A72:   ALEA JACTA EST.

             Westende ,28 augustus 1939.

De radiotoespraak van koning Leopold, om de mobilisatie van het leger te rechtvaardigen en de angst voor de oorlogsdreiging bij de mensen te temperen, bracht in Westende weinig of geen zoden aan de dijk. De meeste badgasten - en dat waren vér de enigen die een 'poste T.S.F.' rijk waren én de taal verstonden - zetten het fluks en versneld op een lopen en lieten een borrelende stroom van panische geruchten en onbetaalde rekeningen in hun kielzog achter. Daardoor wisten de gedupeerde plaatselijke nerengdoenders ,nadien op café ,"uit goede bron" dat in Duitsland de aanmaak van mosterdgas al op volle toeren draaide en dat zijn vliegtuigen oefenden met een nieuwe soort 'arsenic-bom' om de watervoorraden van de vijand te vergiftigen... Ook de onze, dus.

De autochtonen, die op de kranten van de volgende dag rekenden om het fijne te weten over de koninklijke rede en de Duitse oorlogsmachinaties, waren eraan voor hun moeite. Buiten wat holle retoriek werd over het waaróm van de mobilisatie in alle talen gezwegen als vermoord, en over de Duitse monsterwapens viel nergens iets te lezen. Gecensureerd, natuurlijk! 'Militair geheim': een spannend nieuw begrip voor de brave burger!

Maar bij de families Boydens, Counye, Gunst en nog zoveel ànderen begon de onrust over hun 'gestolen' zonen na twee-drie dagen goed door te vreten. Niemand had van hen nog nieuws ontvangen, maar afgaand op de Waalse troepen die hier aan de kust werden 'gekazerneerd' verliep de mobilisatie van ons leger weer - zoals vorig jaar - in de meest complete wanorde. Met dàt verschil dat de soldaten nu niet enkel in het jongensschooltje en de 'Jeugdherberg Herwig' kwartier maakten, maar ook heel wat villa's op de zeedijk in beslag namen. En aangezien de meeste eigenaars vorige week hals over kop naar het binnenland waren gevlucht zónder hun wijnkelder stevig af te sluiten...jawel! Reeds de eerste avond zat het spel op de wagen!

Rond de middag van 1 september schoot er echter een weldoende schok door deze tuchteloze troep, toen het tragische nieuws bekend raakte: "De Hitleriaanse horden zijn het moedige Polen binnengevallen!" De oorlog was dus werkelijk begonnen! Ditmaal had ons leger de mannen niet voor niets uit hun rustig burgerbestaan weggerukt om voor soldaatje te spelen ! Neen ,ditmaal was het serieus...Niet erg verheugend of geruststellend, maar nu wisten ze tenminste wààrom ze heel de morgen zandzakjes hadden staan vullen! Na dit onheilsbericht was het enkel nog wachten tot de 'boches' ook óns landje zouden binnenvallen. En zien wat Engeland en Frankrijk gingen doen om hun beloften aan de Polen waar te maken.

Want dààr was de laatste week van augustus héél wat over te doen geweest. De kranten stonden bol van de expertise prognoses, luchtkastelen en rampscenario's. Zelfs op de Ijzerbedevaart, die dit jaar de bijnaam 'Voor-De-Vrede' had gekregen, konden de sprekers er niet over zwijgen. De slogans, een wisselend mengsel van 'heilige Vlaamse bodem', 'ijzersterk geloof' en 'nooit meer oorlog', floten nog steeds de 'strijders-voor-ons-volkse-recht' als kogels rond de oren. Wél klassiek, maar toch wat afgezaagd...Nieuw was het thema dat de vrede het beste gediend werd door Westerse pricipevastheid en de geschreeuwde overtuiging dat aan het gegeven woord niet getornd zou worden. En alle sprekers deden een duidelijke oproep tot Parijs en Londen om hun lamlendige concessie-politiek te laten varen. Of het ook iets zou uithalen ?

Veel begrepen de 'IJzerbedevaarders' niet van deze woordenkramerij, die over hun hoofden heen meer op de journalisten werd gericht. Ook Joseph niet, die maar was meegekomen omdat Engelborghs zo had aangedrongen...Ditmaal niet op de buis bij de meester - hij was toch geen kind meer!- maar met de geleende fiets van Arthur. Vader Gunst had hem genadig vrijaf gegeven, ook al was hij als gestampte Belgicist die dubbelzinnige Vlaamse hoogmissen in Diksmuide allesbehalve genegen!

