A60  CONSUELA ?

    LE BARCARèS, 20 maart '39.

Ondanks de roodgloeiende kolomkachel in het midden van de lange barak bleef het hier bij de ingang flink koud en tochtig. Tegen de harde kille "Tramontane" die met ruwe vlagen vanuit het noorden, over het kustmeer van Leucate recht het afgedankte militaire oefenkamp binnenwaaide, konden de gebarsten houten wanden en de kartonnen vensters weinig weerwerk bieden. Te meer omdat er doorlopend bezoekers van naastliggende barakken bij het wéggaan de slepende deur niet vlug genoeg achter zich dichttrokken en, eenmaal buiten, wel doof leken voor het polyfone protestkoor van de koukleumen binnen.

" Verdomme! Wéér één die in de kerk geboren is! Tür zu, Donnerwetter!" Gunter kreeg het langzamerhand op zijn heupen: " We zouden aan dat voortdurend over-en-weer-geloop van die vreemden in onze barak nu toch eens paal en perk moeten stellen!"

" Och, doe geen moeite, man." zuchtte Moos: " Die stomme Macaroni's verstaan toch geen Duits…"

" Wat komen ze hier dan doen, verdorie!?"

" Tauschen, natuurlijk, of wat dacht je!" De jood in Moos scheen er alle begrip voor te hebben: " Daar kan je aardig rijk mee worden, "zei hij dromerig.

" Weeral een saboteur van de proletarische klassenstrijd!" sneerde Gunter: "Echt een jood ! Gij verachtelijke worm! Dat wil rijk worden zonder werken! Foei!"

" Zeg, nu ik onder dak ben, wil ik ook zo vlug mogelijk 'binnen' zijn hé! En hiér kan je enkel sociaal opklimmen en rijk worden door te 'tchienchen', te ruilen, gelijk wàt…"

" Bon, als je dan toch je oude medestrijders wil oplichten, begín er dan nù aan, in plaats van in het stro te blijven lummelen. Dan kunnen wij misschien ook een beetje van je nieuwe welvaart profiteren!"

" Profiteren! Da's 't eerste waar jullie aan denken, zohaast er een vriend zijn hersens gebruikt om hogerop te klimmen. Als 't is om een bende parasieten op sleeptouw te nemen, begin ik er niet aan!"

En hij draaide zich om in zijn stroleger om rustig voort te dutten.

 

Hier, in dit 'Camp de Barcarès' hadden de resten van twee Internationale Brigades eindelijk een veilig onderkomen gevonden. Eerst en vooral het overschot van de XIIe Brigade: de Duitsers van de 'Thälmann' en de Italiaanse antifascisten van de 'Garibaldi'. Van de XIIIe I.B. was het Poolse 'Mickiewicz' bataljon sterk vertegenwoordigd, plus een onguur Balkanees allegaartje van de 'Tapaiev'. Allemaal mannen die door hun vroegere Heimat werden uitgespuwd en in oktober vorig jaar dan maar vlug-vlug Spanjaard waren geworden om aan de dreiging van een gedwongen repatriëring te ontsnappen. Ook dat zogenaamd 'veilig onderkomen' moest je met een korreltje zout nemen, want sinds ze veertien dagen geleden door zwaargewapende gendarmes hiernaartoe waren gevoerd, hadden de 'Verworpenen der Aarde' onderling al heel wat oude rekeningen vereffend,  met tot nu toe bij de latrines drie lijken als saldo in het morgenrood…

Maar vergeleken met de onmenselijke toestanden in het verzamelkamp op het strand van Argelès Plage zwommen ze hier in een bacchantische luxe. In het meer aan de achterkant van dit afgedankte legerkamp konden ze vrij wassen en plassen, in de barakken sliepen ze op een dikke laag stro en ze kregen op tijd eten en drinken. Niet overdreven véél, dàt niet, en altijd ratjetoe met rijst - wat niet getuigde van een grote culinaire verbeelding - maar na de hongersnood van de eerste twee weken was dat toch een reusachtige verbetering.

