij zijn weg door 'de maquis', de mannenwereld bóven de wet met haar 'bandits d'honneur et l'omerta'... En dààr houden de gendarmen zich énkel bezig met hun eigen zaken,zonder over je papieren te zeveren. Vrijheid, blijheid, als het ware!"

Even was het stil,tot Moos voorzichtig vroeg: "En die boot, wat is dat voor een ding ?"

" Een soort reddingsboot, zei hij, van een meter of zes-zeven,met een driehoekzeil en een dieseltje... Op een vrije zondag moeten we dat eens gaan bekijken..."

" En moeten wij dààr met ons vijven in ?!" piepte Moos met overslaande stem: " Een soort reddingsboot? In de open zee? En een paar dagen varen? Nee bedankt, pa: mezelf ophangen gaat vlugger!"

" Op zo'n boot kunnen makkelijk tien man mee." verzekerde Marco geprikkeld:" Maar wie zich liever ophangt moet dat maar doen! Jij met je flauwe kul altijd! Ik dacht dat ons groepje van vier zo heilig voor je was!"

" Ik ga niet mee op zee, punt!"

 Günter was al wat minder principieel:" Zonder centen zie ik zo'n vlucht toch óók niet goed zitten..."

Marco gniffelde:" Bij mij op het bureautje van de Salin ligt er soms méér geld dan je zou denken... En met die kluis moet ik pas goéd lachen: dat merk kén ik nog van vroeger! Een ferme schop in de lenden,et voilà!"

" Ahààà!" zei Steiner: "Nù komen we ergens!".

 

De paar kranten die Marco vluchtig kon inkijken maakten de spraakverwarring rond de crisis in Polen met de dag enkel groter. De 'Courrier du Sud', het rechts-conservatieve blad van Consuela, titelde deze morgen:

         " QUI VEUT MOURIR POUR DANZIG ?"

In de Franse "Assemblé" vonden twee-drie politieke tenoren, die in 14-18 nog bij Verdun en aan de Somme hadden gevochten, het waanzinnig wéér Frans bloed te gaan vergieten omdat Herr Hitler overhoop lag met de Poolse douane! Deze incidenten moesten de twee driftkikkers maar onderling uitpraten, als het kon, vonden ze, of desnoods uitvechten. Maar dan alstublieft in gesloten kring ,hé ! Wat had het Franse volk daar in godsnaam mee te maken ?! En de drie politieke wijsheren (of wijsneuzen) keurden de regering streng af omdat zij, met allerlei megalomane militaire verdragen, ons lot zo sterk aan dat van die Polen en àndere Slaven had verbonden!

Toen hij van deze artikels tijdens de middagpauze voor de ploeg een samenvatting vertaalde merkte Günter op: " Ik vraag mij af wié de regeringspolitiek in feite nog steunt? De rechts-reactionaire bourgeois alvast niét, als ik het goed versta. Maar gisteren stond in de 'Humanité' ongeveer dezelfde titel:" Wie wil sterven voor de internationale wapenbarons?" Dat sabelgekletter in de Poolse "Corridor" speelt enkel in het voordeel van het grootkapitaal, zeiden ze: Het Duitse Krupp en het Franse Schneider of konsoorten! Het proletariaat is sowieso altijd de dupe van de historie: de 'kaki's' zowel als de 'Feldgrau'!"

De ex-professor van Jena viel hem bij:" Dat heb ik ook gelezen. En de partij besloot met de oproep tot vrede:" Geen oorlog tegen onze Duitse broeders van de werkende klasse!" Dus als links de Franse regering àànvalt en rechts valt haar àf, in wiens naam gaat deze dan nog oorlog voeren ? De partij roept op om in de wapenindustrie uit protest het werk néér te leggen! Ik vind dat wij haar moeten steunen en hiér ook in staking gaan!"

" Om manu militari over de grens gezet te worden?" wierp Marco snerend op:" Welke grens kies je, professor: de Spaanse of de Duitse?! De kogel of de hakbijl?... Vergeet het dus maar: ik ben mijn leven nog niet beu!"

Günter sloot aan:" Ja-ja, kalm-aan hé makker! Juist nu ik misschien een uitweg ga vinden, moet jij geen roet in 't eten komen gooien!" Maar hij klapte dicht onder de bestraffende blik van Steiner.

 

In Westende was meester Engelborghs ondertussen te weten gekomen dat Steiner in een Zuidfrans interneringskamp van Spaanse republikeinen zat. En dat de verdachte wel naar België terug wou, maar niemand hem daarbij wilde helpen, juist omdàt er hier tegen hem een gerechtelijk onderzoek liep.

"Dan heeft onze klacht nà de dood van den Dis toch iéts uitgehaald" gniffelde hij bij zijn laatste bezoel aan de Petré's. "Nochtans ,Maria: de Franse regering doet haar best om van die internés af te geraken. Het stond in de gazet dat ze laat gelden al vijf miljoen vreemdelingen te herbergen. De rest moet buiten, om het even naar waar! En wie chantage pleegt door medelijden op te wekken moet ze maar zélf in huis nemen, zegt ze."

Marie kon het zich niet erg meer aantrekken, of ze Steiner nu naar België uitdreven of naar Sjacamaca: van hém kon ze toch geen cent schadevergoeding verwachten voor de dood van Dis...Ze haalde ontmoedigd de schouders op:

" Als hij daar buiten vliegt, en hij kan kiezen, zou hij wel zot zijn om juist terug naar hiér te komen, hé meester: de wereld is zo groot! Ik, voor mijn part, zien in elk geval liever zijn hielen als zijn tenen!"               

Engelborghs lachte:" Het doet mij plezier, Maria, dat gij het zó licht oppakt! Ge kunt gerust zijn: die rooie zot zien we in Westende nooit meer terug!"

Maar 'nooit' is héél lang, meestertje! Binnen vijf jaar piep je wel ànders!

 

Met 15 augustus in zicht had het seizoen in feite haar hoogtepunt moeten naderen. Maar de resterende feestelijkheden, wedstrijden, bals, cavalcades en vervalste miss-verkiezingen trokken hoe langer hoe minder volk. Slecht één man wreef zich bij deze algemene verzuring flink in de handen, en dat was de pastoor! De kerk in het dorp en de kapel op 'het Bad' zaten bij alle gelegenheden steeds propvol. De missen, tot daar toe. Maar sinds begin van augustus richtten de congregaties iedere avond 'bidstonden-voor-de-vrede' in: een monotoon gemurmel bij kaarslicht, zonder veel orgelmuziek of uiterlijk vertoon. En toch steeds vollebak! Zéér ontroerend...Het klootjesvolk had de schrik verdomd goéd te pakken!

 

Het was stikheet op hun scheerzolder en de twee broers lagen te dampen op bed. " Zegt niks tegen ons moeder, hé!" fluisterde Joseph:" Maar als 't zó nog lang voortduurt, zal 't rap gedaan zijn! Ik verdien bij De Handt het zout op mijn brood niet meer, met al die klanten die gaan lopen! Verleden jaar deed ik àcht ritten per dag met de triporteur: vier richting Bellevue en vier naar de Lac-aux-Dames. Nù met moeite de helft! Daar hou ik geen frank zakgeld aan over,als ik er al twintig aan ons moeder moet afgeven! En nu begint Nadine verdomme nog onder mijn duiven te schieten!"

Wegsoezend bromde Leon even een vraagteken om zijn brandende interesse te demonstreren. Toch nam Joseph daar genoegen mee:" Wel ja, terwijl ík met mijn eerste volle bak wég ben naar links, voert zij stommelings met de mand op haar velo de kleine commissies naar réchts! En rijft zo al mijn pourboirs binnen, natuurlijk! Dat maakt dat ik in die donkere garage dikwijls een uur met mijn duimen sta draaien vooraleer mijn triporteur weer geladen geraakt voor de richting Bellevue... Enfin, van draaien gesproken, in de garage met Nadine erbij..." Hij grinnikte eens vettig:" Gisteren hebben we nog een tong gedraaid!"

Hij voelde de huichelaar naast zich even verstijven en toen losbarsten:" Wàt gedraaid ?!"

" Ha!" dacht Joseph:" Ik héb hem!" En met zijn kilste sjacherstem :" Ik leg je de laatste trucs van de perfecte vrijer uit tegen twee frank per dag voor de rest van de vakantie, akkoord ?! Al zien ik niet goed op wien dat ge gaat oefenen, nu dat het uit is met Olgatje"

" Olga ? Och, ik tref haar 's zondags toch, na de hoogmis... Maar Nonkel René zegt dat al wat ge leert later van pas zal komen. Zodus, met Olga of met een ànder…" Hij had aan zijn eerste kalverliefde blijkbaar geen gebroken hart overgehouden.

" En nóg iets! Vraagt eens aan uwen dikke vriend nonkel René ofdat schipper Pylieser vroeger soms met ons moeder heeft gevreeën..." Pats,het was eruit!