Joseph had heel die vertoning van gebrilde brulapen, harkerige maagdenkoortjes en langbenige landsknecht-trommelaars, eerlijk gezegd, maar een saaie boel gevonden. Vergeleken met vorig jaar werd er bijna niet gevochten, en niemand van het groepje kon ook maar met het kleinste schrammetje pronken. Tenslotte hadden ze op de terugweg in 'hun' cafeetje zonder veel overtuiging de verplichte vier pinten gedronken om toch maar met reden thuis wat stoer te kunnen doen...

 

" Wanneer denk jij dat Duitsland zijn leger uit de Corridor zal terugtrekken ?" Joseph gaf blijkbaar alle hoop nog niet op. De oorlog was er al volle twee dagen aan de gang en nog treuzelde Chamberlain om de Polen te hulp 'te ijlen'. Zijn laatste vondst: Duitsland moest vóór 12.00 uur G.M.T. aanstalten maken om zijn troepen een halt toe te roepen, zoniet zou de Britse Premier daaruit de consequenties niet ontlopen...

" Ben je zot ?!" Arthur had de eerste schooldag verzuimd, om thuis te helpen met valiezen pakken, maar wilde - nu de grootste paniek was weggeëbd - weer zo normaal mogelijk doen. "Dan kén je Hitler niet! Als dié eenmaal een beslissing genomen heeft tegenover zijn publiek dan duwt hij door, ook al valt de hemel op zijn kop! Zoals Caesar aan de Rubicon: " Alea jacta est!"

" Wat wil zeggen ? In het Vlaams, alstublieft!" De Ijzerbedevaart had blijkbaar toch één goede kant...

" De teerlingen zijn geworpen, de goden hebben het beslist: er is geen weg terug!" vertaalde de wijsneus.

" Hij kan toch nog een tweede keer werpen, hé!" probeerde Nadine die het niet zo voor vreemde goden had. Maar de vernietigende blik van Arthur degradeerde haar onmiddellijk tot het niveau van poppenmoedertje. Vrouwen en politiek!

Zijn oude vlam liet zich echter niet zonder meer de mond snoeren: " Ik heb gisteren mijn gasmasker moeten passen. Gij ook zeker ?" Terwijl ze heel goed wist dat énkel volbloed Belgen daar recht op hadden: " Vies hé, die kajoetsoe zo tegen je wezen geplakt! En zweten, mensen toch! In Londen hebben ze zo alle kindjes naar den buiten geëvacueerd...Grellige foto, al die dutsjes met dat masker op hun ballonnetjeskop! Wie weet hoeveel er op die trein al gestikt zijn...Ik zou het in elk geval niet lang volhouden! En gij Chéri ?" Nadine speelde de naïeve onschuld zelve, en was in haar lievelingrol onovertrefbaar! Maar Arthur liet zich niet inpakken:

" Wij krijgen zo'n bescherming niet, kindje: wij mogen gerust allemaal stikken, als 't van jullie afhangt!"

'Kindje', tegen haar! Dat geteem zou ze die baas Ganzendonck nog betaald zetten!

 

Uit de klas was Simon Hirschfeld al verdwenen: zondag vertrokken met de maalboot naar Engeland. En Süsskind zou ook eerstdaags naar 'de overkant' varen, zei hij, zohaast de familie hun Britse visa in orde kreeg. Maar deze jongens waren buiten joods ook volbloed Belg en in principe mochten die reizen waarheen ze maar wilden!

" Voor Duitsers zoals jullie zal dat zo makkelijk niet gaan, hé..." probeerde Joseph het gesprek op gang te krijgen. Arthur had al de hele avond zwijgend voor zich uit zitten staren naast de koffergrammofoon alsof hij de laatste schlager van Rina Ketty van buiten moest leren. Afwisselend de A- en de B-kant draaien: zonder ophouden en steeds opnieuw 'J'attendrai' en 'Sombreros et Mantilles'...Om er tureluurs van te worden!

" Hey Eibie! Hallo ?!" riep Joseph kwaad.

Maar Arthur was volledig bij de pinken: " Ik wou dat ik nog steeds Duitser was, dan zou ik mij tenminste vrij kunnen bewegen...Maar met een paspoort van statenloze zitten we hier vast!"