 In het kamp van Rivesaltes, vijf kilometer meer landinwaarts, zaten de overige brigadisten: een goor bezinksel vaderlandlozen samengespoeld uit alle hoeken van Europa, die eveneens voor allerlei duistere redenen niet terug naar huis wilden of konden. Volgens de geruchten die uit dit kamp naar Barcarès overwaaiden moest het er dààr op gebied van messentrekkerij nog helser aan toegaan! Moeilijk te begrijpen voor mannen die na eindeloos bovenmenselijk lijden ternauwernood aan de slachting van de bloederige burgeroorlog waren ontsnapt.

Die dikke week vasten onder de blote hemel van Argelès was niet in de koude kleren gekropen, maar al bij al, ze hadden het overleefd. De meesten toch, zij die het als een winterslaap hadden opgevat: door veel te maffen en niet te bewegen verbruikte je ook weinig energie. Maar toen de Fransen het strandbivak daar opsplitsten volgens politieke affiniteit en de ex-brigadisten onder zware bewaking op mars zetten naar dit kamp hier, waren er veel zieken ingestort. De helft van de duizendkoppige colonne was meer dood dan levend toen de brutale gendarmes hen bij valavond als vee door de poort van het 'Camp de Barcarès' binnendreven. Maar toen  plots alle lichten rond het appèlplein aanfloepten leken ze wel in de hemel aangekomen en de rijen barakken rondom oogden op eerste zicht als luxehotels. Pas de volgende morgen zagen ze hoe vervallen en afgebladderd hun nieuwe thuis wel was en het zou nog dagenlang zwaar puinruimen en opkalfateren kosten vooraleer ze hun onderdak écht bewoonbaar konden verklaren.

Steiner kwam niet vlug onder de indruk van dit fata morgana: " Lang zullen ze ons hier niet laten luieren, vrees ik. De Italianen wisten vanmorgen al te vertellen dat de Franse Prefect van deze provincie beslist heeft de 'internés' te laten wérken voor de geboden kost en inwoon. Naar 't schijnt om de plaatselijke belastingdruk te verlichten. Want erg populair zijn we hier niet bij de bevolking!"

" Dàt kén ik!" zei Moos schamper: " In Duitsland hebben ze ons ook vlug voor onze 'Butterbrot' laten werken! Arbeit macht Frei zeiden ze daar in het Lager, en wie niet werkte kon creveren! Dat zal hier wel weer van 't zelfde zijn!… Alhoewel, zo'n gerucht dat door de Macaroni's gelanceerd wordt neem ik met een kilo zout! Lijk dié mannen een hékel aan werken hebben!"

" Okee… Maar dat van die Franse Prefect schijnt toch écht waar te zijn. …Zoals ten andere àlle nieuwsberichten die we aan hen danken: géén leugens of kwakkels. De Garibaldi's beschikken over een betrouwbare bron, zoals ze zeggen.… Gelukkig maar, zo blijven we toch een béétje op de hoogte van de situatie rondom! Want met hier in het stro op onze kont te zitten draaien worden we ook niet wijzer…"

" Hoe komen zíj er dan aan, aan die nieuwtjes ?"

" Och, één van hun betere koppen heeft naar het schijnt een galènepost ineen geprutst waarmee ze zuiver 'Radio-Languedoc' uit Carcassonne kunnen opvangen, soms zelfs Radio-Toulouse. En voor een pijp tabak kan je van die vent de laatste nieuwsberichten kopen, heet van de naald als het ware. Maar de voortverkopers gieten er dikwijls hun eigen sausje over. En als het tenslotte algemeen gekend raakt staat zo'n gerucht bol van de overdrijving en de leugens…"

" Dàt bedoel ik juist, met dat zogenaamde werken:  het zal wel weer een kwakkel zijn, om ons bang te maken"

" Bang? Verdomme Moos, ik wou dat ik kón werken!"

" Niet te gretig, Rocco! Gewóón werk zullen we wel niet krijgen, dàt zien de syndicaten niet zitten. Wél de smeerlapperij waarvoor de Fransen zichzelf te goed vinden, ja! Ik kén dat van in Duitsland, kameraad!"