 

Dat geld had hij in feite niet van zijn broertje moeten afluizen want zijn financiële hemel klaarde nog vóór 15 augustus helemaal op. Jetje reed hem vrijdagavond tijdens zijn laatste ronde klem met haar fiets: of hij niet opnieuw bij Gunst in de luikenploeg aan de slag kon ? Het werk groeide de schrijnwerker over de kop, zei ze, door al die vreemden die plots hun villa in plan lieten. Zélfde verdiensten als vorig seizoen, plus vijf percent als hij onmiddellijk kon beginnen...Dat was dus stukken méér dan hij als slabakkende commissionair van Nadine ooit bijeen vermocht te krabben.

Hij hield daarom de eer aan zichzelf en nam manmoedig afscheid van familie De Handt. Tot opluchting van de bezorgde moeder en tot ergernis van Nadientje ,haar jongste spruit...

 

Toen Leon het leergeld voor zijn eerste les "Modern Zoenen Voor Beginners" afdokte wou Joseph onmiddellijk weten wat nonkel René over de prilste vrijages van zijn zuster had verteld.

" Dat ge zot zijt! Ons moeder heeft nooit iets met de schipper gehad omdat ze het altijd van hem op haar heupen kreeg. Zover René zijn memorie terugging heeft ze Pylieser zelfs nooit met haar gat bezien! Zodus..."

Verdomme, zou die stomme vraag van "Zatte Gerard" over 'onze oudste' dan tóch slechts een beleefdheidsfrase geweest zijn, énkel wat praat-voor-de-vaak ? Neen,zó simpel kon het niet zijn! Alhoewel, een drinkebroer slaat nogal makkelijk het mijn en dijn door elkaar: achter vragen hoe het gaat met 'ons gezondheid' moet je toch ook niets zoéken ? Joseph besloot bij gelegenheid Jetje eens op het rooster te leggen: dié was van jongs af toch de hartsvriendin van ons moeder geweest ? Als zij niets bezwarends wist over Gerard Pylieser - buiten dat hij vrijgezel én hoerenloper was -, kon hij het hele incident op de koer van de barak gerust vergeten.

Al lagen die trànen van Marie wel wat moeilijker...

 

Na zijn eerste werkdag bij Gunst mocht hij bij Jetje op de bagagedrager mee naar huis rijden. Hij hield haar plagerig met beide handen stevig bij de lenden vast en hoewel ze hem af en toe een tik op de kittelende vingers gaf, giechelden ze een flink stuk af. Zo leek ze hem juist in de gepaste stemming voor een luchtig vraaggesprek. De eerste paar antwoordde ze heel onbevangen: ja, ze kende Marie al van juist nà de Grote Oorlog en ja, ze waren al héél die tijd échte boezemvriendinnen... Maar bij de vraag hoe het dan zat toen ze alle twee begonnen te vrijen, stokte ze.

" Met zes broers en zusters om voor te zorgen had ik niet veel tijd over om te vrijen, weet ge...Ons moeder was altijd ziek en pa altijd zat, dus heu..."

" En ons moeder, heeft dié veel vrijers gehad ?"

Jetje remde af met één klomp slepend over de weg en terwijl hij van de bagagedrager sprong riep zij:" Hier gij! Ziet in mijn ogen! Wat is dat met al die ongepaste vragen ?! Vooruit!"

Maar hij liet zich niet afsnauwen:" Ik wil weten of dat ons moeder in haar jonge tijd met Pylieser heeft gevreeën, ja of neen!"

Jetje was even van de hand Gods geslagen maar herpakte zich onmiddellijk :" Neen, neen en neen! Hebt ge 't goed verstaan ? En nu wil ik daar verder geen woord meer over horen,akkoord?!"

 

" Terwijl dat ik de kamer aan 't kuisen was stond Monsieur Rappapor vanmorgen voor de spiegel zijn militairen tenue te passen - ge weet wel: die met dien zotte blaasbroek - en vroeg hoe dat ik hem vond. Ik zei zo van :"Haa, mais très chique, monsieur!" Maar hij stak zijn hand op: " Dire maintenant 'mon capitaine!" Hij had juist zijn avancement gekregen en hij was zo fier als een gieter!"

Jetje schudde meewarig het hoofd:" Venten toch! Juist klein kinders!" Ze had besloten Marie voorlopig niets te vertellen over de nieuwe speurtocht van Joseph en hield zich daarom wat op de vlakte. Verhalen over lang vervlogen vrijages zouden énkel hun vroegere meisjes-intimiteit aanzwengelen en daarmee moest ze bij Rachel, haar huidige hartsvriendin van Oostende ,zéker niet afkomen...

Marie besloot tóch nog een laatste poging te wagen:" Morgenvroeg moet hij voor een paar dagen naar zijn leger in Frankrijk en hij vroeg of dat ik zolang zijnen hond niet wilde bijhouden. 't Is een braaf beestje en ik heb ja gezegd... Ként ge hem ?"

" Die vuile rossekop ?! Vaneigens dat ik hem ken! Hij heeft verleden week een gat in d'haag gekrabd en al mijn prei uitgegraven! 'k Heb een ratteklem gezet:dat zal hem verdomme léren!"

Verdere pogingen tot toenadering hoéfden dus niet meer. 

 

Gelukkig waren de jongens wild enthousiast met de hond en wilden er direct mee gaan spelen in de duinen achter de hof.

" Maar houdt hem verdomme aan de laisse, hé, dat ik naaste week niet met rooi kaken moet staan als 'mon capitaine' terugkomt en zijn hond is gaan ritsen!" Ze zou zo'n onbewaakte wandeling normaal nooit toegestaan hebben. Maar nu moest ze Joseph wat opmonteren want op zijn werk bij schrijnwerker Gunst had het er heel de dag tégengezeten. De garde gaf Marcel, de tweede broer die hulpagent speelde op het Bad, vanmorgen zijn wederoproepingsbevel voor de troep. Hij kreeg 48 uur om, zoals het plechtig heette, zijn mobilisatiekern te vervoegen!               

" Marcel is het direct aan zijn pa op het werk komen zeggen" vertelde Joseph:" En de oude Gunst kreeg bijna een attaque van 't verschieten: hij is in '17 zélf gepakt geweest van de gas en heeft tot aan zijn borst in 't slijk gestaan aan den Ijzer. Hij weet dus wat oorlog betekent,en mobilisatie is daar de eerste stap van!"

" Dus is't al écht mobilisatie ?!" vroeg Marie.

" Ge zoudt het toch zo zeggen..."

De volgende dag viel er niet meer te twijfelen: acht 'jonge' mannen van het Bad moesten tegen 13.00 uur in tenue en met hun héle barda verzamelen op de 'avenue des Portiques' voor inspectie door 'sergeant Counye' de meubelmaker. Dat ze er belachelijk uitzagen met die smalle uniformen,die langs geen kanten meer pasten om hun dikke lijf, scheen hen even min te deren als maakten ze een macabere carnavalsoptocht mee. Beenhouwer Henri Boydens liep op klompen wegens gekraakte bottines,de rest op sandalen of zondagse burgerschoenen. Ze deden allen hun best om de inspectie door Counye zo clownesk mogelijk te laten verlopen. En toen de amateur-sergeant 'links-links' commandeerde om hen naar de tramstatie te laten afmarcheren,draaiden natuurlijk een paar Pipo's de verkeerde kant op. Maar het publiek lachte niet meer.

Het kwartier tijd, dat die gasten aan het tramkot kregen om afscheid van hun huisgezin te nemen,duurde een pijnlijke eeuwigheid... En toen ze tenslotte met de "‘let-op"’ richting Oostende achter de bocht verdwenen ,viel plots een bange stilte.

A71BIS:DE OORLOG GAAT VAN START ...

 

Op 1/9/39 vielen bij zonsopgang 70 Duitse divisies (waarvan 7 gepantserde) Polen binnen vanuit het noorden (Oost-Pruisen), het zuiden (Slovakije) en het westen. Tegen deze 1,5 miljoen goedgewapende en getrainde Duitsers kon Polen slechts half zoveel mannen opstellen, uitgesmeerd over 2.000 km grens. Op de Duitse aanvalsassen werd het verouderde Poolse leger door een tienvoudige moderne overmacht gewoon onder de voet gelopen. De Luftwaffe bombardeerde met 2.700 moderne toestellen onophoudelijk alle grote steden en de Stuka's verpletterden elke wanhopige weerstand van de Poolse grensversterkingen.       