" Alhoewel! Moesten Engeland en Frankrijk vroeg of laat tóch beslissen troepen naar Polen te sturen tegen Duitsland, dan geraak je als Duitse toerist ook nergens meer binnen…"

" Dan is het weer oorlog voor vier jaar!"

" En kan jij Amerika wel op je bil schrijven!"

" En jij de Kongo! Vergeet je witte uniform maar en dat rondtoeren op een olifant!"

Hun woorden waren nog niet koud of vader Birnbaum viel zo bleek als een lijk hun bureeltje binnen.

Hij zei maar één woord: " Weltkrieg!"

 

De troepen in de villa's hadden blijkbaar ook iets opgevangen over de oorlogsverklaring van Frankrijk en Engeland aan Duitsland want ze jaagden brutaal de laatste badgasten van het strand weg. Kwestie van een vrij schootsveld te krijgen vóór de zes mitrailleusen die ze, gelijkmatig verdeeld over de volle lengte van de zeedijk tussen de 'Lac' en de 'Bellevue',in grote zandzakstellingen hadden opgesteld. Zéér imposant. Dat zou de 'geallieerden' - zoals de Fransen en de Britten voortaan werden genoemd - wel ontraden om in Westende een landing te wagen!

Deze 'Ligne Albert' langs de kust versterkte ongewild de geruchten dat onze 'garanten' van plan waren ongevraagd dóór België en Holland naar de Duitse grens te trekken. En al vlug zou blijken dat onze Waalse kustverdedigers - buiten wat uiterlijk vertoon - absoluut geen zin hadden om hen dat daadwerkelijk te beletten. Met alle denkbare tuchtproblemen voor gevolg... bevelweigering, losbandigheid, nachtbrakerij, zedenschennis, najagen van het vrouwvolk en de onvermijdelijke vechtpartijen met de gefrustreerde haantjes van het dorp. Zeggen dat onze moedige landsverdedigers erg geliefd waren bij de volwassen autochtonen zou overdreven zijn, maar bij de kinderen waren ze dat des te meer! De valse start van het nieuwe schooljaar bood plots een zee van vrije tijd, en wat was er nu plezanter dan ravotten in het kampement en de kookketels mogen uitlikken ?! Taalproblemen ? Doe me niet lachen!

Leon vond het wel een beetje spijtig dat hij zijn avontuurtjes van de vorige mobilisatie niet kon hernieuwen. Maar nu hij dikwijls niet voor zeven uur 's avonds thuis kwam van de 'Astrid' speelde hij liever nog wat rustig met de nieuwe hond dan in het soldatenkamp rond te hangen met de snotneuzen van het dorp.

Het dier was een 'Setteur Irlandais', zoals monsieur Rappapor zei, en heette 'Tourrah': het Arabische woord voor 'woestijnwind'. Een zéér chique naam voor een uiterst zeldzaam exemplaar: een langharige rosse jachthond met een grote zijden pluimstaart...Zo was er in de wijde omstreken geen tweede te vinden! Een magnifiek dier, maar màger, màger! Of beter gezegd: bijna bangelijk plàt... Want door een deurspleet van 15 centimeter schoof hij als een mes door de boter. Misschien was het de bouw van zijn ras, want het beest was zéker niet ziek ,en zo speels als wàt, maar Leon besloot toch hem met visresten stukken struiser te maken. Daarbij, nu Frankrijk in oorlog was zàg hij 'mon capitaine Rapapor' niet zo vlug meer terugkomen om zijn hond op te halen! En die mens had moeder honderd frank vooruit betaald voor twee maanden pension, dus in afwachting kon Leon zijn Tourrah rustig vetmesten! En moeder die zorg uit handen nemen...

Bij een avondwandeling door 'het Bad' - hij wilde ook wel eens die mitrailleusen van wat dichterbij bekijken én gezien worden met zijn chique hond - viel hij pardoes op Arthur Birnbaum, de vriend van Joseph. Hijzélf vond die jood maar zo-zo sinds ze bij Jong-Dinaso zijn ogen hadden geopend voor dat volk, maar aangezien Joseph hem verzekerd had dat Arthur geen échte was... Trouweloze Tourrah vond er evenwel geen graten in Arthur uitbundig te begroeten, zelfs op het genante af!