 

Lang liet de kampleiding hen niet in het ongewisse: de rijke wijnboeren van vér uit het omliggende hadden in Le Barcarès vers vlees geroken: krijgsgevangenen, klaar om uit te persen als het ware ! En de heren kwamen als aasgieren aangevlogen om hun deel van de buit binnen te rijven…

Het was Steiner en zijn kameraden door het koude winterweer nog niet echt opgevallen, maar ze zaten hier inderdaad midden in de wijnstreek van de Roussillon. En nu het lente werd moesten die miljoenen en miljoenen wijnstokken op de golvende heuvels rondom één voor één gesnoeid worden en opgekuist voor een nieuwe oogst. In normale tijden zorgden daar goedkope Spaanse seizoenarbeiders voor, maar door de oorlog en het sluiten van de grens hadden die huurslaven verstek moeten geven…. Niet te verwonderen, dus, dat hereboeren van ver in de omtrek zich vanaf de eerste dag bij de kampleiding verdrongen om een vervangend contingent slaven op te eisen…...

" Als ik en Gunter dat snoeiwerk nu eens probeerden, een week op proef, dan kan jij hier 'thuis' op onze zaken letten.… En als de kost met inwoon die ze beloven daar inderdaad zo goed blijkt, kunnen we misschien iéts voor jou bewaren…"

" Zeg, rommel van een week oud vreet ik ook niet meer, hé." Moos scheen met de hém toebedeelde rol niet erg opgezet: " Ik wil óók geld verdienen!"

" Bang dat jij arm blijft terwijl wij massa's geld scheppen? Zeg Moos, gedurende zes werkdagen van tien uur een 'loon' van één frank per uur trekken, dààr koopt ge geen sigaren voor!'"

Inderdaad, één frank per uur was als pree schandalig wéinig: nog geen derde van het syndicaal minimum! Maar ze hoopten dat de beloofde 'kost en inwoon' dit tekort zou compenseren...En na die zes dagen 'Arbeits-kommando' - zoals Moos het in K.Z.-termen uitdrukte - mochten ze zaterdagavond weer terug naar het kamp voor de vrije zondag, om maandagmorgen om zes uur te herbeginnen. De wijnboeren lieten verstaan dat het werk wel een maand of drie kon duren...…

De Italianen hadden ondertussen over de 'radio' gehoord dat Franco alle vluchtelingen van de burgeroorlog weer in de schoot van de Spaanse samenleving wilde opnemen, voor zover zij geen vrijwillige bloedmisdaden tegen zijn regime hadden gepleegd. De overigen konden zich aan een genadige behandeling verwachten, wat dat ook mocht betekenen… :een genadeschot in de nek ? Te horen naar de geruchten over de massa-executies lag dàt wel in de lijn der verwachtingen. …Het radiobericht kreeg nog een zeer speciale bijklank toen de 'recruteurs' van de wijnboeren duidelijk lieten verstaan dat al wie op het werk deserteerde - én terug gesnapt werd -, onmiddellijk naar zijn 'vaderland' zou worden uitgewezen…!

En aangezien de meeste ex-brigadisten nu de Spaanse nationaliteit bezaten…...       

 

Steiner en Gunter belandden met een werkploeg van vijftig man, na drie uur sjokken in een goederentrein,  op een grote 'mas' die afhing van 'Chateau de Quéribus'.

De heuvels van de Corbièrestreek waren misschien wel mooi om zien, maar dat volstond niet voor de arbeidsvreugde. Na de eerste week moesten ze vaststellen dat de boer zijn beloften niet was nagekomen. De mannen kregen weliswaar deftig te eten, en 's avonds werd op geen liter wijn gezién, maar ze huisden in een halfopen wagenloods, rudimentair afgespannen met zeildoek. Die 'slaapzaal' kregen ze met de beste wil van de wereld niet verwarmd, zelfs niet met tien potkacheltjes ! En ook het werk viel zwaarder uit dan verwacht: na een dag van snoeien-op-hun-hukken voelden ze geen rug meer! Als gepatenteerd links rapaille lieten ze de baas in de loop van de week een paar keer duidelijk verstaan dat ze zó niet getrouwd waren, maar dat hielp nauwelijks. Met als gevolg dat ze zaterdagavond, bij het innen van hun karige loon van zestig frank, die vuile kapitalistische bloedzuiger 'adieu' wensten, zonder 'merci'!