Om 10.00 uur kondigde Hitler tijdens een radiotoespraak aan dat, ondanks al zijn edelmoedige pogingen om tot een vredesovereenkomst te komen (!) de Polen deze hooghartig hadden afgewezen. Hij kon hun provocaties niet langer dulden, schreeuwde hij, en verwijzend naar de (gefingeerde) Poolse aanval op de radiozender Gleiwitz, brulde hij zijn licht-gelovige volksgenoten toe: " Vannacht hebben Poolse soldaten, staande op onze heilige grond ,onze mannen beschoten... Sinds 05.45 uur wordt teruggeschoten !  Van nu af aan zullen wij bommen met bommen beantwoorden!"... Daarmee was dan toch de oorlog uitgebroken, waarvan het Duitse volk gehoopt had bespaard te blijven.             

Engeland en Frankrijk deden of hun neus bloedde en zegden dat het om een "onbeduidend grensincident" ging, zelfs toen Warschau na een bombardement van de 'Luftwaffe' in vuur en vlam stond. De volgende dag bleek zonneklaar dat de Polen, ondanks hun stijfhoofdige grootspraak, de Duitse agressie nergens zouden kunnen tegenhouden en dat de geallieerden hun handtekening nu vlug dienden te honoreren... Dus paniek alom!

Vooral de Franse regering was sterk onder de indruk van de Duitse pletrol in Polen. Toen zij door haar Generale Staf verwittigd werd niet klaar te zijn voor een AANVAL-oorlog, zocht zij de lafhartigste uitvluchten om aan een ruïneus open conflict met Hitler-Duitsland te kunnen ontsnappen. Ze hoopten dan maar stil achter de Maginot-linie de Duitse toorn af te wachten. 

Engeland en Frankrijk deden dus radeloos - en elk nog op eigen houtje - een paar ultieme wanhoopspogingen om een voorlopige wapenstilstand te bereiken op kosten van de Polen, die ze aanzetten toch maar de volledige corridor van Dantzig aan Duitsland af te staan. De Polen weigerden evenwel, want het was toch reeds te laat. Immers de taktiek van de "Blitzkrieg" had het Poolse front reeds op veel plaatsen doorbroken en de Duitse gemotoriseerde infanterie waaierde door de bressen het achterland in. Op 3/9 konden de geallieerden er werkelijk niet meer onderuit en verklaarden schoorvoetend de oorlog aan Duitsland...

Hoe moedig de Polen ook vochten, ze werden dag na dag verder achteruitgeworpen. Op 4/9 was de corridor van Dantzig door een Duitse tangbeweging afgesneden en op alle andere fronten rukten de Duitse pantserspitsen, in hechte samenwerking met de Stuka's, tot 70 km per dag voorwaarts over de modderige wegen.            

Vanaf 10/9 werd het gros van het centrale Poolse leger samengedreven in een grote zak rond Warschau. De rest trok af in de richting van de Curzonlijn, waar ze echter op 16/9 gevangen werden in een tweede grote tangbeweging.        

Het Poolse leger was ver vernietigd toen de Duitse troepen op 17/9 massaal de Curzon-linie bereikten. Nu was voor de Sovjets het ogenblik gekomen om hun deel van de koek op te slokken!  Dus vielen ze, zoals afgesproken tijdens de Molotov-Ribbentrop akkoorden van 23/8, Oost-Polen binnen en bombarderen bij Lemberg (nu Lwow) de resten van het aftrekkende Poolse leger!         

Buiten een uiterst zwak protest van Londen negeerden de geallieerden volledig deze Russische dolkstoot in de rug van hun ongelukkige bondgenoot!  Toen de Russen de volgende dag op de Curzonlijn contact maakten met de Duitse voorposten, hadden ze zonder noemenswaardige verliezen in 24 uur tijd 40% van Polen veroverd en 11.000 officieren plus 250.000 man troep gevangen genomen...              

Over het lot van deze 11.000 officieren wordt nog steeds veel en heftig gediscuteerd. Ongeveer 2.000 onder hen hebben later dienst genomen bij de Sovjets toen er in 1942 in Rusland een nieuw (communistisch) Pools leger werd opgericht. In het beruchte massagraf van Katyn 'vonden' de Duitsers in april 1943 de lijken van 5.000 door de G.P.U. afgeslachte Poolse officieren. De overige 4.000 kregen waarschijnlijk een ànder massagraf, dat nooit gevonden werd, of ze "verdwenen" in Siberië... Hier dient evenwel bijgezegd dat de Duitsers tijdens hun Poolse veldtocht ongeveer 25.000 officieren en 400.000 man troep gevangen namen en dat het merendeel van hén evenmin de oorlog zou overleven...Dat even tussen haakjes.           

Op 18/9 vluchtte de Poolse regering met een paar eenheden naar Roemenie en vormde met deze troepen het  "Anders-leger", zo genoemd naar de bevelvoerende generaal. Na veel omzwervingen kwam dit in 1940 - via Frankrijk - in Engeland terecht en het zou zich de volgende jaren op alle fronten met roem overladen.              

Op 27/9 capituleerden de laatste troepen in het omsingelde Warschau. Daarmee had Hitler op vier weken tijd zijn eerste veldtocht glorieus beëindigd, een avontuur waarvoor de generale staf (O.K.W.) drie maanden had uitgetrokken! Zijn reputatie van militair genie werd door de propaganda zo sterk in de verf gezet, dat hij het op den duur zelf begon te geloven.

Maar ook het buitenland geraakte sterk onder de indruk. En in eigen land juichten zijn onderdanen hem in de wolken als de Messias die Duitsland van de "Ketens van Versailles" had bevrijd, ten koste van 'slechts' 14.000 (Duitse !) gevallenen. Bij de Polen vielen er voorlopig het tienvoudige...Voorlopig.      

A72:   ALEA JACTA EST.

             Westende ,28 augustus 1939.

De radiotoespraak van koning Leopold, om de mobilisatie van het leger te rechtvaardigen en de angst voor de oorlogsdreiging bij de mensen te temperen, bracht in Westende weinig of geen zoden aan de dijk. De meeste badgasten - en dat waren vér de enigen die een 'poste T.S.F.' rijk waren én de taal verstonden - zetten het fluks en versneld op een lopen en lieten een borrelende stroom van panische geruchten en onbetaalde rekeningen in hun kielzog achter. Daardoor wisten de gedupeerde plaatselijke nerengdoenders ,nadien op café ,"uit goede bron" dat in Duitsland de aanmaak van mosterdgas al op volle toeren draaide en dat zijn vliegtuigen oefenden met een nieuwe soort 'arsenic-bom' om de watervoorraden van de vijand te vergiftigen... Ook de onze, dus.

De autochtonen, die op de kranten van de volgende dag rekenden om het fijne te weten over de koninklijke rede en de Duitse oorlogsmachinaties, waren eraan voor hun moeite. Buiten wat holle retoriek werd over het waaróm van de mobilisatie in alle talen gezwegen als vermoord, en over de Duitse monsterwapens viel nergens iets te lezen. Gecensureerd, natuurlijk! 'Militair geheim': een spannend nieuw begrip voor de brave burger!

Maar bij de families Boydens, Counye, Gunst en nog zoveel ànderen begon de onrust over hun 'gestolen' zonen na twee-drie dagen goed door te vreten. Niemand had van hen nog nieuws ontvangen, maar afgaand op de Waalse troepen die hier aan de kust werden 'gekazerneerd' verliep de mobilisatie van ons leger weer - zoals vorig jaar - in de meest complete wanorde. Met dàt verschil dat de soldaten nu niet enkel in het jongensschooltje en de 'Jeugdherberg Herwig' kwartier maakten, maar ook heel wat villa's op de zeedijk in beslag namen. En aangezien de meeste eigenaars vorige week hals over kop naar het binnenland waren gevlucht zónder hun wijnkelder stevig af te sluiten...jawel! Reeds de eerste avond zat het spel op de wagen!

Rond de middag van 1 september schoot er echter een weldoende schok door deze tuchteloze troep, toen het tragische nieuws bekend raakte: "De Hitleriaanse horden zijn het moedige Polen binnengevallen!" De oorlog was dus werkelijk begonnen! Ditmaal had ons leger de mannen niet voor niets uit hun rustig burgerbestaan weggerukt om voor soldaatje te spelen ! Neen ,ditmaal was het serieus...Niet erg verheugend of geruststellend, maar nu wisten ze tenminste wààrom ze heel de morgen zandzakjes hadden staan vullen! Na dit onheilsbericht was het enkel nog wachten tot de 'boches' ook óns landje zouden binnenvallen. En zien wat Engeland en Frankrijk gingen doen om hun beloften aan de Polen waar te maken.