En die begon onmiddellijk weer over de 'Astrid'! Of Leon ondertussen al méér wist over de mogelijkheden van die boot, en of zijn Onkel Theodor niet eens met de schipper zou kunnen komen 'klappen' ?

" Klappen over wàt ? De 'Astrid' verhuren? Dat doet de schipper vast en zeker nooit van zijn leven!"

"Mijn onkel is een goede eerlijke handelsman met een internationale reputatie. Hij kan met uw schipper zéker een mooi akkoord uitwerken waar iedereen beter van wordt... Spreken kost toch niets!"

Het begon Leon de keel uit te hangen: " Luistert Arthur! Als het is om ermee naar Engeland te varen: de 'Astrid' kàn die oversteek niet doen! Ze is daarvoor in 't geheel niet geëquipeerd! En bovendien ligt binnenkort heel het Kanaal vol zeemijnen! Als ge de doorgangen niet uit uw hoofd kent, zijt ge erààn! Boem! Amen en uit! Enkel een zot zou dat nog riskeren. En zo 'graaf' is het met den Pylieser nog niet gesteld!"

" Pylieser ? Heet uw schipper Pylieser ?"

Leon trok geërgerd de schouders op: "Gauw Tourrah! Naar ons kot! Lekkere beetjes!" En wég waren ze...

 

" Luister, Jiepy, we zijn alle twee geïnteresseerd in die Pylieser. Ik, omdat hij een schip heeft dat ons misschien naar de veiligheid in Engeland kan varen, en gij, omdat die schipper misschien je échte vader is! We willen alle twee met die vent spreken: dan moeten wij toch ergens kunnen samenwerken aan een oplossing! Ik begrijp niet waarom ge plots zo moeilijk doet: vóór het verlof verstonden wij elkaar toch goed!"

" Ja, en tíjdens dat zélfde verlof hebt gij mij glorieus -en éven plots - twee maanden laten stikken: 't was nonkel van hiér en nonkel van dààr en Jiepy kon de pot op, hé! Die fameuze nonkel van u heeft mij "bùiten-gezien" toen ik hem wilde helpen! Wel, nu kan HIJ de pot op! En Pylieser voor mijn part óók, want iedereen die het weten kan zweert bij hoog en laag dat hij nooit een kans kreeg bij mijn moeder: ze kon hem niet rieken of zien! Vraag mij niet waarom, want dat interesseert mij niet meer."

" Bon, Jiepy, je bent in je gat gebeten door een misverstand én door mijn schuld. Maar je moet begrijpen dat mijn onkel, na al wat hij heeft meegemaakt als jood, zeer wantrouwig is tegen buitenstaanders. Papa heeft hem daarenboven per ongeluk verteld dat jij sympathiseert met nationaal-socialistische formaties zoals onze bruinhemden van de S.A., Hitlers 'Sturm Abteilung'… Je zou als jood voor minder een smoel trekken!"

" Maar Dinaso heeft geen énkele band met de S.A.!"

" Ik wou dat ik het kon geloven, man, want uiterlijk zie ik werkelijk geen verschil, buiten jullie groene hemd dan! Maar dààr gaat het niet om... Jij wil je échte vader vinden, wie het ook is, en ik kan je daarbij béter helpen dan je denkt: Hand aufs Hertz! Meer nog: ik zweer dat ik hem zal vinden als jij ons in contact brengt met Pylieser!"

 

De zondag daarop kon Joseph heel onverwacht een eerste stap zetten van de lange speurtocht naar zijn roots. De kermis stond weer in 't dorp, maar zonder de grote slingermolen van vorig jaar. Of deze leegte de sfeer zo drukte viel moeilijk te zeggen: 't zal eerder gelegen hebben aan het rampzalige seizoen dat de mensen zo weinig verteerden. Misschien verpestte het Waalse gebrul van de tientallen baldadige militairen, die overal in groepjes rondhingen, de zorgeloze gezelligheid van vroegere kermissen ? Of speelde de oorlog in Polen de mensen parten ? Hoe dan ook, gisterenavond waren alle kramen al lang vóór tien uur gesloten, en vandaag zouden ze zo te zien de lichten nóg vroeger doven...