 

Vandaag, zondag zullen de oren van de boeren wel gefloten hebben! Nu de mannen hun bevindingen ook met de àndere werkploegen konden bespreken bleek duidelijk dat de wijnboeren onderling vooraf een gemeenschappelijke lijn hadden uitgezet: véél eisen en niéts geven. De verontwaardiging in het kamp leidde tegen de middag al vlug tot een woelige meeting op het appèlplein in een stijl die hen vijf jaar jonger maakte, en een uur later stond hun reactie tegen de patronale uitbuiting vast: algemene staking van de 'Arbeitskommandos'!

Een paar dolgedraaide doordravers hief daarop de 'Internationale' aan, al vlug geestdriftig hernomen in een mengelmoes van alle Europese talen. De vrolijke bende trok spontaan in stoet met gebalde vuist het kamp rond alsof het al één mei was. Maar de wereldvreemde Franse kampleiding sloeg in paniek en tegen de avond zag de omheining zwart van de Senegalese fuseliers, bajonet op 't geweer!

Toen tot overmaat van ramp ook plots nog een barak van het 'Tapaiev'bataljon in de fik vloog - waarschijnlijk door wat dronken gedrang rond de roodgloeiende kolomkachel - zat het spel pas goed op de wagen! Door de sputterende en gillende luidspreker riep de Franse kapitein om, dat iedereen onmiddellijk in zijn eigen barak geconsigneerd werd, zoniet zou hij verdomme laten schieten! Dat onderwijl de meeste brigadisten volledig opgingen in een wanordelijke poging het vuur bij de Tapaievs te blussen was blijkbaar nog niet tot hem doorgedrongen. En nog minder dat slechts een pààr man in die losgeslagen menigte voldoende Frans verstond om zijn hees gebrul te begrijpen. Nog dààr gelaten dat je oude vechtjassen als de 'Thälmannen' niet op de vlucht kon drijven met wat schoten in de lucht…!

De nacht verliep héél onrustig, ook al omdat die kwibus inderdaad zijn bange Senegalezen af en toe liet schieten, misschien om zichzelf wat moed te geven in het donker. Maar toen bij de eerste klaarte de spanning zakte en de kampbevolking wilde aanschuiven voor hun broodrantsoen liep het wéér mis. Die gekke kapitein liet langs de sputterende luidspreker omroepen dat enkel de werkwillige 'Arbeitskommandos' hun dagrantsoen mochten afhalen alvorens naar de trein te vertrekken: de stakers konden op hun kin kloppen!

" Zie je wel!" riep Moos: "Nét nazi's!"

Steiner vertaalde de kakofonie voor de omstaanders en ook bij de Italianen en de Polen bleken een paar polyglotten goed werk te verrichten. Want plots zwol een oorverdovend gejouw aan uit een koor van duizend kelen en wéér vuurden de Senegalezen vanachter de prikkeldraad een paar kogels over de hoofden van de spottende stakers. De meesten besloten dan maar terug onder hun deken in het warme stro te kruipen en voort te maffen. Van een dagje vasten zouden ze heus niet sterven!

Tegen de middag schoot Steiner plots wakker door een paar nijdige schoppen tegen zijn schoenzolen. Het duurde wel even vooraleer hij de luitenant herkende die zo wat de leiding van de barak op zich had genomen.

" Sergeant Rocco? Ja? Du sprichst doch ziemlich gut Fransösisch, nicht?" En voor hij boe kon zeggen kreeg hij nog een stamp tegen zijn voet: " Mitkommen! Und etwas schneller, ja!"