Want dààr was de laatste week van augustus héél wat over te doen geweest. De kranten stonden bol van de expertise prognoses, luchtkastelen en rampscenario's. Zelfs op de Ijzerbedevaart, die dit jaar de bijnaam 'Voor-De-Vrede' had gekregen, konden de sprekers er niet over zwijgen. De slogans, een wisselend mengsel van 'heilige Vlaamse bodem', 'ijzersterk geloof' en 'nooit meer oorlog', floten nog steeds de 'strijders-voor-ons-volkse-recht' als kogels rond de oren. Wél klassiek, maar toch wat afgezaagd...Nieuw was het thema dat de vrede het beste gediend werd door Westerse pricipevastheid en de geschreeuwde overtuiging dat aan het gegeven woord niet getornd zou worden. En alle sprekers deden een duidelijke oproep tot Parijs en Londen om hun lamlendige concessie-politiek te laten varen. Of het ook iets zou uithalen ?

Veel begrepen de 'IJzerbedevaarders' niet van deze woordenkramerij, die over hun hoofden heen meer op de journalisten werd gericht. Ook Joseph niet, die maar was meegekomen omdat Engelborghs zo had aangedrongen...Ditmaal niet op de buis bij de meester - hij was toch geen kind meer!- maar met de geleende fiets van Arthur. Vader Gunst had hem genadig vrijaf gegeven, ook al was hij als gestampte Belgicist die dubbelzinnige Vlaamse hoogmissen in Diksmuide allesbehalve genegen!

Joseph had heel die vertoning van gebrilde brulapen, harkerige maagdenkoortjes en langbenige landsknecht-trommelaars, eerlijk gezegd, maar een saaie boel gevonden. Vergeleken met vorig jaar werd er bijna niet gevochten, en niemand van het groepje kon ook maar met het kleinste schrammetje pronken. Tenslotte hadden ze op de terugweg in 'hun' cafeetje zonder veel overtuiging de verplichte vier pinten gedronken om toch maar met reden thuis wat stoer te kunnen doen...

 

" Wanneer denk jij dat Duitsland zijn leger uit de Corridor zal terugtrekken ?" Joseph gaf blijkbaar alle hoop nog niet op. De oorlog was er al volle twee dagen aan de gang en nog treuzelde Chamberlain om de Polen te hulp 'te ijlen'. Zijn laatste vondst: Duitsland moest vóór 12.00 uur G.M.T. aanstalten maken om zijn troepen een halt toe te roepen, zoniet zou de Britse Premier daaruit de consequenties niet ontlopen...

" Ben je zot ?!" Arthur had de eerste schooldag verzuimd, om thuis te helpen met valiezen pakken, maar wilde - nu de grootste paniek was weggeëbd - weer zo normaal mogelijk doen. "Dan kén je Hitler niet! Als dié eenmaal een beslissing genomen heeft tegenover zijn publiek dan duwt hij door, ook al valt de hemel op zijn kop! Zoals Caesar aan de Rubicon: " Alea jacta est!"

" Wat wil zeggen ? In het Vlaams, alstublieft!" De Ijzerbedevaart had blijkbaar toch één goede kant...

" De teerlingen zijn geworpen, de goden hebben het beslist: er is geen weg terug!" vertaalde de wijsneus.

" Hij kan toch nog een tweede keer werpen, hé!" probeerde Nadine die het niet zo voor vreemde goden had. Maar de vernietigende blik van Arthur degradeerde haar onmiddellijk tot het niveau van poppenmoedertje. Vrouwen en politiek!

Zijn oude vlam liet zich echter niet zonder meer de mond snoeren: " Ik heb gisteren mijn gasmasker moeten passen. Gij ook zeker ?" Terwijl ze heel goed wist dat énkel volbloed Belgen daar recht op hadden: " Vies hé, die kajoetsoe zo tegen je wezen geplakt! En zweten, mensen toch! In Londen hebben ze zo alle kindjes naar den buiten geëvacueerd...Grellige foto, al die dutsjes met dat masker op hun ballonnetjeskop! Wie weet hoeveel er op die trein al gestikt zijn...Ik zou het in elk geval niet lang volhouden! En gij Chéri ?" Nadine speelde de naïeve onschuld zelve, en was in haar lievelingrol onovertrefbaar! Maar Arthur liet zich niet inpakken:

" Wij krijgen zo'n bescherming niet, kindje: wij mogen gerust allemaal stikken, als 't van jullie afhangt!"

'Kindje', tegen haar! Dat geteem zou ze die baas Ganzendonck nog betaald zetten!

 

Uit de klas was Simon Hirschfeld al verdwenen: zondag vertrokken met de maalboot naar Engeland. En Süsskind zou ook eerstdaags naar 'de overkant' varen, zei hij, zohaast de familie hun Britse visa in orde kreeg. Maar deze jongens waren buiten joods ook volbloed Belg en in principe mochten die reizen waarheen ze maar wilden!

" Voor Duitsers zoals jullie zal dat zo makkelijk niet gaan, hé..." probeerde Joseph het gesprek op gang te krijgen. Arthur had al de hele avond zwijgend voor zich uit zitten staren naast de koffergrammofoon alsof hij de laatste schlager van Rina Ketty van buiten moest leren. Afwisselend de A- en de B-kant draaien: zonder ophouden en steeds opnieuw 'J'attendrai' en 'Sombreros et Mantilles'...Om er tureluurs van te worden!

" Hey Eibie! Hallo ?!" riep Joseph kwaad.

Maar Arthur was volledig bij de pinken: " Ik wou dat ik nog steeds Duitser was, dan zou ik mij tenminste vrij kunnen bewegen...Maar met een paspoort van statenloze zitten we hier vast!"

" Alhoewel! Moesten Engeland en Frankrijk vroeg of laat tóch beslissen troepen naar Polen te sturen tegen Duitsland, dan geraak je als Duitse toerist ook nergens meer binnen…"

" Dan is het weer oorlog voor vier jaar!"

" En kan jij Amerika wel op je bil schrijven!"

" En jij de Kongo! Vergeet je witte uniform maar en dat rondtoeren op een olifant!"

Hun woorden waren nog niet koud of vader Birnbaum viel zo bleek als een lijk hun bureeltje binnen.

Hij zei maar één woord: " Weltkrieg!"

 

De troepen in de villa's hadden blijkbaar ook iets opgevangen over de oorlogsverklaring van Frankrijk en Engeland aan Duitsland want ze jaagden brutaal de laatste badgasten van het strand weg. Kwestie van een vrij schootsveld te krijgen vóór de zes mitrailleusen die ze, gelijkmatig verdeeld over de volle lengte van de zeedijk tussen de 'Lac' en de 'Bellevue',in grote zandzakstellingen hadden opgesteld. Zéér imposant. Dat zou de 'geallieerden' - zoals de Fransen en de Britten voortaan werden genoemd - wel ontraden om in Westende een landing te wagen!

Deze 'Ligne Albert' langs de kust versterkte ongewild de geruchten dat onze 'garanten' van plan waren ongevraagd dóór België en Holland naar de Duitse grens te trekken. En al vlug zou blijken dat onze Waalse kustverdedigers - buiten wat uiterlijk vertoon - absoluut geen zin hadden om hen dat daadwerkelijk te beletten. Met alle denkbare tuchtproblemen voor gevolg... bevelweigering, losbandigheid, nachtbrakerij, zedenschennis, najagen van het vrouwvolk en de onvermijdelijke vechtpartijen met de gefrustreerde haantjes van het dorp. Zeggen dat onze moedige landsverdedigers erg geliefd waren bij de volwassen autochtonen zou overdreven zijn, maar bij de kinderen waren ze dat des te meer! De valse start van het nieuwe schooljaar bood plots een zee van vrije tijd, en wat was er nu plezanter dan ravotten in het kampement en de kookketels mogen uitlikken ?! Taalproblemen ? Doe me niet lachen!

Leon vond het wel een beetje spijtig dat hij zijn avontuurtjes van de vorige mobilisatie niet kon hernieuwen. Maar nu hij dikwijls niet voor zeven uur 's avonds thuis kwam van de 'Astrid' speelde hij liever nog wat rustig met de nieuwe hond dan in het soldatenkamp rond te hangen met de snotneuzen van het dorp.

Het dier was een 'Setteur Irlandais', zoals monsieur Rappapor zei, en heette 'Tourrah': het Arabische woord voor 'woestijnwind'. Een zéér chique naam voor een uiterst zeldzaam exemplaar: een langharige rosse jachthond met een grote zijden pluimstaart...Zo was er in de wijde omstreken geen tweede te vinden! Een magnifiek dier, maar màger, màger! Of beter gezegd: bijna bangelijk plàt... Want door een deurspleet van 15 centimeter schoof hij als een mes door de boter. Misschien was het de bouw van zijn ras, want het beest was zéker niet ziek ,en zo speels als wàt, maar Leon besloot toch hem met visresten stukken struiser te maken. Daarbij, nu Frankrijk in oorlog was zàg hij 'mon capitaine Rapapor' niet zo vlug meer terugkomen om zijn hond op te halen! En die mens had moeder honderd frank vooruit betaald voor twee maanden pension, dus in afwachting kon Leon zijn Tourrah rustig vetmesten! En moeder die zorg uit handen nemen...