Nadine had zogenaamd geen zin om mee te gaan, en Joseph eerlijk gezegd óók niet, maar omdat Arthur mordicus eens een échte Vlaamse dorpskermis wilde meemaken, waren de twee vrienden tenslotte tóch even van het Bad naar de dorpskern afgezakt. Juist toen ze voorbij café 'Het Paard' slenterden kwam Leon daar buiten geschoten, zo opgewonden als wàt!

" Dat moet nu juist passen dat gijder hier passeert! Ik heb ze te stekken, die twee luiszakken van Vermotes! En zo zat als een snep! Ik heb ze drie Faro's getrakteerd tegen heel die historie van 'Rudolf', waar hun moeder het laatst over had tegen de meester, en die ik maar half had verstaan... Nù weet ik het! Of moet ik liever die zatlappen buiten halen, dat ze 't zélf uitleggen ?"

Omdat Arthur zo vol afgrijzen terugschrok bij het vooruitzicht twee zwijmelende pubers te moeten ondervragen, gaf Joseph er ook de voorkeur aan het zónder hun verhelderend gelul te stellen: " Legt gij het maar uit "

Aan café 'De tramstatie' vonden ze buiten nog een paar vrije stoelen en wéér stond Leon erop om te trakteren. Zijn werk als scheepsjongen op de 'Astrid' scheen hem geen windeieren te leggen...Joseph nam ook een Faro, maar Arthur bleef - ondanks het opschepperig aandringen van de milde schenker - bij een koshere 'platte Spa'...

" Het zit zo ineen" begon Leon, toen ze geïnstalleerd waren: " dat de Vermotes alles afgeluisterd hebben toen hun moeder het een tijdje geleden op café aan de stok kreeg met de garde. Die was met halve woorden ons moeder aan het blameren dat zij als jong meisje veel te veel aantrek had van de jongens: 'méér dan gezond voor haar was' zei hem zo...En toen ma Vermote zich daarmee moeide, misschien om het vrouwvolk in 't algemeen te verdedigen, zei de garde dat ze beter haar bakkes kon houden want dat zijzelf 'er' indertijd ook genen bang van had!"

" Dat zijn toch geen manieren voor een 'Polizist'!" vond Arthur verontwaardigd: "Bij ons in Duitsland zou het geen waar zijn!" Joseph en Leon keken even raar op.

" En nu komt het!" vervolgde de 'kleine' haastig: " Die Germaine zei zo 'dat zíj er toch geen jonk aan had overgehouden! Want aan meneire de garde zal het niet gelegen hebben, hé! En 't is niet omdat ge bij mij op een bek-de-gaas gevallen zijt, Cyriel Calcoen, dat ge mij nu moogt affronteren. Want als ge wilt zal ik hier uw boekje eens opendoen: Wel veel goesting, maar niet kùnnen hé vent!' Iedereen is dan met hem beginnen lachen en de garde heeft zijn staart ingetrokken. En hij zei zo 'Germaine, 't is niet omdat gij ook in dat clubke van de Groten Bamberg zat, dat ik het op u héb!'

" Grote Bamberg ?" vroeg Arthur: "Wat is dat?"

Leon keek verstoord op en Joseph legde vlug uit dat de Grote Bamberg in '14 een fort-hoeve was in de overstroomde polder van Lombardzijde waar de Belgen lange tijd een voorpost hadden en waar nà de oorlog een kamp was van Duitse krijgsgevangenen die, gegidst door jongens van de streek, de Ijzervlakte ontmijnden. In dat groepje jongeren zat ondermeer zijn vader Dis, Nonkel René, Hasard de fotograaf en...

" Zeg, mag ik misschien eerst voort gaan?!" Leon kreeg het op zijn heupen van die jood: " Nu zijn ik verdomme mijnen draad kwijt!... Enfin, één van die gasten daar - maar 't kan ook een Duits geweest zijn - moet Rudolf geheten hebben en had veel aantrek bij het vrouwvolk... Dat was het!" Er viel een pijnlijke stilte.

Joseph vatte tenslotte samen: " Volgens die bende zatlappen zat er dus in dat clubke van de Bamberg een vrouwenloper, waarschijnlijk Rudolf genaamd. Germaine heeft daar géén kind aan overgehouden, maar laat verstaan: ànderen wél, zonder ons moeder met naam te noemen hé! Als dàt àlles is, noem ik het een mager beestje!"

" Misschien, " zei Arthur: " maar toch voldoende om te beginnen zoeken...Laat mij maar doen!"