Bleek plots dat een paar officieren en oud-kaderleden van het 'Thälmann-bataljon' de koppen bijeen hadden gestoken om uit de patstelling van de 'révolte' en de Babelse spraakverwarring te raken. En na een uurtje met twintig man palaveren in een rokerig kamertje besloten ze een delegatie naar de kampleiding te sturen. Steiner en nog een Elzasser, Wirth, zouden de spreekbuis spelen voor een gemandateerd driemanschap. Hoofd was een pezige majoor, Pieck, een echte ijzervreter met één oor en een lang litteken op zijn jukbeen. Alhoewel Steiner ook een half oor miste kon hij voor die vent toch niet erg veel sympathie opbrengen. Nummer twee was de schoppende luitenant uit zijn barak, Brandt, een vinnig ventje dat de anderen "Speedy Gonzalès" noemden. En drie tenslotte bezat zo op eerste zicht geen graad, maar bleek al vlug de gevreesde politieke commissaris Ulbricht te zijn. Met sergeant Steiner en soldaat Wirth erbij vertegenwoordigde de vijfkoppige delegatie zowat alle militaire standen van het vroegere Thälmann-bataljon.

Eerst gingen ze bij de Italianen langs, maar daar waren ze nog volop aan het bekvechten wie barakoverste zou worden. Wanneer die viswijven aan de verkiezing van een delegatie zouden begínnen bleek hen voorlopig nog niet écht te interesseren. Dus besloot majoor Pieck dan maar zónder de 'Garibaldis' een nieuw akkoord met de kampleiding te bedisselen.

Om een lang verhaal kort te maken: de gekke Franse kapitein kregen ze niet te zien, maar wél drie wijnboeren die kwamen horen wààr hun werkvolk bleef. Pieck voelde met zijn ellebogen dat die heren erg verlegen zaten met de 'staking' en moest niet lang kampen om zijn drie eisen ingewilligd te krijgen. De verdubbeling van het loon slikten ze nog het moeilijkst, maar een betere 'huisvesting' in gesloten én verwarmde bijgebouwen was géén probleem. Ook de eis dat steeds 10% van het effectief van 'kamerwacht' zou blijven om voor brandhout te zorgen en met het eten te helpen, ging vlot van de hand.

Steiner voelde zich op den duur zowat de hoofdman van de sjacheraars, omdat alle voorstellen, eisen en gepingel van de twee partijen gezamenlijk door hém en soldaat Wirth vertaald en geformuleerd moesten worden. En dikwijls lieten ze zichzelf zó door de discussie meeslepen, dat Pieck en Brandt gewoon niets meer in de pap konden brokken. Niet te verwonderen dat volkscommissaris Ulbricht, die er helemaal niet bij te pas was gekomen, zich nadien niet erg geestdriftig voordeed…

Hoe dan ook, tegen de avond bezegelden de wijnboeren het akkoord met een cognacje, en pas toén merkte Steiner dat er al een hele tijd op de donkere achtergrond een schim had zitten meeluisteren en nota's nemen. Opgepept door zijn rol van 'porte-parole de délégation' - zoals de wijnboeren hem noemden - klampte hij de spion bij de deur brutaal aan.

" Staatsveiligheid, zeker? Deuxième Bureau? Iets gehoord om óver te brieven? De namen juist genoteerd?" Dat gluiperig mormel deed hem wat te sterk aan de gehate S.I.M. terugdenken. Maar toen deze verbaasd opkeek van zijn notaboekje, kreeg Steiner als het ware een mokerslag op de borst! Die oogopslag! Die mond! Was dat niet Consuela!??… Dat kokkerellend hoertje van het derde peloton aan de Ebro?? Die van haar ondervraging door de S.I.M. nooit was teruggekeerd? Dus tóch niet doodgemarteld zoals ze destijds veronderstelden ?

" Pardon?" vroeg het meisje:"Quel Deuxième Bureau ?... Welke Staatsveiligheid ?"

Nu kreeg Steiner een tweede klap, en hij moest even zijn hoofd schudden als om zijn hersens te verlichten: het wàs Consuela niet! Nogal wiedes, zeg!