Bij een avondwandeling door 'het Bad' - hij wilde ook wel eens die mitrailleusen van wat dichterbij bekijken én gezien worden met zijn chique hond - viel hij pardoes op Arthur Birnbaum, de vriend van Joseph. Hijzélf vond die jood maar zo-zo sinds ze bij Jong-Dinaso zijn ogen hadden geopend voor dat volk, maar aangezien Joseph hem verzekerd had dat Arthur geen échte was... Trouweloze Tourrah vond er evenwel geen graten in Arthur uitbundig te begroeten, zelfs op het genante af!

En die begon onmiddellijk weer over de 'Astrid'! Of Leon ondertussen al méér wist over de mogelijkheden van die boot, en of zijn Onkel Theodor niet eens met de schipper zou kunnen komen 'klappen' ?

" Klappen over wàt ? De 'Astrid' verhuren? Dat doet de schipper vast en zeker nooit van zijn leven!"

"Mijn onkel is een goede eerlijke handelsman met een internationale reputatie. Hij kan met uw schipper zéker een mooi akkoord uitwerken waar iedereen beter van wordt... Spreken kost toch niets!"

Het begon Leon de keel uit te hangen: " Luistert Arthur! Als het is om ermee naar Engeland te varen: de 'Astrid' kàn die oversteek niet doen! Ze is daarvoor in 't geheel niet geëquipeerd! En bovendien ligt binnenkort heel het Kanaal vol zeemijnen! Als ge de doorgangen niet uit uw hoofd kent, zijt ge erààn! Boem! Amen en uit! Enkel een zot zou dat nog riskeren. En zo 'graaf' is het met den Pylieser nog niet gesteld!"

" Pylieser ? Heet uw schipper Pylieser ?"

Leon trok geërgerd de schouders op: "Gauw Tourrah! Naar ons kot! Lekkere beetjes!" En wég waren ze...

 

" Luister, Jiepy, we zijn alle twee geïnteresseerd in die Pylieser. Ik, omdat hij een schip heeft dat ons misschien naar de veiligheid in Engeland kan varen, en gij, omdat die schipper misschien je échte vader is! We willen alle twee met die vent spreken: dan moeten wij toch ergens kunnen samenwerken aan een oplossing! Ik begrijp niet waarom ge plots zo moeilijk doet: vóór het verlof verstonden wij elkaar toch goed!"

" Ja, en tíjdens dat zélfde verlof hebt gij mij glorieus -en éven plots - twee maanden laten stikken: 't was nonkel van hiér en nonkel van dààr en Jiepy kon de pot op, hé! Die fameuze nonkel van u heeft mij "bùiten-gezien" toen ik hem wilde helpen! Wel, nu kan HIJ de pot op! En Pylieser voor mijn part óók, want iedereen die het weten kan zweert bij hoog en laag dat hij nooit een kans kreeg bij mijn moeder: ze kon hem niet rieken of zien! Vraag mij niet waarom, want dat interesseert mij niet meer."

" Bon, Jiepy, je bent in je gat gebeten door een misverstand én door mijn schuld. Maar je moet begrijpen dat mijn onkel, na al wat hij heeft meegemaakt als jood, zeer wantrouwig is tegen buitenstaanders. Papa heeft hem daarenboven per ongeluk verteld dat jij sympathiseert met nationaal-socialistische formaties zoals onze bruinhemden van de S.A., Hitlers 'Sturm Abteilung'… Je zou als jood voor minder een smoel trekken!"

" Maar Dinaso heeft geen énkele band met de S.A.!"

" Ik wou dat ik het kon geloven, man, want uiterlijk zie ik werkelijk geen verschil, buiten jullie groene hemd dan! Maar dààr gaat het niet om... Jij wil je échte vader vinden, wie het ook is, en ik kan je daarbij béter helpen dan je denkt: Hand aufs Hertz! Meer nog: ik zweer dat ik hem zal vinden als jij ons in contact brengt met Pylieser!"

 

De zondag daarop kon Joseph heel onverwacht een eerste stap zetten van de lange speurtocht naar zijn roots. De kermis stond weer in 't dorp, maar zonder de grote slingermolen van vorig jaar. Of deze leegte de sfeer zo drukte viel moeilijk te zeggen: 't zal eerder gelegen hebben aan het rampzalige seizoen dat de mensen zo weinig verteerden. Misschien verpestte het Waalse gebrul van de tientallen baldadige militairen, die overal in groepjes rondhingen, de zorgeloze gezelligheid van vroegere kermissen ? Of speelde de oorlog in Polen de mensen parten ? Hoe dan ook, gisterenavond waren alle kramen al lang vóór tien uur gesloten, en vandaag zouden ze zo te zien de lichten nóg vroeger doven...

Nadine had zogenaamd geen zin om mee te gaan, en Joseph eerlijk gezegd óók niet, maar omdat Arthur mordicus eens een échte Vlaamse dorpskermis wilde meemaken, waren de twee vrienden tenslotte tóch even van het Bad naar de dorpskern afgezakt. Juist toen ze voorbij café 'Het Paard' slenterden kwam Leon daar buiten geschoten, zo opgewonden als wàt!

" Dat moet nu juist passen dat gijder hier passeert! Ik heb ze te stekken, die twee luiszakken van Vermotes! En zo zat als een snep! Ik heb ze drie Faro's getrakteerd tegen heel die historie van 'Rudolf', waar hun moeder het laatst over had tegen de meester, en die ik maar half had verstaan... Nù weet ik het! Of moet ik liever die zatlappen buiten halen, dat ze 't zélf uitleggen ?"

Omdat Arthur zo vol afgrijzen terugschrok bij het vooruitzicht twee zwijmelende pubers te moeten ondervragen, gaf Joseph er ook de voorkeur aan het zónder hun verhelderend gelul te stellen: " Legt gij het maar uit "

Aan café 'De tramstatie' vonden ze buiten nog een paar vrije stoelen en wéér stond Leon erop om te trakteren. Zijn werk als scheepsjongen op de 'Astrid' scheen hem geen windeieren te leggen...Joseph nam ook een Faro, maar Arthur bleef - ondanks het opschepperig aandringen van de milde schenker - bij een koshere 'platte Spa'...

" Het zit zo ineen" begon Leon, toen ze geïnstalleerd waren: " dat de Vermotes alles afgeluisterd hebben toen hun moeder het een tijdje geleden op café aan de stok kreeg met de garde. Die was met halve woorden ons moeder aan het blameren dat zij als jong meisje veel te veel aantrek had van de jongens: 'méér dan gezond voor haar was' zei hem zo...En toen ma Vermote zich daarmee moeide, misschien om het vrouwvolk in 't algemeen te verdedigen, zei de garde dat ze beter haar bakkes kon houden want dat zijzelf 'er' indertijd ook genen bang van had!"

" Dat zijn toch geen manieren voor een 'Polizist'!" vond Arthur verontwaardigd: "Bij ons in Duitsland zou het geen waar zijn!" Joseph en Leon keken even raar op.

" En nu komt het!" vervolgde de 'kleine' haastig: " Die Germaine zei zo 'dat zíj er toch geen jonk aan had overgehouden! Want aan meneire de garde zal het niet gelegen hebben, hé! En 't is niet omdat ge bij mij op een bek-de-gaas gevallen zijt, Cyriel Calcoen, dat ge mij nu moogt affronteren. Want als ge wilt zal ik hier uw boekje eens opendoen: Wel veel goesting, maar niet kùnnen hé vent!' Iedereen is dan met hem beginnen lachen en de garde heeft zijn staart ingetrokken. En hij zei zo 'Germaine, 't is niet omdat gij ook in dat clubke van de Groten Bamberg zat, dat ik het op u héb!'

" Grote Bamberg ?" vroeg Arthur: "Wat is dat?"

Leon keek verstoord op en Joseph legde vlug uit dat de Grote Bamberg in '14 een fort-hoeve was in de overstroomde polder van Lombardzijde waar de Belgen lange tijd een voorpost hadden en waar nà de oorlog een kamp was van Duitse krijgsgevangenen die, gegidst door jongens van de streek, de Ijzervlakte ontmijnden. In dat groepje jongeren zat ondermeer zijn vader Dis, Nonkel René, Hasard de fotograaf en...

" Zeg, mag ik misschien eerst voort gaan?!" Leon kreeg het op zijn heupen van die jood: " Nu zijn ik verdomme mijnen draad kwijt!... Enfin, één van die gasten daar - maar 't kan ook een Duits geweest zijn - moet Rudolf geheten hebben en had veel aantrek bij het vrouwvolk... Dat was het!" Er viel een pijnlijke stilte.

Joseph vatte tenslotte samen: " Volgens die bende zatlappen zat er dus in dat clubke van de Bamberg een vrouwenloper, waarschijnlijk Rudolf genaamd. Germaine heeft daar géén kind aan overgehouden, maar laat verstaan: ànderen wél, zonder ons moeder met naam te noemen hé! Als dàt àlles is, noem ik het een mager beestje!"

" Misschien, " zei Arthur: " maar toch voldoende om te beginnen zoeken...Laat mij maar doen!"

A73BIS  DE AASGIEREN

 

Ondertussen trachtte men in het Westen de verraderlijke inval van de Russen goed te praten. Het oprukken van het Rode Leger door Oost-Polen vanaf 17/9/39 werd er voorgesteld als Stalins bezorgdheid om de Duitse troepen op 250 km van zijn westgrens tegen te houden. Dat ondertussen de sovjetluchtvloot vlijtig de aftrekkende resten van het Poolse "Anders-leger" ten oosten van Lemberg bombardeerde ,berustte klaarblijkelijk op een misverstand...  

In het vuur van de strijd hadden de Duitse colonnes bij hun tweede tangbeweging langs de Curzonlijn hele stroken Pools gebied veroverd die volgens de afspraken met Stalin onder Russisch gezag moesten vallen. Om niet moeilijk te doen, stelde Stalin op 28/9 grootmoedig voor dat Duitsland de teveel veroverde gebieden ten oosten van de afgesproken lijn zou behouden, in ruil voor de Russische "vrije hand" over Estland, Letland EN LITOUEN. In de akkoorden van augustus was er nooit sprake geweest dat dit laatste land binnen de Sovjet-invloedzone zou vallen. Maar toch ondertekende von Ribbentrop dit nieuwe "D-R Grens-en Vriendschapsakkoord" om zich te verzekeren van de Russische neutraliteit bij de geplande krijgsoperaties tegen Frankrijk en Engeland. Voor alle veiligheid beval Hitler de evacuatie van 86.OOO Volksduitsers uit deze drie Baltische landen en hun "inplanting" op de onteigende én verlaten landerijen in de Poolse 'corridor'.       

Na het verslinden van de vette Poolse kluif leken de twee aasgieren verzadigd...Maar aangezien hun rooftocht zo vlot was verlopen en zo'n belachelijk zwakke internationale reacties had uitgelokt, wilden zij wel nog even doorgaan. Hitler verfijnde alvast zijn aanvalsplannen tegen Frankrijk en de Benelux. Stalin, de z.g. 'kampioen der onderdrukte volken', inde vlug het Judasgeld voor zijn samenwerking met Duitsland. In ruil voor langlopende levering van graangewassen en grondstoffen kreeg hij van Hitler groen licht voor een inval in Finland (30 november '39) en de annexatie in juni '40 van de Baltische landen, Bessarabië en Noord-Boekovina.

En weer uitte het Westen geen enkele veroordeling van deze brutale expansie van Rusland ! De kranten reserveerden hun afschuw voor Hitlers wandaden, zoals het samendrijven van Poolse joden en de weerspannige intelligentsia in getto's en kampen. De pers vertoonde evenwel niet de minste interesse voor het drama dat zich achter de nieuwe grenzen van de Sovjetunie afspeelde in Finland, de Baltische staten en Roemenië waar de Russische geheime politie Gépéoe beslist niét voor de Duitse Einsatz-kommando's in Polen moest onderdoen... Maar wat nog erger was: ook in Rome zweeg de nieuwverkozen paus Pius XII als vermoord. Vraag is natuurlijk of zijn preken iets zouden uitgehaald hebben in Berlijn…...en Moskou !

A74     TUSSEN HANGEN EN WURGEN.

      Le Barcarès, 15 september 1939.

Met Moos ging het helemaal de verkeerde kant op. Iedere avond vloog hij niet alleen Günter in de haren met allerlei verwijten vol jaloezie en zelfbeklag, maar ook Marco en Steiner kregen er regelmatig van langs omdat ze hem zogenaamd in de steek lieten. Die geplande vlucht met dat jol over zee was énkel bedoeld om van hem àf te geraken: ze wisten héél goed dat hij nog liever stierf dan in die boot te stappen. Er mee doorgaan betekende niet meer of niet minder dan dat ze hem dumpten!

Steiner had hem al voorgesteld zich lazarus te zuipen zodat ze hem in coma aan boord konden dragen, maar bij Moos ging het om het principe. Volgens hem had ieder lid van de groep het recht om op basis van ernstige redenen zijn veto te stellen en dan hoorden de anderen daar rekening mee te houden. Hij was nu eenmaal allergisch tegen varen en zeeziek worden: punt!

" Op volle oceaan in zo'n notendop word ik gek!  Dat kan je mij niet aandoen! "

Enfin, mits wat brainstorming kon daar altijd wel een oplossing voor gevonden worden, al was knock-out slaan vanuit een hinderlaag wél de limiet. Het échte probleem lag bij zijn 'vriend' Günter. Die werkte iedere middag in de riethaag stugdoor aan een schijnhuwelijk met Selma en hij wond daar tijdens zijn nachtelijke scènes met Moos ook steeds minder doekjes om. De dag van de openbaring naderde waarop Moos zou begrijpen dat hij ook op Günter niet meer moest rekenen, en dan zou er een fameuze bom ontploffen, zoveel was zéker!

Ondertussen groeiden ook de spanningen in het kamp tussen de fanatieke partij-aanhangers en de meer bedachtzame realisten. Toen het eerste en énige offensief van het Franse leger in Saarland na een paar dagen vastliep in de mijnenvelden van de Siegfriedlijn en de eerste lijsten met de z.g. 'Gesneuvelden-voor-Danzig' in de 'rode Humanité' verschenen, riep de partij op tot pacifistische stakingen in de Franse wapenfabrieken. Ook in het kamp werd druk geageerd om overal waar de geïnterneerden aan de slag waren het werk neer te leggen. De kampleiding liet onmiddellijk uithangen dat ze, door zich met de binnenlandse politiek te moeien, hun beschermd statuut zouden omruilen tegen dat van 'ongewenste vreemdeling' én onmiddellijk geëxpulseerd konden worden...

Op 17 september spoelde dan het hek van de dam: de Sovjetunie viel op haar beurt Polen binnen!  "Dolkstoot in de rug! " blokletterde de 'Courrier du Sud', maar de 'Humanité' noemde deze uitloper van het Duits-Russisch niet-aanvalspakt letterlijk: "...een nieuwe en onschatbare bijdrage tot het verstevigen van de vrede"...Haar oproep "om met alle middelen de imperialistische oorlogsinspanning van de regering te boycotten" veroorzaakte in het kamp een ware oproersfeer. Toen Parijs daarop antwoordde met het buiten-de-wet-stellen van de P.C.F.(Parti Communiste Française) en al haar organisaties vond Marco het de hoogste tijd om de koppen bijeen te steken en de neuzen te tellen.

 

Martini was al present lang vóór de middagpauze om met Marco onder vier ogen de timing van de operaties af te spreken. De 'patronne' zag geen graten in de vraag van haar 'boekhouder' om een uurtje met zijn vriend te gaan wandelen. Ze kon hem niets meer weigeren sinds hij vorige week een staking binnen het bedrijf had afgewend. Puur uit eigenbelang, maar dat wist ze nog niet: immers, bij een staking komt er geen nieuw geld in het laatje, en Marco mikte juist op een goed gevulde brandkast...

Wie er mee zou doen, wou Martini weten." Ikzelf en Rocco Steiner, dàt staat vast. Dan Günter, waarschijnlijk: die zal ik wel omklappen, want ik heb juist gelezen dat de Duitsers vrede met Frankrijk willen sluiten na de annexatie van de Elzas. Vroeg of laat komt dat er toch van, en dan zijn alle Elzassers op slag Volksduitsers. Oók die vettige Selma, waar Günter nù mee wil trouwen om Fransman te worden...maar door dat huwelijk in feite Duitser zou worden! Dat wordt dus een klucht op z'n eigen!  Als ik dàt aan Günter uitleg, kiest die vlug eieren voor zijn geld. Hém neem ik er dus bij: da's drie. De laatste zou Moos moeten zijn, maar daar reken ik absoluut niét op..."

" Bon, je ziet maar... Met mijzelf en onze schipper Arsène erbij, dus vijf of zes: méér moet dat ook niet zijn. Al kunnen er makkelijk tién op die boot, bij een  normale golfslag...Corsica ligt op een vijfhonderd kilometer van hier en ik reken dat te halen in maximum een week... Zorg dus dat iedereen voldoende te bikken heeft, en vergeet het drinken niet, hé!  Tien liter de man. Ik zorg voor een vat water op de boot, als reserve. En in geval van nood kunnen we nog altijd onze eigen vis opeten. Ik heb het nagezien, voor het geval alles zou tegenslaan:  Corsica ligt op de rechte koers Oost, en Toulon ligt halfweg…. In één van de vele vissershaventjes van de 'calanques' kunnen we veilig binnenlopen voor een tweede adem...Als jij dan voor de poen zorgt is er geen probleem...Aan hoeveel had je zo gedacht ?"