" Heu… excuseer Mamzèl…, 't is een vergissing….Ik nam u voor een àndere dame…"

" Een dame van de Staatsveiligheid of een spionne? Niet alledaags hé, monsieur…" en ze keek even in haar nota's: " Meneer Steiner, neem ik aan…...Ik ben Nicole Lignot, van de 'Courrier du Sud'… Heu… plaatselijk correspondent voor regio Barcarès." glimlachte ze wat bescheiden." U verwachtte blijkbaar Matahari, maar die kon niet komen, ziet u...…"

Steiner lachte als een boer met kiespijn: " Dubbel excuus voor dat onnozel misverstand !… U begrijpt: iemand die in het halfdonker onze gesprekken noteert…"

" Ik vond het ook onbeleefd dat de heren mij niet onder het licht aan tafel lieten werken " spotte ze: " Maar de ridders zijn dood en de galanterie sterft uit, nietwaar...Wilde u mij iets vragen, meneer Steiner?"

" Heu… neen, het was een dubbele vergissing…. Of tóch, misschien: U bent journaliste :weet u wat ze verder met ons van plan zijn? En hoe verloopt de toestand in Spanje? Wij hebben al twee maanden geen krant gezien, weet u?"

" Oei-oei, een héél programma! Weet u wàt? Als u mij gedurende een uurtje een exclusief interview toestaat, vertel ik u nadien alles wat u wil weten, okee?"

 

" Ze zei dat de Fransen zo vlug mogelijk van ons af willen " vertelde Steiner die avond aan zijn maats: " De meeste dienstplichtigen zíjn al terug naar huis, nét zoals de helft van de burgervluchtelingen. En de rest zouden ze graag doorsluizen naar àndere westerse landen, maar dié zijn niet erg happig.… Enkel België heeft er een drieduizend opgenomen, meestal wezen. En óns gaan ze het hier zó beu maken tot we vrijwillig uitwijken naar Mexico of Zuid-Amerika. Daar wordt nog hard aan gewerkt. Want dat Franco zal winnen is enkel nog een kwestie van een paar dagen, méér niet…"

" Dus met andere woorden " bromde Gunter" Alles is om zeep! De fascisten kraaien victorie en ons kappen ze op de mesthoop!"

" Ja, en pas op: dat weten ze niét van gisteren! Die journaliste zei dat men internationaal al een kruis over ons had gemaakt nà de val van Gandesa, september vorig jaar. Toen de Sovjets hun hulp stopten en de brigades ontbonden, was het in feite gedaan. Alles wat zij ons nadien nog lieten bevechten was zuiver voor de show. En dat is niet geëindigd met onze vlucht naar hier, hé! Ons noordelijk front was dan wel opgevouwen maar op het centrale front, in de driehoek tussen Madrid, Valencia en Malaga hebben ze de republikeinen tot nu toe voort laten vechten alsof er geen vuiltje aan de lucht zat! Terwijl de Russen al lang hoog en droog terug thuis zitten bij moeder de vrouw…"

" Vechten ze nù nog, bij Madrid? No pasaran?"

" Dàt is verleden tijd ,vriend. …Daar is het garnizoen - vooral syndico-anarchisten - drie weken geleden in opstand gekomen tegen de communistische legerstaf en ze houden sindsdien de stad. Waarschijnlijk in de hoop om de intocht van Franco zo kalm mogelijke te laten verlopen. En aan de zuidkust bij Cartagena is ook de vloot aan 't muiten geslagen. Alle schepen zijn onverwacht uitgevaren en hebben de vijftigduizend vluchters, die met hen naar Frankrijk wilden ontsnappen, steenkoud op de kaai laten stikken… Die journaliste meent dat de vloot nu in de Tunesische haven van Bizerte is binnengelopen en asiel heeft gevraagd"

" Dus dan is heel dat boeltje toch vér afgelopen ?"

" Consuela geeft ons nog een week…"

" Heet dat mens Consuela ?"

" Nee, maar ik noem haar zo…...Ze trekt goed op… och …, een oud lief, zeg maar…"

" Oei-oei-oei! Consuela! Mjam-mjam, zeg! Als daar maar geen kindjes van komen, hé kameraad!"