" De patronne doet de inkomsten van de week iedere zaterdagmorgen naar de bank, na ons eerst te hebben uitbetaald. Als wij er de vrijdagnacht voordien mee vandoor gaan, en haar die last besparen, dan reken ik toch minstens op een acht à tienduizend francs... Tenzij er veel grote klanten rechtstreeks naar de bank zouden overschrijven:  daar heb ik geen zicht op, want dat wisselt iedere dag."

Martini bromde vergenoegd: " Da's ongeveer rond de vijftienhonderd de man, laat ons zeggen, ja?... Putain de merde! "

" Reken jij schipper Arsène daarin mee ?"

" Als hij braaf is en meewerkt, krijgt hij na afloop zijn deel lijk de rest. Zoniet hoop ik dat hij goed kan zwemmen voor zijn leeftijd! "

Marco stak een bedenkelijke lip: " Kalm aan, hé man: wij willen geen gedoe!  We houden het proper! "

" Wat jij proper noemt!  Opgeruimd staat netjes, man!  En de kapitein dat is Bibi, meester naast God: daar moet jij het hoofd niet over breken, verstaan! "

Nù had hij het moeten zeggen: " Dan doe je die boottocht maar in je ééntje, Martini! " Maar hij zweeg voor de lieve vrede en zou zich dat vlug beklagen.

 

Tijdens de middagpauze pakten ze beiden Günter aan, maar die had het gerucht over de Duitse eis om de Elzas te annexeren ook al gehoord. Toppunt: Selma had het hem daarjuist zélf verteld met haar stomme kop!  Of misschien was ze het fikfakken van die armoedzaaier beu en kwam dat nieuwtje juist van pas om het àf te maken ? Ook mogelijk dat ze méér toekomst zag als nieuwe Volksduitse na Hitlers eindzege in het huidige conflict. Want dat die meneer de oorlog in de kortste keren zou winnen durfde niemand nog betwijfelen, zoals hij kipkap maakte van die Poolse stokebranden!  Als nadien Frankrijk - dat haar jarenlang achter de tralies had gezet - óók kop zou moeten leggen, dan zou dat hààr geen windeieren leggen!  Die Selma was misschien niét zo stom als ze eruitzag...

Hoe dan ook: veel moeite hoefden ze niet te doen om Günter te overtuigen dat het pad van de liefde met Selma doodliep tussen de braamstruiken, en dat hij beter met hén het wijde zeegat koos. Aan de lofzang van Martini te horen, was Corsica - nog méér dan Amerika, en zéker voor wie niet vies gevallen was - het land van de onbeperkte mogelijkheden...Dus vooruit dan maar, want veel àndere  uitwegen bleven er niet open...

 

Zoals te verwachten, zat het er die avond met Moos bovenarms op. Maar omdat Günter hen vooraf gevraagd had niet tussen te komen, gingen Marco en Steiner op een bank achter de barak in het donker alvast overleggen hoe ze de brandkast van de patronne zouden aanpakken. Het meubel open krijgen had volgens Marco niets om het lijf. Hij kende het mechanisme van dat merk nog uit betere tijden: één wélgemikte hengst met een voorhamer in de flank deed het slot vanzelf wegdraaien. Vraag was énkel waar ze zo'n gereedschap konden vinden...

" De ploeg die hier doorlopend de omheining herstelt..."

" Juist Rocco, goed gezien! Zorg jij daarvoor? Zo voorhamer van een drie kilo zou prima zijn..."

Op dat moment kwam Moos woedend de barak uit en liep hen straal voorbij, de nacht in.

" Die moet hoognodig een tijdje afkoelen! "sneerde Marco: " want zó valt er geen land mee te bezeilen! "

 

Die nacht zagen ze hem alvast niet meer terug. Pas de volgende morgen heel vroeg vond een Italiaan hem in het latrinehok, koud, stijf en blauw wiegelend in de tramontane. Opgeknoopt aan het dakgebinte...

Nog dezelfde dag werd hij begraven in de uithoek van het kamp, vlak bij het meer, waar al een dertigtal terpjes lagen, de naamplanken schots en scheef...

De professor van Jena wou nog een grafrede uitspreken maar na een paar mooie volzinnen vroeg Günter ermee op te houden en hem alleen te laten bij het graf van zijn vriend. Hij had nog iets uit te leggen, misschien goed te maken "nu Moos hier nog is"...

 

De rest verliep zoals gepland. De inbraak stelde inderdaad niets voor, de buit evenmin: nauwelijks vijfduizend francs. Plus een geladen trommelrevolver, waar Steiner beslag op legde... Tijdens de lange nacht wachten op het strand spraken ze geen woord: alle drie in eigen gedachten verzonken. Maar hoe ze ook moeite deden Moos daaruit te weren, het lukte niet écht. Vooral Günter moest voortdurend moeite doen het vuur in zijn pijp aan de gang te houden.

Rond vijf uur, bij een kille dageraad, ramden de eerste sloepen met volle zeil de hoogwaterberm in, om er tot de volgende tij in de late namiddag veilig droog te liggen. Met Martini was afgesproken dat hij als de laatste van de vloot zou binnenlopen, een tweehonderd meter rechts van de collega's, niét onder zeil, en op motorkracht in de branding zou keren. Dat zou hij vooraf wel met de schipper regelen...Dan kregen zij maximum één minuut om met heel hun barda door de baren te waden en aan boord te kruipen.

Het liep al mis toen bleek dat het 'rechts' van Marco 'links' was voor Martini... Toen ze zijn sloep - goed uit koers - zonder zeil zagen opdagen, moesten ze met pak en zak een heel eind naar de andere kant van het strand sjokken om de sloep los te sleuren van de kant. Martini schuimbekte van de zenuwen, overtuigd van eigen gelijk, maar Marco liet zo maar niet op zijn kop zitten. En in de verwarring duurde het een hele poos vóór ze er in slaagden uit de branding weg te tuffen. Pas toén ontdekten ze het lijk in de boeg, bedekt door het neergelaten grootzeil.

" Een uurtje vóór we landden heb ik geprobeerd hem de situatie uit te leggen én de keus die we hem lieten, mét de betaling van zijn deel en de hele rataplan. Maar die ouwe keikop wilde geen rede verstaan en ik heb hem buiten westen moeten meppen met de helmstok... Misschien een ietsje te hard, maar ik mis dan ook wat oefening, de laatste paar maanden..."

" Maar die vent is morsdood, man! "voer Marco uit: "en al een héél tijdje, zo te zien! "

Inderdaad, de bruin gegroefde trekken van de grijsaard begonnen al groen uit te slaan, met zwarte bloedkorsten in de gele snor en het linker oor. Ook Steiner zag uit trieste ondervinding onmiddellijk dat de man al minstens drie-vier uur geleden was gestorven. Het was duidelijk dat Martini loog als een tandentrekker en vroeg of laat met een verklaring zou moeten komen. Maar eerst moesten ze het zeil uitzetten om ver genoeg in zee te geraken vóór de dag aanbrak, opdat ze vanuit de wal niet meer gezien zouden worden...

Het moest gezegd: Martini kénde er wel iets van en zijn bevelen waren niet mis te begrijpen, een kapitein waardig. Maar zohaast de landwind het driehoekszeil stevig bol blies en ze op koers lagen, recht naar de opkomende zon, besloot Marco orde op zaken te stellen. Om te beginnen moest dat lijk overboord: veel te hinderlijk bij de maneuvers... Maar Martini wilde wachten tot ze op volle zee waren, "anders spoelde Arsène vroeg of laat toch aan wal" Ze moesten steeds harder roepen om zich verstaanbaar te maken boven het fluiten van de wind en de kolkende golfslag tegen de boeg.

" Nou én ? Dan krijgt de ouwe heer tenminste nog een deftige begrafenis! " Het eerste schuim van een brekende baar sloeg Günter in het gezicht.

" En gaan ze zich allerlei vragen stellen en ontdekken dat hij niet verzopen is, maar geworgd: nogal ongewoon voor een drenkeling, vind je ook niet ?" sneerde de Corsikaan hautain: " Leer mij de zee kennen, zeg! "

" Wat zei je ? Geworgd ?" riep Marco boven het piepen van de maststagen: " Dat is iets nieuws hé ! Zeg, weet je nóg zoiets! "

" Och ja, tijdens de discussie wilde die sukkel mij te lijf gaan en moest ik zijn stroot wel dichtknijpen. Maar de ouwe was verdomd taai en kwam weer bij. Dan heb ik hem maar een flinke mep gegeven met de helmstok, anders blééf dat vervelende zottenspel duren: hij wou tóch geen rede verstaan...Of moest ik soms zeggen: "Ook goed, dan gaan we maar niét naar Corsica ?!"

Zijn drie maten staarden hem nors-schattend aan. Weer spatte een boeggolf binnen en confronteerde hen met de realiteit: die zee stond veel te wild! Marco moest niet lang nadenken: " Hier is het wel diep genoeg voor de schipper, zeker? En die koers van jou op Corsica, recht naar het oosten en de volle zee, die bevalt mij allerminst, makker! Er staat een veel te straffe wind: dat bootje is niet op deze golfslag berekend! Laat ons liever in het zicht van de kust blijven, waar de zee stukken rustiger is... Als er dan iets moest gebeuren, hebben we nog een kleine kans op redding..."

Als om deze woorden kracht bij te zetten begon Günter zo bleek als een lijk over boord te kotsen. Maar Martini kon er enkel meewarig mee lachen: " Luistert goed Marco: we waren akkoord vóór we vertrokken, nu wordt niets meer veranderd!  Ik ben de kapitein, en ik bepaal de koers! Pal oost, basta! "

Een scherpe knal deed iedereen opschrikken, zelfs groene Günter staakte even het kokhalzen. Martini keek verwonderd naar de houtsplinters in de bank tussen zijn benen en dan naar Steiner die nonchalant naast de mast zat met een rokende revolver losjes in de hand: " Wat zal het zijn, kapitein ? Je kepi houden en je kloten verliezen, of ze in goede forme bewaren en het bevel aan Marco afgeven? Je bedenktijd van één minuut gaat nu in, vadertje! En geen zotte streken met dat roer hé! Zeg maar kalmpjes wat we met het zeil moeten doen om op een noordelijke koers te gaan liggen."

Een harde lach van Marco brak de spanning. Martini sputterde nog wat tegen: " Je weet toch dat de bochtige route langs de kust ons twee dagen méér zal kosten ?"

" Je moet het zó zien, kameraad" zei Steiner verzoenend:" Zij die jouw zeetochtje zéker willen overleven kunnen, op de route dicht langs de kust, op gelijk welk moment afmonsteren, als het hen te gortig wordt. Want ik betwijfel sterk of iedereen nog zo geestdriftig is om in deze vriendschappelijke sfeer de volledige reis naar Corsica uit te zingen... Ik alvast niét, makker! Geen sprake van !"

" Ik ook niet! " zei Marco opgelucht: "Voor mij is Marseille vér genoeg. Ik heb het nagezien op de landkaart in het bureeltje: maximum een 250 kilometer... twee à drie dagen. Dat is vol te houden, vind ik. En zoals Moos al zei is de rosse buurt van zo'n grote havenstad ideaal om onder te duiken

Günter staarde wit en wezenloos in de boeggolf en zei boe noch ba.

 

Na heel wat halsbrekende toeren kregen ze het zeil over stag en konden ze hun koers - afgaande op de zon - ongeveer een rechte hoek naar links verleggen. Evenwijdig met de baren en met een dwarse wind kregen ze nu wel meer buiswater binnen, maar de boot lag - tot ieders opluchting - véél veiliger in de hand. Vroeg of laat moesten ze zo weer de kust in zicht krijgen, die in dit deel van de 'Golfe du Lion' een wijde boog naar het oosten maakte. Nu werd het volgens Martini hoogtijd om schipper Arsène te dumpen...

Veel flauwe kul wilden ze daarbij niet verkopen: de ouwe had kind noch kraai en Martini was waarschijnlijk zijn enige menselijke relatie, 'menselijk' tussen haakjes dan. Want véél tranen plengde de Corsikaan niet toen Marco en Steiner het stijve lijk met een één-twee-hùp over de loefboord rolden...

Rond een uur of tien vond Marco dat het tijd werd dat hij het roer in handen nam, letterlijk. Martini stond duidelijk met tegenzin zijn plaats af en ging de rest van de morgen op de boeg zitten mokken. Steiner zette zich naast zijn maat om de zeilschoot te bedienen en de nieuwe situatie aan boord te bespreken. Van daaruit kon hij ook beter de norse Neptunus op de boegspriet in het vizier houden, want die mokker vertrouwde hij voor geen cent.

" Laat ons de buit van de kraak verdelen, " stelde Marco voor: " dat zal onze vriend misschien een beetje opvrolijken..." Mis dus, want Martini liet zonder omwegen verstaan dat hij méér had verwacht dan die povere twaalfhonderd francs.

" Ik ook! "viel Marco uit: " Maar als je denkt dat ik je rol, moet je het in mijn gezicht zeggen! " En dan wat kalmer: " Het is toch nog altijd méér dan het maandloon van een metser, moet je denken: na de reis kan je het daarmee toch de eerste dagen uitzingen..."

 

De zon brandde de hele middag ongenadig, maar het overspattend buiswater zorgde af en toe voor de nodige verfrissing. Tot rond vier uur de wind ging liggen: de golfslag bleef, maar het leek wel of de boot er geen zin meer in had. Het grootzeil hing slap en wapperde zinloos heen en weer met de deining, waardoor Marco alle knepen van zijn prille stuurmanschap moest aanspreken om die rotschuit op koers te houden. Steiner en Günter sliepen in de schaduw van het zeil ;enkel Martini lag nog op de uitkijk, blijkbaar goed opgepept door de binnenpretjes.

 

Na zessen werd het frisser en konden ze langzamerhand aan eten denken. Marco zat er zwaar verbrand bij door het lange onbeweeglijk sturen in de blekke zon en had geen trek. Günter vreemd genoeg wél. Martini scheen tot betere gevoelens gekomen en nam de leiding aan het fornuis: een wijdse omschrijving voor de oliebrander die in een cardan onder de boegbank hing. Op het menu stonden drie soorten vis die Steiner uit de vangst van schipper Arsène had gesorteerd en alvast schoongemaakt. Toppunt voor ex-saliniers: ze hadden zout vergeten!  Maar Martini schraapte met een vervaarlijk mes, dat hij goed voor Steiners neus liet blinken, de kristallen van verdampt buiswater op de boegbank bijeen, en klaar was Kees! Een oude zeemanskneep waarmee hij vooral Günter begeesterde, die zijn lofbetuigingen er nogal dik op legde om zijn eigen slaptitude te doen vergeten...

De stemming aan boord was er, na het festijn van de geroosterde vis en een flink glas pinard, merkelijk op vooruit gegaan. Die windstilte was wel vervelend, maar dit zou door de afkoeling van de nacht wel goed komen, wist Martini. Erger was het gesteld met Marco: die begon flink koorts te maken en had duidelijk een zonnesteek opgelopen. Dus voorlopig uitgeteld, stelde de Corsikaan vast, die rimpelloos het roer overnam en een wachtrooster voor de nacht opstelde alsof hij van zijn leven nooit iets anders had gedaan... Marco kreeg een bandana om het hoofd geknoopt en zijn maats de opdracht die aanhoudend te besprenkelen, zelfs in zijn slaap...

Van slapen kwam niet veel in huis want midden in de nacht wakkerde de bries inderdaad aan, maar uit de verkeerde hoek!  Recht op de poolster zeilen konden ze wel vergeten, want dààr kwam juist de wind vandaan. Het zou dus opkruisen worden, en ieder halfuur overstag gaan, wat met dat latijnse zeil in het donker géén akkevietje was. Maar hoe dan ook: tegen de morgen zagen ze dan toch eindelijk de eerste vuurtoren door de nevel priemen...

Wat nu gedaan ? Steiner wilde Marco, die in de laatste uren van de nacht was beginnen ijlen, zo vlug mogelijk bij een dokter krijgen. Martini zag zwaar tegen dat tijdverlies op: een herstel van een zonnesteek kon makkelijk een paar dagen duren en zou heel zijn tijdschema overhoop gooien, om niet te zeggen: de trip naar zijn vaderland op de helling zetten... Tussen de twee bekvechtende honden door gooide Günter plots een kluif: laat ons als vrienden uiteen gaan. Marco en Rocco wilden toch al altijd naar Marseille, en niét meer naar Corsica, nietwaar ? En Martini in de kortste keren recht naar zijn eiland ? Nou dan ,laat ons scheiden, in alle vriendschap ?...

" Maar ik kan de oversteek onmogelijk alleen aan!"

" Tel ik soms niet meer mee ?" vroeg Günter: " Of ben je bang dat ik je boot onderweg wéér onderkots ? Ik zou nu ook wel eens jouw beloofde land met de onbeperkte mogelijkheden willen zien! En wee je gebeente als al die mooie sprookjes van jou niet kloppen hé vriend !"

Tien minuten later was iedereen akkoord.

Bij zonsopgang strandden zij op de landtong van Sète, een twee kilometer ten zuiden van de havenstad. De tijd om hun barda aan de wal te dragen en Marco onder een struik te installeren of Martini verdween weer met de boot in de morgennevel, samen met zijn nieuwe scheepsjongen.

Ditmaal voor goed.